Türk Hızlandırıcı Merkezi (THM) Yaygınlaştırılmış Ulusal ve Uluslararası Proje (YUUP) Aşaması Çıktıları

Transkript

1 Türk Hızlandırıcı Merkezi (THM) Yaygınlaştırılmış Ulusal ve Uluslararası Proje (YUUP) Aşaması Çıktıları Prof. Dr. Ömer Yavaş Proje Yürütücüsü Ankara Üniversitesi Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü 12 Şubat 2015 Ankara YEF Günleri 2015, ODTÜ, Ankara

2 Hızlandırıcı ve Işınım Teknolojileri

3 Günümüzün Öncelikli Teknolojileri 3 - Hızlandırıcı ve Işınım Teknolojileri - Nükleer Teknoloji - Uzay Teknolojileri - Savunma Teknolojileri - Enerji Teknolojileri - Biyoteknoloji - Nanoteknoloji - Bilişim ve İletişim Teknolojileri - Ulaşım Teknolojileri - Gıda Üretimi ve Güvenliği Teknolojileri - Teşhis ve Tedavi (Tıp) Teknolojileri

4 4 Elektromagnetik Spektrum ve Parçacık Hızlandırıcıları Çarpıştırıcılar Sinkrotron ışınımı

5 Hızlandırıcıya dayalı ışınım kaynakları 5 Hücre çekirdeği

6 Hızlandırıcıların Uygulamaları 6 Parçacık Fiziği Nükleer Fizik İkincil Demetler Nötron Kaynağı Sinkrotron Işınımı Serbest Elektron Lazeri İyon İmplantasyonu Radyoterapi Nükleer Tıp Malzeme Bilimi Yarı İletkenler Nanoteknoloji Biyoteknoloji Genetik Arkeoloji Ulusal Güvenlik Gıda Güvenliği Madencilik Enerji Üretimi

7 7 Hızlandırıcı Teknolojileri Neden Jenerik Teknoloji? Metal ve yüzey işleme sistem ve teknolojileri Isıtma ve Soğutma (He, su, azot v.b.) sistem ve teknolojileri Parçacık üretimi sistem ve teknolojileri Magnet sistem ve teknolojileri Vakum sistem ve teknolojileri RF kavite ve güç sistem ve teknolojileri Kontrol sistem ve teknolojileri Radyasyon güvenliği (kişi, ortam ve makine) sistem ve teknolojileri Optik sistem ve teknolojileri Kablolama sistem ve teknolojileri Dedektör ve veri alınması sistem ve teknolojileri Veri iletimi ve işletimi sistem ve teknolojileri

8 Türkiye-CERN İlişkileri ve Dünyada Durum

9 9 CERN Türkiye-CERN İlişkileri 1961: Türkiye CERN de gözlemci üye oldu Mayıs 2009: Hükümetin üyelik için başvurusu Temmuz 2010 CERN Türkiye Komitesinin ziyareti Toplantılar: Ankara Üniversitesi ODTÜ/ULAKBİM Cumhurbaşkanlığı Köşkü Komitenin olumlu raporunun ardından; 17 Aralık 2010: CERN Konseyi Türkiye nin üyeliğe adaylık başvurusunu kabul etti. 12 Mayıs 2014: Türkiye CERN ile Ortak Üyelik anlaşması imzaladı. 22 Ocak 2015: Anlaşma TBMM tarafından onaylandı

10 Türkiye CERN Anlaşması 10 Türkiye ile CERN Arasında İmzalanan Ortak Üyelik (Asosye Üyelik) Anlaşmasının Başlıca Hükümleri - Türkiye, anlaşma ile CERN ün hukuki altyapısını, işleyiş kurallarını, yönetmeliklerini ve organlarının alınmış kararlarını kabul etmektedir. - Türkiye, ekonomik ve nüfus büyüklüğüne göre hesaplanan tam üyelik katkı payının (aidatının) en az onda birini (1/10) CERN e yıllık olarak ödeyecektir ve bu aidat hiçbir şekilde 1 Milyon CHF den az olmayacaktır. - Türkiye, CERN ün bilimsel eğitim programlarının yanı sıra eğitim ve öğretim programlarına da iştirak edebilir. - Türkiye, CERN Konseyinde (kapalı oturumlar hariç) oy hakkı olmaksızın temsil hakkı edinmiştir ve davet beklemek zorunda olmaksızın söz alabilir ve beyanda bulunabilir. - Türkiye, CERN Finans Komitesinin toplantılarında temsil edilme hakkına sahiptir. - Türkiye nin Konsey deki bilimsel temsilcisi CERN Bilim Politikaları Toplantılarına gözlemci olarak katılabilir. - Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları süreli ve sınırlı sözleşmeler ile akademik üyelik, öğrencilik ve öğretim üyeliği için yapılacak CERN personel atamaları için başvurabilir. - Türkiye menşeli mal ve hizmetler sunan firmalar, CERN Finansal Kurallar Uygulama Yönetmelikleri çerçevesinde CERN ihalelerine teklif verebilirler. Türkiye CERN de bir sanayi irtibat görevlisi bulundurabilir. Türkiye firmalarınca CERN de üstlenilecek işlerin bileşik finansal değeri hiçbir durumda anlaşma kapsamında Türkiye nin CERN e yapacağı finansal tutarı geçemez. - CERN Konseyi, ortak üyelik kriterlerini düzenli olarak (normalde 5 yılda bir) gözden geçirir. - Türkiye, anlaşmanın süresi içinde ortaklık anlaşmasını sona erdirme isteğini CERN Konseyine bildirebilir ve bu başvuru değerlendirilip karara bağlanır. Üyelik ortak insiyatif ile de sona erdirilebileceği gibi, ilgili üyelik kriterlerinin Türkiye tarafından karşılanamaması durumunda CERN Konseyi üyeliğin sona erdirilmesini bir yürürlük tarihi belirterek karara bağlayabilir. - Türkiye, bu anlaşma ile edinilen olağan ortak üyelik statüsünden tam üyeliğin ön aşaması olarak ortak üyelik statüsüne ve ardından CERN e tam üyelik statüsüne geçiş yapabilir.

11 DÜNYA DA DURUM 11 ~ Hızlandırıcı

12 Dünyadaki Hızlandırıcıya dayalı Işınım Kaynağı (SR & FEL) Merkezleri

13 Türkiye de Durum

14 TÜRKİYE de DURUM 14 Sağlık Alanında Kullanılan Hızlandırıcılar - Medikal linaklar (kanser tedavisi) Enerjileri: 8-20 MeV, ~ 220 adet Radyoizotop Üretimi - TAEK Proton Hızlandırıcı Tesisi (Sarayköy, Ankara) - Bebek siklotronlar (PET) (kamu ve özel sektör) Endüstriyel elektron linakları (baca gazı temizlenmesi, kablo üretimi vb.) Küçük ölçekli iyon demetleri ile nükleer fizik deneyleri Hadron (proton ve nötron) terapi merkezleri (Şehir hastaneleri projesi) Üniversitelerde araştırma grupları ve CERN deneylerine katılım SESAME (Ürdün) Sinkrotron Işınımı tesisinde kurucu üye Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesi (Kalkınma Bakanlığı destekli) Koordinatör: Ankara Üniversitesi İlk tesis: Elektron Hızlandırıcısı ve Serbest Elektron Lazeri Tesisi Planlananlar: Büyük ölçekli hızlandırıcı ve ışınım tesisleri

15 15 TÜRK HIZLANDIRICI MERKEZİ PROJESİ

16 Projenin Aşamaları ve Amaçları

17 Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesi Aşamaları 17 I. Aşama Projesi ( ) Parçacık Hızlandırıcıları: Türkiye de Neler Yapılmalı? (Fizibilite projesi) II. Aşama Projeleri ( ) THM Tesisleri için Genel Tasarım Raporları (İki proje) III. Aşama Projesi (YUUP, ) İlk Tesis, Enstitü ve THM Tesisleri Teknik Tasarım Raporları IV. Aşama ( ) THM Tesislerinin Kurulumu

18 Fizibilite Raporundan (2000) 18 Ülkemizde 21. yüzyılın jenerik teknolojilerinden Hızlandırıcı Teknolojilerinin daha etkin kullanabilmesi için Türk Hızlandırıcı Merkezi kurulmalıdır Bu merkezde: - Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü - 3. Nesil Işınım Kaynağı (Sinkrotron Işınımı, SI) tesisi - 4. Nesil Işınım Kaynağı (Serbest Elektron Lazeri, SEL) tesisi - Proton Hızlandırıcı (PH) tesisi ve - Parçacık Fabrikası (PF) tesisi yer almalıdır Büyük Hızlandırıcı Merkezleri ile işbirliğine gidilmelidir CERN e tam üye olunmalıdır Hızlandırıcı ve Dedektör Teknolojileri alanında uzman yetiştirilmelidir

19 19 Genel Tasarım Projeleri II. Aşama: Koordinatörler: Ankara ve Gazi Üniversiteleri DPT2002K (Yürütücü: S. Sultansoy, Gazi Ü.) Türk Hızlandırıcı Merkezinin Genel Tasarımı DPT2003K (Yürütücü: Ö. Yavaş, Ankara Ü.) Sinkrotron Işınımı ve Serbest Elektron Lazeri Üretimi ve Kullanımı için Genel Tasarım THM için önerilerin hızlandırıcıların tipleri, ana parametreleri ve araştırma ve uygulama potansiyelleri belirlendi (2 sonuç raporu: ~380 sayfa, 2005) Sinkrotron Işınımı (3.5 GeV pozitron sinkrotronu) Serbest Elektron Lazeri (1 GeV elektron linakı) Parçacık Fabrikası (Ec.m.: 3.77 GeV lik elektron-pozitron çarpıştırıcısı) Proton Hızlandırıcısı (1-5 GeV proton hızlandırıcısı)

20 20 Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesi ( Aşaması (YUUP)) Ana hedef: Ülkemizde hızlandırıcı teknolojilerinin geliştirilmesini ve bu teknolojilerin başta Ar-Ge çalışmaları olmak üzere ilgili alanlarda yaygın ve etkin olarak kullanımını sağlayacak Türk Hızlandırıcı Merkezinin Teknik Tasarımını yapmak ve THM nin ilk tesisi olarak Ülkemizin Ar-Ge amaçlı ilk elektron hızlandırıcısı ve ışınım tesisini (TARLA) kurmak. Diğer hedefler: Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsünü kurmak Ulusal ve Uluslararası yaygınlığı ve işbirliğini geliştirmek Dünyadaki bilgi ve deneyim birikiminden yararlanmak (ikili anlaşmalar- danışma komiteleri) Hızlandırıcılar alanında uzman yetiştirmek Kullanıcılar, endüstri ve özel sektör ile işbirliğini geliştirerek yerli üretimi teşvik etmek ve hızlandırıcılara dayalı katma değeri yüksek Ar-Ge ve üretim süreçlerinin önünü açmak

21 Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü

22 22 Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü hte.ankara.edu.tr Ocak Nisan 2008 : Gerekçe ve Dosya hazırlığı : Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kurulu onayı : Ankara Üniversitesi Senato onayı 12 Ağustos 2008 : YÖK onayı 01 Şubat 2010 : Bakanlar Kurulu Kararı (2010/103) 26 Şubat Mart 2010 : sayılı Resmi Gazetede yayınlandı : Enstitü Müdürü atandı

23 23 Enstitü ve Hızlandırıcı Hizmet Binalarının Açılışı 9 Mayıs 2011, Ankara Üniversitesi Gölbaşı Kampüsü

24 Proje Ekibi ve Ulusal İşbirliği

25 25 Üniversitelerarası İşbirliği Proje Ekibi: 78 Doktoralı + 78 Lisansüstü Öğrenci Ankara Üniversitesi (Koordinatör) Boğaziçi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Doğuş Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Erciyes Üniversity Uludağ Üniversitesi S. Demirel Üniversitesi Dumlupınar Üniversitesi Niğde Üniversitesi Osmangazi Üniversitesi Gebze Yüksek Teknoloji Enst.

26 Ulusal Yaygınlık Uludag U. Istanbul U. Bogazici. U. Dogus U. Fatih U. Osmangazi U. Dumlupinar U. GYTE Kocaeli U. Ankara U. (Koordinatör) Gazi U. METU Bilkent U. Hacettepe U. Kırıkkale U. Erciyes Ü. Gaziosmanpaşa U. Çankırı Karatekin U. Bitlis Eren U. İ. Çeçen U. Alparslan U. C. Bayar U. Aksaray U. Nigde U. Inönü U. S. Demirel U. Adıyaman U.

27 Uluslararası İşbirliği Uluslararası İlişkiler Uluslararası Danışma Komiteleri

28 USA ANL, SLAC, Jlab, FNAL ENGLAND CI, JAI SWEDEN ESS GERMANY DESY, FZB-BESSY, FZDR, Euro XFEL RUSSIA BINP SWITZERLAND CERN, PSI ITALY INFN TURKEY TAC JORDAN SESAME CHINA IHEP, BESIII JAPAN ifel, JAERI, KEK 28

29 Uluslararası İşbirliği Anlaşmaları 29 Ankara Üniversitesi - DESY (Germany) : 1996 Ankara Üniversitesi - LHC-ATLAS (CERN) : 1997 Ankara Üniversitesi - CLIC (CERN) : 2005 Ankara Üniversitesi - HZB (Germany) : 2007 Ankara Üniversitesi - HZDR (Germany) : 2007 Ankara Üniversitesi - Cockcroft Institute (UK) : 2011 Ankara Üniversitesi - IHEP (China) : 2011 Ankara Üniversitesi - Euro XFEL (Germany) : 2012 Ankara Üniversitesi - ESS (Sweeden) : 2013 Ankara Üniversitesi - INFN-LNS (Italy) : 2014 TAEK desteği

30 Uluslararası Projeler ve Kollaborasyonlar 30 - FP7 Project (CALIPSO, ) : CALIPSO: Coordinated Access to Light Sources to Promote Standards and Optimizaton Proje Ortağı Avrupa Merkezleri: ELETTRA (Italy, Coordinator), ALBA (Spain), AU (Denmark), CNRS (France), DESY (Germany), DIAMOND (UK), EMBL (Germany), ESRF (France), HZDR (Germany), KIT (Germany), INFN /Italy), MAX IV (Sweeden), PSI-SLS (Switzerland), RU (The Netherlands), SOLARIS (Poland), SOLEIL (France), STFC (UK), European XFEL (Germany), TAC-TARLA (Turkey), - FELS OF EUROPE Collaboration (H2020 projesi) Kollaborasyon ortakları: European XFEL (Germany, Coordinator), DESY (Germany), ELETTRA (Italy), HZB- BESSY (Germany), HZSDR (Germany), IFN (Italy), MAX-IV (Sweden), NCNR (Poland), CNRS (France), PSI (Switzerland), Radbout University (Nederlands), STFC (UK), SOLEIL (France), TAC-TARLA (Turkey) - CERN-CLIC Collaboration (H2020 projesi, X-band X-ray FEL facility) Kollaborasyon ortakları: CERN - Switzerland, Elettra - Italy, Jagiellonian University - Poland, Daresbury Laboratory- UK, Shangai Institute of Applied Physics China, VDL ETG T&D B.V., Eindhoven Netherlands, University of Oslo - Norway, National Technical University of Athens Greece, Uppsala University, Uppsala Sweden, Australian Synchrotron, Clayton Australia, Lancaster University, Lancaster- UK, Institute of Accelerator Technologies, Ankara, Turkey,

31 Uluslararası Bilimsel Danışma Komitesi (UBDK) International Scientific Advisory Committee (ISAC) 31 Ercan ALP (Argonne National Laboratory, USA) (Head) Behçet ALPAT (INFN Perugia, Italy) David M. ASNER (PNL, USA) Swapan CHATTOPADHYAY (Cockroft Institute, UK) Eugene LEVICHEV (BINP, Russia) Yasar ONEL (Univ. of Iowa, USA) Luigi PALUMBO (INFN Frascati, Italy) Ken PEACH (Oxford University, UK) Roland SAUERBREY (FZD, Germany) Zehra SAYERS (Sabancı University, Turkey) Gökhan UNEL (UCI & CERN) Ali TANRIKUT (TAEK, Turkey) Helmut WIEDEMANN (Stanford University, USA) Frank ZIMMERMANN (CERN) I. Toplantı: 8-9 Ekim 2009 Ankara Üniversitesi ANKARA II. Toplantı: Haziran 2010 Boğaziçi Üniversitesi İSTANBUL III. Toplantı: 9-10 Mayıs 2011 Ankara Üniversitesi ANKARA IV. Toplantı: Haziran 2012 İstanbul Üniversitesi İSTANBUL V. Toplantı: Haziran 2013 Ankara Üniversitesi ANKARA VI. Toplantı: Temmuz 2014 Istanbul Üniversitesi ISTANBUL

32 Uluslararası Bilimsel Danışma Komitesi (UBDK) International Scientific Advisory Commiittee (ISAC)

33 Uluslararası Makine Danışma Komitesi (UMDK) International Machine Advisory Committee (IMAC) 33 Peter MICHEL (HZDR-ELBE, Germany) (Head) Hideaki OHGAKI (Kyoto University, Japan) Dieter TRINES (DESY, Germany) Ernst WEIHRETER (HZB-BESSY, Germany) Jean R. DELAYEN (JLab, USA) I. Toplantı: 4-5 Aralık 2009 Ankara Üniversitesi II. Toplantı: 2-3 Eylül 2010 Bodrum, Muğla III. Toplantı Mayıs 2011 Ankara Üniversitesi IV. Toplantı 6-7 Mart 2012 Ankara Üniversitesi V. Toplantı Nisan 2013 Ankara Üniversitesi VI. Toplantı Ekim 2014 Ankara Üniversitesi

34 34 Yurtdışına Gerçekleştirilen Bilimsel Ziyaretler

35 Hızlandırıcı Tesisleri

36 THM nin İlk Tesisi Olarak TARLA 36 Elektron Hızlandırıcısı ve Işınım Tesisi TARLA: Turkish Accelerator and Radiation Laboratory atankara 5-40 MeV süperiletken elektron hızlandırıcısı, Infrared (3-250 mikron) serbest elektron lazeri (SEL) 5-30 MeV frenleme ışınımı (Bremsstrahlung), 6 Deney İstasyonu Sunum: Yrd. Doç. Dr. Avni Aksoy (C.tesi)

37 TARLA nın Ar-Ge Potansiyeli 37 TARLA (Turkey) : μm ifel (Japan) : 1-22 μm FOM FELIX (Holland) : 3-35 μm SCA-FEL (USA) : 3-10 μm LURE CLIO (France) : 3-90 μm Jefferson FEL (USA) : μm ELBE (Germany) : μm IHEP Beijing FEL (China) : 5-25 μm ISIR FEL (Japan) : μm JAERI (Japan) : μm Tesisin Araştırma Potansiyeli: Araştırma Konu Başlıkları Malzeme Bilimi Lazer ve optik bilimi Atom ve molekül fiziği Biyoteknoloji Medikal fizik Nanoteknoloji Dedektör araştırmaları Foto-kimya Foto-jeoloji Tesis ile ülkemiz araştırmacılarına; nanoteknoloji, biyoteknoloji, malzeme bilimi, fotonik ve lazer, nükleer spektroskopi, çevre, kimya, ilaç, gıda, arkeoloji, uzay alanlarında ilk kez mikro paketçikli elektron demeti, 4. nesil serbest elektron lazeri (SEL) ve frenleme ışınımlarının (Bremsstrahlung) çeşitli deneysel tekniklerle kullanımı ile Ar-Ge ve teknoloji geliştirme çalışmaları yapma imkanı sunulmaktadır.

38 TARLA Yerleşim Planı 38 Bremmstrahlung E = 250 kev E = 250 kev E =10-20 MeV Eγ =1-30 MeV Q = 80 pcq = 80 pc Q =80 pc E =10-20 E MeV =10-40 MeV I = 1 ma I = 1 ma I = 1 ma Q =80 pcq =77 pc σ = 500 ps σ = 10 psσ = 2 ps I = 1 ma I = 1 ma σ = 0.4-5σ ps = ps FEL-2 FEL-1 λ= µm λ= 3-20 µm 1 Nisan 2014

39 Deney İstasyonları Planlaması 39 A Diagnostic Lab. SEL I & II B Ultrafast Photonics Applications Lab. C IR Spectroscopy Lab. Kullanılacak Deneysel Teknikler: - Sum Frequency Generation - Photon Echo Experiment - Photoacustic Spectroscopy - Pump-Probe Experiments - IR-MALDI - IR-MAPLE - IR-REMPI - Near Field Microscopy - Gas-Phase IR Spectroscopy D Bio-Micro Spectroscopy Lab. E Materials Processing Lab.

40 THM Kapsamında Tasarlanan Tesisler 40 Sinkrotron Işınımı Tesisi (TURKAY) SASE Serbest Elektron Lazeri Tesisi (TURKSEL) Proton Hızlandırıcısı Tesisi (TURKPRO) Parçacık Fabrikası Tesisi (TURKFAB)

41 Sinkrotron Işınımı Tesisi (TURKAY) 41 Hızlandırıcı: Elektron sinkrotronu Demet enerjisi: 3 GeV Çevre: 467 m Demet akımı: 500 ma Demet yayınımı: < 1 nm Hücre sayısı: 18 Demet hattı sayısı: ~ 36 Sinkrotron Işınımının dalga boyu aralığı: Infrared bölgeden sert X-ışınları bölgesine kadar Sinkrotron Işınımının enerji aralığı: 100 ev- 50 kev Tesisin Araştırma Potansiyeli: Üzerinde kurulu bulunan demet hatları ve deney istasyonları ile başta malzemelerin atom ve molekül düzeyinde karakterizasyonu olmak üzere nanoteknoloji, biyokteknoloji, genetik, kimya, çevre, savunma, uzay, tıp, enerji, yakıt, ilaç, teşhis vb onlarca alanda ileri düzeyli spektroskopi ve görüntüleme teknikleri ile kısa sürede ve aynı anda Ar-Ge çalışması yapılmasını sağlayacaktır.

42 Spring-8 / JAPONYA (8 GeV) APS /ANL/USA (7 GeV) ESRF / FRANSA (6 GeV) TURKAY / TÜRKİYE (3 GeV)

43 SASE SEL Tesisi (TURKSEL) 43 Hızlandırıcı: 1-6 GeV doğrusal elektron hızlandırıcısı SEL dalgaboyu aralığı: VUV X-ışınları ( nm) Tesisin Araştırma Potansiyeli: nm aralığında, ps-fs atma uzunluklu ve ~10 32 pik parlaklıklı lazer ışınımları ile özellikle atom ve molekül ve malzeme bilimleri başta olmak üzere, genetik, ilaç, nanoteknoloji, biyoteknoloji, kimya, çevre, tıp, uzay, arkeoloji, enerji vb alanlarında bir çok disiplinlerarası araştırmayı çok kısa sürede ve çok hassas şekilde yapma imkanı sağlayacaktır. Almanya da bir Avrupa projesi olarak inşası süren ve 2017 yılında tamamlanacak SASE SEL tesisi olan Euro XFEL tesisinin sloganı Binyılın Işığı dır (Light of Millenium).

44 Proton Hızlandırıcı Tesisi (TURKPRO) 44 TURKPRO tesisi 3 MeV-2 GeV arası enerjilerde çok amaçlı ve disiplinlerarası araştırma ve uygulamaları mümkün kılacak yüksek güç ve akılı bir proton hızlandırıcı tesisi olarak tasarlanmaktadır. Düşük ve Yüksek Enerji Bölgeleri: MeV (düşük enerji bölgesi) 250 MeV-2 GeV (yüksek enerji bölgesi) Enerji Aralıkları ve Başlıca Araştırma Konuları: 3 MeV: Endüstri ve savunma uygulamaları, nötron radyografisi, nanoteknoloji, yarıiletkenler 20 MeV: Malzeme bilimi ve uzay uygulamaları 65 MeV: Nükleer fizik araştırmaları 150 MeV: Radyoizotop üretimi, biyolojik ve medikal uygulamalar 250 MeV: Proton ve nötron terapi uygulamaları 2000 MeV: Nükleer Ar-Ge, nükleer teknolojiler, yeni nesil ADS uygulamaları (enerji yükselteci) nükleer atıkların dönüşümü, nükleer astrofizik araştırmaları, magnetizma, polimer, endüstri, elektronik, otomotiv, çevre, arkeoloji vd.

45 Parçacık Fabrikası Tesisi (TURKFAB) 45 Ülkemizde deneysel yüksek enerji fiziği (parçacık fiziği) çalışmalarını mümkün kılmak ve dedektör ve veri işleme teknolojilerini geliştirmek için ERL-halka tipli bir elektron pozitron çarpıştırıcısı parçacık fabrikası olarak tasarlanmaktadır. Parçacık fabrikası charm kuarklarının rezonansta üretimini sağlayacak ve bozunumlardan yararlanarak mezon fiziği çalışmalarını mümkün kılacaktır. Ec.m.: 3.8 GeV Işınlık: 1x10^35cm-2s-1 Tesisin Araştırma Potansiyeli: Charm quarklarını rezonansta üretmek, mezon fiziği araştırmalarını ülkemizde mümkün kılmak, yeni fizik çalışmaları yapmak, dedektör teknolojisi ve veri alma ve işleme konularında ülkemizde ileri düzeyli araştırmaları mümkün kılmak, evrensel düzeyde temel parçacık fiziği araştırmalarına katkı sağlamak. Tesis, IHEP- BESIII (Çin) tesisinden 100 mertebe yüksek ışınlık değeri ile dünyada tek olacaktır.

46 Diğer Binalar: Enstitüler Ofis binaları Veri analiz mekanları Kullanıcı ofisleri Laboratuvarlar Atölyeler Kütüphane Misafirhane Türk Hızlandırıcı Merkezi (Plan) TARLA TURKPRO TURKFAB TURKSEL 50 m TURKAY

47 THM Yerleşke Planı Videosu

48 Tesislerin Tasarım, Kurulum ve İşletim Planlaması TARLA TURKPRO-I Düşük Enerji TURKAY TURKSEL TURKPRO-II Yüksek Enerji TURKFAB İçerik Tasarımı Teknik Tasarım Kurulum İşletim TARLA: Elektron Hızlandırıcısı ve Işınım Tesisi (Gölbaşı) TURKPRO-I (Düşük Enerji): MeV Proton Hızlandırıcı Tesisi TURKPRO-II (Yüksek Enerji): MeV Proton Hızlandırıcı Tesisi TURKAY: Sinkrotron Işınımı Tesisi TURKSEL: SASE Serbest Elektron Lazeri Tesisi TURKFAB: Parçacık Fabrikası Tesisi

49 Yıllara Göre Proje Ödeneği 49 Toplam: 61.4 Milyon TL ( ) (iadeler hariç)

50 Ödeneğin Kalemler Bazında Kullanımı 50 Toplam: 50.7 Milyon TL ( )

51 tarih ve sayılı «Araştırma Altyapılarının Desteklenmesine Dair Kanun» çerçevesinde beklentiler: - Türk Hızlandırıcı Merkezi çalışmalarının «Ulusal Merkez» statüsüne kavuşturulması - TARLA nın tamamlanabilmesi için gerekli ödenek ve personel desteğinin artırılması -Tasarımı yapılan tesislerden öne çıkanların kurulum çalışmalarının 2016 yılında başlatılabilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılması ve desteğin sağlanması

52 Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesi Genel Değerlendirme Çalıştayı ve Paneli Mart 2015 Ankara Üniversitesi Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü Gölbaşı, Ankara Program:

53 Hazırlanan Raporlar THM Strateji Raporu THM Projesi Çalışmaları ve Çıktıları Kataloğu TAC ISAC & TAC IMAC Komiteleri Toplantıları ve Komitelere Giden - Komitelerden Gelen Raporlar Türkçe ve İngilizce olarak: TARLA Tesisi Tasarım ve Kurulum Raporu TURKAY Tesisi Teknik Tasarım Raporu TURKSEL Tesisi Teknik Tasarım Raporu TURKPRO Tesisi Teknik Tasarım Raporu TURKFAB Tesisi Teknik Tasarım Raporu

54 Sayılarla YUUP ( ) üniversite ve üniversitelerarası protokol 156 araştırmacı 1 enstitü 2 büyük (enstitü ve tarla) 4 küçük bina 45 bilimsel etkinlik (8 i uluslararası) 2 uluslararası danışma komitesi 12 danışma komitesi toplantısı ve raporu 13 uluslararası anlaşma ve kollaborasyon 21 yönetim kurulu toplantısı 11 genel proje çalıştayı 2 ulusal çalıştay 15 proje gelişim raporu 12 proje izleme raporu 6 yatırım izleme raporu 12 yönetici brifingi 280 yurtdışı bilimsel ziyaret 850 yayın 175 lisansüstü tez 3 ulusal kongre, 9 ulusal yaz okulu 75 seminer, konferans TARLA tesisi kurulumu THM-SI (TURKAY) tesisi tasarımı THM SASE SEL (TURKSEL) tesisi THM PH (TURKPRO) tesisi tasarımı THM PF (TURKFAB) tesisi tasarımı

55 Sonuçlar 55 Hızlandırıcı tasarımı ve kurulumu konularında uluslararası düzeyde deneyimler edinilmiştir Hızlandırıcı teknolojileri konusunda farkındalık yaratılmış ve yerli üretimin önü açılmıştır Ulusal işbirliği oluşturulmuş ve dünyadan önde gelen merkezleri ile işbirliğine gidilmiştir TARLA tesisinin bir test ve kullanıcı tesisi olarak kurulumu sürmektedir THM de bulunması öngörülen büyük ölçekli 4 tesisin teknik tasarımı yapılmıştır Proje kapsamında yapılan çalışmalar uluslararası bilimsel ve teknik danışma komitelerinin denetimine açılmıştır Parçacık fiziği, parçacık hızlandırıcıları ve parçacık dedektörleri konularında 175 adet lisansüstü tez hazırlanmış ve konularla ilgili uzmanlar yetiştirilmiştir. Büyük ölçekli uluslararası proje ve kollaborasyonlara üye olunmuştur THM strateji raporu geliştirilmiş ve THM çalışmalarına Ulusal Merkez (National Lab.) statüsü altında devam edilmesi için gerekli zemin oluşturulmuştur. Türkiye nin CERN e ortak üyeliği sürecine katkı yapılmış ve THM için CERN den bilgi ve teknoloji transferinin önü açılmıştır.

56 Teşekkür 56 Proje ve Enstitü yönetimi ve ekibi olarak destek ve anlayışları için; Kalkınma Bakanlığı yetkilileri ve uzmanlarına, Ankara Üniversitesi Rektörleri ve Yardımcılarına (1996- ) A.Ü. Fen ve Mühendislik Fakültesi Dekanlıklarına, A.Ü. BAP Koordinatörlüğüne ve çalışanlarına, Proje ortağı Üniversitelerin Rektörleri ve ilgili dekanlarına, TAC-ISAC ve TAC-IMAC komiteleri üyelerine, Üniversitemiz ile anlaşma imzalayan yurtdışı merkezlerin direktörlerine, TAEK ve TUBİTAK yetkililerine ve Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü çalışanlarına ve YEF Günleri 2015 etkinliği için emeği geçenlere çok teşekkür ediyoruz