LOJ ST KTE TEKNOLOJ KULLANIMI

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2155 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1183 LOJ ST KTE TEKNOLOJ KULLANIMI Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Gürkan ÖZTÜRK (Ünite 1, 6) Dr. Ümit Ali ÖZKAZANÇ (Ünite 3, 4, 7) Ahmet O uzhan KALABAK (Ünite 2, 5, 8) Editör Yrd.Doç.Dr. Gürkan ÖZTÜRK ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2010 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc s Yrd.Doç.Dr. Figen Ünal Çolak Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Ölçme De erlendirme Sorumlusu Ö r.gör. H. Reha Akgün Grafikerler Mehmet Emin Yüksel Nihal Sürücü Ayflegül Dibek Kitap Koordinasyon Birimi Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Lojistikte Teknoloji Kullan m ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Ocak 2013

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... viii Lojistik ve Teknoloji... 1 G R fi... 3 MALZEME DEPOLAMA VE ELLEÇLEME TEKNOLOJ LER... 3 BARKOD VE RADYO FREKANSLI TANIMLAMA... 5 ARAÇ TAK P S STEMLER... 6 LOJ ST KTE EN Y LEME PROBLEMLER... 6 ELEKTRON K VER DE fi M... 7 letiflim Standartlar... 8 XML - Geniflletilmifl flaretleme Dili (Extensible Markup Language)... 9 LOJ ST K B LG S STEMLER Lojistik Bilgi Sistemlerinin Temel Fonksiyonlar Veri Yakalama (Capture) ve letiflim Veri Saklama ve Eriflim Veri Düzenleme ve Raporlama Lojistik Bilgi Sistem ve Teknolojilerinin Dört Seviyesi fllem Tabanl Destek BST Bütünleflik Organizasyonel BST Bilgi Paylafl m ve De iflimi BST Internet Tabanl Tedarik Zinciri Yönetimi Sistemleri Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Genel Lojistik Yaz l mlar LOJ ST KTE B LG SAYAR YAZILIMLARI GENEL AMAÇLI LOJ ST K YAZILIMLARI Say sal Harita Yaz l mlar Araç Yükleme Yaz l mlar Rotalama Yaz l mlar F LO YÖNET M S STEMLER Filo Yönetim Sisteminin Bileflenleri Merkezi Kontrol ve Yönetim Modülü Araç Üstü Modül Araç zleme Modülü Filo Yönetim Sistemi Arayüzü TEDAR K Z NC R YÖNET M S STEMLER TAfiIMA YÖNET M S STEMLER Tafl ma Yönetim Sistemlerinin fllevleri Tafl ma Yönetim Sistemlerinin Bileflenleri Tan mlar flletim Yönetim Detaylar DEPO YÖNET M S STEMLER ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler Depo Yönetim Sisteminin Özellikleri Entegrasyon Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE Malzeme Tafl ma ve Depolama Teknolojileri G R fi MALZEME TAfiIMA EK PMANLARI Tafl ma Ekipmanlar Konveyörler Vinçler Endüstriyel Tafl y c lar Endüstriyel Tafl y c Tipleri Konumland rma Ekipmanlar El ile (Ekipmans z) Kald rma/e me/dönen Masa Yükleme Rampas Bilyal Tabla ndeks Döner Tabla Parça Besleyici Hava Film Ayg t Yük Kald rma Makaras /Ç kr k Dengeleyici Manipülator Bükülmez Halatl Manipülatör Mafsall Pergel Vinç Manipülatör Vakum Manipülatör Endüstriyel Robot Birim Yük Oluflturma Ekipman DEPOLAMA EK PMANLARI Blok istif (Ekipmans z) Seçilebilir / Tek Palet Raf Do rudan Sürme Raf çine Sürme Raf Ak fl Yolu Raf Geri tme Raf Kayar Raf Dirsekli Raf stif Çerçevesi Döner Sistem Raf Asma Kat Otomatik Stoklama /Eriflim Sistemleri Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Yararlan lan nternet Adresleri... 70

5 çindekiler v Barkod ve RFID Teknolojileri OTOMAT K VER TOPLAMA BARKOD TEKNOLOJ LER Barkod Etiketleri Bir Barkod Sembolünün Yap s Durgun Bölge Bafllama ve Durma Bölgeleri Veri Karakterleri X Boyutu Sembolojiler - Barkodlama Yap sal Kurallar Ayr k ve Devaml Sembolojiler ki Genifllikli ve Çoklu Genifllikli Sembolojiler Semboloji Özeti Semboloji Seçim Kriterleri Barkod Tipleri Barkod Okuyucular KABLOSUZ VER TOPLAMA Etiket Tipleri Elektronik Ürün Kodu RFID Tipi ve Uygulama Metodu Seçerken Göz Önünde Bulundurulmas Gereken Noktalar RFID Uygulamalar na Genel Bir Bak fl Varl k Kullan m Envanter zleme ve Bak m Süreçlerdeki Ürün / Malzeme Ak fl Kontrolü Envanter Denetimi H rs zl k Kontrolü Kimlik Do rulama Ödeme Sistemleri Bilgilerin Otomatik Olarak Görüntülenmesi Tedarik Zinciri ve RFID D ER OTOMAT K VER TOPLAMA TEKNOLOJ LER Kalem Bazl Sistemler Çip Kartlar Dokunmatik Sistemler Otomatik Ses Tan ma GELECEK TRENDLER Kal c Barkodlar Direkt flaretleme Daha Küçük Barkod Bileflen Genifllikleri ki Boyutlu Barkodlar n Kullan m n n Artmas Ak ll Kart Teknolojileri Kablosuz Endüstri Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE

6 vi çindekiler 5. ÜN TE 6. ÜN TE Araç Takip Sistemleri LOJ ST KTE ARAÇ TAK B Kontrol Aramalar ile Araç Takibi Ak ll Kutular le Araç Takibi Mobil letiflim Tabanl Sistemler le Araç Takibi Mobil letiflim Nedir? Mobil letiflimin Araç Takibinde Kullan lmas GPS Tabanl Araç Takip Sistemleri ARAÇ TAK P S STEMLER N N KULLANIM ALANLARI Kimler Araç Takip Sistemi Kullanabilir? Araç Takip Sistemi Kullanman n Getirece i Avantajlar flletmelerdeki Roller Aç s ndan Araç Takip Sistemlerinin Faydalar ARAÇ TAK P S STEMLER N N SEÇ M GPS TABANLI ARAÇ TAK P S STEMLER GPS - Küresel Konumland rma Sistemi GPS Sisteminin Bileflenleri GPS Al c lar GPS Sisteminin Araç Takibinde Kullan m GPS Tabanl Araç Takip Sistemlerinin Bileflenleri GPS Tabanl Araç Takip Sistemlerini Özellikleri Araç Kontrol Sistemleri Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Kurumsal Kaynak Planlama ve Lojistik KURUMSAL KAYNAK PLANLAMASI Kurumsal Kaynak Planlaman n Tarihsel Geliflimi KKP Sistemlerinin Bileflenleri KURUMSAL KAYNAK PLANLAMADA LOJ ST K FAAL YETLER KKP Sistemlerindeki Lojistik Süreçler Lojistikte Sat fl ve Da t m Ana Veriler Siparifl Girifl Süreci Teslimat Süreci Sevkiyat Yönetimi Sevkiyat Planlamas Elleçleme Çeki Listesi Yükleme Listesi Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

7 çindekiler vii Lojistik Problemlerin Çözümünde Bilgisayar Kullan m LOJ ST K PROBLEMLER N ÇÖZÜMÜNDE B LG SAYAR KULLANIMI LOJ ST K FAAL YETLER LOJ ST K PROBLEMLER LOJ ST K PROBLEMLER N N ÇÖZÜMÜ Ç N TAKIM ÇANTASI Problem Çözme Ad mlar Matematiksel Programlama Sezgisel (Heuristic) Algoritmalar Klasik Sezgisel Algoritmalar Rastlant sal Seçim Tabanl Sezgisel Algoritma Greedy (Açgözlü) Sezgisel Algoritmalar De iflmeli (Exchange) Sezgisel Algoritmalar Ayr flt rma Tabanl Sezgisel Algoritmalar Rastlant sal Optimizasyon Teknikleri Tavlama Benzetimi Tekni i Genetik Algoritmalar Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Lojistik Sektöründe Teknoloji Uygulamalar AKILLI DEPOLAR OTOMAT K STOKLAMA / ER fi M S STEMLER OS/ES Türleri Birim Yük OS/ES Küçük Yük OS/ES Kifli Kontrollü OS/ES Otomatik Parça Eriflim Sistemleri Derin Geçit OS/ES Kutu Bölüfltürme Siparifl Toplama Sistemi OS/ES Sisteminin Avantajlar OS/ES Sisteminin Dezavantajlar OTOMAT K YÖNLEND RMEL ARAÇ (OYA) Otomatik Yönlendirilen Araç Türleri Otomatik Yönlendirilen Araçlar n Bileflenleri Otomatik Yönlendirilen Araçlar ve Güvenlik Otomatik Yönlendirilen Araçlar n Avantajlar LOJ ST KTE TEKNOLOJ KULLANIMINA ÖRNEKLER Hacim ve A rl k Ölçüm Sistemleri Ürün Teslimat Sistemleri Say sal Arfliv ve Döküman Yönetim Sistemleri Sesli Yönetilen Depolar Ifl kla Yönlendirilen Depolar Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 8. ÜN TE

8 viii Önsöz Önsöz Teknoloji, hayat m z n her alan nda yo un flekilde karfl m za ç kmaktad r. Birçok sektör, teknoloji sayesinde evrim geçirmektedir. Örne in; bugün bankac l k sektöründe cep telefonu ile saniyeler içinde gerçeklefltirdi imiz bir havale ifllemi; yirmi befl - otuz y l önce ancak flubelerde hesap makineleri kullan larak veya elle yap lan birkaç ifllem sonras nda gerçeklefltirilebiliyordu. Teknolojinin yo un olarak kullan ld ve etkiledi i sektörlerden biri de lojistik sektörüdür. Lojistik alan nda gerek araç ve donan m; gerekse yaz l m anlam nda birçok farkl teknoloji kullan lmaktad r. Araç ve donan mlar için; kendi kendine hareket edebilen araçlar, özel depolama sistemleri, uydular, cep telefonlar örnek olarak gösterilebilirken, yaz l mlar için ise, Kurumsal Kaynak Planlama, depo yönetimi, araç rotalama, araç yükleme yaz l mlar örnek olarak verilebilir. Bugün bir araba sat n almak istedi inizde; internetin karfl s na geçip, istedi iniz özellikleri seçerek, tamamen size özel bir araba siparifli verebilirsiniz. Bu araban n sizin sipariflinizin ard ndan çok k sa bir sürede üretilerek size ulaflt r lmas n n ard nda, yo un flekilde kullan - lan lojistik teknolojilerinin oldu unu söylemek mümkündür. Siz bir araba siparifli verdi inizde; fabrika, belki yüzlerce tedarikçisine o arabay üretmek için gerekli olan yar mamul ve malzemeler için siparifller verecek; birkaç hafta içinde belki onlarca belki de yüzlerce arac n içinde otomobilinizin parçalar fabrikaya ulaflt r - lacak ve araban z bu parçalar ile üretilecektir. Benzer flekilde ço altabilece imiz örneklerde karfl m za ç kan tüm bu faaliyetlerin organize edilmesi, planlanmas ve uygulanmas nda kullan lan teknolojiler Lojistikte Teknoloji Kullan m kitab nda mümkün oldu unca kapsanmaya çal fl lm flt r. Kitab n amac, lojistik sektöründeki teknolojilerin tan t lmas ve gerek duyuldu unda ö rencilerin daha detayl bilgiler için farkl kaynaklara yönlendirilmesinin sa lanmas d r. Siz ö rencilerin ifl hayat nda karfl laflaca n z kararlarda daha sorgulay c olman z sa lamak ise bu kitab n size kazand rmas n istedi imiz di er bir niteliktir. Özellikle günlük rutin faaliyetlerin ötesini geçerek yapt n z ifllerde iyilefltirme sa layabilmeniz, bu alanda kendinizi ne kadar iyi yetifltirdi inize ve bilgi birikiminize ba l olacakt r. Kitab m z sekiz üniteden oluflmaktad r. Birinci ünitede, lojistik alan nda kullan lan önemli teknolojiler k saca tan t lmaktad r. Bu ünitede ayr ca; bilginin önemi, bilgi hiyerarflisi, Elektronik Veri De- iflimi ile lojistikte kullan lan bilgi sistem ve teknolojileri ele al nmaktad r. kinci ünite, lojistik operasyonlarda kullan lan bilgisayar yaz l mlar ile ilgilidir. Tafl ma Yönetim Sistemleri ve Depo Yönetim Sistemleri gibi büyük sistemlerin yan s ra, günlük operasyonel ihtiyaçlara cevap verecek bilgisayar yaz l mlar bu bölümde ele al nmaktad r. Üçüncü ünitede, lojistik faaliyetine konu olan malzemelerin tafl nmas ve depolanmas ile ilgili ekipman ve donan mlar çok genifl bir perspektiften tan t lmaktad r. Bu ünitede sunulan bilgiler, lojistik ihtiyaçlar çerçevesinde ne tür malzeme tafl ma ve depolama ekipmanlar na ihtiyaç olaca n n belirlenmesinde yol gösterici olacakt r.

9 Önsöz ix Dördüncü ünitede, lojistik faaliyetlerin gerçeklefltirilmesi s ras nda kullan lan otomatik veri toplama teknolojileri anlat lmakta; barkod ve radyo frekansl tan mlama teknolojileri ile bunlar n kullan m alanlar üzerinde a rl kl olarak durulmaktad r. Beflinci ünite, araç takip yöntemlerini tan tmaktad r. Bu ünitede, Araç Takip Sistemlerinin firmalara getirdi i kazançlar üzerinde durulmakta ve ihtiyaca göre en uygun Araç Takip Sisteminin belirlenmesine yönelik bilgiler sunmaktad r. Alt nc ünite, Kurumsal Kaynak Planlama yaz l mlar n n lojistik alan nda oynad rol üzerinedir. Bu ünitede Kurumsal Kaynak Planlama ve temel bileflenleri ile Kurumsal Kaynak Planlamada Lojisti in yeri ele al nmakta, bir Kurumsal Kaynak Planlama yaz l m n n lojistik faaliyetlerde kullan m, örneklendirilmektedir. Yedinci ünite, lojistikte verilen kararlar n neler oldu u ve bu kararlar n nas l daha iyi flekilde verilebilece i üzerinedir. Bu ünitede, lojistik faaliyetlerde karfl lafl lan karar problemleri ve bu problemlerin çözümünde kullan la baz yöntemler ele al nmaktad r. Sekizinci ünitede; ak ll depolar, Otomatik Yönlendirmeli Araçlar, Otomatik Stoklama ve Eriflim Sistemleri, elektronik yük borsas, dijital arflivler ve teslimat kan tlar ele al nmaktad r. Sevgili ö renciler, bu kitap size lojistik alan nda kullan lan teknolojileri mümkün oldu unca kapsaml bir flekilde anlatmak üzere yaz lm flt r. Ancak, teknolojinin h zl de iflimi dinamik olmay gerektirmektedir. Dolay s yla, kitapta verilen bilgiler ile yetinmemenizi; gerek referanslarda bulunan kaynaklardan yararlanarak gerekse kütüphane ve internet üzerinde araflt rmalar yaparak kendinizi bu alanda daha da ileri götürmenizi öneririm. Bu sayede lojistik alan nda yetkin bir çal flan olman z kolaylaflacakt r. Kitab n yararl olmas umuduyla hepinize baflar lar diliyorum. Editör Yrd.Doç.Dr. Gürkan Öztürk

10 1LOJ ST KTE TEKNOLOJ KULLANIMI Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Malzeme depolama ve elleçleme teknolojilerin örneklendirebilecek, Barkod ve radyo frekansl tan mlama sistemlerini karfl laflt rabilecek, Lojistikte eniyileme problemlerini örneklendirebilecek, Elektronik veri de iflimini aç klayabilecek ve uygun teknolojiyi önerebilecek, Lojistik bilgi sistemlerini aç klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Elektronik Veri De iflimi Radyo Frekansl Tan mlama Otomatik Stoklama ve Eriflim Sistemleri Kurumsal Kaynak Planlama XML nternet ntranet Extranet çerik Haritas Lojistikte Teknoloji Kullan m Lojistik ve Teknoloji MALZEME DEPOLAMA VE ELLEÇLEME TEKNOLOJ LER BARKOD VE RADYO FREKANSLI TANIMLAMA LOJ ST KTE EN Y LEME PROBLEMLER ELEKTRON K VER DE fi M LOJ ST K B LG S STEMLER

11 Lojistik ve Teknoloji G R fi Lojistik terimi farkl kaynaklarda farkl flekillerde tan mlanmaktad r. Biz bu tan mlar n aras na bir yenisini daha eklemek yerine temel lojistik faaliyetlerini hat rlatarak sözlerimize bafllayaca z. Bir mal üretimini düflünelim; ham maddeler veya yar mamuller tedarikçilerden sat n al nacak, daha sonra bunlar üretim yerine tafl nacak ve üretimin gerçekleflece i ana kadar kendileri için ayr lan depoda bekletilecekler. Üretimde kullan lmak üzere ham madde ve yar mamuller bulunduklar depodan al narak üretimin yap laca merkeze getirilecek ve burada çeflitli ifllemlerden geçerek nihai ürün halini alacaklar. Daha sonra bu ürünler ya do rudan do ruya müflterilere ya da daha sonra sevk edilmek üzere ürün deposuna gönderilecekler. Burada yer alan sat nalma, tafl ma, depolama, üretim, da t m gibi lojistik faaliyetlerde kullan lan teknolojileri düflündü ümüzde bir taraftan Otomatik Stoklama ve Eriflim Sistemleri, Otomatik Yönlendirmeli Araçlar, GPS cihazlar, kendi kendini yükleyebilen konteyn r tafl y c lar gibi makine ve donan mlar; di er taraftan da özel bilgi sistemleri ile lojistik problemlerinin çözümüne yönelik gelifltirilmifl yaklafl mlar için çeflitli bilgisayar yaz l mlar ve teknolojileri akla gelmektedir. Kitab m zda bu teknolojiler mümkün oldu unca genifl bir flekilde kapsanmaya çal fl lm flt r. Bu bölümde, kitab n sonraki bölümlerinde ayr nt l flekilde sunulacak olan konulara k saca de inilecek; lojistik faaliyetler ile ilgili verilerin elde edilmesi ve kullan lmas, elektronik veri de iflimi, nternet gibi konulara göreceli olarak daha detayl flekilde yer verilecektir. MALZEME DEPOLAMA VE ELLEÇLEME TEKNOLOJ LER Malzeme depolama ve elleçleme için farkl birçok sistem kullan lmaktad r. Üretim ve da t m organizasyonlar nda Otomatik Stoklama ve Eriflim Sistemleri (OSES: ngilizcesi, Automated Storage and retrieval systems-asrs) ile Otomatik Yönlendirmeli Araçlar n (OYA: ngilizcesi, Automated Guided Vehicle -AGV) kullan mlar gün geçtikçe artmaktad r. fiekil 1.1 de bir OSES görülmektedir. Çok farkl türde OSES ler olmakla beraber, genellikle bir OSES; raflar, stoklama/eriflim (S/E) makinesi, girifl/ç k fl istasyonu ile sistemi kontrol eden bir bilgisayardan oluflur. Bir OSES de iki tür görev vard r: stoklama ve eriflim. OSES ye girifl istasyonundan stoklanmak üzere gelen bir malzeme S/E makinesi taraf ndan otomatik olarak al n r ve stoklanacak raf gözüne götürülerek yerlefltirilir. Eriflim iste inde, sistem taraf ndan

12 4 Lojistikte Teknoloji Kullan m istenen malzeme, bilgisayarda kay tl oldu u adresteki raf gözünden S/E makinesi yard m yla al n r ve ç k fl istasyonundan sisteme gönderilir. SIRA S ZDE 1 Bir Otomatik SIRA Stoklama S ZDE ve Eriflim Sisteminde iflleyifl kurallar n de ifltirerek sistemin performans nas l artt r labilir? DÜfiÜNEL M fiekil 1.1 Otomatik stoklama SORU ve eriflim sistemi Kaynak: D KKAT dshelf.com/images/ ASRS_01.jpg (son SIRA eriflim: S ZDE ) DÜfiÜNEL M SORU D KKAT SIRA S ZDE AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P TELEV ZYON TELEV ZYON NTERNET NTERNET Otomatik yönlendirmeli araçlar, bir kontrol bilgisayar yard m yla daha önceden tan mlanm fl yollar üzerinde veya tamamen ba ms z bir flekilde verilen görevleri yerine getirirler. Bu araçlar genellikle zemin üzerine yerlefltirilmifl manyetik yollar takip ederler. fiekil 1.2 de otomatik yönlendirmeli bir forklift gösterilmektedir. fiekil 1.2 Otomatik Yönlendirmeli Araç Kaynak: Products/~/media/J BT%20AGV/Solutio ns/equipment/prod ucts%20forked%20 AGVs%203.ashx (son eriflim: )

13 1. Ünite - Lojistik ve Teknoloji Tafl mac l k alan nda özellikle çok modlu tafl mac l a imkan sa lamas nedeniyle konteyn r tafl mac l önemli bir yere sahiptir. fiekil 1.3 te gösterilen kendi kendini yükleyebilen konteyn r tafl y c s da bu alanda öne ç kan teknolojilerden biridir. Konteyn r, araç üzerinde bulunan vinç sistemi yard m yla baflka bir özel donan ma veya düzene gerek kalmadan araç üzerine yüklenebilir veya araçtan indirilebilir. Tafl mac l kta mod kavram ; karayolu, demiryolu, denizyolu, havayolu ile yap lan tafl malar n her birine karfl gelen tafl ma flekillerini ifade eder. 5 fiekil 1.3 Kendi kendini yükleyebilen konteyn r tafl y c Kaynak: ustry.com/images_d i/photo-p/militaryself-loadingcontainer-handler jpg (son eriflim: ) BARKOD VE RADYO FREKANSLI TANIMLAMA Barkod ve Radyo Frekansl Tan mlama sistemleri tedarik zinciri yönetimi ve lojistik faaliyetlerinde yo un flekilde kullan lmaktad r. Çubuk kod olarak da adland r lan barkod sistemlerinde kimlik bilgisi farkl kal nl klarda çizgilerden meydana gelen bir etiket yard m yla saklan r. Örnek bir barkod etiket fiekil 1.4 te gösterilmifltir. Bir okuyucu, barkod etiket üzerinde yer alan çizgilerin kal nl klar ndan yararlanarak etiketin ifade etti i say sal de eri belirler. Bu sayede o etiketi tafl yan nesne ile ilgili bilgi sahibi olunur. Barkod etiketlerin kullan m çok yayg nd r. Bu etiketler bir süpermarketteki herhangi bir ürünün üzerinde karfl m za ç kabilece i gibi, bir kamyonda tafl nan kolilerin üzerinde veya hava alan nda bir valizin üzerinde de karfl m za ç kabilir. fiekil 1.4 Barkod etiket Kaynak: a.com/templates/res imler/image/images /barkod.jpg (son eriflim: ) Radyo Frekansl Tan mlama (RFID) sistemleri ise barkod kadar yayg n olmamakla birlikte giderek artan kullan m ve üstünlükleri ile dikkat çekmektedir. RFID, radyo sinyallerini kimlik verilerine dönüfltürmek amac yla kullan lan ayg t ve teknolojiler olarak düflünülebilir. Bir RFID sistemi; etiket, anten, okuyucu, arayüz ya-

14 6 Lojistikte Teknoloji Kullan m fiekil 1.5 RFID etiket Kaynak: c.edu/blogger/wpcontent/uploads//20 06/06/Dossier%20R FID%20Bits%20of% 20Freedom-5_1.jpg (son eriflim: ) z l mlar ve veritaban sistemlerinden oluflmaktad r. RFID okuyucu yard m yla, etiketten yay nlanan radyo sinyali al n r, al nan bu sinyalde yer alan veri bir veritaban ndan sorgulanarak etiketi tafl yan nesnenin tan mlanmas sa lan r. Örnek bir RFID etiketi fiekil 1.5 ile gösterilmifltir. RFID sistemleri; tedarik zincirinde ürünlerin izlenmesinde, fabrika içinde ham madde ve malzemelerin hareketlerinin izlenmesinde, depo yönetiminde vb. birçok alanda kullan lmaktad r. Anadolu Üniversitesi kimlik kartlar nda RFID teknolojisi kullan lmaktad r. Bu kimlik kartlar ; kütüphanede, s n flardaki otomatik yoklama sistemlerinde, yemekhanede ve üniversitedeki çeflitli hizmet noktalar nda kimlik denetimi amaçl kullan lmaktad r. Örne in yemekhanedeki uygulamada, kart sahibi, yemekhane otomasyon sistemindeki web sayfas arac l yla, ayl k yemek program ndan yemek yemek istedi i günleri seçer, seçti i günler için ödemesini yapt nda ilgili bilgiler kimlik kart na yüklenir, daha sonra yemekhanedeki RFID okuyucuya sahip turnikelerde kart n okutarak yeme ini yiyebilir. ARAÇ TAK P S STEMLER Araç Takip Sistemleri, arac n konum bilgisini elde ederek bu bilgiyi bir merkeze gönderen veya kendi üzerinde bulunan bir haf za birimine kaydeden, araca monte edilmifl bir bileflen ile bu bilgiyi kullanan bir yaz l mdan meydana gelmektedir. Bir Araç Takip Sistemi, e er konum bilgisini cep telefonu veya uydu arac l ile bir merkeze anl k olarak iletiliyor ise aktif; araçta bulunan cihaza kaydederek daha sonra kullan yorsa pasif olarak nitelendirilir. Aktif Araç Takip Sistemlerinde konum bilgisi say sal harita üzerinde iflaretlenerek arac n anl k olarak nerede oldu u izlenebilmektedir. Konum bilgisi, cep telefonu flebekeleri (GSM) ve küresel konumland rma uydular (GPS) yard m yla elde edilebilmektedir. GPS tabanl konum belirleme, GSM tabanl sistemlere göre daha yüksek hassasiyetle konum bilgisi üretmektedir. Lojistik faaliyetlerin yürütülmesinde araçlar n zaman nda ilgili tedarikçide olup olmad, istenilen güzergâhta devam edip etmedi i, planlanan noktalar n d fl nda bekleme yap p yapmad vb. gibi birçok bilgi bu sistemler yard - m yla izlenebilmektedir. E er beklenen durumlar n d fl nda bir olay ile karfl lafl l rsa sorumlu kiflinin bu durumlara müdahale etmesi bu sayede mümkün olmaktad r. LOJ ST KTE EN Y LEME PROBLEMLER Lojistik faaliyetlerin yürütülmesinde en s k karfl lafl lan problemlerden baz lar ; araç rotalama, araç yükleme, tedarikçi seçimi, parti büyüklü ü belirleme, tesis yeri seçimi problemleridir. Bu problemlerin çözümünde genellikle sezgisel algoritmalar, matematiksel modeller ve yapay zekâ yaklafl mlar kullan lmaktad r. Operasyonel faaliyetler iflletmelerin s k tekrar etti i faaliyetler oldu u için bu problemlerin çözümlerinde gerçeklefltirilecek küçük iyilefltirmeler dahi firmalar için, büyük katk - lar sa layabilir. Araç rotalama problemini daha iyi çözebilirseniz, kulland n z araçlar n daha az kilometre kat etmesini sa layabilirsiniz. Böylece hem daha az ya-

15 1. Ünite - Lojistik ve Teknoloji 7 k t kullanm fl hem de daha k sa sürede ifllerinizi tamamlam fl olursunuz. Benzer flekilde e er araçlar n z yüzde on daha iyi yükleyebilirseniz her on araçta bir araç kazanm fl olursunuz. Sürekli sat n ald n z bir ürün için bir y l boyunca planlama yapmak SIRA istedi inizi S ZDE varsayal m. Siparifl büyüklü ünü belirlerken dikkat edilmesi gereken maliyetler ve parametreler nelerdir? Daha iyi siparifl büyüklü ü belirlemek mümkün müdür? E er mümkün ise, ne tür DÜfiÜNEL M kazançlar elde edilir? 2 SIRA S ZDE DÜfiÜNEL M Operasyonel faaliyetlerde oldu u gibi, iflletmeler tasar m kararlar SORUile ilgili problemlerin etkin flekilde çözülmesi ile de ciddi kazançlar sa layabilirler. Bir deponun SORU yerinin veya kapasitesinin belirlenmesi bu tür problemlere örnek olarak gösterilebilir. Depo yerini belirlerken iflgücü maliyetleri, arazi fiyatlar, üretim yerlerine ve D KKAT D KKAT pazara uzakl klar gibi faktörleri göz önünde bulundurmak gerekir. Böyle bir problemde, karar verildikten sonra genellikle bu karar de ifltirmek mümkün de ildir SIRA S ZDE SIRA S ZDE veya çok zordur. Bu sebeple iflletmenin karl l n uzun süre etkiyece i için bu karar n en iyi flekilde verilmesi gerekir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ ELEKTRON K VER DE fi M Elektronik veri de iflimi (EVD: ngilizcesi, Electronic Data Interchange K T A P- EDI), farkl kurulufllardaki uygulamalar aras nda yap sal veri de iflimi fleklinde tan mlanmaktad r. Bu tan mda yer alan yap sal veri de iflimi, EVD nin ifl dünyas nda kullan lan ka t belge de ifliminin yerine geçti i anlam na gelir ve Elektronik TELEV ZYON Ticaret konusu ile do rudan ilgilidir. EVD uygulamalar nda veri, yap sal bir formatta transfer edilmektedir. Bu formata EDIFACT ( dari, Ticaret ve Nakliyata liflkin Elektronik Veri De iflimi) ad verilir ve dünya çap nda ticaretin kolaylaflt r lmas konusunda kurulan BM 4.Çal flma Grubunun bir giriflimidir. Uluslararas ticaretin NTERNET etkinli ini art rmak amac yla, ticari verilerin içeri ine elektronik yoldan ulaflabilmek için bir dünya standard na gereksinim duyularak bu giriflim bafllat lm flt r. Standartlaflma süreci ise UN/EDIFACT format na iliflkin ISO standartlar n n ilk yay nland 1987 y l nda bafllam flt r (Gümrük Müsteflarl, 2005). Geçmiflte telefon, faks ve direkt bilgisayar ba lant lar bilgi de iflimine izin verebiliyordu. Günümüzde geliflen teknolojiler sayesinde Elektronik Veri De iflimi ve internet bu alanda kullan lan standartlar aras nda yerini almaktad r. EVD ve internetin bu alanda kullan lan önemli araçlar olmas n n nedeni; her iki sistemin etkin, yeterli ve maliyetlerinin ucuz olmas d r.evd, ifl için oluflturulan belgelerin standart formlara dönüfltürülerek, flirketler aras veri de iflimini bilgisayar arac l - ile sa layan sistem olarak tan mlan r. EVD, organizasyonlar aras kullan lan genel ifllemlerden olan faks, posta, kurye gibi ifllemler yerine elektronik iletim kullan ld ndan daha pratiktir. Müflteri ve tedarikçi aras ndaki EVD kullan larak gerçeklefltirilen bilgi de iflimi fiekil 1.6 da gösterilmifltir. Müflteri, veritaban ndan sat n almas gereken ürünlere uygulama yard m yla eriflir; veri taban ndan gerekli olan bilgiler ç kar larak verilerin biçimi de ifltirilir. Daha sonra veriler anlaml bir biçim kazanabilmesi için dönüfltürülür ve iletiflim yaz l m ile gönderimi yap lacak bilgilerin do ru olup olmad ile ilgili kontrol yap l r. K T A P TELEV ZYON EVD, ifl için oluflturulan belgelerin standart formlara dönüfltürülerek, flirketler aras veri de iflimini bilgisayar arac l NTERNET ile sa layan sistemdir.

16 8 Lojistikte Teknoloji Kullan m fiekil 1.6 EVD Yap s (Adam, 1998) MÜfiTER EVD TEDAR KÇ letiflim Yaz l m letiflim Yaz l m Çeviri Yaz l m Çeviri Yaz l m Ç karma Yaz l m Ç karma Yaz l m Sat nalma Uygulamas Al mlar n Kontrolü Uygulamas Sat nalma Veritaban Al mlar Sorgulama Veritaban EVD kullan m sonucunda; verimlilik artmakta, organizasyondaki kanallar aras ndaki iliflki güçlenmekte ve ifllem maliyetleri azalmaktad r. EVD nin h zl bilgi iletimi sayesinde, oluflabilecek afl r üretim ya da eksik üretim gibi hatalar n önüne geçilebilmektedir. EVD nin faydalar ile ilgili çarp c bir örnek RJ Reynolds tütün firmas n n gerçeklefltirdi i EVD uygulamas d r. RJ Reynolds (RJR) tütün firmas, 1992 y l nda 1500 tedarikçisine bir ay içinde EVD sistemine geçmemeleri durumunda onlarla bir daha ifl yapmayacaklar n bildirmifltir. RJR nin bu yönde karar almas na yol açan neden, manuel siparifl vermenin birim maliyeti 75 dolar iken, EVD vas tas yla siparifl vermenin birim maliyetinin 93 cent olmas d r. Bu nedenle, EVD sisteminin kurulmas sadece siparifl verme maliyeti dikkate al nmas durumunda dahi flirkete y lda dolarl k bir tasarruf sa lamaktad r (Gülefl, Paksoy, Bülbül, & Özceylan, 2009) EVD nin temelini iletiflim ve bilgi standartlar oluflturmaktad r. letiflim standartlar, teknik özellikler olarak tan mlanmaktad r ve bilgisayar n karakter ayarlar, ifllem önceli i ve h z ile ilgilidir. Bilgi standartlar ise iletilen mesajlar n yap s ve içeri i ile ilgilidir. Standartlar n geliflimi endüstri ve özel standartlar olmak üzere iki alanda olmaktad r. letiflim Standartlar En genel kabul görmüfl iletiflim standartlar ANS X.12 (American National Standards Committee X.12) ve UNIEDIFACT(United Nations Electronic Data Interchange for Administration, Commerce and Transport) isimli standartlard r. EDIFACT Birleflmifl Milletler taraf ndan daha küresel bir standart olarak desteklenirken, X.12 nin kullan m Amerika taraf ndan teflvik edilmektedir. Her iflletme tedarik zinciri partnerleri aras nda ortak verilerin de iflimi için bir yap tan mlar. Tablo 1.1 ka- t ve elektronik temelli iletiflim aras ndaki farklar göstermektedir. Tablonun sol taraf nda dört siparifl için gerekli olan ilgili parça detay gözükmektedir. Parça ile ilgili özel veriler; miktar, ölçü birimi, parça numaras, aç klama ve ürün fiyat n içerir. Tablonun sa taraf nda, alan ay r c lar ile kodlanm fl flekilde bilgiler yer almaktad r. Burada dikkat edilecek nokta, X.12 format de iflken tan mlaya izin vermedi- inden, transfer edilecek verilerin yayg n kabul görmüfl ve bilinen bir diziliflte ol-

17 1. Ünite - Lojistik ve Teknoloji 9 mas zorunlulu unun bu yaklafl m s n rland rmas d r. De iflken tan mlama ve yorumlamadaki yetersizlik EDI nin adaptasyon oran n düflürmüfl ve esnek bir bilgisayar dili olan XML in kullan m için gerekçe sa lam flt r. Ka t Format Miktar Birim No Aç klama Fiyat ANS X.12 Format 3 Csc 6900 Selüloz sünger IT 3 CA VC 6900 N/L Tablo 1.1 Ka t ve eloktronik temelli iletiflim aras ndaki farklar 12 Ea P450 Plastik kova.4750 IT 12 EA 4750 VC P450 N/L 4 Ea 1640Y Sar bulafl kl k.940 IT 4 EA 9400 VC 1640Y N/L 1 Dz plastik çiçek saks s IT 1 DZ VC 1507 N/L XML - Geniflletilmifl flaretleme Dili (Extensible Markup Language) XML, geniflletilmifl iflaretleme dili, uygulamalar aras veri transferini kolaylaflt ran bilgisayar dilidir y l nda World Wide Web Konsorsiyumu taraf ndan sistemler, veritabanlar ve web taray c lar aras nda bilgi transferinin kolaylaflt r lmas amac ile oluflturulmufltur. EVD yap sal bir sistemdir, kurulum maliyetleri ve bak m maliyetleri oldukça yüksektir ayr ca, yüksek ifllem hacmine sahip uygulamalar k - s tlamaktad r. XML firma ve tedarikçiler aras nda bilgi iletimini sa layan bir teknoloji olarak karfl m za ç kmaktad r. EVD de olan ifllem hacmi limiti XML de yoktur. XML, EVD de var olan birçok engeli ortadan kald rarak bilgi iletimini sa lamaktad r. Basit bir XML mesaj 3 bileflenden oluflmaktad r: iletimi gerçekleflen bilgi, veri etiketleri, doküman tipi tan m veya flema. Veri etiketleri iletilen verileri tan mlayan anahtar özelliklerdir ve < ve > iflaretleri aras na yaz larak tan mlan r. XML dosyada her etiketin bir de kapan fl yer almal d r. Etiketin kapan fl nda; etiket ismi, bafl na / iflareti konularak t rnak içinde tekrar yaz l r. Bir nakliye ifli ile ilgili oluflturulan XML dosyas ndan örnek verilirse, adres etiketi flekil 1.7 de gösterildi i gibi tan mlanabilir. <adres> Eskiflehir OSB 101. Cadde No 25 </adres> veri Veri etiketi Veri etiketi kapan fl fiekil 1.7 Nakliye için oluflturulmufl bir XML dosyas n n adres sat r Genel terimler kullan m ve s ralama zorunlulu u olmamas sayesinde XML ifllemleri EVD ye göre çok daha kolayd r. Doküman tipi tan m veya flema, mesaj kodunun çözümünde doküman biçiminin ne oldu unu tan mlamaktad r. Doküman tipi tan m asl nda, veritaban ile olan iliflkiyi standart bir forma dönüfltürür. Örne- in; müflteri siparifli, ileri nakliye bildirisi veya da t m dokümanlar ayr flablonlar olabilir. XML üç nedene göre EVD ye göre daha iyidir; birincisi kurulumu pahal de ildir; ikincisi uygulamalar aras veri paylafl m ve de ifliminin kolay bir flekilde yap lmas sebebiyle XML in sürdürülebilirli i çok daha kolayd r. Son olarak XML

18 10 Lojistikte Teknoloji Kullan m fiekil 1.8 uygulamalar aras nda, h zl tan ma ve standartlar n geniflletilmesinde daha esnektir. XML in bu denli ra bet görmesinin bafll ca nedeni endüstri standartlar n n tan m nda göstermifl oldu u performanst r y l nda 60 flirketin bir arada bulundu u bir konsorsiyum olan Rosettanet ifl süreçleri için genel tan mlar gelifltirmeye bafllam flt r ve tedarik zincirinde bilgi iletimi için XML standartlar kullan lmaya bafllam flt r. Tedarik zinciri ortaklar aras nda iletiflimin etkin olmas için genel sözcüklerin tüm zincirde tan mlanmas ve bilgi de ifliminin güvenli flekilde gerçeklefltirilmesi gerekir. Var fl bildirimi ile ilgili Gümrük Müsteflarl taraf ndan haz rlanm fl örnek bir XML dosyas flekil 1.8 de gösterilmifltir. Bu dosya incelendi inde gerek beyan sahibi, gerekse tafl y c ile ilgili tan mlay c bilgilerin yer ald gözükmektedir. Bunun yan nda sefer no, sefer tarihi, kuyruk no vb. tafl ma ile ilgili di er detaylar da bu dosyada yer almaktad r. Var fl bildirimi için Gümrük Müsteflarl taraf ndan haz rlanm fl örnek bir XML veri dosyas Kaynak: E-Ticaret%20 %20XML%20Veri% 20Yap%C4%B1s%C 4%B1.zip (son eriflim: ) LOJ ST K B LG S STEMLER Günümüz iflletmelerinin çal flma ortam n dikkate ald m zda; ürün tasar m n n bir ülkede yap ld n, bu ürünü üretmek için kullan lan kaynaklar n bir baflka ülkeden temin edildi ini, üretim ve montaj n n bambaflka bir ülkede yap ld n ve ortaya ç kan ürünün tüm dünyaya sat ld n görüyoruz. En basit anlamda lojistik, co rafi olarak farkl ifllemleri birbirine ba layan ifllem-yo un bir fonksiyondur. Küresel ifl dünyas ndaki çeflitlili in artmas yla, lojistik, birden çok ülkeyi içine alan daha uzun hatlar n etkin ve etkili yönetimi için zorlu bir alan olarak görülmektedir. Bu görevi yerine getirmek için etkili bir bilgi iflleme sistemine sahip olmak çok önemlidir (Bardi & Bagchi, 1994). Tüm lojistik ifllemlerin her türlü bilgi ihtiyac n karfl lamak üzere ortaya ç kan lojistik bilgi sistemleri, farkl bilgi sistemlerini bir araya getirir. Lojistik bilgi sistemlerinin kapsam, firmalara göre de ifliklik gösterebilse de genel olarak; sat n alma, stok kontrolü, sat fl, fabrika bak m, kalite yönetimi ve atölye bilgi sistemlerini içine al r.

19 1. Ünite - Lojistik ve Teknoloji 11 Lojistik Bilgi Sistemleri, tedarik zincirindeki verilerin analizi ve raporlanmas nda kullan labilir. fiirketler, tedarik zincirlerinin bütününü izleyebilmek için tüm müflterileri ve tedarikçileri ile bilgi paylafl m nda bulunur. Sonuç olarak, daha görülebilir bir sistemin elde edilmesi çeflitli iyilefltirmelerin yap labilmesi için flirkete olanak sa lar. Tedarik zincirinin görülebilirli inin faydalar, flu flekilde say labilir (Muray, 2007): Teslimatlar n zaman nda ve baflar l flekilde gerçeklefltirilmesi Düflük stok seviyeleri Beklenmeyen olaylara daha çabuk cevap verme Daha iyi müflteri hizmeti Daha iyi planlama Daha iyi maliyet azaltmas Daha iyi karar verme Lojistik Bilgi Sistemlerinin Temel Fonksiyonlar Bilgi teknolojileri; bir iflletmenin tüm iç ifllemlerinin yan nda tedarik zinciri içerisindeki iflletmelerin aralar ndaki iflbirliklerini de destekleyebilir. Yüksek h zda a lar ve veritabanlar n n kullan m ile iflletmeler bir bütün olarak tedarik zincirini ve bireysel olarak kendilerini daha iyi yönetmek için bilgiyi paylaflabilir. Bu sebeple teknolojinin etkili kullan m iflletmenin baflar s nda anahtar role sahiptir. Tüm bilgi teknolojileri üç temel fonksiyonu yerine getirecek teknolojilerden oluflur: veri yakalama ve iletiflim, veri saklama ve eriflim, veri düzenleme ve raporlama (Hugos, 2003). Veri Yakalama (Capture) ve letiflim Internet, Genifl Bant Ba lant, Elektronik Veri De iflimi ve XML; bu bafll k alt nda ele al nan konulard r. Lojistik sisteminde yürütülen faaliyetler ile ilgili birçok veri ortaya ç kmaktad r. Bu verilerin bir k sm kullan c lar taraf ndan elektronik ortama aktar l rken; bir k sm da barkod, RFID, görüntü tan ma vb. teknolojiler ile otomatik olarak kaydedilmektedir. Barkod ve RFID etiketlerindeki veriler, özel tasarlanm fl okuyucular yard m yla kaydedilirken, görüntü tan ma teknolojisinde kameralardan al nan görüntüler özel algoritmalar yard m yla ifllenerek veriye dönüfltürülürler. Görüntü tan man n lojistik alan ndaki uygulamas na plaka tan ma sistemleri örnek olarak gösterilebilir. Bir depoya gelen ve depodan ayr lan kamyonlar n hangileri oldu u böyle bir teknoloji ile belirlenebilir. Belirli bir noktada kaydedilen verinin tüm sistemde kullan labilir olmas, bilgisayarlar n birbiri ile ba lant halinde olmas ile sa lanabilir. Önceleri kendi a lar n kuran iflletmeler, internetin geliflimi ile iletiflim amaçl olarak interneti kullanmay tercih etmifllerdir. Bu tercihin bafll ca sebebi maliyetlerdir. Eski sistemlerde özel a lar kurmak için ciddi maliyetlere katlan l rken, günümüzde; Internet üzerinden iletiflim kurmak neredeyse s f r maliyetli bir sistem haline gelmifltir. Tabii ki bilgisayarlar n birbirleri ile iletiflim kurabilmeleri, birbirlerini anlamalar ile mümkün olabilir. Bunun için de EVD olarak adland r lan standart veri iletiflim protokolleri gelifltirilmifltir. Yine veri iletifliminde çeflitli kolayl klar sa layan XML teknolojisi, sa lad bir tak m üstünlükler sebebiyle, sistemlerin iletiflimi anlam nda önemli bir kullan m alan na sahip olmufltur. Veri Saklama ve Eriflim Bir bilgi sistemindeki ikinci fonksiyonel alan, veri saklama ve eriflim teknolojileridir. Bu faaliyetler veritaban teknolojisi ile gerçeklefltirilir. Bir veritaban, elektronik

20 12 Lojistikte Teknoloji Kullan m formatta saklanan verilerin düzenlenmifl bir gruplamas d r. En yayg n kullan lan veritaban iliflkisel veritaban olarak adland r lan veritaban d r. liflkisel veritabanlar, ayr tablolarda iliflkili verileri saklar ve yap sal sorgulama dili (SQL) olarak adland r lan bir dille bu verilere eriflim imkan sunar. Bir veritaban, ayn zamanda verilerin toplanmas ve saklanmas için ifl süreçlerinin bir modelidir. Bu model toplanan verilerin detay seviyesi ile tan mlan r. Detay seviyesinin artmas, maliyetlerin artmas anlam na gelir. Bu sebeple veri gereksinimlerini karfl layacak flekilde detaya sahip veri tabanlar n n dengeli flekilde oluflturulmas önemlidir. fl süreçlerinde bir olay gerçekleflti inde, veritaban nda bir ifllem olur. E er herhangi bir olay, an nda veritaban na kaydediliyorsa bunlar, gerçek zamanl güncellenen sistemler; toplanan veriler partiler halinde veritaban na kaydediliyorsa parti fleklinde güncellenen sistemler olarak adland r l r. Farkl kullan c lar n veritaban nda tutulan verilere farkl flekillerde ihtiyaçlar vard r. Herhangi bir kullan c - ya kendi ile ilgili olan veriler Görünüm(view) ler yard m yla gösterilir. Farkl müflterilerin, farkl ürünlerinin, geçmifl sat fl verilerini içeren bir veritaban n ele alal m. Bir müflterinin görünümü, belirli bir zaman aral nda bu müflterinin sat n ald ürünleri ve miktarlar gösterebilirken; bir üretici görünümü, kendi ürün gruplar n sat n alan tüm müflterileri gösterebilir. Veri Düzenleme ve Raporlama Farkl tedarik zinciri sistemleri, verileri düzenleyecek ve gösterecek farkl ifllem mant klar ile birlefltirilerek oluflturulur. Birçok bilgi sistemi, tedarik zinciri ve lojistik operasyonlar n destekleyecek flekilde oluflturulmufltur. Bu sistemlerden baz lar ; Kurumsal Kaynak Planlama Sistemleri, Sat n Alma Bilgi Sistemleri, Depo Yönetim Sistemleri, Nakliye Yönetim Sistemleri gibi sistemlerdir. Lojistik Bilgi Sistem ve Teknolojilerinin Dört Seviyesi Veri, enformasyon ve bilgi; lojistik ve tedarik zinciri yönetiminin performans için kritik de erlerdir. Bu de erler; yönetimin afla daki faaliyetleri gerçeklefltirmesinde ortak bir zemin oluflturur (Walters, 2006). Lojistik operasyonlar n planlanmas Lojistik ve tedarik zinciri süreçlerinin düzenlenmesi fl ortaklar ile koordinasyonun ve iletiflimin sa lanmas Fonksiyonel lojistik faaliyetlerinin yürütülmesi ve mallar n fiziksel ak fl n n gerçeklefltirilmesi Lojistik ve tedarik zinciri yönetimi aç s ndan bu denli öneme sahip olan bilgi hiyerarflisindeki kavramlar örnekler vererek aç klayal m. Verinin elde ediliflinden bilgelik haline dönüfltürülmesine kadar olan süreç; veri, enformasyon, bilgi ve bilgelik kavramlar n n bafl harflerinin oluflturdu u VEBB ( ngilizcesi DIKW) k saltmas ile ifade edilmektedir. Bu kavramlar n aralar ndaki iliflki ise VEBB hiyerarflisi, bilgelik hiyerarflisi veya VEB piramidi gibi adlar ile tan mlanmaktad r. VEBB piramidi fiekil 1.9 da gösterilmifltir. Üzerinde çok s k tart fl lan, aç k tan mlar n n ve aralar ndaki iliflkilerin çok kolay yap lamad bu kavramlar netlefltirmek için çeflitli çal flmalar yap lm flt r. Süreç, piramit fleklinde ifade edildi i gibi farkl araflt rmac lar taraf ndan de iflik flekillerde görsellefltirilmifl ve böylece iliflkiler netlefltirilmeye çal fl lm flt r. fiekil 1.10, bu çabalar n sonucu ortaya ç km flt r ve geçmifl ile ilgili olan veri, enformasyon, bilgi ve kavrama terimleri ile gelecekle ilgili olan ak l teriminin hangi sorulara cevap verdi ini göstermektedir.