Atatürk ün Hayalindeki Atatürk ün Tunceli de Spor ve E lence Merkezi Projesi. Do u. Sakl Tarih Sinan Meydan

Transkript

1 Sakl Tarih Sinan Meydan Atatürk ün Hayalindeki Atatürk ün Tunceli de Spor ve E lence Merkezi Projesi Do u Atatürk, 1937 de Tunceli ye yapt geziden sonra Celal Bayar, fiükrü Kaya, Ali Çetinkaya, Kâz m Orbay ve Abdullah Alpdo an ile Elaz stasyonu nda bir toplant yapm flt r. Bu toplant ya ait 17 Kas m 1937 tarihli belgeye göre flu kararlar al nm flt r: 1. Arazi, su, hava bak m ndan bar n lmas güç olan bölgeler halk n n daha iyi fleraiti haiz yerlere nakli teemmül edilmeli ve mali külfet tahmin edilerek tespit edilmelidir. 2. Pertek arazisi iyidir. Tedavi keyfiyeti nazar dikkate al nmal. 3. Büyük kesif köyler yap lmal ve kültürü temin edilmelidir. 4. Maden amelesi olarak kaç aile naklolunabilir? Celal Bayar 5. Münferit da köylerini toplay p ovalara teksif edilmeli. 6. Girlayik te pancar m nt kas tesis ederek da l lar ovaya indirmek 19

2 BD fiubat 2014 fiükrü Kaya (solda) ve Kaz m Orbay laz md r. Görüldü ü gibi Atatürk ve arkadafllar Tuncelilileri yerlerinden, yurtlar ndan sürmeyi, köyleri içindekilerle birlikte yakmay planlamam fllar; sa l ks z, e itimsiz, yoksul ve afliret reislerinin bask s alt nda yaflayan insanlar sa l kl, e itimli, zengin ve güvenli bir yaflama kavuflturmak için proje gelifltirmifllerdir. Arazisi kötü olan bölgelerdeki insanlar n daha iyi flartlara sahip bölgelere gönderilmesi, da köylerindeki insanlar n ovalara indirilmesi gibi önlemler bölge insan n daha iyi yaflam koflullar na kavuflturmak amac tafl maktad r. Tunceli ve civar ndaki baz afliretlerin Bat illerine göç ettirilmesi ile ilgili kanunlar Atatürk ün sa l nda ç kar lm flt r. Örne in 19 Haziran 1927 de 1097 say l Baz fiah slar n fiark M nt kalar ndan Garp Vilayetlerine Nakline Dair Kanun ç kar lm flt r. Bu kanuna göre Do u da devrimlere karfl ç kan, güvenli i bozan 1500 kifli ile kaçak ve mahkûm durumundaki 80 isyanc 20 aileleriyle birlikte Bat illerine sevk edilmifltir. Kendilerine, terk edecekleri topraklara karfl l k yeni topraklar verilmifltir. 14 Haziran 1934 te de 2510 say - l skân Kanunu ç kar lm flt r. Bu kanunlar çerçevesinde Do u da hem güvenli i bozan asi afliretlerden baz lar hem de afliretlerin bask s na maruz kalan yokluk ve yoksulluk içindeki halk n bir bölümü bat - ya göç ettirilmifltir. Göç ve iskân planlar ilk baflta sadece 2000 kifliyle s n rl d r. Bu say daha sonra 7000 e ç km flt r da bu say n n e yaklaflt anlafl lmaktad r. 28 Temmuz 1938 tarihli bir belgeye göre Do u illerinden göç ettirilenler Bat da zmit, Karabük, Zonguldak gibi sanayi ve maden sektörlerinin yo un oldu u yerlere ve iyi tar m yap lan Erzincan a yerlefltirilmifltir. Yani hükümet, Do u halk n hem a alar n zulmünden hem de yokluk ve yoksul- Yani hükümet, Do u halk n hem a alar n zulmünden hem de yokluk ve yoksulluktan kurtarm flt r.

3 luktan kurtarm flt r. nsanlar ifl bulup geçimlerini rahatça sa layabilecekleri yerlere göç ettirip yerlefltirmifltir. Hükümet, bat ya sevk etti i ailelere ev, toprak, pulluk ve hayvan vermifltir y - l nda, yani smet nönü nün Milli fiefli i döneminde CHP nin zorunlu skân Kanunu nu kald rmas yla 8228 kifli Tunceli ye geri dönmüfltür kifli ise Tunceli ye dönmeyi tercih etmeyerek bat da kalm flt r. Atatürk ün Hazer Gölü Projesi Atatürk, Tunceli gezisinde Hazer Gölü çevresini incelemifl ve buras n n halk n spor ve e lence ihtiyaçlar n karfl layacak flekilde düzenlenmesini istemifltir. 4. Genel Müfettifllik bu do rultuda yap lan ilk çal flmalar, 3 Aral k 1937 tarihli bir yaz yla Baflvekâlet e bildirmifltir: Hazer Gölü nün Atatürk taraf ndan tetkik buyurulan k y k sm n n taraf devletlerinden emir buyurulan haritas n tayyare ile ald rd m. Foto raflar Ankara da Harita Dairesi nde gönderilerek bunun mar Kanunu hükümlerine göre 1/1.000: 1/3.000 mikyas nda iki çeflit harita halinde bas lmas n ve bu bas m iflinin çabuklaflt r lmas n Harita BD fiubat 2014 Genel Direktörlü ü nden ricada bulundum. Bas l p gelince haritalar n yüksek huzurlar na takdim edilece ini arz ederim. Atatürk ün Tunceli Atatürk ün Hazer Gölü nün e lence ve spor amaçl olarak düzenlenmesini istemesi üzerine bir imar plan haz rlamak için gerekli hava foto raflar çekilip yetkili makamlara sunulmufltur 4. Umum Müfettifllik, yap lan bu çal flmalar Temmuz 1938 tarihli bir raporla Baflbakanl a sunmufltur. 21

4 BD fiubat 2014 Atatürk ün Hazer Gölü Projesi, o dönemde Tunceli ye yap lan karakol, yol, köprü, telefon gibi yat r mlar n sadece askeri amaçl oldu u iddias n da çürütmektedir. halk n n yararlanmas için Hazer Gölü nü bir spor ve e lence park na dönüfltürmek istemesi bölgeye ve bölge insan na verdi i de erin iflaretidir. Atatürk ün Hazer Gölü Projesi, o dönemde Tunceli ye yap lan karakol, yol, köprü, telefon gibi yat r mlar n sadece askeri amaçl oldu u iddias n da çürütmektedir. Belgelerde geçti i flekliyle bu projenin amac, Bölgedeki münevverlerin ve her s n f halk n yazl k ve spor e lence ihtiyaçlar n tatmin etmek üzere güzellefltirilmesi dir. Atatürk ün Hazer Gölü nün e lence ve spor amaçl olarak düzenlenmesini istemesi üzerine bir imar plan haz rlamak için gerekli hava foto raflar çekilip yetkili makamlara sunulmufltur Umum Müfettifllik, yap lan bu çal flmalar Temmuz 1938 tarihli bir raporla Baflbakanl a sunmufltur. Do- u nun her bak mdan kalk nmas n amaçlayan Güneydo u Anadolu Projesi de Atatürk e ait bir projedir. Projenin ilk ad mlar 1930 lar n sonlar nda at lm flt r. Atatürk, Diyarbak r, Malatya, Elaz ve Tunceli gezisinde yan ndaki Sabiha Gökçen e, nas l bir Do u hayal etti ini flöyle ifade etmifltir: nsan ömrü yap lacak ifllerin azameti karfl s nda çok cüce kal yor Gökçen Geçti imiz yerlerde fabrikalar görmek istiyorum, ekilmifl tarlalar, düzgün yollar, elektrikle donanm fl köyler, küçük, fakat canl, tertemiz, sa l kl insanlar n yaflayabilece i evler, büyük yemyeflil ormanlar görmek istiyorum. Gürbüz çocuklar n, iyi Atatürk, Diyarbak r, Malatya, Elaz ve Tunceli gezisinde yan ndaki Sabiha Gökçen e, nas l bir Do u hayal etti ini anlatm flt r,

5 giyimli çocuklar n yüzleri sararmamal, dalaklar flifl olmayan çocuklar n okudu u okullar görmek istiyorum. stanbul da ne medeniyet varsa, Ankara ya da ne medeniyet getirmeye çal - fl yorsak, zmir i nas l mamur k l yorsak, yurdumuzun her taraf n ayn medeniyete kavufltural m istiyorum. Ve bunu çok ama çok yapmak istiyorum. Dedim ya, insan ömrü çok büyük iflleri baflarabilecek kadar uzun de il. Mamur olmal, Türkiye nin her bir taraf müreffeh olmal Devletin yapamad n, millet; milletin yapamad - n devlet yapmal. Her fleyi yaln z devletten ya da her fleyi yaln z milletten beklemek do ru olmaz. Devlet ve millet ülke sorunlar n gö üslemede daima el ele olmal d r. Ben yapabildi im kadar n yapay m, sonra ne olursa olsun, benim kitab mda yok. Gelece i, gelece in Türkiyesi ni düflünmek görevim. Bir ifl ald k üzerimize, bir savafl n üstesinden geldik, flimdi ekonomik alanda savafl veriyoruz, daha da verece iz Bu heyecan yaflatmak, bu heyecan n ürünlerini görmek laz m. Do u ve Güneydo u Anadolu da fabrikalar, ekili tarlalar, düzgün yollar, elektrikli köyler, tertemiz, canl ve sa l kl insanlar n yaflayaca evler, gürbüz çocuklar ve büyük yemyeflil ormanlar görmek isteyen Atatürk ün en büyük amaçlar ndan biri do usuyla bat s yla bütün Türkiye nin kalk nmas d r. Türkiye Cumhuriyeti ni kuran Türkiye halk na Türk milleti denir, diyen Atatürk, Misak- Milli s n rlar BD fiubat 2014 "...yurdumuzun her taraf n ayn medeniyete kavufltural m istiyorum." içinde yaflayan tüm Türkiye halk n her bak mdan kalk nd rmak için hiçbir ayr m yapmadan vatan n her bölgesine çok önemli yat r mlar yapm flt r. Atatürk ün genç Cumhuriyeti nin Türkiye nin di er bölgeleri gibi Do u ve Güneydo u Anadolu bölgelerini kalk nd rmak için yapt yat r mlar, as rlard r bölge halk n sömüren feodal unsurlar n; a alar n, fleyhlerin ve fl hlar n tepkisini çekmifltir. Genç Cumhuriyet in bu yat r mlar devam ederse bölge halk üzerindeki nüfuzlar n tamamen kaybedeceklerini düflünen bu feodal unsurlar, Türkiye yi bölüp parçalamak isteyen ayr l kç unsurlarla anlaflarak genç Cumhuriyet e baflkald rm fllard r. Genç Cumhuriyet in ça dafllaflmaya yönelik devrimlerini dinsizlik olarak adland r p bu yönde propaganda yapan feodal unsurlar, bölgede yap lan yollar, köprüleri, santralleri tahrip ederek karakollara sald rm fllard r. flte, Dersim syan böyle bir ortamda patlak vermifltir. sinanmeydan@butundunya.com.tr Not: Atatürk ün Do u politikas, Do uya yapt yat r mlar ve Dersim syan konusundaki bilinmeyenleri son kitab m El- Cevap ta bulabilirsiniz. (Sinan Meydan, El-Cevap, nk lap Kitabevi, 2013.) 23