KAN KONTAMNASYONUNUN DAM VE GEÇC YAPITIRMA SMANLARININ KOMPRESSF DAYANIKLILIK VE SERTL*NE ETKSNN NCELENMES

Transkript

1 KAN KONTAMNASYONUNUN DAM VE GEÇC YAPITIRMA SMANLARININ KOMPRESSF DAYANIKLILIK VE SERTL*NE ETKSNN NCELENMES EFFECT OF BLOOD CONTAMINATION ON THE COMPRESSIVE STRENGTH AND HARDNESS OF PERMANENT AND TEMPORARY LUTING CEMENTS Yrd. Doç. Dr. Halit ALADA* Prof. Dr. Zeynep YEL DUYMU ÖZET Bu çalma, kan kontaminasyonunun geçici ve daimi olarak kullanlan yaptrc simanlarn kompressif dayankllk ve sertlikleri üzerine etkisini incelemek amacyla yaplmtr. Her bir simandan 20 adet (6 mm çapnda, 12 mm yüksekli5inde) olmak üzere toplam 120 adet siman örnek hazrlanmtr. Hazrlanan örneklerin yars kartrma ilemi srasnda kan ile kontamine edilmi, kalan örnekler kan ile kontamine edilmemi kontrol grubunu oluturmutur. Örnekler hazrlandktan 24 saat sonra, kompressif dayankllk ve sertlik testi (Vickers) uygulanmtr. Kompressif dayankllk test sonuçlarna göre; kontrol grubu ve kan kontaminasyonlu gruplar karlatrld5nda istatistiksel olarak önemli farkllk bulundu5u belirlenmitir. Sertlik testi sonuçlar ise kan kontaminasyonunun yaptrc simanlarn sertliklerinde azalmaya neden oldu5unu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Simanlar, Kan kontaminasyonu, Kompressif dayankllk, Sertlik. GR Simanlar, sabit protetik restorasyonlarn geçici veya daimi olarak yaptrlmalarnda kullanlan materyallerdir. Bunun yannda restoratif ilemlerde kaide ve dolgu maddesi olarak da kullanlrlar. 1,2 Bu amaçla kullanlan çinko fosfat simanlar, polikarboksilat simanlar, siliko fosfat simanlar, polimetakrilat esasl simanlar, çinko oksit öjenol simanlar ve cam iyonomer simanlar, birbirinden farkl mekanik ve biyolojik özelliklere sahiptirler. 1 ABSTRACT The purpose of this study was to evaluate the effect of blood contamination on the compressive strength and hardness of temporary and permanent luting cements. A total of 120 specimens, 20 specimens (6 mm diameter, 12 mm height) for each dental cement were prepared. Half of samples for each material were contaminated with blood during mixing procedure. The samples of control group were not contaminated with blood. After 24 hours, compressive strength and hardness test (Vickers) were applied. According to the results of the compressive strength test, when control groups and groups have blood contamination were compared, the difference was found to be statistically significant. The results of hardness test showed that blood contamination had decreased the hardness values of luting cements. Key Words: Cement, Blood contamination, Compressive strength, Hardness. Restorasyonlarn simantasyonlar srasnda, simann kan ve tükürükle kontamine olmas fiziksel ve mekanik özelliklerini olumsuz olarak etkilemektedir. 3-6 Simann tükürüklü ve kanl ortamlarda sertlemesi srasnda, aç5a çkan fosforik asit, simann yapsndan uzaklar ve yüzey mat ve yumuak bir hal alr. 5 Bu nedenle simann die uygulanmas srasnda, di ve çevre dokularnn kurutulmas, tükürük ve kanla kontamine olmalarnn engellenmesi gerekir. 7-9 Bu çalma kan ile kontamine olmu daimi ve geçici yaptrma simanlarnn kompressif dayankllk ve sertlik de5erlerini, kontamine olmam örneklerle karlatrmal olarak incelemek amacyla yaplmtr. * Atatürk Üniversitesi Dihekimli5i Fakültesi Endodonti Anabilim Dal ** Atatürk Üniversitesi Dihekimli5i Fakültesi Protetik Di Tedavisi Anabilim Dal 10

2 MATERYAL ve METOD 1. Kompressif Dayan2kl2l2k Testi: Örneklerin hazrlanmas için, 6 mm. çapnda, 12 mm. yüksekli5inde boluk içeren ayrlabilir, birletirilebilir çelik kalp kullanlmtr ( Resim1). 10 Yapmay önlemek için, mikrokristalin mumunun tolüendeki %3 lük solüsyonuyla metalin yüzeyi kaplanmtr. Siman yüzeyinin düzgün olmas amacyla, metal kalp siman camnn üzerine konulmutur. Tablo 1 de gösterilen klini5imizde rutinde kullanlan, dört daimi ve iki geçici yaptrma siman üretici firmann önerileri do5rultusunda hazrlanarak çelik modele doldurulmu, ikinci cam, model üzerine yerletirilmi ve cam üzerine bastrlarak el basnc altnda 4.5 dakika basnç uygulanmtr. Siman tam sertletikten sonra vidalar açlm siman örnek modelden çkarlmtr. Böylece her bir simandan 5 adet olmak üzere toplam 30 örnek hazrlanmtr. Kan kontaminasyonlu örnekleri elde etmek için, kartrma aamasnn sonunda enjektör ile çok küçük bir damla kan ( ml) eklenmitir. 3 Kan ve siman homojen olarak kartrlp mikrokristalin mumunun toluendeki %3 lük solüsyonuyla kaplanm olan çelik modele doldurulmu, her bir simandan 5 er tane olmak üzere toplam 30 örnek elde edilmitir. Hazrlanan örnekler 37 o C de etüv içerisinde distile suda 24 saat braklm, 24 saat sonra Hounsfield tensometrede (Hounsfield Test Equipment Company, HTE 37 Fullerton Road, Croydon, England) kompressif dayankllk testi uygulanmtr. Testte yük, 0.5 mm/ dk hzla örneklerin uzun eksenlerine paralel olarak uygulanm, ilk krlma anndaki kuvvet N olarak tespit edilmitir. 2. Sertlik testi: Her bir simandan 10 ar (5 i kan kontaminasyonlu, 5 i kontrol grubu) adet olmak üzere toplam 60 örnek yukarda anlatlan yöntemle hazrlanm ve 24 saat sonra Vickers sertlik (Zeiss, Carl Zeiss Jenar, Germany) testi uygulanmtr. 3. statistiksel De6erlendirme: Verilerin de5erlendirilmesi için çift yönlü varyans analizi kullanlmtr. Çoklu karlatrmalar için (LSD; Least Significant Difference) testi yaplm, ortalama ve standart sapmalar hesaplanmtr. 11 Resim 1. Örneklerin hazrland5 çelik kalp. Tablo 1. Çalmada kullanlan yaptrc simanlar ve üretici firmalar. Yap27t2r2c2 siman Marka Geçici simanlar Üretici firma Öjenollü Tempbond Kerr, Salerno, Italy Öjenolsüz Provilat Promedica, Neumünster West Germany Daimi simanlar Çinko fosfat Adhesor Spofa- Dental- Praha, siman Sernokostelecká Polikarboksilat Drala Polycarboxylate Drala Dental-KG, Hamburg Germany Glass ionomer Aqua Meron VOCO Cuxhaven Germany Resin siman RelyX ARC 3 M ESPE Seefeld- Germany BULGULAR Daimi yaptrma ileminde kullanlan simanlarn göstermi olduklar kompressif dayankllk de5erlerinin, ortalama ve standart sapma sonuçlar Tablo 2 de, varyans analiz sonuçlar Tablo 3 de gösterilmitir. Tablo 2. Daimi simanlarda kompressif dayankllk testinin ortalama ve standart sapma de5erleri (Birim; Newton). Kontrol Grubu Daimi Simanlar X ± Sd X ± Sd Kan Kontaminasyonlu Resin siman ± ± 5.13 Çinko fosfat siman ± ± 4.29 Polikarboksilat siman ± ± 5.72 Cam ionomer siman ± ±

3 Tablo 3. Daimi simanlarda kompressif dayankllk testi sonuçlarnn varyans analizi. Tablo 6. Geçici simanlarda kompressif dayankllk testinin ortalama ve standart sapma de5erleri (Birim; Newton). Varyasyon Kontrol Grubu Kan Kontaminasyonlu Kaynaklar Materyal *** Kan Kontaminasyonu *** Kontaminasyonu *** Hata Geçici Simanlar X ± Sd X ± Sd Tempbond NE ± ± 2.28 Provilat ± ± 1.58 Daimi yaptrma ileminde kullanlan simanlarn sertlik de5erlerinin, ortalama ve standart sapma sonuçlar Tablo 4 de, varyans analiz sonuçlar Tablo 5 de gösterilmitir. Geçici simanlarn kompressif dayankllk de5erlerinin, incelenen faktörlere göre ortalama ve standart sapma de5erleri Tablo 6 da, varyans analiz sonuçlar Tablo 7 de gösterilmitir. Geçici yaptrma ileminde kullanlan simanlarn sertlik de5erlerinin, ortalama ve standart sapma sonuçlar Tablo 8 de, varyans analiz sonuçlar Tablo 9 da gösterilmitir. Tablo 7. Geçici simanlarda kompressif dayankllk testi sonuçlarnn varyans analizi. Varyasyon Kaynaklar Materyal *** Kan *** Kontaminasyonu Kontaminasyonu *** Hata Tablo 4. Daimi simanlarda sertlik testinin ortalama ve standart sapma de5erleri (Birim;VHN). Kontrol Grubu Daimi Simanlar X ± Sd X± Sd Kan Kontaminasyonlu Resin siman ± ± 2.70 Çinko fosfat siman ± ± 2.41 Polikarboksilat siman ± ± 1.52 Cam ionomer siman ± ± 2.92 Tablo 8. Geçici simanlarda sertlik testinin ortalama ve standart sapma de5erleri (Birim; VHN). Geçici Simanlar Kontrol Grubu X ± Sd Kan Kontaminasyonlu X ± Sd Tempbond NE ± ± 1.52 Provilat ± ± 3.36 Tablo 5. Daimi simanlarda sertlik testi sonuçlarnn varyans analizi. Varyasyon Kaynaklar Materyal *** Kan *** Kontaminasyonu Kontaminasyonu *** Hata Tablo 9. Geçici simanlarda sertlik testi sonuçlarnn varyans analizi. Varyasyon Kaynaklar Materyal *** Kan Kontaminasyonu *** Kontaminasyonu *** Hata

4 Tüm incelenen parametlerdeki varyans analiz tablolar incelendi5inde; siman türünün, kan kontaminasyonunun ve interaksiyonlarn (kan kontaminasyonu x siman türü) çok önemli oldu5u (p<0.001) istatistiksel olarak tespit edilmitir. Her iki siman türü içinde kontrol ve kan kontaminasyonlu gruplarda sertlik ve kompressif dayankllk de5erlerinin birbirinden farkl oldu5u istatistiksel olarak tespit edilmi olup, kan kontaminasyonunun bu faktörlerde azalmaya sebep oldu5u görülmütür. Yaplan çoklu karlatrma (LSD) testi sonucunda; - Kullanlan dört daimi simann sertlik ve kompressif dayankllk de5erlerinin birbirinden farkl oldu5u, her iki grupta da polikarboksilat siman (kontrol; N, kan kontaminasyonlu; N) en az kompressif dayankll5a sahip iken, resin simann (kontrol grubu; N, kan kontaminasyonlu; N) en fazla kompressif dayankll5a sahip oldu5u, sertlik de5erleri açsndan da; yine polikarboksilat siman (kontrol grubu; VHN ve kan kontaminasyonlu; VHN) en az de5ere sahip iken, resin simann (kontrol grubu; VHN, kan kontaminasyonlu; VHN) en fazla sertli5e sahip oldu5u saptanmtr. - Öjenollü ve öjenolsüz geçici simanlarn birbirinden farkl sertlik ve kompressif dayankllk de5erleri gösterdi5i, öjenol içeren Tempbond simann her iki grupta da en az kompressif dayankllk (kontrol grubu; ve kan kontaminasyonlu; 35.20) ve sertlik (kontrol grubu; 48,80 VHN ve kan kontaminasyonlu; VHN) de5erlerine sahip oldu5u, öjenolsüz siman olan Provilat n en fazla kompressif dayankllk (kontrol grubu; N ve kan kontaminasyonlu; N) ve sertlik (kontrol grubu; VHN ve kan kontaminasyonlu; VHN) de5erleri gösterdi5i istatistiksel olarak tespit edilmitir. TARTIMA Simanlarn kompressif dayankllklar restorasyonlarn tutuculuk özellikleri açsndan önemlidir. 12 Jorgensen ve Holst 13 çeitli yaptrc simanlarn kompressif dayankllklar ile tutuculuklar arasnda direkt bir iliki oldu5unu tespit etmiler, Stevens 14 ise kompressif dayankllk ve restorasyonlarn tutuculu5u arasnda bir iliki olmad5n ileri sürmektedir. Bu çalmada kompressif dayankllk testleri ADA nn 8 ve 30 no lu spesifikasyonlarna uygun olarak yaplmtr. 15,16 Siman örnekler hazrlandktan sonra, 24 saat 37 o C de distile suda bekletilmi, daha sonra test uygulanmtr. Tensometre ile elde edilen test sonuçlarna göre, daimi simanlarda en yüksek kompressif dayankllk de5eri, resin ( N) simanda, en düük de5er ise polikarboksilat simanda ( N) bulunmutur. Geçici simanlarda ise, en yüksek kompressif dayankllk de5eri öjenolsüz siman olan Provilat (70.00 N) da, en düük de5er ise, öjenollu siman olan Tempbond (35.20 N) da tespit edilmitir. Öjenollü geçicici simanlarda ba5layc maddelerin özelli5inden dolay maddenin basnçlara ve kopma-gerilme kuvvetlerine kar direnci oldukça zayftr, bu nedenlede en düük kompressif dayankllk de5eri Tempbondda elde edilmitir. Bu çalmann sonuçlar erken dönemde kan ile kontaminasyonun bütün siman tiplerinin kompressif dayankllklarnda istatistiksel olarak önemli (p<0.001) oranda azalmaya neden oldu5unu göstermitir. Branco ve Hegdahl 12 polikarboksilat simanlarn çinko fosfat simanlara göre daha az kompressif dayankll5a sahip oldu5unu ifade etmilerdir. Bu çalmada da polikarboksilat siman çinko fosfat simandan daha az kompressif dayankllk de5erleri göstermitir. Bu sonuç yukardaki aratrclarn bulgular ile uyum göstermektedir. Keyf ve Anl 6 yaptklar çalma sonucunda; kontrol grubu örneklerinde kompressif dayankllk de5erlerinin en fazla cam ionomer simanda, en düük ise polikarboksilat simanda oldu5unu tespit etmilerdir. Kan kontaminasyonlu örneklerde ise en yüksek de5eri çinko fosfat simanda, en düük de5eri ise polikarboksilat simanda belirlemilerdir. Polikarboksilat simann, gerek kontrol grubunda gerekse kan kontaminasyonlu grupta en dayanksz oldu5unu ifade etmilerdir. Bu çalmada polikarboksilat simann hem kan kontaminasyonlu hemde kontrol grubunda en az kompressif dayankllk ve sertlik de5erleri gösterdi5i, cam ionomer simann ise resin simandan az olmakla birlikte oldukça iyi de5erler gösterdi5i saptanm olup, bu sonuç yukardaki aratrclarn bulgular ile uyum göstermektedir. Cam ionomer simanlar ilk kez 1972 ylnda Wilson ve Kent tarafndan silikat simanlarn, kompozit rezinlerin ve polikarboksilat simanlarn en iyi özelliklerinin birletirilmesi amaçlanarak üretilmitir. 17 Ga Rey ve arkadalar 3 simante edilen implant desteklerde yaptklar çalmada, sl döngü ile yük ilem ve kan kontaminasyonu kombinasyonunun 13

5 etkilerini aratrmlar, test edilen be simann retantif dayankll5nn azald5n gözlemlemilerdir. Geçici amaçla kullanlan simanlar, genel olarak çinko oksit ve çinko oksit-öjenol olmak üzere iki ana gruba ayrlmaktadrlar. 18 Çinko oksit-öjenol simanlar iyi bir kenar kapatma (sealing) kapasitesine ve antibakteriyel özelli5e sahiptir. 19 Bununla birlikte öjenol bazen allerjiye neden olabilmektedir. Bu nedenle öjenole kar hassasiyeti olan hastalarda öjenolsüz geçici simanlar kullanlmaldr. Ayrca öjenollü simanlarn akrilik rezin restorasyonlarda renk de5iikli5ine neden olabildi5i için dikkatli kullanlmas gerekti5i belirtilmektedir. 18 Bu çalmada incelenen geçici simanlarn biri çinko oksit öjenol siman, di5eri ise öjenol ihtiva etmeyen simandr. Sonuçlara göre kan kontaminasyonu, geçici amaçla kullanlan simanlarn hem kompressif dayankllk, hem de sertlik de5erinde azalmaya neden olmaktadr. Ayn ekilde baka aratrclar tarafndan da simann su, tükürük ve kan ile temas etmesi sonucunda oluan bozulmann, dayankllk ve sertli5ini etkiledi5i belirtilmitir. 4-6 Dental materyallerin sertliklerinin belirlenmesinde Vickers, Brinell, Knoop, Rockwell, Shore A ve H. Mayer Wegelin sertlik testleri uygulanmaktadr. 1,5 Bu yöntemlerin bir ço5u, farkl ekillerdeki uçlarn, belli bir yük altnda materyal yüzeyine uygulanmasyla, materyalin gösterdi5i direncin ölçümüne dayanmaktadr. Bu testlerden hangisinin seçilmesi gerekti5i test edilecek materyale ba5ldr. Simanlar için uygun olmas nedeniyle bu çalmada Vickers sertlik testi kullanlmtr. 5 Vickers testinde, yüzeyleri arasndaki aç 136 derece olan, elmas piramit kullanlr. Çökme izi romboid ekilli olup, Vickers sertlik numaras (VHN), uygulanan yükün, çökme alanna bölünmesi ile bulunur. Materyal ne kadar sertse, sertlik numaras da o kadar büyük olmaktadr. 1,5 Bu aratrmada daimi simanlarda en yüksek sertlik de5eri, resin ( VHN) simanda, en düük de5er ise polikarboksilat simanda (70.60 VHN) saptanmtr. Geçici simanlarda ise, en yüksek sertlik de5eri öjenolsüz siman olan Provilat (50.00 VHN) da, en düük de5er ise, öjenollu siman olan Tempbond (41.40 VHN) da tespit edilmitir. Resin simanlarn fiziksel ve mekaniksel özellikleri, kimyasal yaplar nedeniyle otopolimerizan akriliklere benzer. Di5er simanlardan daha dirençlidirler ve a5z svlarndan daha az etkilenirler. Çinko oksit-öjenol simanda ayn ekilde kimyasal yapsndan dolay basnca, kopma ve çekme kuvvetlerine kar oldukça dirençsizdir. 5 Elde edilen sonuçlar simanlarn kimyasal yapsndaki farkllktan kaynaklanm olabilir. Bu çalmann sonuçlar, kan kontaminasynunun simanlarn sertlik ve kompressif dayankllklar üzerinde olumsuz etki yapt5n göstermektedir. Bu durum, simann sertlemesi srasnda, aç5a çkan fosforik asitin kanl ortamlarda, simann yapsndan uzaklaarak siman yüzeyinin mat ve yumuak bir hal almasna sebep olmasyla 5 açklanabilir. Bu nedenle restorasyonlarn simantasyonu srasnda simann kan kontaminasyonunun önlenmesi, simanlarn mekanik özellikleri üzerinde olumlu etki yapacaktr. KAYNAKLAR 1. Phillips RW, Swartz ML, Lund MS, Moore RK, Vickery C. In vivo disintegration of luting cements. JADA 1987; 114: Mesu FP. Degradation of luting cements measured in vitro. J Dent Res 1982; 61: GaRey DJ, Tjan AHL, James RA, Caputo AA. Effects of thermocycling, load-cycling, and blood contamination on cemented implant abutments. J Prosthet Dent 1994; 71: Gülda5 MÜ, Duymu Yeil Z. Tükürük kontaminasyonunun geçici ve daimi olarak kullanlan alt tür simann kompressif dayankllk ve sertli5ine etkisi. Atatürk Üniv Di Hek Fak Derg 1998; 8: Zaimo5lu A, Can G, Ersoy AE, Aksu L. Di hekimli5inde maddeler bilgisi. Ankara Üniversitesi Basmevi, Ankara, 1993: Keyf F, Anl N. Kan kontaminasyonunun üç tür simann kompressif dayankllk ve sertli5ine etkisi. Hacettepe Di Hek Fak Derg 1997; 21: Craig RG. Restorative dental materials. 6 th ed. The CV Mosby, St. Louis, 1980: 94-98, Smith BGN. Planning and making crown and bridges. 2 nd ed. Dunitz, London 1990: Smith DC. Dental cements. In: O Brien WJ. Dental materials: Properties and selection. Quintessence Publishing Co, Chicago 1989; Ishikawa K, Takagi S, Chow LC, Ishikawa Y, Eanes ED, Asaoka K. Behavior of calcium phosphate cement in simulated blood plasma in vitro. Dent Mater 1994; 10: Yldz N, Akbulut Ö, Bircan H. &statisti5e giri. Uygulamal temel bilgiler çözümlü ve cevapl sorular. Erzurum, 1999:30. 14

6 12. Branco R, Hegdahl T. Physical properties of some zinc phosphate and polycarboxylate cements. Acta Odontol Scand 1983; 41: Jorgensen KD, Holst K. The relationship between the retention of cemented veneer crowns and the crushing strength of crowns and the crushing strength of cements. Acta Odont Scand 1967; 25: Stewens L. The properties of four fixed prosthodontic resin composite luting agents. Int J Prosthodont 1993; 6: American Dental Association Council on Dental Materials: New American Dental Association Specification No: 8 for Zinc Oxide- Eugenol Type Restorative Materials. JADA 1977; 95: American Dental Association Council on Dental Materials: Revised American National Standarts Institute/Amerikan Dental Association Specification No: 8 for Zinc Phosphate Cement. JADA 1978; 96: Christensen GJ. Why is glass ionomer cement so popular? JADA 1994; 125: Olin PS, Rudney JD, Hill EME. Retentive strength of six temporary dental cements. Quintessence Int 1990; 21: Pasley EL, Tao L, Pashley DH. The sealing properties of temporary filling materials. J Prosthet Dent 1988; 60: Yaz27ma Adresi: Prof. Dr. Zeynep YEL DUYMU Atatürk Üniversitesi Dihekimli5i Fakültesi Protetik Di Tedavisi Anabilim Dal ERZURUM 15