6znr. TURK TICARET KANUNU TAS,{RISI'NDA uariuix cnxigrnvnn noru. Prof. Dr. Hamdi YASAMAN*

Transkript

1 TURK TICARET KANUNU TAS,{RISI'NDA uariuix cnxigrnvnn noru Prof. Dr. Hamdi YASAMAN* 6znr Pro.f. Dr. Reha Poroy, gerek billmsel gerek insani agdan rirnek almma:t gereken bir bilin adamrydr, Onunla galtsnn intkdnt huldtt:!u.m igin kendimi ;ok Sanslt adcledi,-orltm. Arkastnda btraktt{t bilimsel mircrs v,e v-etistircli{i d{retint i!,esi ve ci{rencilerin sa.ylsl gok.faz,lodtr. Reha Porov istanbul Universitesi'nin gelismesinde harct bulurnan dnemli bir c)lretim ilyesiltdi. hllarc'a dnce iu'nde hugiin YOK taraftndan hukttk fakiilte'lerinden kaldrtlan Avrupa hukuku ile ilgili Avrttpa Hukuku Merkezi'nin kurucusuyct'u. Bu merkez.in gelismesi igin:. gok gaba sar.f etti. Pro.f. Dr. Poroy, Atatiirk Cumhuriyeti'n.in segkin bir d{retim iiyssiltfli. O J'arkh itli. Ticaret hukuku alantnda pek gok yeniligi hukukumuza dahil edecek olan Tiirk Ticarct Kanunu Tasartst, aynr zamanda hakimin takdir yetkisini geniqleten dtizenlernelere de y'er vermektedir. Somut olay adaletini szrllamak bakrmlndan ha,kirnin takdir yetkisinin arttlnlmasr kanrrnca yerinde olmuqtur. Bu qallqma ka,psamtnda, Tasart'da y,31 alan; ticari iqletme, birleqme, bolunme ye tur deligme, anonim ortaklrklar ve lim,ited ortaklrklara iliqk,in hakimin takdir yetkisini geniqlctcn ilerili hi.ikumler inceleme konusu yaprlacaktrr. Anahtar Kelimeler: Hakimin takdir yetkisi, I'TK Tasarrsr, ticari defterler, portfot, tazminatt, birlegnre ve bolunme. ABSTRACT The Draft Turkish Commercial Code. rvhich rvill introduce many innovations to Turkish commercial larv. also incllrdes regulations rvhich rvill rviclen the discrctionar)'power of the.iudge. This approach is ver), appropriate to provide equitablc solutions for differing cases. In this study, the articles rvhich rviden the discretionary power of the.iudge concerning the comnnercial enterprises, mergers, B zrgkiin r ('+') Galatasaray Universitesi Hukuk Faktjltesi Ticaret Hr-rkuku Anabilim Dalr

2 14 BATIDER/YASAMAN IYrl 2009 split-offs and conversion of the nature of the corporation,.joint stock and limitr:d liabilitl' companies w'ill be analyzed. Keywords: Discretionary power of the judge. Draft 'furkish Commercial Codc. books ol'account. indemnification for clientele, mergers, split-offs. cini$ TUrk hukukunda lhakimin takdir yetkisi acrk olarak MK m. 4 hrikmrinde duz,enlenmiqlir. Buna gdre hakim, kernunun takdir yetkisi tanrdr!r veya durumun gereklerini ya da haklr sebepleri 96z dnrinde tutmayt emrettiii konularda, hr:kuka ve hakkaniyete gore karar verir. Hakim takdir yetkisini, hukuk ve hakkaniyetle baflr gekilde, kanun htikmunun gizdigi srnrr igin,ce adil bir sonuca varacak gekilde kullanmalrdrr. Hakimin bu yetkiye sahip oldu[u durumlar rnaddede sayrlanlar ile stntrlt degildir. Kanunun hakkuniyete g6re htikunr verilmesini aradre;r, Ltlgun ntiktorda maddr veya manevi tazminat 6ngdrdti[ti, gerekli (inlentler, u1,gun Z.atnen, rinemli sebepler, sotnutt olayrn Sartlttrt gibi niteli[i gereli hakimin takdirde bulunmasrnr icap ettiren hallere yer verdi[i durumlarda da bu yetki sdz konusu olur. Bir hrikmrin "hakim... yapabilir, edebilir" qeklinde kaleme alrnmast da bu yetkinin bulundu!unu gosterebilirl. Orne$in. maddi taztninatrn miktan tayin edilirken, ispati mtimktin olan zzrarlarr davacr ispatla ytikiimludiir, ancak ispatr mtimkun olmayan :zararlar igin hakim takdir yretkisini kullanacaktlr. I-lakim, dosya muhtevasrnr dik.katc alarak adalctc uygun bir tespitte bulunacaktrr. Diler bir ifade ile hakim, MK m.,4'de belirtildiei tizere tiikdir yetki si ni kullanacaktr12. irade serbestisine dayanan sdzlegmeler hukuku alanrnda da hakimin degiqik qekill,erde takdir yetkisini kullanarak sdzleqmelre nriidahale etmesi mumkundtir. Bu gibi durumlarda hakimin gcirevi zorunlu olarak sozleqmenin yeni muhtevasrnr tes;rit etmekten ibarettir. Bunlar ise, sdzleqmenin muh,tevaslnln tespiti, sozlegmenin hakim tarafrndan yorumlanmasl, sozlegrnenin hakim tarafrndan tamamlanmasr''re hakim tarafrndan sozleqrnenin defigen gartlara uyarlanmasldlr. Akdin tamamlanmasrnda, taraflar akdin uyu$mazlrk konusu ikinci derecedeki noktasrnr sdzleqmede dti;zenleme,mig olurlarsa, uygulanacak yedek hukuk kuralr hakimin takdir y,otkisini kullanmasrnr zorunlu krlabilmektedir3. T'araflar arasrnda sozlegmeninr yorumundan, tamamlanmasrndan \/e degiqen hal ve gartlara uyarlanmasrndan kaynaklanan ihtilaflar; (l) Oduztnun, K.lBurlus, N.: Medeni Hukuk, Istanbul i2008, s. 83 Q) O{tt;nturt. K./Or. ll.: Borqlar Hukuku, istanbul l99r-5, s (3) O,{u:nranlOr. s. l li3.

3 C]. XXV SA. ZII T-IK TASARISI'NDA HAKIMINIGENI$T.EYEN ROI-LJ 15 sijz.leqmenin. yorumu, tamamlanmasl ve de[il;en gartlara uyarlanmasr faaliyetleri.do[rudan hakimin gdrevine dahif citougu igin, ai veya gc-",k hrakime sozlegmeye mtidahale yetkisi verirler, hatta 6u hususta onu tahrik vre tegvik ederleft. Hakime takdir yetkisinin tanrndr$r durumlar sadece Medeni Kanun ile stntrlt olmayrp -TUrk Ticaret Kanunu'nd,a da bu trir htikijmler biulunmaktadlr. Ttirk Ticaret Kanunu Tasarrsr, agalrda inceleyecegimiz :j;zere, hakimin takdir yetkisini geniqleten hrikunrler igermektedir. r. TicARi igrnrmeye irigrix nurijvrlerde T'asarl'ntn "Ticari igletme" isimli birinci,kitabrnda, hakimin takdir yr:tkisini geniqleten diizenlemeler gu baglriklar altrnda toplanabilir: i) Ticari defterler tacirler arasrndaki rjavalarda "kesin delil" olmaktan grkarrlmrq, "takdiri delil" olarak duzenlenmiqtir. ii) Hakstz rekabet ve tescilli ticaret unvanlna tecavuzde, tazminat olarak, davaltntn bu tecavi.iz, sonucund,a elde etmesi miimki.in goriilt:n menfaatin kargrlr!rna htikmedilebilecefi 6ng6rulmtiqtiir. iii) Acentelik iliqkisinin sona ermesi nde, portfo-,. taztninatt ve retk.a,,bet ltasa{t anla;;mctstntn baflayrcllr[r bakrmrndin' hakime takdir yetkisi tanrnmrgtrr. 1. Ticari Defterlerin Takdiri Delil olmasr Bakrmrndan Bilindi[i lj'zere, ticari defterler, Tl"K m. tt2 vd. htikiimlerine g6re, tacirler arasrndaki davalarda "kesin delil" niteliei tagrmaktadrr. Tasdike tabi defterler 6zel delil niteliliindedir. -iabi TTK m. gzlll hiikrntine gore ihtiyari defterler ancak tasdike defrerler ile birlikte delil olarak kabul.glylqt. Aynr maddenin III. frkrasrna g6re ise racirirr tuttu!u defterler.birlririni teyit etmez ise delil olmakt"an grkarlar ve kanuna. uygll olaral< tutulmamrq defl.erler ise sadece aleyhte delil olabilirler (TTK m tt4). Davanrn taraflarrnrn defter kayrtlari birbirini glirtitiiyor ise bunlartn ozel delil olma fonksiyonlan sona erer ve bagka delillerle iddialarrnr ispat etmeleri gerekir5. Tacirler arastndaki uyugmazlrklarc'la defterlerin sahibi lehine delil olabilmesi. igin, silahlann egitlifi prensibi gere[ince her iki raraf da defter t.ut^ma. yiikiimiine tabi olmalrdrr ve ulyugmairlrk her iki tarafrn da de:fterlerine gegirmesi gereken_ bir ticari iqien kaynaklamalrdrr; aylca, katntt. oluqturmast islenen defterler karnuna uygun gekilde rutulmug olmalldrr ve defter kayrtlarr birbirini clo[rularnilrdrr;'kargr taraf ileri (4) KupLun, I.: Hal.iminSozleqmeyc Mtjdahalesi, A,nkara s (5) Poro\,, R.lYusurttun, H.: 'ficari igletrne Hukuku, istanbul s. 208.

4 '76 B,A,TIDIIR iasaman ly rl 2009 srirulen iddiayr kendi clefter llayrtlarr veya diier geeerli kanrtlarla grirutememi$ olmalrdrr ve clefter sahibine tamamlayrcr yemin yaptrrrlmalrdr16. Bir taraf'rn kanuna uygun tuttufu clefterleriyle iddia ileri st"rrmesi halinde, karqr tetraf kanuna uygun tuttu[u defterlerindeki aksi kayrtlarla veya kanuna uygun tuttuiu defterlerde bu konuda kayrt bulunrnamasryla bu iddiayr qi.iruitebilir. Eler deftrerleri kanuna u)'gun degilse veya defter bulunmuyorsa ise kaydrn aksini difer geeerli deliller]le de ispat edebilir. Defterlerine dayanan taraf, kargr taraf bu kayrtlarr gr-irutemediii takdirde iddiaslnl ispat etmiq olur; ancak mahkeme onun lehine karar vermeden cince deft,erlerinden faydalanan tacire tamamlayrr:r yemin ettirir. TTK m. 8!t hukmi,rne gore bu yemin, kaydrn dolrulu$urra ve davacrnrn kargr tarafta yerine getirilmesi gereken bir hakhr bulunduiuna iliqkindir. Buna tamamlayrcr yemin adr verilir. Bunun drqrnda, defterlerin sahibi aleyhine delil olmasr ihtimali mevcuttur. E,!r:r bir taraf kargr tarafrn deft.erlerini kabul edecefini beyan etmesine rafmern karqr taraf defterlerini ibrazdan kaernrrsa, defterlerin ibrazrnr isteyen tarilf yernin ederek iddiasrnr ispatlamrrg kabul edilir; bu i;se kesin yemindir. Bu durumda, tacir olmayan laraf da kanrttnr tacir olan hasmrnrn defterlerine hasredebilirt. Tasarr, artrk higbir moderrn hukuk sisteminde mevcllt olmayan \/e delilin kargr taraftan sadrr olmasr prensibine de uygun bulunmayan ticari defterlerin ozel delil nitr:li!ini ortadan kaldrrmaktadrr. Ticari defterler, Tasarr'da,"takdiri delil" olarak duzenlenmiqtir. Tasarr'nrn gerekgesincle bu konuyla ilgili olarak, "Arttk pek gok [ilkenin kanununda yer ahnorucut ve ispat httkukunun ilkeleriyle de pek balda{mayon ticart dejierlerle t'sp,tt usuhine son verilmistir. Ticari' defterler, do{al olarak, mahkemen'in tukdirine ba{h delil olmto nitelttklerini korumakta,:ltr" aqrklamasrna yr3r verilmektedir. TTK'daki 82 (kat'i delil), 83 (yemin), 84 (sahibinin aleyhine), [i5 (sahibinin lehinde) ve 86. (diler tarafrn aleyhine) maddeler kaldrnlmrgtrr. Bu durumda, defterlerin ispat g;uciine iliqkin olar;ak HUMK htikumleri uygulanacaktrr. Tasarr'nrn 83. maddesine gore "Ticart uyu{maz,ltklorc[a mahkeme, ),ohanct geree'k veya tilz,el kisi bile olsalar, taraflortn ticart defterlerinin ibra?tna, re:;en veya taraflardan birinin istemi iiz,erine karor verir".85. madde ise gu gekildedir: "Malvarltlr hukukuntt iliskin olan, dz,ellikle de rnirosa, mal ortokh{tna ve Sirket tusfiyesine ilisk,in uyu{maz.ltklartla, mahkeme, ticari defterlerin teslimine ve biltlin ie:eriklerinin incelenmesi,ne karar verebilir". Tasan'ntn gerekgesinde, [i3 ila 85. maddelerin Alman Ticilret Kanunu'ndan yaralanrlara kaleme alrndrer ifade edilmektedir. Tasan'nrn yeni sistemine gore: (6) Arkan, S.: l'icari lr;letme Hukuku, Ankara 2009, s (1) Kcu'nyulEm, Y.: Tir:aret Hukuku, Ankara 1968, s. 3til.

5 c. xxv sa..ll TTK I'ASARISI'NDA HAKiMIN GENiSI_IlytrN ROLLI -t7 i) Ticari defterlerin ibrazrnrn gerekip gere,kmedifine ve bunlardaki kayrtlara itibar edilip edilmeyece[ine karar verme yetkisi munhasrran mahkemeye aittir. Buna gdre, yeni sistemde mahkeme, tarafla n ficari defterlerinin rbrazrna, re'sen veya trlraflarrn talebi uzerine karar verebilecektir (m. 83), ii) Bizzat mahkemenin kararr dofrultusunda tbraz edilen defterlerdeki veriler, difer deliller ile birliktr: "takdiri delil" olarak deferlendirmeye altnacaktrr. Dolayrsryla; mahkeme tarafrndan gerekli gdrtilmedi[i takdirde taraflar ticari defterlerini tbraz edemeyecekler,?)/nca tamamlaylcl yemin merasimile birlikte yalnruca ticari defterlerine detyanmak suretiyle ispat yrikuml UIUfunden kurrlulamayacaklardrr. Bir kez daha tekrarlamak gerr;kirse, Tasarr'ntn sisteminde, defterlerin tacirler arasrndaki uyugmazlrklarda oz,el delil niteli$inde olmasr sisteminden vazgegilmig ue tamamlaylcr yemin ile kesin yernin kzrldrrrlmtgtrr. Buna karqrlrk, HUMK'daki yemin sistemi gegerlidir. Buna gdre, bir vaktanrn dofru olup olmadr!rna dair yernrn edilirse, artrk o vakra hakkrncla baqka delil gosterilmesine gerek yoktur; o vakranrn do[ru olup olmadr!r davada kesin olarak ispat ediltmig olrrr. ispat ytikli kendisine di.igen taraf, diler biitun delillerle iddiasrnl veya savunmasrnr ispata Ealrqrp bunu baqaramadr[r tzrkdirde son Eare olarak yemin deliline bagvurui. HUMK m. 344 htjkmtine gore, yeminin konusu davanrn veya savunmanln dayanafirnr olugturan ve) davanln halline etkili olan vzrkralardrf. Kendisine yemin teklif edilen taraf', yeminl teklifinden sonra uygun bigimde yemin ederse, yemin teklif eden taraflrn iddia ettiei vakianrn mevcut olmadrlr ispat edilmig olur, yennin teklif eden taraf bagka delil gtisteremez. Yeminden kaernma halinde ise iddia edilen vakranrn ikrar ectildiii kabul edilir. Bu, taraf yeminidir. Hakimin yemin teklif etmesi hfilinde ise, iddia edilen husus kesin delillerle ispat edilememigtir veya takdiri delillerle gergefe yakrn ispat edilmiq olmasrna ragmen, hakimde htikiim verecek derecede kanaat olugmarnrgtr19. Usul hukukundit yemin, iddia ve savunrnaslnln gdzumlenmesine etkisi olan bir maddi vaktantn ispatr igin (ticari defterlerden farklr olarak alacak hakkrrun lspatt igin de{il), ispat ytiku kendisinde olan tarafea d.i{er tarafa!"-klif edilir (m. 3ag. Kargr taraf yemin etmekten kaernrr ya 9:L l'.*il teklifini reddeder ise o macldi vakra ispat edilmig iayrlir. T-fK'daki ticari defter htiktimlerine gcrre ise, bu defterler ozel delil litgliginde oldufu igin, davact kendi d'efterinet tamamlayrct yemin ile bi r Li kte doyanab ilme ktedir. (8) Kuru, B.: Hukuk Muhakemeleri Usuli.i. c. III, istanbul s. 25lz. (9) Kuru, s

6 '/8i BI\TIDER/\'ASAMAN IYrl 20Ct9 Usul Kanunu'na gdre hdkim taraftndan re'sen 'yemin teklif olunmas;t rse. davctda gdsterilen bilttin takdiri delillerin incelenmesi sonuctrnda tam bir kunoate vartlomachfrt takdircle, taraflardan birine (o vaktayt ispzrt yirkri kendisine dtiqen tarafer) verdirilecek )/emin ile kanaatin gi.iglendirilmesine y6nelil<tir. Bu yemin hakimin kanaatini tamamladr!ir igin burra tamontlaytct yenlin de denilir. Buradaki mekanizma TTK m. 83 hiikmtindeki tamamlaytct ycmin s;istemini andtrmaktadrr. Ancak Tl'K m. 83'e gore yaprlan yemin, defter sahibinin. davaltda yerine getirilmesi gerek,en bir hakh bulundu[una (alacak hakkrnal) iliqkindir'. Usul Kanunu'na gore yaprlan tamamlaylcr yemin ise, bir madcli vakranrn ispatrna ydnelik.tir. Saclece o maddi vakrayr ispata yarar \/e o vakranrn ispat edilmesine kargrn, davact, davayr bagkaca nedenlerle kaybedebilir. 2. Ticaret Unvanrna Tercaviizde ve Haksrz Rekabet HAlinde Tazminat Hesabr Bakrmtndan Ticaret unvanlna vaki tecavtizde, zarar gorenin tecavtiztin men'i ve ref i ile karqr tarafrn kusuru var ise tazminat isteyebileceli tabiidir ('litl( m. 54).Tasarr'nrn 52. nraddesinde ise hakime maddi tazminat hesatrt bilkrmrndan 6nemli bir tarkdir yetkisi tantyan qu dtizenleme getirilmiqtir: "...Maclcli tazninctt olarak mahkente, tecaviiz. sonucunda miltecoviz,irt et'de etntesi ntiimklin goriilen m,:nfaatinin karsilt{tna da hiikmecl.ebilir" lf. (l) son curnlel. Tasarr'da, TTK'dan farklr ollarak, zarar varsa, kusurun a$rrlrlrna g6re niaddi ve manevr tazmrnat rstenebilecefi dngdrulmugtur. Bunun yantndll, mahkeme tecavtiz edenin elde etmesi muhtemel menfaatin karqrlrfrna ila hi.ikmedebilir. llu dtizenleme, haksrz fiilde zararnt kesin ve net olarak belli olmadr!r hallerde tazminatrn tayini bakrmrndan hakime girrev ylikleyen BK m. 42 ve 43 hukumlerinin uygulamasrdrr. HAkim, tazmlnatt belirlerken, davaltnm elde etmesi miimkiin gdrtilen menfoctti, bu rakatntn kesin ve net olarak belirlenemedi[i hallerde takdir edecektir. Tazminatrn kapsamrnr etkileyen hususlar u[ranrlan zarar, kusurun a[rrlrk derecesi, zarara ufrayanrn nzasl, zarar gcirenin birlikte kusuru, failin ekonomik durumu, somut olaydaki hal ve qartlardtr. Buna gcir,e, terzminat miktan zarar miktannl a$amaz; zarar gorenin nzast ve)'a mtiterafik kusuru dikkate alrnrr. Zarar kast, a[rr ihmal veya tedbirsizlik srlnucunda meydana geilmemiqse, yani kusur hafifse ve zarartn tam tazmini boreluyu ekonomik bir guglti[e sokacaksa, hdkim tazminrat mi ktarrnr azaltabil ir l o. (10) Reiso{lu, Safa: Borglar HLrkukLr Genel HLiktjrnler, Istanbul 1990, s. 172.

7 cl. xxv Sa. 4l TTKTr\SARISI'NDA HAKIMIf,IGENISL,EYEN ROLU 79 BK m. 43lI tazminat miktan tayin edilirken bir taraftan failin kusurunun derecesinin, diger taraftan hall ve mevkiin icabrnrn, yani olayrn czelliklerinin dikkate alrnmasr gerektigini belirtmektedir. Tazminat davastnda tespit edilen zarar, tayin edilebilecr:k tazminattn tjst stnrrrnr b,elirler. Bu stntrtn tizerinde tazminata hukmedilmesi sdz konusu olamaz. zira ta'zminattn amacl zarafi gidermektir. Buna g;6re, failin kusurunun aerr c,lmamast zarart kargrlayacak tam tazminattan daha dugrik miktarda bir trlzminatl haklt krlabilecegi gibi, olayrn Crzelikleri de tazminatrn miktannda irndirinr yaprlmastna yol aeabilir. Bu maddede belirtildigi tizere, hdkim t:lzminattn miktartnt tayin ederken failin kusur derecesini dikkate alacak ve diger hal ve qartlarr da goz 6niinde tutarak takdir yetkisini kullanacaktrrl l. 3. Portfiiy Tazminatr Yiiniinden Acente siirekli bir faaliyet icra edip, kencli emeli ile iktisadi deler taqryan bir mi.igteri grubu meydana getirdiginden, acenteli[in sona ermesi halinde kendisine veya 6ltimtj halinde mrrasgrlanna bir tazminat verilmesi ongori,iltir. Bu tazminata doktrinde "pctrtft)t, tqz,minatf' denilmektedir. T'tirk hukukunun me\/cut sisteminde ace:ntelik sdzlegmesinde dzel olarak bir portfdy tazminatr duzenlenmig de!ildir. Fakat TTK'nrn 134. nraddesine gdre Ttirk hukukuncla da portfoy tazminatrna hiikmedilebilece[i ifade edilmiqtir. Kanunda agrk duzenleme bulunmadrerndan, doktrinde bu boqlu[un doldurulmasr igin geqitli fikirler ileri stiriilmtiq olup, baskrn goruge g6re; kanunda agrk drizenleme bulunmasa dahi, hakimin MK m. I ve 2. uyannca TTK l34ll! maddesini genig yorumlayarak acente igin bir tazminata htikmetmesi gereklidirl2. A,r kan'a gdre, Laznturattn kanunda r;ayrlan sebeplerle srnrrlanmasl gereksrzdir ve bu tazrninatrn acentenin kusuru olmadan sdzlegmenin sona erdigi ttim hallerde odenmesi gerekirl3. Buna kargrlrk, TTK'nrn 134. nracldesinde 6ngonilen tazminat niteligi itibariyle portfdy tazminatr deiildir. Burada derha Eok baglamrq iglerin tamamlanmasr nazara altnmaktadtr. Acetttertin acente sdzlegmesi stiresince olugturdufu miigteri portfdyu, eme[i ve yarattr!r ig potransiyeli g6z onrincle bulundurulmamtqttr. Oysa onemli olan husur; acentenin mtivekkiline yarattr$r portfoy igin tazmrnata hrikmedilmesidir. Bu itibarla, TTK'nrn 134. maddesi portfdy tazminatrnr kargrlamakta yetersiz kalmaktadrr, zira 1ll) o(u7nrun, K.lOz., T.: Borglar Hukuku Genel Hi.jkumler, istanbul 200-5, s (t2) Arkun, s.217 r'd.; intregiin. o.: I<lara l'icaret Hukuku Dersleri, istanbul l')96, s. 137: Tekinalp,lJ.: Turk Hukukunda Acentanrn F'ortfoy AkEasr Talebi. prof. I)r. A li Bozer'eArma[an, Ankara 1998, s. l4', Kaythan, $.: Turk Hukukunda Acentelik SozleEmesi, Istanbrrf 1999, s. l , Huten,Li, H.lSeroz.rtn. R.lArpuc'r, A.: Borqlar Hukrrku OzelBOliim, istanbul s Arkut. s 213. ( r3)

8 80 BATiDEMYASAMAN lyrl 2009 bu madde haklr bir neden olmaksrzln ve tie aylrk ihbar stiresine uymadan acentelik sdzleqmesini fer;heden fiarafr, baglanmrg iglerin tamamlanmamasr yilzi.inden difer tarafrn ugradr[r zaran tazminle miikellef tutmugtur. 'ITK m. l34lll ise gerek acenl.enin, gerek mtivekkilin iflasr, olumti veya hac,ir altrna alrnmasr sebebiyle sozlr:gmenin sona erdi[i hallerde acentelre tazminat odenmesini ongdrmektedir. Burada saclece acentenin depll, milvekkilin de kusuru olmadan sdzlegmenin sona ermesi halinde acenteye bir tazminat 6denmesi dngdriilmekte ve maddenin lafzrndan aqrkga anlagrldr[r izere., bu kusursuzluk halleri srnrrlayrcr bir qekilde sayrlmaktadrr. Bu hukrmtin geniq yoruma tabi tutularak acentenin kusursuz oldulu ttim hallerde portfoy tazminatrna dayanak olarak alrnmasr mtimkun degildirla. Ancak Y'argrtay, doktrindeki g6rugleri dikkate alarak boqlu!iu doldurmu$ ve acentenin portfoy tazminatrna hak k.azanabilecelini kabul etmigtir. Gergekten de I ll. Hukuk Dairesi'nin tarihinde verdili E, ve K. 19t sayrlr karannda "TK.'nun I3412'nci mctddesi hilkmii g,ereliince davact acentenin talep edebilece,{i hakkaniyete uyg,un bir tctrtninatm bu konudaki uz,m(rn bilirkisiler ara<:ilt!,t ile saptanctrok sonucutto gore kctrar verilmesi gerekti{i" ifade edilmigtlir. Aynr kararda Yargrtay ancak kusuru bulunmayan acentenin bu tazminatr talep edebilecefini belirtmiqtirl's. Yargrtay'rn bu sonuca TTK m. 134/ll'yi genig yorumlayarak varmasl ve MK m. I uyannca boqlulun doldurulamayacairnr belirtrnesil6 ise doktrinde eleetiri konusu olmuqturlt. Tasan'nrn l2l. maddesinde ise portfdy tazminatt agrkqa dtjzenlenmigtir. Ancak bu terim yerine "denkle:gtirme istemi" terirni 'Iasan'da, kullanrlmrgtrr. bu hiikmtin, hakkaniyete aykrrr diigmedikge tr:k satrcrlrk ve benzeri difer stirekli iliqkilerinin sona ermesinde rje uygulanacagr belirtilmigtir. Antlan nraddeye g6re: (14) PoroylYasunrtn, s i4. (l-5) Aynr ydnde bkz. ll. HD, , E (t84, K ;1. (16) ll. IlD, E , K : "'l'.t.k.nun alrndr!r A.lnran le Modern kanunlard:ln Isr iqrr: Kanunda portfoy hakkr duzenlenmigken kanun kovucu bu dtize nlcmef i yeni l-icaret Kanununalmamrg eski 'f icaret Kanununda bulunan htikrlu y'eni T'l'K. 134 maddesine almrqtrr. O halde ortada kanun boqlugu vardrr denilerek bunun MK.l md uyarrnca mehazdaki htiktimlerle doldurulnrasr mumkun degildir. 13u dururnda LryuEmazlr$rn TTK l3i4 madder;indeki hiiki..imlere gore goziimlenmesi zorunludur." A1'nr ydnde kararlar igin bkz. ll. HD, , K ll. HD , Ir. 1996/2084, ik. 1996,t4544; 19. HD, , E '7'724, K. 2000t3170. (11) F)rcle'm, E.: 'fek Satrcrlrk Sdzleqmesinde D,:nklegtirme Talebi, Unal 'l-ekinalp'e Armafan, istanbul 2003, s. 106; Poroy/Yasentan, s.234.

9 c. xxv Sa. 4l T]'K' ASARISI'NDA HAKIMIN GIINI$LF'YEN ROLU 8l " Sdz.leSme iliskis'inin sona ermesinclen sonra ; a) Milvekkil, ctcentenin buldud,u yeni miisteriler sayesinde,, soz,lesme iliskisinin sona ermesinden sa,nra da onemli menfaatler elde ea!iyorsa, b) Acente, sdz.le'sme iliskisinin sofltt ermesinin sonucu olarak, onun tarnjindan isletmeye kttzandrrlmrs miisterilerle ytrpilmr$ veya hsa bir siire ie,inde.yapilacak olan isler dolaytsryla sdz,lesme iliskisi devam etmis olsaycfi elde eclece{i iicret isteme hakkmt kavbediyorso ve c) DenkleStirmenin odenmesi, lhdlin h,iitiin gereklerine gdre hcr kkoniy e t e tty gun dii,y iiy or s a, ocente, miivekkit'den uygun bir tez,r,,7inat isteyebilir." Acentelik iliqkisinin acentenin kusuru drqrnda sona ermesi hali igin Tasart'ntn 122. maddesinde 6ngdrUlen portf6'y tazminail bakrmrndan hakime tanrnan takdir yetkisi son derece genigtir. HAkim; i) Mijvekkilin, acentenin buldu!1u yeni miiqteriler sayesinde, sozlegme iligkisinin sona ermesinden sonra dnerrnli menfaatler elde edip etimedi!ini, ii) Sozlegmenin sona ermesinde acenrlenin kusurlu bulunup burlunmadrirnr, iii) Hakkaniyelin bdyle bir tazminatrn odenmesini gerektirip ge:rektirmedipini, iv') Tazminat tularnr (.acentenin sc,n be$ ),tlltk faali.yeti sonucunds aldtfi yill* komisyon vevo di{er ddemelerin ortalctmastnr ttsamaz,), v) Hakkaniyet gere[ince, bu tazrninatrn tek satrcrlrk ve benzeri diger sirrekli iliqkilerde uygulanrp uygulanmayacalrnr, takdir edecektir. 4. Acentelik Siizleqmesinde ()ngtiriilen Rekabet Yasafr YiSntinden Tasan'nrn 123. maddesinde, TT'K'da bulunmayan bir hriktim ge,trrilmig ve acentelik iliqkisinin bitiminden itibaren iki yrl sure ile acentenin kendisine brrakrlmrq bolgel,s veya mi.igteri gevresine ve kurulmaslna aractlrk ettili sozlegmelere taalluk eden konularda rekabet yaisa[r sdzlegmesi dtizenlenebileceiii ongoriilmtigttir. Acentenin, iqletrnesine iliqkin faaliyetlerini, sdzleqme iligkisinin sona ermesinden sonrasl igin stnrrlandtran anlaqmanrn yailrh gekilde yaprlmasr garttrr (m. ti!.3\.

10 82 BAl'IDER/YASAMAN lyrl 2009 Sdz konusu ihtimalde, miivekkilin, rekabet srnrrlamasr dolayrsryla, acenteye urgun bir taztr,rinat ldemesi zorunludur. ihtilaf hdlinde, odenen lazmtnatrn uygun olup olmadrlrnr mahkeme tespit edecektir. Ayrrca, taraflardan biri, difer taraftn kusurlu davranrqr nedeniyle haklr sebeplerle sdzleqme iliqkisini feshederse, fesihten itibaren bir ay ieinde rekabet sdzf egmesiyle ba$r olmadrfrnr diler tarafa yazilt olarak bildirebilir. 13u takdirde ise feshin haklr olup olmadtltnr, dolayrsryla rekabet yasa[r sozlegmesinin geeerliligini koruyup korumayaca[rnr takdir yetkisi mahkemeye aittir. rr. ninrngme-b0t,unun ve rtir nngigrinvrnyn irigxill UUxUTULERDE 1. Genel Olarak Tasan'da hakimin geniqleyen roltinun, girketlerin yeniden 1'aprlandtrtlmastnda da 6nemli yansrmalarr bulunmaktadrr. Tasarr'nrn getirdi!i en temel de[iqiklikler arasrnda, ytiri.irliikteki TTK'ya na'zaran Eok daha detayll bir dtizenllemeye kavugturulan birlegme ve lur degiqtirmenin yanl stra, hukukumuzda ilk rlefa maddi )Oniiyls di.izenlenmiq bulunan b,6lunme, de yer almaktadrr. Tasarr'ntn yeniden y'aptlandrrntaya iligkin b'u htikiimlerine kaynaklrk eden IsviEre Birleqnre, Bolunme. Ttir Degigtirme ve Malvarlr[r Devri Hakkrnda Kanun (l-fus)18; hent isviere hukukuna br5ltinme gibi y-eni bir mtiesseseyr getirmiq hem de mevcut birleqme ve trir defigtirme sistemlerini 6nemli surette deiiqikliklere ve deta\/lara kavugturmuqtur. LFus, de!igen yeniden y'aprlandtrma paradigma:srna uyllun olarak, yeniden yaprlandtrmanrn mali cephesine ve ortaklann bu ba$amda korunmaslna yonelik temel bir dava Lrngormtiqtur. Soz konusu davalya iligkin LFus m. 105, Tasan'nln 191. maddesine dofirudan kaynaklrk etmiqtir. 2. Ortakhfrn De'vamrnrn Sa$anmasr Yiintinden Hikimin Rolii A- Yiiriirlilkteki Mevzuat Uyarrnca Ortakhfrn Devamr ilkesi Y uriirltikteki mevzuat uyannca, birle$me iqlemi neticesinde devrolunan ya da birlegen girketlerin ortaklan yonunden "ortakltgtln clevanu ilkt:si" caridirl9. Birlegmeyi malvarlrfl veya iqletme devirlerinden ayrran en 6nemli ozellik, ortal:lar birleqmesi olarak da adlandrrrlan bu (18) I Ekim 2003 tarihli Loi f6ddrale sur la fusion, l;r scission, la transfonnation ct le transfert de patrimoine ([,oi sur la fusion, LFus). (19) Tekinulp. U. (P,.,ror', R.lt)umo{lu, E.)'. Ortaklrklar ve Kooperatif Hukuku, Istanbul 2009, N. l4zl; Yctsunutn. H.: r\nonim Ortaklrklarrn []irlepmesi, Ankara 1987, s.

11 .KXV Sa 4l l'l'k TAS,ARISI'NDA HAKIMIN GENI$LEYlrN ROI-U 83 mtiessesenin birlegme igleminin esasll brir unsu,ru olmasrdrr20. Bu ilke' uyannca, devralan ya da birlegen girketlerin ortzrklan, birleqme iglemine katrlan qirketlerin deferlenmesine dayall olarak yaprlan bir hesaplama sonucunda bulunan degigtirme birimirre (degiq-tokug olgrisu) gdre, de'vralan ya da yeni kurulan qirketin orta[r olurlan2l. Boltinme, yururliikteki mevzuattaki temrol kayna[rnr Kurumlar Ve:rgrsi Kanunu'nun 19. maddesi ile Sanayi ve Ticaret Bakanlr[r ve) Maliye Bakanltft'nca rnugtereken grkanlmrg bullrnan "Anonint ve Limitedl $irketlerin Krsrni Btiliinme Islentlerinin Ut;uL ve E'saslctrtnrn Diiz,enlennte.sii Hcrkktncla TebLi!"ds21 bulmaktadrr23. Elolr-inme iglemi bakrmrndan da ortak srfatlnrn devamlrlr[r bir unsur olarak kargrmr:ra Erkmaktadrc24. Tiir de[igtirme bakrmrndan, ister kural olan bieim defigtirici tur degigtirme, ister anoninr ortaklrlrn limited ortaklrg;a gevrilmesi bakrmrndal-r kanultun kabul etti[i devredici tip de[igtirme so:z konusu olsun, ortaklrk stfattntn devamhh[r tiir degigtirmenin berzrberinde getirdi!i bir sonuetur2-5. B' Tasarr'da Ortakhfrn Devamr ilkesi Birleqme, bolunnre ve tr,ir defigtirme, Tasarr'nrn maddelerr arastnda ayrtntrlt diizenlemeye tabi tutulntuqtur. Bu duzenleme: kapsamrnda, ortaklrirn devamr ilkesi, her rig yeniden yaprlandrrma mcrdelinde de agrk hi.ikt.imle ongdrulmuql.i.ir. Tasarr'nrn; birleqmede 140 rnerddesi, bolunmede l6l. rnaddesi ve lrir de[riqtirmede 183. maddesi ortaklrk (girket) paylnln ve haklannrn korunmaslnl dngormektedir. Tasart'ntn getirrligi ortaklrk payrnrn ve haklarrnrn korunmasl sisteminde, birleqme, b6liinme ve trir de,!igtirm,e iqlemleri kapsamrnda., devrolultan, bdlunen \/eya tur degi$tiren girketin ortaklanna, bu qirket biinyesinde haiz oldukllarr haklara egit veya eqit kabul edilen26, bir difer (2(l) "Ortaklar birleqmesi" kavramtnr kullanan; Tiirk, H. S.: 'l'icaret Ortaklrklarrs. 32, Tekinulp (Poroyl nrn Birlcqntesi. Ankara 19815, s. 80 r,d. (21) Yasuntun, Anonim Ortaklrklarrn []irlegmcsri, Qumofilu), N (221 l{g, , S 2-s23 1. (2'.\) Bolijnmenin vergi kanunlarr ile, daha da 6nemlrsi kaynafrnt tam olaraf: kanundan almayan bir teblii ile dlizenlennresi hakkrndaki clegtiriler igin bkz. Yrtsctman, H.: $irketlerin tsirleqme ve BolLinmeleri, Una[ 'l.ellinalp'e l\rmalan. Istanbul C. ], s.','07 vd. Helvucr, M.: Anc'nim Ortaklrklann Bolurnmesi. istanbul s.24 vd. (24) Helvact, s. 36 (25) Anonim qirketin limited qirkete qevrilnresinde, ortaklrk srfar.rnrrr devamlrlrir ilkesine bir istisna getirilrnig ve'l"f,k m hi.ikmti ilr:, limited qirkerc: tantarnen ya da ktsmen igtirak ctmek istemeyen ortafa, infisah eden anonirn ortarklrgrrr mallarrndan kargrlanmak i.izere, paylnln iadesi hakkr ttrnrnrnrgtrr. (26) Bkz. Gerekqe rn. 140.

12 I]A1'IDER/YASAMAN lyrt 2009 il'ade ile eqdeferde (dquivalent) ]haklar tantnmalrdrr. Bu husus, birlegme ve boli.inmede kuqkusuz t-ttlutlak Lrir eqitlik anlamrna gelmeyecektir. Zjra girket delerlemesine baflr olarak bulunan defigtirme birimi nedeniyle, birleqme veya boliinme iglemine katrlan qirketlerin delerleri arasrnderki farkltltklar, orne!in oransallr[a baglr olarak sahip olunan haklarrn aynen korunmasrnr imkansrz krllar-. Bu nedenledir ki, Tasarr'ntn, birlegme ve l6l. rnadde yollarnasryla bolrinmelerde uygulanan 140. maddeslncle, "karqrlayacak <1e[erde" ifadesi kullantlmlgtrr2t. Bu noktilda ortayet grkan istisnalartn da uze:rinde durmak gerekir. Ilirlegrnede ortaklrk paylarr ve haklannln devamr ilkesine, Tasarr'nrn lzl'1. nraddesi uyannca, segimlik ya da zorunlu ayrrlmll akeesile bir istisna getirilmektedir. Ayrrlma akgesinin birlegme scizleqmesinde seeimlik olarak ongorirlmesi halinde, rjevrolunan girketin ortaklarr, devralan girkette pay veya ortak.lrk haklarr yerine, birlegme iglemi sonucunda iktisap edilecek olan paylarrnrn gergek degeri tutarrnda bir aynlma akqesi erlabilirler. Tasart'ntn 141. maddesinin 2. frkrasr uyannca birlegrne s;6zleqmesinde yalnnca ayrrlma akeesi de 6ngdruilebilir. Squeez.e-out olarak adlandrrrlan ve a[rrlagtrr"rlmrg yetersayrya2l3 tabi olan bu imkanrn kullanrlmasr ile, azrnlrirn birlegme iglemi kapsamrnda ortaklrktan qrkarrlmasr mumkun olmaktadn'29. Bolunmede ise, Tasarr'nrn l(;1. nraddesi ile asimetrik boltinme iqlemlerinin ger'gekleqtirilmesi ve bu suretle pay oranlart korunmaksrzrn da qirketlerin bdltinme suretil,le yeniden yaprlandrnlmalarr mumki.in krlrnmtgtrr30. C- $irket Payrnrn ve Haklarlnln incelenmesi Davasr Tasan'nrn l9l. maddesri ile3l; birleqme:, b6lunme veya ttir defiqtirmede, ortaklr[rn clevamr ilkesinin gdzetilmernesi halinde, haksrzlrfia uirayan orta[rn bir denklegtirme akgesi ile tatmin edilmesi zrmaelanmakt:ldr132. Anrlan hriktim uyannca, ortak olmayr surdurrne hakkrnrn, qirket payrnrn \/eya hal,rlarrntn kanuna uygun surette tanrnmamasr )/a da ayrrlnta akgesinin uygun olmamasr halinde, sdz konusu aykrnlrk nedeniyle hakkr haleldar olan ortaklarrn, kararrn ilanrndan itibaren iki av iqerisinde bu dirvayr agmia haklarr vardrr. Dava ile gridtilen amae, her bir ortafa, mahkemeye bagvurmak suretiyle degigtirme brlriminirr ve odenmesi kararlaqtrrrlan aynlrna (21) llkz. Gerekge m (2tl) Bkz. Tasarr m. l-51/-5. (29) von Plunta, A.lZurb, D.: Le d6dommagement des actionnaires minoritaires: nouvelle l-orme de squeeze-out, SZW 2Ct04, s. 203 vd. (30) Bkz. Gerekge rn. l6l. (31) llkz. LFLrs rn (32) Bkz. Gerekqe rn. l9l.

13 (],KXV SA..II 'I'TK'fA-(ARISI'NDA HAKIMIN GENISI-EYEN ROI-II 85 ak,eesinin kontrol edilmesini saflama imkanr yaratmaktr133. $ayet de;[iqtirme biriminin uygun olmayan surette belirlenmesi ve bu suretle: edinilen paylann veya.haklarrn olmasr gereken duzeyin altrnda kalmasr ya da ddenen ayrtlma akeesinin payrn gerqek de!,erini karqrlamamasl soz konusu ise; orta$rn bu qekilde uiradrgr kayrp, "uygun"34 bir denkleqtirmeye mahkernece htikmedilmesi ile telafi edilir. Kay'brn telafisi blr gekilde olanaklt ktlrndr[rndan, Tasan'nrn l9l. maddesirrin son frkrasr, ag rlan bu davanrn yeniden yaprlanclrrma iqleminin geeerliligini etk:ilemeyecefini aerkga ongormuqtur. Burada sciz konusu olan denklegtirme al<gesini, Tasarr'nrn 140. mzrdclesinin 2. ftkrastnda cingortilmtiq bululnan denkleqtirme ile: karrglrrmamak gerekir. Zira Tasan'nrn macldesinin ongordfigu gekli ile denklegtirme, rakanrlarrn yuvarlanabilmesine ve bu suretle birleqmenin kotay'laqtrrrlmasrna imkan veren bir yol iken3-5, Tasan'nrn l9l. maddesi uyannca yaptlan 6deme, ortaklrk payr ya da haklilrr kanuna uygun surette: devam ettirilmeyen veya payln gereek deferinin altrnda ayrrlma akeesi elcle eden ot'ta[rn kaytrrnrn telafisine y6neliktir. Bu nedenledir ki, 19lll hiikmunun son ctimlesinde, mahkemenin, Tasan'nln m hukmunde: ongorulen, devrolunan qirket ortaklanna verilnresi 6ngortilen paylarrrr gergek delerinin 7ol)'u tutarrndaki slnrn uygulamayacalr aerkqa ifade: ed Llmiqtir. Tasart'ntn 19Il1 htikmii uyanncar, her bir orta[rn dava hakkr bulunmaktadrr. Davalrnrn kim olacagr hakkrnda l. frkra hiikmu herhangi bir agrklrk tagrmamakladrr. Ancak, kanunen btinyesinde hakkrn devamr aranan (devralan) qirketin davah olacafrndan guplhetmemek gerekir. Bu davantn, mali sonuqlan olan davalar bakrmrndan, hukukumuzdzr yeni bir usul muessesesini de ortaya kolidu[unu ifade etmek gereki136. Tasat't m. l9ll2 uyannca, ortaklardan ibirisi tarafrndan aerlan davadzr verilen karar, aynl hukuki durumda b,ulunmallarr halinde, birlegme, boltinme veya tiir degiqtirmeye katrlan ortaklarrn tumri hakkrnda htikrim do!urur. Buradaki "aynr hukuki durumda" olma kavramrnr, aynl miktarda paya sahip olmak geklinde anlamamak gerekir. Onemli olan, yeniden yaprlandlrma iqlemi dncesinde sahip olunan ve devam etmesi (3 t1 Buhur, R.: Cornmentaire LFus (editorler: Peter/Trigo-Trindade), Zurich 200-5, Art. l0-5, N. 19. (3'1) GerekEe'de, "uygun" teriminin hakllaniyete ve adalete uygun olmayr da igerdi[i, ancak br-rndan daha genig bir kavramr ifade ettili belirtilmiqtir (m. l9lll). (3-5) Bkz. Gerekqe rx (36) Gerekqe'de br,r bir "cinss uctiort" ol:rrak niteiendirilmektedir. Genel kurul kararlztrtnttr iptali de tttm ort.aklar hakkrnda hliklim dolurur. Ancak, mali sonuqlan olan vt: davaya taral-olmayan ttim ortaklar hakkrnda hr-rkiim ifarle eden bir dava ortaklrklar hul:ukumr"rzda venidi r.

14 86 ]]AI-IDE,R/YASAMAN IYrl 2009 kanunen zorunlu olan haklann niteligi itibariyle aynl hukuki duruma salip olmakttr. Buna gdre, tek bir paya sahip olan bir anonim girket pray sahibinin aeaca[r bir davadan, Eo[unluk ortafrn yararlanmasr dahi l;ci2 konusu olabilir. Degiqtirme bririminin hatalr olarak hesaplandr[r bir birlegme igleminde, birirnin mahkemece duzeltilmesi ve buna-gdre her bir pay igin. bir denklegtirme uriktarr tespit edilrnesi halinde, go$unluk pray sahibi de kugkusuz bu yanlrg hesaplamanln getirdi[i kaybrn telaiisi i mkanrna sahip olacaktrr3t. Dava masraflart liural olarak devralan girkete aittir. Ancak, d;zel durumlartn haklr gostermesi halinde, masraflar davacr uzerinde de btraktlabilir. Dava masraflannrn caydrrrcr etkisini ortadan kaldrran bu htikum38 davantn kolayr:a aerlabilmesini safladrlrndan, "6zel durumlarrn haklr gostermesi" kavramtna, iagllan davantn agrkga haksrz oldu$unun anlagrlmasr halinin dahil oldufu dncelikle dtigiinulmelidir3e. III. ANONiM ORTAKLIKLARI irigxiu TTUTtJVTTBNNB 1. Yiinetim Kuruluna itiqt<in Hiiktimler Bakrmrndan Bilindigi tizere, T'fK'da ),6netim kurulu kararlarr bakrmrndan iptal davasr 6ngorulmerniqtir. Buna kargrlrk, batrl v ) yok hukmtinde olan 'ydnetim kurulu kararlarrlna kargr tespit davast agrlmasr yerleqik Yargrlay uygulamasr ve doktrin tarafrndan kabul edilmektedil+0. Isvigre Borglar Kanunu'nun 714. maddesinde cle, battl yonetim kurulu kararlarrna karsr!,espit davast agrlabilmesi olana[r genel kurul kararlarrna iligkin rn. 706b'ye gcinderme yaprrlarak dtizenlenmiqtir. TTK Tasansr da 391. rnaddesinde mevcut uygulamayr agrk bigimde hiikme ba$amaktadirr. Bula gdre; yonetim kuru.lu kararrnrn batrl oldufunun tespiti rnahkemeden istenebilecektir. Ozellikle; a) Egit iqlem ilkesirne aykrn olan, b) Anonim qirketin temel yaplsrna uygun olnrayan veya sermayenin korunmasr ilkesini gozetmeyen, c) Pay sahiplerinin 6zellil<le vazgegilmez nirtelikteki haklannr ihldl eden veya bunlann kullanrlmalarrnr krsrtlayan ya da gtielegtiren, d) Diger organlartn devredilemez yetkilerine giren ve bu yetkilenin <levrine iligkin (311 Bahur, Art. l0-5, N (38) Bkz. Gerekge m. 19Il3. (39) Buhur, Art. l0-5, N. 37. (40) intregiin, O.: Anonirn Ortaklrklar, istanbul 1989, s

15 C. XXV Sa. 4l TTK'IASARISI'NDA HAKIMIN GENISLITYEN ROI-IJ 87 kararlar batrl kabul edilecektir. Gegersizlik nedr:nleri arasrnda egit iglern ill<esine (a) ve anonim qirketin temel yaprsrna (b) aykrrrh[a yer verilmesi, bu noktada hakimin takdir yetkisinin soz konusu olaca!tnr agrkga gdstermektedir. Zira e',sit iglem ilkesi hdkimin takdirine ba$r bir ilke olup, ill<enin uygulanma gartlartnrn somut olayda var olup olmadrlr her somut olayda mahkeme taraf rndan tespit edilme:lidiral. Tasart, 'ftk'ntn 331. maddesincle duzenlenen ydnetim kurulu iiyrelerinin bilgi alma ve inceleme haklarrnr da geniqletmektedir. Tasarr'nrn 392. maddesinin ( I ). frkrastna gore: He:r yonetim kurulu tiyesi girketin ttim iq ve iglemleri hakkrnda bilgi isteyebilir, soru sorabilir, inceleme yapabilir. Bir iiyenin istedigi herhangi bir defter, defter kaydr, sozlegme, yaztqma veya belgenirr ydnetim kuruluna getirtilrnesi, kurulca veya tiyeler taraftndan incelenmesi ve tartrgrlmasr yil da herhangi bir konu ile ilgili ydneticiden veya galrqanlardan bilgi alrnmasr talebi reddedilemez. Mtaddenin (4). ftkrastna gore, bagkan, bir iiyenin, bilgi alma, soru sorma ve inceleme yapma istemini reddeders,e konu iki gtin iginde yonetirn kuruluna getirilir. Kr:rulun toplanmamast vela bu istemi reddetmesi hiilinde, ilgili liye girketin merkezinin bulundugu yerdeki asliye ticaret mahkemesine bagvurzlbilir. Mahkeme istemi dosya iizerinden inceleyip karara ballar ve bu kilrar kesindir. BurarJa hdkirn, yoneticinin bilgi alma hakkr ile qirket bilgilerinin gizli tutulmas;rndaki menfaati karqrlrklr olarak tartarak bir kanaate ulaqacaktrr. Dolayrsryla, bu duzenlemede hakime 6nemli bir rol tanrnma.ktadrr. Tasart'ntn y6netim kurulu iiyelerinin sorumlulu[u bakrmrndan getirdi[i sistem degiqikligi ise, kugkusuz: uygulamada ve olretide buyuk yankt uyandtracak onemli bir reformdrur. Tas;arr'nrn 551. maddesiyle, hakstz ve adaletsiz. sonuglara yol agmasr nedeniyle modern hukuk sistemleri ve mehaz Is;vigre hukuku tarafrndan reddedilen mutluk teselslil sistemi terk edilerek farkhlasttrrlmts teselsiil esaslna gegilmekte, bu da yargrglara bazt yiikler getirmektedir. BunaL gcire, oluqan zarartn tamamtndan tum yonetim kurulu iryelerini -[iusur oranlarrnt dikkate almaksrztn- sorumlu tutan mutlak teselsi.il sist,eminden farklr olarak42,.farkltlasttrilmrs teselstil dgretisi, mtiteselsil sorumlulufun ancak "birlikte vetrilen z.arar" igin sci:z konusu olabilecelji; tek bagrna verilen zararlardan saldece zarart verenin sorumlu tutulmasl gerekti!i ve miiteselstl (41) Ytldrz., $.: Anonim Ortaklrkta Pa1, Sahipleri Aqrsrndan L,qit Iglern ilkesi, Arrkara 2001, s. 76. (42) Mevcut sistentde, yonetim kurulu Uy'elerinin kusurlarrnrn a!rrlrk derecesi drq ilikide depil, ancak ig iligkide rticu hakkr ydnrinden 6nenr taer (Qurto{lu, E.: Anonirn Ortaklrk Ydnetim Kurulu IJyelerinin Hukuki Sorumlr.rlu!u, Ikinci Basr, Isranbul s. 21. Akda! Gilnev-, N.: Anonim $irket Yonetim Kurulu Uyelerinin Hukuki Sorumlululu. Istanbtrl 2009, s. 3g; pulaslt,.l.emel H.: $irketler Hukuku_ Esaslar, Altrncr Baskr, Adina s. 328).

16 88 BATIDERATASAMAN lyrl 2009 sorumlulartn, teselsul tavanlna kadar, -kusurlartna ve somut olaytn Sartlarma gore zaran taz:min etnneleri anlayrqrna dayanmaktadlr. Baqka lbir ifadeyle, "eynt zarartn" tazmirri baktmtndan, birlikte zarar verenlerden her birinin kusuruna ve durumun gereklerine g6re, her birine "sahsen i.snat edilebildi{i c;lgilde"' tazmitr ytiktimti getirilmesi esasr gegerlidir. Bu prensip madde metninde gu qekilde ifade edilmigtir: Birden gok kisinin oyru z.ararl taz.ntinle yiikiimlil olmalort hdlinde, bunlardan l,rer biri, kusuruna. ve durumun ge:reklerine gcire, zorar Sahsen kendisine yiikletilebildigi dlgilde, bu zarardan di{erleriyle: birlikte miiteselsilen sorumlu ctlur lm. 557 (I)1. Davacr birden gok s'orumlu kisiyi z.arartn tomamr iein lbirlikte dova edebilir ve hikimin ayru davada her licir tlovolmm taz,minat borc'unu be,lirlemesini isteyebtilir lf.q)1. Birden gok sorumlu arastndaki rilcu iliskisi, durumun biltiln gerekleri dikkate altnarak hhkim taraftndan belirlenir lf. (3)1. Farklila{ttrtlmts tes'el:;ill esasrnrn salltklt iqleyebilmesi agtstndan sorumlularrn kusur oranlannln ayn ayrr tespit edilmesinin, yani davalrlar arasrnda somut olayrn kogullanna ve kusur oranlarrna gore "ayrkla,ma" yaprlmasrnrn hayati 6nem taqrdr!r vurgulanmalrdtr. Bu itibarla, s6z konusu dtizenlenrenin h6kimlere hayati bir rol yukledifiini sdylermek yanlrq olmayacaktrr. 2. Denetime itiet<in Hiikiimler Bakrmrndan Tasarr'da anonim. qirketin finansal tablolarrnrn (hesaplarrnrn) denetlenmesi sistemi tannamen <1e[igtirilmig, mevcut sistemde girketin tig kanuni organrndan biri olan V,o uzman bilgisine sahip olmasr zorunlu bulunmayan "murakrp(lar)" eli ile yaprlan denetleme, yerini bafrmsrz clenetleme kurulugunun veya yeminli mali mtiqavirin ya da serbr:st rnuhasebeci mali mugavirin yaptler; finansal tablolar ile raporlann, <lol ay r s ryl a, muhasebeni nl stirekl i I ik arz eden deneti rni ne br rakmr gtrr. Tasarr'nrn 399. nnaddesinrn I. ftkrasrna g;6re, girketin finanr;al tablolarrnr denetleyecek. denetci genel kurul tarafrndan segilir. Ancak denetgi faaliyet doneminin dordtincu aytna kadar segilememigse; yonetim kurulunun, her bir ydnetim kurulu tiyesinin veya herhangi bir pay sahibinin istemi uzerine mahkemece atanrr.,\ynr hriktim, segilen deneteintn gorevi red veya sozlegmeyi feshetmesi, gdrevlendirme karanntn iptal olunmasr, gegerr;izli[i veya denetginin kanuni sebeplerle veya diger herhangi bir nedenle gorevini yerinr: getirememesi t,a da gorevini yapmaktan engellenmesi hallerinde de uygulanrr. Mahkemenin bu konudaki karan kesindir. Bunun yanl slra, qirket ile denetei arasrnda; grrketin ve toplulu[un ytlsonu hesaplarrna, finansal tarblolanna ve ydnel.im kurulunun faaliyet raporuna iligkin, ilgili kanunun, idari tasarrufun veya esas s6zlegrne htiktimlerinin yorumu ya da uygulanmasr konusunda do[an gdrtig ayrrlrklan hakkrnda, ydnetim kurulunun veya deneteinin istemi tizerine

17 c..xxv Sa. 4l TTK TASARISI'NDA HAKIMIN (ienigleyen ROLU 89 mahkeme dosya iize:rinden karar verir. Madde gerekgesinde de be,lirtildigi izere, bu htikiim, qirket ile ilgili herhangi bir mevzuat veya esas sozle$me htikmilniin yorumlanmasrnda, girket ile denetgi arasrndaki gortig ihtilaflarunln mahkeme kararr ile gdziime ba!lanmaslnt he,cel'lemektedir. Denetginin do[ru olmayan yorumu srnrrlr onay veya ka,gtnma yazlsl yazmasrna sebep olabilecektir ve her iki yazlr;lr:r da sornuglarr a[rrdrr43. Htikiim, denetginin yanlrg yorumu ile bu alrr sonuglartn do!masrna engel olunmasr amacryla cingdrtilmugttir ve Tasart'da hakimin gerrigleyen rolune guzel bir ornek oluqturmaktadrr" Mahkemenin konuya iligkin kararr kesindir. 3. Azrnhk Haklarl ye Bireysel Haklar Bakrmrndan Tasart, TTK'ntn maddelerinde dtizenlenen genel kurulu toplantrya gafrrma ve gundeme madde ekletme ydnundeki azlrk hakkr bal<tmtndan da yenilikjler igermektedir. li6yle ki; pay sahiplerinin ga[rr ve.ya gundeme madde konulmasrna ili;;kin istemleri ytinetim kurulu taraftndan reddedildi[ir veya isteme yedii ig gunti igind'e olumlu cevap venilrnedigi.takdirde4't, aynr pay sahiplerinin bagvurusu iizerine, genel kurulun toplantrya ga$rrlmaslna mahkeme taraflndan karar verilebilir [Tirsart m. 412 (l)1. r\yrtca mahkeme, toplantrnrn yaprlmaslnl gerekli gcirurse, giindemi duz,enlemek ve Kanun hi.iklimleri uyannca galnyr yapmak izere bir kayytm atar ve kararrnda, kilyyrmrn, gorevleiini ve to_plantr igin gerekli rbelgeleri hazrrlamak iein yetkilerini gosterir4-5. Mevcut sistemde ise E;enel kurulu toplarna yetkisi dofrudan bagvuruyu yapan azhpa verilmektedir. TTK'nrn 348. maddesinde duzenlenen ozel denetgi tayinine iligkin aztnltk hakkr ile ilgili cltizenlemenin yetersiz oldufu ve uyguiamada sorun yarattr[r tartl$masndn46. Tasarr, bu tabloyu dilikate alarak sdz konusu aztnlrk hakkrna iligkin ayrrntrlr diizenlerne getinnigtir (m ). Bu dti:zenlemelerin tamamrna burada yer vermemiz miimki.in olmamakla birlikte, hakimlere dnemli bir rol ytikle'yen 44t1. maddel,e defiinmekte ful'd.u gortilmektedir. Bu hukmiin ilk frkrersrna gor, 6zel denetgi, yaptrir increlemenin sonucu hakkrnda, girketin srrlarrnr drr koruyarak mlhkemeye ayrtnttlt bir rapor veri(1. Mahkeme, raporu girkete teblig eder ve girketin, raf)orun aelklanmaslnln girket srrlarrnr v'eya girketin korunmaya deger (/t3) Bkz. -fasarr rn (ti'l) TTK'nrn 367. maddesinde ydnetim hurulununr azlr!rn talebini yanrtlamasr agrsrndan herhangi bir stire ongortilmemiqtir. (4-5) Zorunluluk olrnadrkga mahkemedosya Uzerinden inceleme yaparak karar verir ve bu karar kesindir. (46) Bkz. Poroy (T,zkinulp/Qumo[lu), N. 642 c-r. (11) TTK'nda ozel denetgi raporununmahkemeye sunulmasr gibi bir prosedtir mevcut delildir.

18 9)0 [}ATIDER^TASAMAN lyrl 2009 diler menfaatlerini zarara ufratrp u[ratmayaca[rna iligkin itirazlitrt hakkrnda karar verir (f. tl). Mahkeme, qirket ve istem sahiplerine, aqtklanan rapor hakkrnda, de$erlendirmeleri bildirmek ve ek soru sormak imkdnrntanrr (f. III). Madde gerekeesinde de belirtildigi tizere, girket srrlarr, 6z:el denetimin amacl ve konusu ydniinden zorunlu ise ve zorunlu oldukliln dlgude aerklanabilir. Aynr kural girketin korunmaya de[er menfaat :ri (projeleri, yatrrtmlarr, kulrdufu, kurmakta oldufu ticari, srnai, finansal ''rs. iligkiler gibi) iqin de gegerlidir. Htikiim neyin agrklanrp neyin agrklanmayaca[tnr ozel denetgiye defiil, girketin t.alebi tizerine hakinrin takdirine btrakmtqtrr. Mahkeme qirketin srrlarr ve korunmaya deg;er menfaatleri ydnunden rarporda l>ir ay*lama (t"emizleme) iglemi yaptrrrr. Mahkemece gergeklegtirilen bu ayrklama iglemi, hr.ikmi.in menfaatler dengesini saflayan en 6nemli 6:rellifidir. Tasart'nrn bireyselt haklar bakrmrndan en 6nemli diizenlemesise pay sahibine lantnan bilgi alma ve inceleme hakkrdrr. Tasan'nrn 43i7. rnaddesinin gerekeesinde de belirtildigi i.izere, TTK pay sahibinin genel kurul drqrnda bilgi almastna, yani inceleme hakkrna teknik anlamr ile 1,s1 vermemigtir. 4ll. madde, Eegitli tilkelerin dtizenlemeleri de[erlendirilerek ve ba$r ortakl,rklar gerge[i de gdz 6nUnde tutularak bu eksikliii gidermeyi amaglamrgtrr. Bu sebeple, pay sahibine ga[daq dlgiilerle drttigen ve kamuyu arydrnlatma, kurumsal denetim ve diiriist Itesap verme ilkelerine gdre duzenlenmiq bulunan kapsamlr bir bilgi alma ve inceleme hakkt tanrnnrqtrr. Hiikrim her iki hakkr da igermektedir. Soz konusu maddenin (5), ftkrastna g6re; bilgi alma veya inceleme istemleri cevapslz brrak.rlan, haksrz olarak reddedilen, ertelenen I'e bu nedenle bilgi alamayan pay sahipleri, reddi izleyen on gtin iginde, dilier hdllerde de makul bir stire sonra mahkemeye bergvurabilirler. Bagvuru basit yargrlama usultine gdre incelenir. Mahkeme kararr, bilginin genel kurul drgrnda verilmesji talimatrnr ve bunun geklini de igerebilir ve kesindir. Hdkim, pay sahibinin bilgi alma hakkrnr ve qirketin bazr bilgil,eri gizli tutmaktaki menfaatini kargrlrklr olarak hassas bieimde tartacak ve gerekti[inde pily sahibine genel kurul drgrnda bilgi verilmesine dahi kanar verebilecektir. Bu bireysel hakkrn etkin bir qekilde kullanrlmasr traktmtndan mahkemelenin tutum ve yakla$lmrntn btiyrik 6nem tagrdrgr tartrqmasndr. 4. imtiyaz Haklarr Bakrmrndan Bir paya tanrnabilecek toplam oy saylslnda herhangi bir rist srnrr igermeyen TTK'dan farklr olarak4s, Tasarr, bir paya en gok onbeg oy hakkr tanrnabilecefini ongormektedir W. a79 Q)1, (48) Tekinulp (Poroy/Qumo{lu), N. 803.

19 C XXV Sa.1I ]"IK I.AIjARISI'NDA FIAKiMIN GBNIISI,I-YEN ROLTI 9r Ancak bu stntrlama, kurumla$manln ger,ektirdigi veya haklr bir sebebin ispatlandrir,curumlarda uygulanmiz. Bu ilii hdide, qirketi' merkezinin bulundugu yerdeki asliye iicaret mahkemesinin, kurumlaqma prrrjesini.v.eya haklr sebebi inceleyip, bunlara ballr olarak srnrrlamadun istisna edilme karart ',,ermesi _gerekir. Projede ylprlacak her degiqikli[ mahkeme karartna. bag.lrdrr. Kurumsallagmanrii anlaqrldr!r veya haklr gerqekleqr.y.6.ginin sebebin ortadan kallcir!r halleide'istisna etme kararr mahkeme taraftndan g;eri alrnabilir'. Maclde gerekeesinde de belirtildigi iz,ere, kurumlaqma istisnasr mahkemederr ancak bir proje ile istenebil;. Mahkemelerin istis.naya karar verirken aqrn ozen gosterecekleri, istisnzr tantrken sert koqullar koyacaklarr ve bu -konuda' "iimri" davranacaklarr gtiphesi.zdir. Qtinku l<atrlrk rotio Legi.s gereliidir. Mahkemenin br-r konudaki kararr rist malhkemererin denetirnine tatiioir. 5. Sona Erme Hiikiimleri ydniindern A- Fesih Davaslnda Sona ermede hakimin takdir yetkisinin dne grktr[r durumlardan ilki fesih davastnda sdz konusudur. Sciz konusu dava Tisan'nrn m htikmrinde dtizenlenmektedir; girketlerin kurulu;lalndaki sakatltklardan dollayr aerltr ve mahkermenin takqif yetkisiiki kirnuda kendisini g6srerir. Bunlar kamu menfaatinin ihlal edilip edilmecli$i ve dava suresinje nangi onlemlerin alrnacalrnrn belirlenmesidir. B- iflas ve iflasrn Ertelenmesi Davalanndar Tasart'ntn 376 \'e 377. maddelerinde ongortilen iflas davasr ve iflastn ertelenmesi durumlannda da hakimin tai<oir yetkrsi onemli rol oynamaktadtr. iflasrn ertelenmesi durumunda girketin sundu!u iyilegtirme projesinin sirketin mali dururnunun duzeliilmesine ne kadar elverigli olduluna karar vermek hakimin takdirincledir. Ashnda teknik bir mesele olan bu incele,me, sontut durum g6zetilr:rek iflasrn ertelenmesi kgliullartntn biiti.insel,clarak de[erlendiriimesi ve somut cluruma gore girl<etin kurtanlrp kurtartlamayacigrna il iqkin bir 6ng6rU ieermelidi r. C- iflas HAlinde Kazang paylarrnrrr iadesinde Bunun_ ya.nl.stra. q,irketin iflasr hdlinde kilzane pay,larrnrn iadesi Tasart m. 513 tu,kmunde 6ngonilen ve mahkernenin iuftoir yetkisinin agrkea belirtildigi.bir diizenlemedir. $irketin iflas etmesi hatindq yonetim kuyf u "olgtiyti.tiyeleri agan" kazan( paylannr ve ucretleri iade etmekle yiiktirnlti krlrnmaktadrlrlar. Ancak- ie6e,psiz zenginlegme huki1mleri gerelinc: ggrl altnmasr miimkrin olmayari paralarrn" iadesi yukumluiugti yolitur. Mahkeme, halin ttim gerekl-erini gdz dntinde bulundurarak iad,eye iliqkin karannda takdir hakkrnr kullanajaktlr.

20 ,q2 I]ATIDF,RYYASAMAN IYrl 2009 D- Organsrzhk ve: Hakh Nedenle Fesih HAlinde Ayrrca, Tasarr'nrn 530 maddesi, organsrzlrk durumunda bu durumun sona ermes,i iein gereken onlemlerin uygulanmaslnrn rnahkemenin takdir yethisinde oldufunu ongorme:ktedir. TTK Tasarrsr'nrn anonim ortaklrklann sona ermesine iligkin olarak dngdrdi.i[u en 6nemli reform rltiphesiz ki, aztnh[a haklr nedenle fesih talep etme imkanrnrnr getirilmesidir. Tasart'ntn 531. maddesinin gerekgesinde belirtildigi tizr:re; TTK'da anonim ortaklrklar aetstndan hakll sebeplerle feshin duzenlememiq olmasr, yargr kararlat'tnda ve d!r'etide hern tartl$rlmrrg hernr de eleqtirilmiqtir. Tarttgma, bo$lu!iun niteli[iyle ilgilidir'. Baalarr kal,nak Isv. BK 736, b. 4 hiikmunun T-fK'ya alrnmamrq olmaslnrn kanunda olumlu bir bogluk yarattrir, bu bogluliun klyas yoluyla veya Mk. m. I'den yararlantlarak doldurulmasl gerekti!i gortiguni.i savunmugtur'l9. HAkim olreti ve Yargrtay, boqlu[un olumrsuz -fiirk oldu!unu, bu nedenle hr"rkukunda bdyle bin imkan bulunmadtg;rnt ileri siirmuqlerdir-50. Ancak,, Ttirk hukukunda b6yle bir kurumun bulunmaslnln yararll olacafr Eolunluk tarafrndan kabul edilmektedir madde hakim gdrtiq tarafrndan benimsenen bir azlrk hakktnt hukukumuza geti rmektr:di r. Yukarrda belirtilr:n gerelkgelerle anonim ortaklr!rn haklr nedenle feshi kavramrnr hukuk sistemirntze ithal eden Tasan'nrn 531. maddesine gore: "Hoklr sebepleri,n varltfitndct, sermayenin en oz, onda birini ve halkct agtk Strketlerde yirrnide birini tentsil ea'en paylarrr,, sahipleri, Sirketin merkez,inin bulundu{u ycrdcki asliye ticarct mahkcmcsinden Sirketin feshine karar verilmes:inisteyebilirler.,viahkeme, fesih yerine, davacr pay,sohiplerine-, paylttrmtn karar tarihine en yakm tarihteki,gereek de {e'rlerinin ddenilt davoct pay sohiplerinin Sirketten E*arilmalartno veya duruma uygutl diisen ve kabul edilebilir di{er bir Eoz,iime karar verebilir." Haklr sebeple fesih durumunda da hdkime iki temel alanda ge:niq takdir yetkisi tanrnmrqtrr. Tasan m. 531 htikmtinde duzenlenen yetki, huklr.sebebin varlrfitntn tayini ve uyufmaz,lt{t gidermeye elv'erisli mekctniz.rnunrn tespiti ile uygulanmrzsr olarak ihi temel alana sahip,tir. Uyuqmazlr$r gidermeye elverigli mekanizmanrn tes;piti ile uygulanmilsrnda hakime tanrnan takdir yetkisinin temelinde, girlletin feshinin son gare (49) Qumo{lu, E.: l(ollektif Ortaklrkta Haklr Sebep Kavramr ve Ortalrn Haklr Sebeple Qrkanlrnasr, Istanbul 1976, s. 6'7, Yosunrrrn, Anonjm Ortaklrklarrn Ilirleqnresi, s. l3l-133. (-50) ArslunLt, H.: Anonim $irketler, istanbul , C. III, s. 166: imre,qiin, O.: Anonim $irketler, Istanbul 19J4, s.362, Moro{lu, E.: Anonim Ortaklrkta,Azrnlrk Pa1' Sahiplerinin Korunmast ve Haklr Nedenlerlc Fesih,,\rslanlr Armapanr, Istanbr"rl 1978, s,. 163'. Tehinulp (Prtrol'/Quntoiihr). N