BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ Çalışmanın Konusu

Transkript

1 1 BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ 1.1. Çalışmanın Konusu Anadolu dışında yaşayan, Dış Türklerle ilgili olarak yapılan bu çalışmanın konusu; SSCB nin yıkılmasından sonra, ortaya çıkan beş Türk Cumhuriyeti; Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Akdeniz de bağımsız yaşayan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, çeşitli ülkelerin siyasi sınırları içinde yaşayan Özerk Türk Cumhuriyetleri; Başkurdistan, Çuvaşistan, Dağıstan, Gagauz, Hakasya, Balkar (Malkar), Kırım, Saha (Yakutistan), Tatar, Karakalpak, Nahçivan, Karaçay, Kafkaslarda azınlık şeklinde yaşayan; Ahıska (Mesket), Kumuk, Nogay, Derbent, Karapapak, Balkanlar da yaşayan; Makedonya, Bulgaristan, Rodos, Ortadoğu ve Yakın Asya da yaşayan; Suriye, Irak, İran, Afganistan Türklerinin halk inançlarını doğum, evlenme, ölüm ve diğer konulardaki uygulamalara göre ele alıp, alt kimlikten (Özbek, Tatar, Kırgız, Nogay vb.) yola çıkarak, Türklerin Üst Türk kimliğinde 1 bir olduğunu ortaya koymaktır. Türk dünyası, günümüzde 210 milyon nüfusu ile bir sayısal güce sahiptir. Aynı zamanda, Dış Türklerin yaşadıkları Asya kıtası ve Anadolu Yarımadası, dünya hakimiyet teorisyenlerine göre, dünyanın Heartland (Kalbgâh) ı kabul edilmektedir. Bununla birlikte, Türk coğrafyası, kritik güç olarak adlandırılan, petrol ve doğal gaz yataklarının 3/2 sine sahiptir ki bu da Dış Türkleri ve coğrafyalarını çok önemli hale getirmektedir. Ancak, Türkler ne yazık ki günümüzde yeterince birbirleri ile iyi ilişkiler geliştirememişler, birlikte hareket etme ve güç birliğine varmada tarih, ülkü ve kültür şuuruna erişememişlerdir. Dış Türklerinin sahip oldukları özellikler, Dış Türklerni birbirlerine yaklaştırıp potansiyel bir dünya Türk gücü olmaya zorlamaktadır. Aynı zamanda tarih, dil, ülkü ve kültür birliği, Türklerin bir noktada birleşmesinde, olumlu bir etken olarak kullanma zorunluluğu doğurmaktadır. Bu amaçla; tez, Dış Türklerin kültürün bir alt dalı olan, halk inançları hususunda doğumda, evlenmede, 1 Tezde Üst Kimlik terimi, etnolojik anlamda kullanılmıştır. Kastedilen aynı köklere sahip alt gurupların ana kimlikte buluşmasıdır. Türk Üst kimliği: Anadolu Türkleri, Özbek, Kazak, Azeri, Kıbrıs Türkleri, Yakut, Gagauz, Çuvaş, Çerkez, Bayır-Bucak, Pomak, Rodos Türkleri den oluşmaktadır.

2 2 ölümde ve hayatın diğer safhalarında, ortak bir paydaya sahip olduklarını, ortaya koymak için hazırlanmıştır Çalışmanın Amacı Bu çalışmayı hazırlamadaki amaç; dış Türkler dediğimiz Anadolu dışındaki Türkleri; önce siyasi olarak; bağımsız, özerk, azınlık şekillerine göre ayırıp, daha sonra da, bu Türk topluluklarının halk inançlarını, Yaşar Kalafat ın eserleriyle tespit ettiği nispette ele alıp: Türk Halk inançlarının, Türk dünyasının hemen her kesiminde, aynilik gösterdiğini ama bu ayniliğin birliktelik adına kullanılmadığını ortaya koymaktır. Anadolu Türklüğü ile Dış Türkler arasında, halk inançlarının Mustafa Kemal Atatürk ün de belirttiği gibi bir kültürel köprü oluşturabileceğini ortaya koymaktır. Dış Türklerin; dil, din, siyasi otorite ve yaşadıkları coğrafyalarda farklılık arz etmesine rağmen; doğum, evlenme, ölüm ve diğer alanlarla ilgili halk inançları uygulamalarında, ortak özellikleri taşıdıklarını ortaya koymaktır. Alt Türk kültürel kimliğinden (Tatar, Özbek, Nogay, Saha Türkleri vb.) üst Türk Halk Kültürünün oluşturulabileceğini göstermektir. Halk inançlarının, Türk Halkları arasında kaynaştırıcı ve birleştirici bir rol oynayabileceği hususunu da ortaya koymaktır. 1.3.Çalışmanın Önemi Türk Dünyası; özellikle SSCB nin dağılmasından sonra şekillenmiş ve önemli hale gelmiş, bu önem, dünyada Türk Dışı unsurlar tarafından idrak edilmesine karşın, Türkler tarafından akıllı ve verimli bir şekilde değerlendirilememiştir. Mustafa Kemal Atatürk ün, Dış Türklernin öncelikli çözülmesi gereken probleminin, kültür meselesi olduğunu belirtmesine rağmen, Türk Dünyası halen ortak bir tarih, kültür, dil ve alfabe birliğinin ortaya konulmasından yoksun yaşamaktadır 2. 2 M. Kemal Atatürk: Türkiye Dışında kalmış olan Türkler, ilkin kültür meseleleri ile ilgilenmelidirler. Nitekim biz Türklük davasını böyle bir müsbet ölçüde ele almış bulunuyoruz. Büyük Türk tarihine, Türk dilinin kaynaklarına, zengin lehçelerine, eski Türk eserlerine önem veriyoruz. Bkz. Suat İlhan, Türk Devrimi ve Türk Dünyası Türk Dünyası Özel Sayısı, Mayıs-Haziran 1997, S. 15., s. 58.

3 3 Bu çalışma Dış Türklerin halk inançları ile ilgili geniş kapsamlı yapılan ilk çalışmadır. Çalışmada halk inançlarında Türklerin dilsel, alfabetik, dinsel, coğrafi, siyasi farlılıklarına rağmen aynı özellikleri taşıdıkları ortaya koyulmuştur. Bu ortak özellikle, halk inançlarının birleştirici, bütünleştirici ve beraber çözüm üretmede oynayabileceği rol ortaya konulmuştur Çalışmanın Sınırlılıkları Çalışma, Yaşar Kalafat ın halk inançları içerikli, Türk Dünyasının muhtelif kesimlerinde yaptığı alan çalışmalarının, tahlil ve değerlendirmeleri ile sınırlı tutulmuştur. Çalışmada, bağımsız Türk Cumhuriyetleri; Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Akdeniz de bağımsız Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti; Özerk Türk Cumhuriyetleri, Başkurdistan, Çuvaşistan, Dağıstan, Gagauz, Hakasya, Balkar, Kırım, Saha, Tatar, Karakalpak, Nahçivan, Karaçay; Azınlık halde yaşayan Türkler, Kafkaslarda: Ahıska, Kumuk, Nogay, Karapapak, Balkanlar da: Makedonya, Bulgaristan, Rodos, Ortadoğu da: Suriye, Irak, İran, Afganistan Türklerinin halk inançları değerlendirilmiştir. Bunların yanı sıra, Anadolu Türkleri, İdil Ural Bölgesinde yaşayan Tertep, Kundur, Sibirya da yaşayan; Kumandi, Batı Sibir, Telengit, Şor, Televüt, Dolgan, Tofa, Tobol, Sibirya Buraralıları, Şato Türkleri, Çin Halk Cumhuriyetinde yaşayan doğu Türkistan Türkleri, Batı Trakya da, Romanya da yaşayan Türkler, Avrupa da yaşayan Türkler, Macarlar ve ABD de yaşayan Türklerin halk inançlarına yer verilmemiştir. 1.5.Çalışmanın İçeriği Çalışma, Giriş (Birinci Bölüm) ile Sonuç ve Öneriler (Beşinci Bölüm) dahil olmak üzere beş bölümden oluşmaktadır. İkinci Bölümde; Kültür Unsurları-Türk Dünyası başlığı altında, Kültür, Medeniyet, Kültür ve Medeniyet arasındaki farklılıklar, Millet olgusu, Milli Kültür, Kültür Milliyetçiliği, Folklor (Halk Bilim), İnanç Kavramı, Halk inancı, Halk inançlarının çıkış noktaları ve özellikleri ile Türk Dünyasının Coğrafi ve Demografik yapısı hakkında bilgi verilmiştir.. Üçüncü bölümde; Araştırmacı Yaşar Kalafat ın kendisi ile yapılan mülakat ve yazışmalar ile, kitap ve makalelerinden tespit edilen, Türk Dünyası ile ilgili; Türk Kültür Kimliği Görüşü, Türk Dinine Dair Görüşü, Türk Yurdu

4 4 görüşü, Türklüğün Mistik Boyutu ile ilgili görüşü, Kültürü Strateji kabul etmesine dair görüşlerine yer verilmiştir. Dördüncü Bölümde ise; Yukarıda yer alan konu sınırlılıkları çerçevesinde, Dış Türkler, bağımsız, özerk, azınlık durumları ve yaşadıkları coğrafyalara göre ele alınıp halk inançları tespitlerine yer verilmiştir.

5 5 İKİNCİ BÖLÜM KÜLTÜR KAVRAMLARI VE TÜRK DÜNYASI 2.1. Kültür ile İlişkili Kavramlar Gelişen bilgi ve teknoloji çağında dünyanın yeniden şekillenmesi, kültürler ve milli kimlikler üzerine inşa olunmaktadır. Dünya coğrafyası pay edilirken, paylaşılacak pasta dilimi parçalarının, büyük, köklü ve kendini koruyabilen kültürler, kültürlerini muhafaza edebilen milletler arasında pay edileceği bir çağa girilmektedir. Bir başka deyişle bu yüzyılda, kendine ait kültürel zenginliğinin farkına varamadan yaşayan topluluklar çok değil çeyrek asır sonra ikinci sınıf toplum, yarı gelişmiş tip olmaya mahkum olacaklardır. Değişim ve dönüşümün yeni istikameti kendi özüne dönüp kendi kökünden beslenmek olacaktır. Bu yüzyılda milletler, tarihlerinde hiç olmadığı kadar kendilerini sorgulayıp yaşamak için kültürel kimliklerini ortaya çıkarmak zorundadırlar. Toplumlar fertlerden meydana gelir. Fertleri birbirine kaynaştıran birbiri ile yaşama arzusunda bırakan, gücünü tarihin derinliklerinden alan ortak yanları vardır. Bunlar, toplumun var oluşundan bu tarafa, meydana getirip zaman sürecinden geçirerek, büyütüp olgunlaştırdığı, zenginleştirdiği değerleridir. Bu değerlerin de en önemli ayağı halk inançlarıdır. Halk inançları genelde birlik özelde farklılıkları ile toplumsal zenginlik kaynağıdır. Devletler, Halk unsurları ile vardır. Halksız bir devlet olamaz. Kültürel açıdan halk biliminin ihmal ve inkar edilmesi kültürel yabancılaşmayı ve kimlik kuyusuna düşmeyi beraberinde getirir. Türk Kültürü birçok bilim adamı tarafından araştırılıp incelenmiştir. Bu bilim adamlarının önde gelenleri; İbrahim Kafesoğlu, Ahmet Kabaklı, Ziya Gökalp, Muharrem Ergin, Bahaeddin Ögel, Perlev Naili Baratov, Sedat Veyis Örnek, Hikmet Tanyu, Orhan Türkdoğan, Mustafa Erkal, Abdurrahman Küçük, Tuncer Baykara, Mehmet Kaplan, Zeki Velidi Togan, Fuat Köprülü, Abdulkadir İnan, Mumtaz Turhan, Şükrü Elçin, Şaban Kuzgun, Dursun Yıldırım, Ocal Oğuz dur.

6 6 Günümüzde Türk Dünyası ve Türk kültürü, başta Kültür Bakanlığı Dış Türkler Şube Müdürlüğü olmak üzere, Türk Tarih Kurumu 3, TİKA 4, Türk Ocakları 5, Türkiye ve Türk Dünyası İktisadi ve Sosyal Araştırmalar Vakfı 6, Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı, Türklük Bilimi Araştırmaları 7, Türklük Araştırmaları Enstitüsü 8, Türk Kültürünü Araştırmaları Enstitüsü 9, KÖK- SAV 10, Milli Folklor 11, Türk 2000 Vakfı 12, Kardeş Edebiyatlar 13, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı 14 tarafından araştırılıp incelenmektedir 15. Halk inançlarını kavrayabilmek için Kültür (Hars), Medeniyet, Halk, Millet, Milli Kültür, İnanç, Din terimlerini açıklamak gerekir Kültür Kavramı İnsanların bir nüfus cüzdanına sahip oldukları gibi milletler de nüfus cüzdanına sahiptirler. Milletlerin kimlikleri kültürleridir. Kültür, lügat anlamı ile Akıl, zevk, tavır ve hareketlerin eğitimi, geliştirilmesi rafine edilmesi anlamına gelir 16. Larousse de ise Edinilmiş bilgiler toplamı, bir cemiyete has içtimai ve dini müesseseler, zihni sanat faaliyetleri olarak tanımlanır. Prof. Dr Nisan 1931 tarihinde, Türk Tarihi ve Kültürünü belgeler ışığında ilmi araştırmalarla ortaya çıkarmak için kurulmuştur. 4 Bakanlar kurulunun 1992 yılında aldığı kararla Dış İşleri Bakanlığına bağlı olarak kurulmuştur.tika nın amacı; başta Türk dilinin konuşulduğu ülkeler ve Türkiye ye komşu ülkeler olmak üzere, gelişme yolundaki ülkelerin kalkınmalarına yardımcı olmak, bu ülkelerle; ekonomik, ticari, teknik, sosyal, kültürel, eğitim alanlarında işbirliğini projeler ve programlar aracılığı ile geliştirmektir. 5 Türk Tarihi, coğrafyası ve kültürünü ortaya çıkarmak için kurulmuştur. 6 Kısa adı TİSAV olan vakıf, 1994 yılında kurulmuştur. Amacı Türkiye ve Türk Dünyasının iktisadi, sosyal, siyasi yapısını bilimsel ve akademik anlamda incelemek, araştırmak, değerlendirmek ve tespit edilen sorunlara çözüm yolları üretmek için kurulmuştur yılında Sivas ta yayın hayatına başlamıştır. Cumhuriyet Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü tarafından çıkartılmaktadır. 8 Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesine bağlı olarak kurulmuştur. Amacı Türk Dünyasına hizmet etmektir yılında dönemin Türkiye Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel in emriyle Türk Dünyasının meselelerini ortaya çıkarmak, bu meselelere ilmi çözümler üretmek için Dış İşleri Bakanlığına bağlı olarak kurulmuştur. Daha sonra kamu yararına çalışan bir enstitü haline getirilmiştir de Ankara da kurulmuş olup Türk Dilini, tarihini, düşüncesini, hayat tarzını, kültürünü, Türk topluluklarının siyasi, sosyal iktisadi ve kültürel hayatını geliştirmeyi amaçlamaktadır. 11 Türk Dünyasının kültürel özelliklerini araştırıp ortaya koyan üç ayda bir yayımlanan süreli yayındır. 12 Ord. Prof. Dr. Oğuz Türkan tarafından Türk Dünyasının meselelerini dile getirmek, bu meselelere çözüm üretmek için kurulmuştur. 13 Üç ayda bir çıkan edebi bir dergi olup, Türk dünyası edebiyat çevreleri arasında bilgi sirkülasyonunu sağlamaktadır. 14 Prof. Dr. Turan Yazgan tarafından kurulmuştur. Vakıf, Türk Dünyasının iktisadi ve kültürel problemlerini ortaya koymayı bu tespit edilen problemlere çözüm üretim kültürel ve iktisadi entegrasyonu sağlamak için kurulmuştur. 15 Yaşar Kalafat, Abay ın 150. yılında İpek Yolu Güzergâhları, Ecdat Yay., Ankara, Büyük Türk Sözlüğü, Muharrem Ergin, İstanbul 1985.

7 7 Mümtaz Turhan a göre kültür: Bir cemiyetin sahip olduğu maddi ve manevi kıymetlerden teşekkül eden bir bütündür. Bu bütünü insan içtimai irsiyet yolu ile elde eder. Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu na göre kültür, Latince bir sözden gelmiştir. Ona göre kültür; Toprağı verimlendirmek için çalışma anlamına gelmiş, daha sonra Avrupa dillerinden dilimize Yüksek umumi bilgi olarak geçmiştir. Kültür her topluluğun kendine has yaşayış ve davranış tarzıdır 17. Ziya Gökalp a göre kültür: Bir milletin dini, ahlaki, hukuki, muakalevi, bedii, lisani, iktisadi, fenni hayatlarının ahenkli mecmuasıdır 18. Gökalp cemiyeti birbirine bağlayan unsurun kültür unsuru olduğunu söyler. Dolayısıyla Gökalp Kültürü toplumun çimentosu kabul etmektedir. Prof. Dr. Mehmet Kaplan a göre kültür: Bir milletin tarihi boyunca meydana getirdiği birikim, servet, zenginliktir 19. Prof. Dr. Mustafa Erkal a göre, Kültür bilgiyi, sanatı, ahlakı, hukuku örf ve adetleri kapsayan bir bütündür. Kalafat a göre ise kültür, bir toplumun ortak kimliğini açıklayan, toplumun hayatının bütün sektörlerinde yarattığı değerleridir. Buna göre hukuk sanat, inanç, adetler kültürün alanı içinde yer alır. Bunların toplamından milletin kimliği oluşur 20. Tanımlamalardan da anlaşıldığı gibi kültür, bir milleti başka bir milletten ayıran tarihi buyunca biriktirip geliştirdiği; ahlaki, hukuki, dini, lisani, iktisadi ve fenni bütün özellikleridir. Bir milleti, topluluğu başkalarından ayıran en önemli unsurdur. Kültür fonksiyon olarak geçmişten güç alarak milletin geleceğini kuvvetlendirip yönlendirmesinde önemli rol oynamaktadır Medeniyet Kavramı Medeniyet sosyal hayatta asırlardan beridir geçerliliğini koruyan bir kelime olarak karşımıza çıkmaktadır. Bazı kişiler medeniyeti gardırop ile sınırlandırıp giyim kuşamda aramışlar, bazıları da ilim ve teknik gelişmeler deyip medeniyeti çok dar ve kuşatılmış bir ifade içerisine almışlardır. Oysa medeniyet bu dar anlamların dışında lügat anlamı olarak bedevi kelimesinin zıddı anlamında kullanılmaktadır. Dini esaslar ile milli kültürümüzü dile getiren kitaplar dikkate alınırsa medeniyet: Şehirde yaşayan ve bu hayatın ortaya çıkardığı sosyal ve ahlaki kaidelere riayet eden ve belirli bir kültüre sahip 17 İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kimliği, Ötüken Yayını, İstanbul, 1984, s Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, s Cemal Anadol ve Fazile Abbasova, Türk Kültürü ve Medeniyeti, İstanbul, 2002, s Kalafat, a.g.e. s. 12.

8 8 olan anlamında anlaşılmalıdır 21. Prof. Dr. Muharrem Ergin e göre medeniyet: Ferdi bilgiye tecessüse, ilim ve tekniğe dayanan, konforlu bir yaşama imkanını arttırmayı hedef alan milli rengi olmayan faaliyet ve eserlerdir 22. Ziya Gökalp ise medeniyeti ölümsüz olarak görür. Ona göre medeniyet çeşitli milletlerin malıdır. Her medeniyeti sahipleri olan milletler ortak bir hayat yaşayarak meydana getirmişlerdir 23. İbrahim Kafesoğlu medeniyeti: Milletlerarası ortak değerler seviyesine yükselen anlayış, davranış ve yaşama vasıtaları bütünüdür. diye tanımlar 24. Tanımlardan da anlaşıldığı gibi medeniyet; bir coğrafyada büyüyen, çeşitli milletlerin kültürlerinden beslenen, günden güne kendini yenileyen bir kültürler birikimidir Kültür ve Medeniyet Arasındaki Farklar Kültür ve medeniyet farklılıkları şunlardır: Kültür karakter bakımından Hususi, medeniyet ise Umumi dir. Medeniyet kültürlerden doğar. Dolayısıyla Medeniyet kültürün kapsayanıdır. Kültür bir millete bir topluluğa aittir. Medeniyet ise milletlerin meydana getirdiği kültürlerin toplamından oluşmaktadır Millet Kavramı Devletin oluşması için olmazsa olmaz unsurlardan birisi millettir. Millet; sınırları tarihi şartlarla hazırlanmış ve mücadelelerle çizilmiş olan bir vatana dayanan üzerinde aynı dili konuşan, aynı duygu ile kültür birliğine dayanan, şuurlu halk kitlesine denir 26. Amiran Kurtkan a göre, aralarında dil, din, ülkü birliği bulunan topluluklara millet denilir 27. Kurktan ülkü ve din anlayışı ile; tarih ahlak, töre, anâne, sanat anlayışının da beraberliğini ifade eder. Bahaeddin Ögel ise millet için: Belirli bir bölgede yaşayan, müşterek dil, kültür ve tarih bağları ile birlikte uzun yaşantılara sahip olan bir insan 21 Anadol ve Abbasova, a.g.e., s Muharrem Ergin, Türkiye nin Bugünkü Meseleleri, İstanbul 1975, s Ziya Gökalp, Türk Medeniyet Tarihi, İstanbul, 1926, s Kafesoğlu, a.g.e., s Kafesoğlu, a.g.e., s. 16. v.d. 26 Anadol ve Abbasova, a.g.e., s Amiran Kurktan, Türk Milletinin Manevi Değerleri, İstanbul 1984, s. 16.

9 9 topluluğudur. der 28. Millet kavramında paylaşılan ortak nokta kültür unsurları birliği ve tarihi derinlik yani ortak bir tarihe sahip olmaktır Milli Kültür Bu kavramını Türk Tarihinde ilk defa kullanan Ziya Gökalp tır. Gökalp a göre milli kültür: Yalnız milletin dini ahlaki hukuki, akli estetik, lisani, iktisadi ve fenni hayatlarının uyumlu bir bütünüdür. Böylece milli kültür halkın geleneklerinden, örflerinden, sözlü ve dilinden musikisinden, dininden ve ahlakı değerlerinden müteşekkildir 29. Her milletin tarihi ve tarihinin derinliklerinden bugünkü yaşantısına taşıdığı değerleri vardır. Bu değerler o milleti başka milletlerden kimlik ve kimdik adına ayırır. Bu aynı zamanda o milletin kendine has fiziki ve ruhi yapısıdır. Özde müşterek düşünce, tavır ve davranış olarak ortaya çıkan bu duruma Milli Kültür denir 30. Milli diline, milli sanatına, milli tarihine, milli örf ve adetlerine sahip çıkamayan milletler millilik vasıflarını kaybetmişlerdir. Bu fikre eski cumhurbaşkanlarımızdan Kenan Evren de, dünyada, ülkemizin de büyük ölçüde etkilenmekte olduğu bir ideolojik savaşın hüküm sürdüğüne ve bu taarruzun karşısında en güçlü korunmanın milli kültürümüze sahip çıkmakla ve onu geliştirmekle mümkün olabileceğine değinmiştir Kültür Milliyetçiliği Bir milletin bütün maddi manevi değerlerinin incelenip işlenmesi, değerlendirilmesi ve yayılması, diğer kültürlerden olumlu şekilde yararlanılarak, o kültürlerin tetkik edilip tabi bir şekilde onlardan yararlanılması, kendi kültürel değerlerine onlardan yararlı bulduklarını katarak kendi kültürünü zenginleştirmesidir 32. Prof. Dr. Sadri Maksudi Arsal ve Zeki Velidi Togan da kültür milliyetçiliği hususunda; Kültür milliyetçiliğinin temelinde soy bağı olduğu, ancak bu soy bağının ırkçılıkla ilgisinin bulunmadığı bunun Türk soyuna bağlılık ve tarihte millet şuuru olduğu üzerinde durmuşlardır 33. Bayram 28 Bahaeddin Ögel, Türk Kültürünün Gelişme Çağları II, İstanbul, 2001, s Orhan Türkdoğan, Milli Kimliğin Yükselişi, İstanbul, 1999, s Anadol ve Abbasova, a.g.e.., s Erol Güngör, Cumhuriyet Devrinde Türkiye nin Kültür Politikası, Milli Eğitim ve Kültür Dergisi, C. 2, S. 8, Şubat 1981, s Anadol ve Abbasova, a.g.e,. s Yılmaz Gürbüz, Milli Kültür Güldestesi (Türk Milliyetçiliğine Göre Kültür), Milli Eğitim Kültür Dergisi, Y. 7., S. 33,34,35., s. 16.

10 10 Kodaman ise kültür milliyetçiliğini; bir milleti diğer milletlerden ayıran önemli unsurların dil, örf, folklor olduğunu belirttikten sonra bu özellikleri tarih derinliğinden ilmi metotlarla keşfedip alınıp sahiplenilmesi olarak görmektedir 34. Sonuçta kültür milliyetçiliği; halihazırdaki kültürümüzü muhafaza ederek başka kültürlerle etkileşim içerisinde bulunup onlardan Türk tarih ve kültür fıtratına uyan değerleri alarak medeni milletler seviyesine çıkmaktır Folklor (Halk Bilim) Kelime olarak ilk defa 22 Ağustos 1846 yılında Artheneoum dergisinde kullanılmıştır 35. Folk: Halk, Lore: bilim kelimelerinin birleşiminden oluşmuştur. Halk Bilim anlamına gelir. Halk hayatı eskiden beri tarih araştırmacılarının, coğrafyacıların, seyyahların, yazarların, antropologların ilgisini çekmiştir. Halkın yaşattığı gelenekler, görenekler, masallar, efsaneler, kocakarı ilaçları, halk müzikleri kısaca insanın doğumundan ölümüne kadar olan her şey halk bilimciler tarafından araştırılmaya çalışılmıştır. Folklor, halk hayatının ve kültürünün ilmi olarak tarif edilmiştir 36. Orhan Acıpayamlı ise folkloru; Halk kültürünü saptayan, bulduğu belgeleri tertip ve tanzim ettikten sonra bunları kendi metotlarının yardımı ile değerlendiren ve nihayet bulduğu bilimsel sonuçları uygulama alanına tatbik ederek halk kalkınması için gereken işlemlere girişen bilim dalıdır İnanç Kelimeyi çeşitli açılardan ele almak mümkündür. Psikolojik açıdan ele alırsak; Dış dünyayı idrak etme sonucunda zihnimizde oluşan anlayış biçimi, bir kabullenme ve benimsemedir ki, âdet gelenek, görenek olarak görülen bir takım tatbikat, folklorik uygulama ve pratiklerdir 38. İnanç kelimesi Milli Eğitim Bakanlığı Türkçe sözlüğünde; Bir düşünceye bağlı bulunma, dine inanma, iman, itikat, birisine duyulan güven inanma duygusu anlamlarına gelmektedir Bayram Kodaman, Cumhuriyetin Tarihi-Fikri Temelleri ve Atatürk, SDÜ Atatürk ilkeleri ve İnklâp tarihi Araştırma Merkezi Yayını, Isparta 2002, s Şükrü Elçin, Halk Edebiyatı Araştırmaları, C.II., Ankara, 1997, s Şükrü Elçin, a.g.e., s Metin Karadağ ve Azat Kaya, Halk Bilimine Giriş, Balıkesir, 1995, s.6. ( Orhan Acıpayamlı, II. Milletlerarası Türk Kongresi Bildirileri, C.I., Ankara, 1982, s. 35.). 38 Orhan Hançerlioğlu, Felsefe Sözlüğü, İstanbul 1997, s MEB Türkçe Sözlük, Ankara 1988.

11 11 Ayrıca inancı bir toplumun sahip olduğu yüksek değerlerin hayata yansıması olarak da ele alıp değerlendirmek yerinde olur Halk İnançları Kavramı Halk arasında yaygın olan toplumsal kabullenmeler, benimsemeler adet gelenek ve göreneklerdir 40. Toplumlar yaşadıkları süreç içerisinde tarihlerinin başlangıçlarından itibaren belirli değerleri oluşturmuşlar, karşılaştıkları dinler ve kültürlerden etkilenmişlerdir. Bu etkileşim neticesinde hayatın safhaları ve çeşitli konularla ilgili inanışlar, adet ve gelenek şeklini almış o toplumun otantik (kendiliğinden) değeri olmuştur. Halk İnançları sosyolojik açıdan değerlendirilirse; Bir toplumsal kabullenme ve benimseme olarak karşımıza çıkar. inanç bütün değerlere ait olan görgü ve bilgi alanını aşan bir kabulleniştir. Bu bakımdan Halk inançları inanç öğeleri (unsurları) hakkında kabulleniştir 41. Halk inançlarının meydana gelmesinde dinin önemli bir rolü vardır. Din, hayatın bütününü içine alan bir olgu olarak karşımıza çıkar. Kalafat a göre din insanların hayatını düzenleyen bir olgu değildir. İnsanın kendi istek ve arzusuyla kişinin kendi hayatını tanzim etmesidir Halk inançlarının Çıkış Noktaları Halk inançlarını iyi anlamak için ahlak inançlarının çıkış noktasına da bakmak gerekir. Halk İnançları çıkış noktası itibari ile sosyolojik ve felsefi inançlar silsilesine dayanır. İslam ın Kabul ve Reddettiği Halk İnançları adlı kitapta Ali Çelik halk inançlarının çıkış noktasını üç sebebe dayandırılır. Bunlar: Telkin yolu ile ortaya çıkanlar; Bu tür halk inançları felsefi düşünce ve ideolojilerin telkin ettiği halkında telkin edildiği şekilde kabullendiği inançlarıdır. Konfiçyüs ün Doğru Yol 43 prensibi buna örnektir. 40 Ali Çelik, İslam ın Kabul veya Reddettiği Halk İnançları, İstanbul, 1995, s Hilmi Ziya Ülken, Sosyoloji Sözlüğü, İstanbul, 1969, s Kalafat, Türk Dünyası Tarih Çalışmalarında Halk İnançlarının Önemi, Milli Folklor, Kış 1999, S. 44, s Orta Yol prensibi de denir.konfiçyüs ün Ahlak anlayışının prensipleridir. Bu prensipler: Oğuldan istenen babaya, memurdan istenen hükümdara, kardeşten istenen ağabeye,arkadaştan istenen de kendisine verilmelidir.temkinli olanlar pot kırmaz Kendimize yapılmasını istemediğimizi başkasına yapmamalıyız. İnsanlar prensiplerine hakim olabilir, prensipler insanlara hakim olamaz.düşünmeden öğrenmek,boşuna zaman harcamaktır. Bilgi desteğinden yoksun bir fikir, tehlikelidir.sizden üst durumda olan birinin beğenmediğiniz halleriyle sizden alt durumda olan birine davranmayın. Bakınız:

12 12 Tebliğ yolu ile ortaya çıkan inançlar; Bu yolla ortaya çıkan inançlar, ilahi dinlerin peygamberleri tarafından halka tebliğ edilen ve onların inanmaları istedikleri inanç normlarıdır. Anonim olarak ortaya çıkan inançlar; Bu insanlar zaman içinde toplumun benimsediği kimin tarafından ne zaman nasıl neden ortaya atılmadığı bilinmeyen ama uygulanan hatta üzerine zaman içerisinde yenileri eklenen inançlardır 44. İnsan hayatının çeşitli safhaları olan doğum, evlenme, ölüm; öncesi, esnası, sonrası ile çeşitli doğa olayları ve varlıklarla ilgili inanışlar bunun içinde mütalaa edilebilir Halk İnançlarının Özellikleri Halk inançları geleneksel olarak ele alınıp incelendiği vakit bazı özelliklere sahip oldukları görülür. Bu özellikleri şöyle sıralayabiliriz: Millilik; Halkı oluşturan her fert halkın bütünün ortak değerine, Mensubiyet şuuru ve birlik hissi ile bağlıdır. Halkın benimsemiş olduğu inanç öğesi ister dini konularda olsun ister din dışı konularda olsun bir noktadan sonra zaman aşımına uğrar. O halk bütün düşünceleri kendi bünyesinde eriterek ona kendi damgasını vurur. Onu kendi standartlarına uygun hale getirir. Böylece millilik vasfı kendiliğinden gerçekleşir. Millilik bünyeye alıp benimseyip sahip olmadır. Bağlayıcılık; Halk inançları bir yönüyle ahlak kuralları diğer yönüyle de görgü ve muaşeret kuralları ile benzerlik gösterir. Bu benzerlik toplumun tabiatında oluşan esnek bir zorakiliktir. Ancak hukuk kuralları gibi yazılı değildir. Aynı zaman da hukuk kuralları gibi yazılı bir yaptırımı da yoktur, yaptırımı manevi baskıdır. Değişmezlik; Halk İnançları toplumların hayatlarının başlangıcı ile yaşıttır. Dolayısıyla köklüdürler. Tecrübe ve ilahi değerlere dayandıkları için kısa zamanda veya zorla kaldırılmaları mümkün değildir. Bu durum halk inançlarına değişmezlik özelliği vermektedir. Ortaklık; Halk inançları yaşadığı toplum içinde görünmez bir bağlayıcılık rolü üstlenmiştir. Örneğin, doğan çocuğun kırklanması Anadolu Türklerinde de vardır, Suriye de yaşayan Bayır Bucak Türklerinde de vardır, Hıristiyan Gagauz 44 Çelik, a.g.e., s. 20.

13 13 Türklerinde de vardır, Azer Türklerinde de vardır, İran da yaşayan Caferi Türklerinde de vardır. Bu bir ortak halk inançları değeridir. Meçhuliyet; Çoğu zaman uygulanan halk inancı öğesinin kaynağı bilinmez. Bu özellik halk inançlarının bel kemiğini oluşturmaktadır 45. Halk inançları son yıllarda, önemli bir araştırma sahası haline gelmiştir. Bu konuda günümüzde birçok bilim adamı araştırmalar yapmaktadır. Bu bilim adamları arasında: Prof. Dr. Mehlika Aktok Kaşgarlı 46, Prof. Dr.Dursun Yıldırım 47, Prof. Dr. A. Haluk Çay 48, Prof. Dr. Şaban Kuzgun 49, Prof. Dr. Malik Muratoğlu 50, Doç Dr. Zeynel Abidin Makas 51, Ahmet Doğan 52, Abdurrahman Güzel 53, Abdulkadir İnan 54, Bahaeddin Ögel, İbrahim Kafesoğlu 55, Abdurrahman Küçük, Oğuz Öcal 56, ve Yaşar Kalafat sayılabilir. 45 Çelik, a.g.e., s. 22. v.d. 46 Sarbon 7 Üniversitesi nde Ortaçağ Kültür Tarihçisi, Ermenice, İtalyanca ve Fransızca biliyor. Doğu Türkistanlı bir Türk diplomatın kızıdır. Türkiye yi yakından bilen tarihçi, Yaşar Kalafat ile birlikte Türkiye de onlarca sempozyuma katılmıştır. Doğu ve Güneydoğu Anadolu da alan çalışmaları yapmıştır. Kalafat ile birlikte Türko-Kürtlerde Uygarlık ve Ağızlar Hakkında Düşünceler (Kayseri 1991) adlı çalışmayı birlikte hazırlamıştır. 47 Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Halk Edebiyatı Bölümü başkanıdır. Halk Edebiyatı alanında ülkemiz otoritelerindendir. Ayrıca, Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü nün başkanı, ASAM Yönetim Kurulu Üyesidir. Yaşar Kalafat ın halen 4. baskısı satılmakta olan Doğu Anadolu da Eski Türk İnançlarının İzleri isimli yüksek lisans tezini yönetmiştir. Kalafat, halk inançları alanındaki metot tekniğini Dursun Yıldırım dan almıştır. 48 Hacettepe Üniversitesi Fen-Edebiyat Bölümü öğretim üyesi İken MHP den milletvekili seçilip Devlet Bakanı olmuştur. Y. Kalafat ın A.Haluk Çay ile birlikte Doğu ve Güneydoğu Anadolu Kuva-yı Milliye Hareketleri isimli çalışması vardır. 49 Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanı iken hayatını bir trafik kazasında kaybetmiştir. Dinler Tarihi profesörüdür. Hazar ve Karay Türkleri konularında uzmandır. Yaşar Kalafat ın Dinler Tarihi alanındaki yüksek lisans çalışmasını Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi iken Şaban Kuzgun yapmıştır. Bu tezin sonuçları Kuzey Azerbaycan Doğu Anadolu ve Kuzey Irak ta Eski Türk Dini İzleri, Dini Folklorik Tabakalaşma (Ankara 1998) olarak çıkmıştır. 50 Özbek halk bilimcidir. Ölümünden evvel Türkiye de birçok sempozyuma katılmıştır. Yaşar Kalafat kendisi ile birlikte Özbekistan Anadolu Karşılaştırmalı Halk İnançları (İstanbul 1996) isimli çalışmayı yapmıştır. 51 Azerbaycan ı çok iyi bilen bir Türkolog dur. Türk Dili ve Türk Halk Edebiyatı ndan iki doktora tezi vardır. Yaşar Kalafat ın Dinler Tarihi yüksek lisans ders programında hocası olmuştur. Birlikte Karşılaştırmalı Halk İnançları, Azerbaycan Doğu Anadolu (Samsun 1993) isimli bir çalışmaları olmuştur.zeynel Abidin Makas 2002 yılında akademik çalışmalarını bırakmıştır. 52 Kuzey Irak a yoğun seyahatleri ile bilinen araştırmacı ve yazardır. Uzun süre kitapçılık yapmıştır. Halen Ahmet Yesevi Üniversitesi nde aynı alanda çalışmaktadır. Yaşar Kalafat ile Kuzey Irak ta Karşılaştırmalı Türk Halk İnançları (Ankara 1995) vardır. 53 Abdurrahman Güzel, Antalya da doğmuştur. İlkokul, Ortaokul ve Lise'yi Antalya da bitirmiştir.lisans öğrenimini, 1970 yılında, Orientalisches Institut an der Universitaet Wien 'de (Viyana Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Şarkiyat Enstitüsü, Türkoloji Bölümü) tamamlamıştır. Doktora öğrenimini de 1973 yılında aynı üniversitede, Prof. Dr. Herbert Wan Duda, Prof. Dr. Herbert Jansky, Prof. Dr. Andreas Tietze, ve Prof. Dr. Hans Ludwig Gottschalk'ın yanında tamamlamıştır. 8 Haziran 1973 tarihinde "Doktor" unvanını almıştır.14 Temmuz1974 tarihinde Hacettepe Üniversitesi, Sosyal ve İdari Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne Öğretim Görevlisi olarak atanmıştır.30 Nisan 1980 tarihinde, "Kaygusuz Abdal'ın Hayatı ve

14 Türk Dünyası Türk Dünyasının Coğrafyası ve Demografik Yapısı Türk Dünyasından kastedilen Türklerin yaşadıkları coğrafyadır. Dünya Türk Coğrafyası 1990 yılında SSCB nin dağılması ile daha belirgin hale gelmiş, Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan bağımsızlıklarını kazanmışlardır 57. Bugün Türkler ana hatları ile batıda Eserleri" üzerine yaptığı çalışmayla Doçent" unvanını almıştır.14 Temmuz Kasım 1985 tarihleri arasında Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde "Öğretim Üyesi" olarak görev yapmıştır. Aynı zamanda Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsünde Türk Dili ve Edebiyatı Yüksek Lisans ve Doktora dersleri vermiştir.10 Ekim 1985 tarihinde, 2547 Sayılı YÖK Kanununun ilgili hükümleri gereğince yapılan sınavlar sonucunda "Profesör" unvanını alıp ve Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü ne "Bölüm Başkanı" olarak atanmıştır yılları arasında Çanakkale 18 Mart Üniversitesinde rektörlük yapmıştır. 54 Kültür tarihimize devlet kuruculuğundan ve istiklâl mücâhidliğinden önce dilbilimci, tarihçi ve halkbilimci olarak geçmiştir. Başkurdistan ın Çıgay köyünde 1889 da doğmuş ve 1980 de Ankara da ölmüştür. Sağlığında yalnızca beş eseri yayınlanmıştır. Ölümüne yakın günlerde üç bine yakın makalesinden seçmeler yapılarak yayına hazırlanmış ve ilk cildi yayınlanmıştır. Ölümünden sonraki yıllarda da ikinci cildi yayınlanmıştır. Bunlar bin sahifeye yaklaşan hacmı yanında muhtevası ile de Türk milletinin esas ve temel kaynaklarını araştıran, tetkik eden, yorumlayan yazılmamış ve yazılamayacak kadar derin ve tarihî malzemenin yorumları idi. Başkurt Türklerinden olan Abdülkadir İnan bir Türk kültür tarihçisidir. 55 Türk milliyetçiliğinin, tarih ve kültürünün büyük adamı, emsalsiz yorumcusu, tarih ve kültür adamı Kafesoğlu, 1914 yılı Ocak ayında Burdur da doğmuştur 1936 da Ankara Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi ne girmiştir. Burada da çok değerli hocaların yanında 1940 da yüksek tahsilini tamamlamıştır. Doktorasını Macaristan da yapmıştır de yurda dönmüştür. Üniversitelerimizin çeşitli kademelerinde binlerce öğrenci yetiştirdikten sonra, 18 Ağustos 1984 de İstanbul a vefat etmiştir. Türk Kültürü ile ilgili olarak: Türkler ve Medeniyet, Türk Milliyetçiliğinin Meseleleri, Eski Türk Dini,Selçuklu Tarihi, Türk tarih ve Kültürü, Türk Millî Kültürü Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri - Atatürk İlkeleri ve Dayandığı tarihî temelleri,türk-islâm Sentezi. Yayınlanacak pek çok eseri de henüz kitaplaşmamıştır. Türk Millî Kültürü eserinden dolayı Türkiye Millî Kültür Vakfı nın büyük armağanını kazanmış ve yine aynı vakıf tarafından büyük kültür armağanını almıştır. Daha sonraları pek çok kültür armağanları almıştır. 56 Lisans eğitimini 1984 yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü nde tamamlayan Öcal Oğuz, daha sonra, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nden 1987 yılında yüksek lisans, 1991 yılında da doktora derecesini aldı yılında Hacettepe Üniversitesi Türk Halkbilimi Anabilim Dalı na yardımcı doçent olarak atanan Dr. Oğuz, 1995 yılında doçent oldu. Türk halkbiliminin çeşitli alanlarında Ahmet Yesevi, Bilkent, Gazi, Hacettepe Üniveristesinde, Folklor Metodolojisi, Halk Hikâyeleri, Türk Destanları ve Türk Mitolojisi konularında dersler veren Dr. Oğuz, hâlen Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Halkbilimi Anabilim Dalı başkanlığı ve Türk Halkbilimi Anabilim Dalı nda öğretim üyeliğini sürdürmektedir. Bugüne kadar ulusal ve uluslararası kongrelerde sunulmuş elli civarında bildirisi, yüz civarında makalesi ile halkbiliminde yöntem, halk şiirinde türler ve âşık edebiyatı konularında hazırlanan yedisi yayımlanmış sekiz kitabı bulunmaktadır. Ayrıca Âşıkça, Bozok, Millî Folklor, Karadeniz Teknik ve Türklük Bilgisi nin de içinde bulunduğu çeşitli dergilerde yayın danışmanı, yayın kurulu üyesi ve yayın yönetmeni olarak görev yapmıştır. Bunların dışında, TRT de İllerimiz ve Folklorümüz ( ), Şehirlerimiz ve Efsanelerimiz (1991) ve Sözün Kısası (1992) adlarıyla programlar hazırlamıştır. Dr. Öcal Oğuz un aldığı ödüller arasında Âşıklık Geleneğine Katkı Ödülü ve İhsan Hınçer Türk Folklorüne Hizmet Ödülü yer almaktadır. 57 Kırgızistan 31 Ağustos 1991, Özbekistan 1 Eylül 1991, Türkmenistan 27 Ekim 1991, Kazakistan 16 Aralık 1991de bağımsızlıklarını ilan ettiler. Not: Azerbaycan ise 28 Mayıs 1918 de Azerbaycan demokratik Cumhuriyetini ilan etmiştir.

15 15 Balkanlardan, doğuda Büyük Okyanusa, kuzeyde Kuzey Buz Denizinden güneyde Tibet e kadar olan geniş bir sahada yaşamlarını sürdürmektedir 58. Buraların yanı sıra Türklerin toplu olarak yaşadıkları yerler; Tatar, Başkurt ve Çuvaş Türklerinin bulunduğu İdil-Ural Bölgesi; Doğu Sibirya da Kuzey Buz Denizi ve Baykal Gölü arasında Yakutistan; Altay Dağları ile Baykal Gölü arasındaki sahada Altay, Hakas ve Tuva Türkleri; Balkanlarda, Makedonya, Batı Trakya, Romanya Türkleri, Irak ta, İran da, Suriye de, Afganistan da, Avrupa nın değişik ülkelerinde yaşayan Türkler, ABD de yaşayan Türkler ile Avusturalya da yaşayan Türkler sayılabilir 59. Tezimize konu olan, Türk Devlet ve Topluluklarını demografik özellikleri açısından değerlendirdiğimizde; Azerbaycan Türkleri (2002), Türkmenistan Türkleri (2003), Kazakistan Türkleri (1989), Kırgızistan (2004), Özbekistan (2004), KKTC (1996), Nahcivan Türkleri , Başkurt Türkleri (1989), Çuvaş Türkleri (1989) Dağıstan Türkleri (1992),Gagauz Türkleri (2000) Balkar Türkleri (2000) Kırım Türkleri , Yakutistan Türkleri 1.2 milyon, Tatar Türkleri (2000) Karakalpak Türkleri (1984), Karaçay Türkleri , Ahıska Türkleri , Nogay Türkleri (2000), Karapapak Türkleri civarı, Bulgaristan Türkleri 3 milyon civarı, Makedonya Türkleri (2000), Rodos Türkleri 4000, Suriye Türkleri 1.8- milyon, Irak Türkmenleri (2000), İran Türkleri 30 milyon civarı, Afganistan Türkleri (2000) olduğu görülmektedir Yusuf Dönmez, Türk Dünyasının Coğrafyası, Türk Dünyası Özel Sayısı Mayıs-Haziran 1997, S. 15, s Yusuf Dönmez, a.g.m., s Kaynaklar: Türkiye ve Türk Dünyası, Harp Akademileri Komutanlığı, Mayıs 1997, Mehmet Saray, Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, Ankara, 1999, Zakir Avşar, Ferruh Solak ve Selma Tosun, Türk Dünyasının Demografik Yapısı Türk Dünyası Özel Sayısı Mayıs- Haziran 1997, S. 15, s Not: Balkar Türkleri, Tatar Türkleri, Ahıska Türkleri, Nogay Türkleri, Karapapak Türkleri, Makedonya Türkleri ve Irak Türkmenleri nüfus sayıları; Zakir Avşar, Ferruh Solak ve Selma Tosun tarafından kaleme alınmış olan Türk Dünyasının Demokrafik Yapısı adlı makaleden alınmış olup, bu değerler tahmini değerlerdir.

16 16 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YAŞAR KALAFAT IN TÜRK DÜNYASINA YÖNELİK GÖRÜŞLERİ Türk Kültür Kimliği Görüşü Yaşar Kalafat eserlerinde, milli kültür ve milli kültürün önemine vurgu yapmıştır. Kalafat milli kültürü toplumu bir arada tutan birleştirici bir unsur olarak görmektedir. Ona göre; kültürlerine sahip çıkamayan toplumlar, varlıklarını devam ettiremezler 62. Var olan toplumsal birlik ve bütünlüğü koruyabilmek; özellikle milli, kültürel değerlere sahip çıkıp, onları yaşatmakla mümkün olabilir. Kalafat, Türk milli kültürünü ortaya çıkarmak amacıyla dünya coğrafyasında dağınık halde, çeşitli siyasi otoriteler altında yaşayan Türklerin halk inançlarını bilinçli bir metot anlayışı içerisinde kaleme almıştır. Dünyanın çeşitli yerlerinde ister bağımsız, ister özerk, isterse azınlık şeklinde yaşıyor olsun, Türklerin kültürel yaşantılarını ayırt etmeksizin araştırıp incelemiştir. Kültür araştırmaları esnasında elde ettiği ortak ana değerleri, Dış Türklernin ortak kültürel değerleri kabul etmiş, bölgesel farklılıkları da kültürel zenginlik değerleri olarak görmüştür 63. Kalafat, bir milletin kimliğini ortaya çıkaran en önemli unsurun o milletin kültürü olduğu görüşündedir. O, Türklüğü izah ederken, merkeze kültürü koymaktadır. Ona göre; Türk kültürel kimlikli olmak Türk soylu olmak değil, Türk kültürlü olmaktır 64. Ona göre, Türk kimliği Türk kültürü ile izah edilebilir. Ancak, Türk kültürü; Türk ırkı ile sınırlı değildir 65. Türk kültürlü halkların hepsi Türk kimliklidir 66. Kalafat a göre Türklük (Kimlik olarak), bir objeden beslenmemektedir. Türklük bir din olgusu değildir. Türkler tarihleri boyunca çeşitli dinlere girmişlerdir. Günümüzde de Türkler tek bir dine mensup değillerdir. Türklük bir dil olgusu da değildir. Nitekim günümüzde Türkçeyi konuşan Türkler olduğu gibi dili başkalaşmış ama halen Türk olarak yaşayan Türklerde vardır. Türklük bir siyasi rejim olgusu da değildir. Türkler tarih 62 Bakınız: Yaşar Kalafat Atatürk Halk Kültür Milli Kimlik, Erciyes, Ağustos 2004, S. 320, s Bakınız: Yaşar Kalafat Kuzey Irak ta Kültürel Kimlik Erciyes, Şubat 1998, S. 242, s Kalafat, Bölgesel İstikrarda Türk Halk Kültürünün Yeri ve Önemi, siyasetkulisi.com. 65 Kalafat, Güney Türkistan dan Türkiye ye Meseleler ve Türk Kültür Kimliği, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul, 1995, s Kalafat Bölgesel İstikrarda Türk Halk Kültürünün Yeri ve Önemi siyasetkulisi.com , 6/ 1. vd.

17 17 boyunca farklı siyasi rejimler olurmuşlar, farklı siyasi rejimlerde yaşamışlardır. Kalafat a göre Türklük bir yaşam biçimidir 67. O, Türklüğü; Türk Kültürünün yaşandığı coğrafya ile sınırlandırır. Dolayısıyla Türklük ona göre bir fiziki antropoloji olgusu değil bir sosyal antropoloji olgusudur 68. Bu görüşünde Mustafa E. Erkal ile aynıdır. M. Erkal da Türk kültürel kimliğini bir ırkın adı değil Orta Doğudan Orta Asya ya, Balkanlara kadar belirli bir kültür birliğinin adı olarak görür 69. Eserlerinin çoğunu, farklı coğrafyalarda yaşayan Türklerin halk inançları karşılaştırması olarak vücuda getiren Kalafat, bu sayede zenginlik kabul ettiği ince farklılıkları gün yüzüne çıkarmıştır. Bu tür çalışmalar sayesinde yaşatılan ancak; tüm Türkler tarafından bilinmeyen farklı halk inanç değerlerinin de yaşam sahası genişlemiş olmaktadır. Kalafat, kültürü bir strateji 70 olarak kabul etmektedir. Siyasi ve coğrafi faktörlerin birleşmeye ve birlikte hareket etmeye engel olduğu durumlarda kültür, birleşmede ve birlikte hareket etmede önemli etken olabilmektedir. Örneğin, İran siyasi devlet yapılanması ve devletin siyasi anlamda işleyişi bakımından, Türkiye Cumhuriyeti ile uyuşmamaktadır. Ancak kültürel anlamda bakıldığı vakit İran Türklüğü 71 ile Anadolu Türklüğü arasında bir benzerlik vardır. Bu durumda kültür, halk inançları stratejik anlamda siyasi ve sosyal ilişkilerde çimento vazifesi görebilmektedir. Kültür bu yönü ile strateji amaçlı kullanılabilir, kullanılmalıdır. Kimliği belirleyen temel öğe; kültür, kültürün merkezinde ise halk kültürü vardır. Halk kültürü ise çoğunlukla inançtan beslenmiştir. Kimliklerin oluşmasında dil, din, tarih, arkeoloji, müşterek vatan kadar halk kültürü de önemli yer tutar. 67 Kalafat, Halk Kültüründen Milli Kimliğe, Orta Karadeniz Kültürü (Hazırlayanlar: Bahaeddin Yediyıldız, Hakan Kaynar ve Serhat Küçük), Ankara, 2005, s Kalafat, Hıristiyan Türkler ve Milli Kültür Paradigması, Erciyes, Şubat, 2006, S. 69 Mustafa E. Erkal, Kültürel Kimlik ve Türk Kimliği, Türk Dünyası Özel Sayısı, Mayıs- Haziran 1997,S. 15, s Yunanca bir kelimedir. Generalin sanatı anlamına gelir. Milli hedeflerin gerçekleştirilmesi maksadı ile bir milletin harpte ve sulhte Silahlı kuvvetleri ile birlikte siyasi, ekonomik ve psikososyal kuvvetlerini geliştirmesi ve kullanması sanatıdır. Kültür Stratejisinden kastedilen ise; 1) Milli hedeflerin gerçekleştirilmesinde uluslararası politikada kültürün güç unsuru olabileceği 2) Bir millet çok devlet olarak yaşayan Dış Türklerin fikir ve ülkü birliğine varmasında kültürün birleştirici bir unsur olarak kullanılabileceği düşüncesidir. 71 Bakınız: Yaşar Kalafat, Jeokültürel Boyut İran Türklüğü, Yeditepe Yay., İstanbul, 2005

18 18 Türklük denilince muhakkak Türk soyluluğu, Türk dili, Türklerin belirli siyasi sınırları anlaşılmamalıdır. Türklük, kültürel bir olgudur. Türk kültürü, bilhassa halk kültürünü paylaşan herkes genel manada Türk kabul edilir. Bu yönüyle Türklük bir bağlayıcılık bir birleştiricilik rolüne de sahiptir Türk Dinine Dair Görüşü Din, insanla beraber var olmuş, insanla beraber var olacak olan bir kurumdur. İnsanlık tarihinde ne kadar geriye gidilirse gidilsin, dini inançtan yoksun bir topluluğa rastlanmaz. Kaldı ki, tarih öncesi dönemlerde bile insanoğlunun çeşitli inançlara sahip olduğu, yapılan ilmi çalışmalardan anlaşılmaktadır. Türklerin eski dini inanışları ve ilk Türk Dininin tespiti üzerinde birçok bilim adamı araştırma yapmıştır 73. Kalafat, Türklerin ilk dini inançlarının tek tanrılı olduğunu, bu inancında Gök Tanrı inancı olduğunu kabul eder 74. Bu görüşünde Hikmet Tanyu 75, İbrahim Kafesoğlu 76, Bahaeddin Ögel 77, Mehmet Eröz 78, İsmail Hakkı Danişment 79 ile aynı görüştedir. Gök Tanrı inancının nizamı ise ona göre töredir 80. Bu inançtaki din adamının ismi Kam dır. Din adamından hareketle bu dine; Kamizm de denilmektedir. Y. Kalafat Türklerin ilk dinlerinin Şamanizm olduğunu kabul etmez. Kamizm ve Şamanizm çağdaş olup aynı coğrafyada yaşamışlardır. Dolayısıyla etkileşim sonucu zamanla Şamanizm; Kamizm yerine kullanılmaya başlanılmış bir anlam kayması olmuştur 81. Tükler büyücülük kabul ettiği Şamanizm e girmemişlerdir Kalafat bu konuda Ziya Gökalp 82 ve Harun Göngör ile aynı düşünmekte, Abdulkadir inan 83 ile ters düşmektedir. 72 Kalafat ile Mülakat, 18 Şubat İbrahim Kafesoğlu, Bahaeddin Ögel, Emel Esin, Ziya Gökalp, Abdulkadir İnan, M. Fuat Köprülü, Hikmet Tanyu, Mehmet Eröz, Sencer Divitçioğlu, Şaban Kuzgun, Osman Turan, Faruk Sümer, Ruhi Fığlalı, Dursun Yıldırım, Nevzat Köseoğlu. 74 Kalafat, Türk Halk İnançları Çalışmalarında Teori Metot ve Karapapağ Türk Halk Ozanı Şenlik, Erciyes, Ağustos 1998, S. 248, s Hikmet Tanyu, İslamiyet ten Önceki Türklerde Tek Tanrı İnancı, İstanbul İbrahim Kafesoğlu, Eski Türk Dini, Ankara Bahaeddin Ögel, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul, Mehmet Eröz, Eski Türk Dini ve Alevilik, Bektaşilik, İstanbul, İ. Hakkı Danişment, Türk Irkı Niçin Müslüman oldu?, Konya, Kalafat, Türk Halk İnanç Kültürü ve Taşıyıcı Özelliği, siyesetkulisi.com. 81 Kalafat, Alanya Yöresinde Kilit-Bağ-Kilitlenmek-Bağlanmak, Alanya Kültür Semineri III., 2001, s Ziya Gökalp, Türk Medeniyet Tarihi, İstanbul, Abdulkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara, 2000.

19 19 Yaşar Kalafat, eserlerinde genellikle dünya Türk kültürünün halk inançları boyutunu ele almıştır. Halk inançları yaşadığı toplumun geçirdiği tarih süreci içerisinde uzak ve yakın komşuları ile etkileşimin, uzak ve yakın kültürlerle alışverişin, toplumun girdiği dini inançların birikintisidir. Dolayısıyla toplumun dini inanışı halk inançlarından ayrılamaz bir bütündür. Kalafat a göre, başlangıcından bu yana Türkler inanç hususunda; tarihi kaynaklar ve günümüz etnolojik malzemesinin verdiği bilgiler çerçevesinde incelendiğinde, tek Tanrılı bir dine inanmışlardır. 84 Kalafat bu hususta Hikmet Tanyu, Osman Turan ve Bahaeddin Ögel ile aynı görüştedir. 85 Tanrıyı merkeze alan bu inanç örgüsü Tek Tanrılı bir dini inançtır. Türkler Hıristiyanlık, Musevilik, Lamaizm 86, Kamizm, Gök tanrı ve İslamiyet e inanmışlardır 87. Türk tarihinde Hunlar, Göktürkler, Gök Tanrıya inanmışlardır. Kalafat bu görüşlerini Kaşgarlı Mahmut ve Göktürk Kitabelerinden beslemektedir 88. Gök Tanrı: Yüce, Ulu anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, Gök Tanrı denilince Ulu Tanrı, Yüce Tanrı denilmiş olmaktadır. Kalafat, bu görüşünde ise Prof. Dr. Harun Güngör ile aynı görüştedir 89. Türkler tarihleri boyunca çok tanrılı bir dinin mensubu olmamışlardır. Bu özellik Türklere girdikleri ve yeni tanış oldukları dinlerle sürekli yeni sentezler yapabilme fırsatı vermiştir. Böylece Türk kültürü zenginlik kazanmıştır 90. Başlangıçtan beri Türkler ehli Kitaptırlar 91. Türklerin bu özelliği geçirilen süreç içerisinde dini kültürel zenginliğin oluşmasına sebebiyet vermiştir. Yeni tanışılan tek tanrılı dinler ile kendi tek tanrılı dinlerinin normatif kuralları arasında sentez yapan Türkler dini değerlerini zenginleştirmişlerdir. 84 Kalafat, Giresun Yöresi ve Örnekleri ile Türk Halk Sufizmi, Erciyes, Aralık 2005, S. 336, s Bahaeddin Ögel, Türk Kültürünün Gelişme Çağları II., İstanbul, 2001, s.88. v.d.., Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul 1988, s.707 v.d. 86 Lamaizm: Günümüzde Tibet ve Moğolistan da görülen bir inanç sistemidir. Tibet Budizmi de denilen bu inanç sisteminde tabiata tapılır. Dini lideri Lamadır. Lama inanç sistemi 13 yüzyılda önemsenmeye başlamıştır. Lamaizmde ahlaki öğütler, nefisle mücadele ve tefekkür çok önemlidir. 87 Kalafat, Türk Halk inançları Atlasında Kıbrıs, Türksoy, Temmuz 2001, S: 4, s Kalafat, Eski Türk Dininin İsimlendirilmesi Başlıklı Yazıya Dair, Erciyes, Şubat 1997, S: 230, s Harun Güngör, Eski Türk Dininin İsimlendirilmesi Üzerine, Ümran Günay Armağanı, Ankara, 1996, s Kalafat, Türk Halk inanç Kültürü ve taşıyıcı Özelliği 91 Kalafat, Giresun Yöresi Örnekleri İle Türk Halk Sufizmi, Erciyes, Aralık 2005, S: 336, s.10.

20 20 Gök Tanrı dininde Ataların ruhları kutsal kabul edilir. Kalafat, ataların ruhuna saygıyı Totem kabul etmeyip, ruhların kutsal kabul edilmesini, atalara saygı olarak görmektedir. Kalafat, Türklerin en eski dini olarak bilinen Tengricilik inancının din görevlisi olan Kam ların fonksiyonları ile Şamanların fonksiyonlarını kesin bir çizgi ile ayırır. Kalafat a göre, Kam, Tengricilik dininde din adamıdır. Şaman ise Şamanizm de büyücüdür. Kalafat, bu görüşünde Şamanizm; Türklerden ziyade Moğollar, Tunguzlar vb. gibi kavimlerde görülen ilkel bir büyü sistemidir ve asla bir din hüviyetinde değildir. görüşüne sahiptir. Şamanizm belki Putperestlikle bağdaştırılabilir ama Gök Tanrı inancı gibi Tek Tanrılı bir inanç sistemi ile kesinlikle bağdaştırılamaz. 92 diyen Şaban Kuzgun ve Mehmet Dikici 93 ile ile Türklerin Şamanizm sistemine girmedikleri hususunda hemfikirdir 94. Ancak Ziya Gökalp 95, Abdulkadir İnan 96, İbrahim Kafesoğlu 97 Eski Türklerin İslamiyet ten önce bir dönem şaman olduklarını söylemektedirler. Kalafat bu bilim adamları ile de görüşlerinde ters düşmektedir. Kalafat, Hz. Adem den Hz. Muhammed e kadar devam eden ilahi nizam tebligatının Hz. Nuh tan sonra Hz. Yafes ondan Hz. Türk e geçtiğini düşünmektedir 98. Türk inanç tarihinde Türkler Tanrı nın Türk Kağanları Türk töresini uygulayıp devam ettirmeleri için gönderildiğine inanırlardı. Bu yönü ve özelliği ile, Türk kağanın ilahi bir kutsanmışlığı ve görev (Töre) mesuliyeti vardı. Bu özellik ve ilahi tebliğ mesuliyetini Bilge Kağan ın kitabe yazısında görmek mümkündür. Araştırmacıya göre, Türk inanç tarihinin hiçbir döneminde Türkler, Yahudi Dini ve Hıristiyan mezheplerinde görüldüğü gibi, Üzeyir 99 Tanrının oğludur, Melekler Tanrının kızlarıdır, türünden Tanrıyı bireyselleştirici ve ona 92 Şaban Kuzgun, İslam dan Önceki Dönemlerde Türklerde Din Atalarımız Şamanist Değildi Tarih Düşünce, Mart 2000., S. 200, s Mehmet Dikici, Türklerde inançlar Ve Din, Ankara,2005, Kalafat, Geçmişten Günümüze Türklerde Din s.. 7/ Ziya Gökalp, Türk Medeniyeti Tarihi, İstanbul 1976, s Abdulkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara, 1954, s.1 v.d. 97 İbrahim Kafesoğu, Eski Türk Dini, Tarih Enstitüsü Dergisi, S.3, Ayrı basım. İstanbul 1973, s Bu konuda Hikmet Tanyu ile aynı düşünmektedir. Bakınız: Hikmet Tanyu, İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı inancı, Ankara Kur an da adı geçen fakat peygamber olup olmadığı kesin bilinmeyen zatın adı. İslam bilginleri onu veli sayarlar fakat, Hıristiyanlar onu İsa nın oğlu kabul ederler.(islami Terimler Sözlüğü, İslam Bilgi Merkezi yayını, İstanbul 1988.)