KOH-Hava Yöntemiyle Kaðýt Hamuru Üretiminde Siyah Çözeltinin Bakla (Vicia faba) Yetiþtirilmesinde Gübre Olarak Kullanýlmasý

Transkript

1 ARAÞTIRMA NOTU 15, 61, KOH-Hava Yöntemiyle Kaðýt Hamuru Üretiminde Siyah Çözeltinin Bakla (Vicia faba) Yetiþtirilmesinde Gübre Olarak Kullanýlmasý Ayhan GENÇER, Hüdaverdi EROÐLU Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Bartýn Orman Fakültesi, Orman Endüstri Mühendisliði Bölümü, BARTIN Rýfat KARAKURT Dumlupýnar Üniversitesi, Simav Meslek Yüksek Okulu, Simav-KÜTAHYA Özet Çalýþmada, tek yýllýk bitkilerde kabul gören NaOH yerine KOH kullanýlmýþtýr. Amaç, siyah çözeltinin arýtma masrafýndan kurtulmak ve atýk bir maddeyi faydaya dönüþtürmektir. NaOH ile kaðýt hamuru üretiminde alkalinite hangi yöntemle düþürülürse düþürülsün çamurda bulunan sodyum toprak ve suda tuzluluk yapmaktadýr. Yüksek viskozite geri kazanma ünitesinde önemli problemler çýkarmaktadýr. Kaðýt hamuru üretiminde lifsel hammadde olarak buðday (Triticum aestivum) saplarý kullanýlmýþtýr. Siyah çözeltide þu sonuçlar elde edilmiþtir; kuru madde (%10,37), anorganik madde (%41,25), organik madde (%58,75), K 2 CO 3 (%1,47) miktarlarý ve ph (11), iletkenlik deðerleri (428 mscm -1 ). Ayrýca, çözeltinin hem titrasyondan önce ve hem de titrasyondan sonra biyolojik oksijen isteði (BOÝ 5 ), kimyasal oksijen isteði (KOÝ) ve aský halindeki katý madde miktarý (AKM) ölçülmüþtür. Titrasyondan sonra sývý çamur bakla (Vicia faba) yetiþtirilmesinde gübre olarak kullanýlmýþtýr. Kontrol örnekleri gübrelenmiþ örneklerden daha yüksek verime sahip olmuþtur. Sülfat 100 ve 300 ile fosfat 100 ve 300 kontrolden %95 güven aralýðýnda fark önemsizdir. Sülfat 500 ve fosfat 500 bütün dozlar ve kontrolden düþük hasat vermiþ olup %95 güven aralýðýnda önemlidir. Anahtar Kelimeler: Bakla (Vicia faba), buðday (Triticum aestivum), kaðýt hamuru üretimi, KOH, potasyumlu gübreler. Utilization of Black Liqour from KOH-Air Paper Pulp Production Method as a Fertilizer in Broad Beans (Vicia faba) Cultivation Abstract In this study, instead of using NaOH which is accepted widely in annual plants, KOH was used. The purpose was to eliminate recycling costs of black liquor and to turn the vaste into useful material. Whichever method is used to reduce alkalinity used in NaOH paper production method, sodium found in sludge increases salinity in soil and water. High viscosity causes very serious problems in recovering unit. Wheat straw (Triticum aestivum) was used as a fiber material in paper production. The following results were also obtained; dry matter (10.37%), anorganic matter (41.25%), organic matter (41.25%), K 2 CO 3 (1.47%), ph (11) and electrical conductivity (428 mscm -1 ). Also, BOD 5, COD, TSS and ph values of the black liquor before and after titration was measured. After pulp production, liquid sludge was obtained using titration method from black liqour and it was used as a fertilizer in broad-beans (Vicia faba) cultivation. Control samples gave higher yield than fertilized samples. The statistical difference between sulphate 100, 300 and phosphate 100, 300 has been found not significant at 95% confidence interval. Sulphate 500 and phosphate 500 gave lower yield than control samples at all doses and found significant at 95% confidence interval. Keywords: Broad-beans (Vicia faba), KOH, potassium fertilizers, pulping, wheat (Triticum aestivum). GÝRÝÞ Çevrenin doðal yapýsýný deðiþtiren bütün maddeler kirletici madde sýnýfýna girmektedir. Fakat, uygulamada daha dar bir sýnýflandýrma faydalý olmaktadýr. EPA kaba bir sýnýflandýrma ile kirleticileri sekiz tip olarak tanýmlamaktadýr. Bunlar; oksijen tüketen maddeler, hastalýða sebep olan maddeler, sentetik organik bileþikler, tarýmsal 56

2 KOH-Hava Yöntemiyle Kaðýt Hamuru Üretiminde Siyah... gübreler, inorganik kimyasallar ve mineraller, sedimentler, radyoaktif bileþikler ve termal atýklardýr (Springer 1993). Kaðýt hamuru ve kaðýt fabrikalarýnda inorganik kimyasal maddelerin ve mineral maddelerin üç sýnýfý endiþe verici boyutlarda kirlilik yapmaktadýr. Bunlar; asitler, alkaliler ve aðýr metallerdir. Alkali yöntemler asit yöntemlere göre çevreyi daha az kirletmektedir (Crouse ve Douglas 1991). Çalýþmada bu durum dikkate alýnarak alkali madde (KOH) kullanýlmýþtýr. Kaðýt endüstrisinde fabrikalardan atýlan sularýn içeriði yönteme göre deðiþmekte olup, genel olarak kaynaklarý þu þekilde sýnýflandýrýlmýþtýr; (1) Geleneksel kaðýt ve levha fabrikalarý, (2) Mürekkebi giderilmemiþ atýk kaðýtlardan kaðýt ve levha üreten fabrikalar, (3) Mürekkebi giderilmiþ atýk kaðýtlardan kaðýt ve levha üreten fabrikalar, (4) Mekanik hamurlardan kaðýt ve levha üreten fabrikalar, (5) Sülfit hamur fabrikalarý, (6) Yarý kimyasal hamur farikalarý, (7) Aðartýlmamýþ kraft hamuru üreten fabrikalar, (8) Aðartma yapan kraft ve soda fabrikalarý, (Miner ve Unwin 1991). Buðday saplarýndan kostik soda yöntemi ile kaðýt hamuru üretiminde hamurdan süzülen siyah çözelti yüksek silis ve organik madde içerir. Buna baðlý olarak viskozitesi de yüksek olur. Yüksek viskozite ve silis geri kazanma ünitesinde iþlemleri zorlaþtýrýrken ayný zamanda maliyeti de yükseltmektedir. Geleneksel kostik soda yerine buðday saplarýndan amonyum sülfit kullanýlarak amonyum sülfit hamuru üretiminde elde edilen siyah çözeltinin çeltik yetiþtirilmesinde gübre olarak kullanýlmasý arýtma maliyetini ortadan kaldýrdýðý gibi çeltikte tane verimini arttýrdýðý belirtilmiþtir (Shen ve Wu 1998). Kaðýt üretimi ton ürün baþýna su tüketimi yüksek olan bir endüstri koludur. Hamur üretimi sýrasýnda gerek kullanýlan kimyasal madde ve gerekse lifsel hammaddeden siyah çözeltiye geçen organik ve inorganik maddeler kirletici özelliktedirler. Fabrika atýk suyunun akarsulara verilmeden önce biyolojik oksijen isteði (BOÝ)'nin düþürülmesi için önerilen bazý metotlar: atýk suyunun havuzlara stoklanmasý ve atýklarýn aerobik ve anaerobik sindirimidir. Bu iþlemler fiziksel kýsýtlardan dolayý bazen zorlaþabilir. Çalýþmada, arýtma maliyetini ortadan kaldýrýp bir atýðý faydaya dönüþtürmek amaçlanmýþtýr. Bunun için kaðýt hamuru piþirme kazanýnýndan alýnan yüksek alkaliniteye sahip siyah çözelti asitlerle nötralleþtirilerek potasyumlu çamurlara dönüþtürülmüþtür. Asit titrasyonu ile elde edilen farklý iki çamur bakla üretiminde gübre olarak kullanýlmýþtýr. MATERYAL VE METOT Bu çalýþmada buðday (Triticum aestivum L.) saplarý kullanýlmýþtýr. Araþtýrma materyali Bartýn ilinde 1998 yýlý Mayýs ayýnda yaþanan sel felaketinden sonra Bartýn Tarým Ýl Müdürlüðü tarafýndan çiftçilere destek amacýyla daðýtýlan tohumluk buðdaylardan biri olan 'Kýzýltan 91' adlý ekmeklik türden üretilen saplardan alýnmýþtýr. Bu tür Ankara ili Polatlý Tarým Ýþletmesi tarafýndan üretilmiþtir. Lif üretim denemelerinin örnek deðiþiminden etkilenmemesi için materyalin homojenliði gerekmektedir. Bu nedenle, örnek seçiminde materyalin toprak, eðim, baký, iklim yönünden yetiþme muhiti koþullarýnýn genel özelliklerini temsil etmesi kriter olarak alýnmýþtýr. Buðday saplarý 2001 yýlý haziran ayýnýn dördüncü haftasýnda tarladan orakla kesilmiþ ve yerinde yabancý otlardan temizlenerek demetler halinde baðlanýp muhafaza edilmiþtir. Kuru buðday sapý aðýrlýðýna oranla %18 KOH kullanýlmýþtýr. Çözelti/buðday sapý oraný aðýrlýk esasýna göre 5/1'dir. Kaðýt hamuru üretiminde kullanýlan piþirme kazaný 15 L kapasiteli yüksek sýcaklýk ve basýnca dayanýklý paslanmaz çelikten yapýlmýþtýr. Bütün deneylerde piþirme iþleminin sonunda kazanýn soðumasý için hava vanasý kuru buhar püskürtecek þekilde açýlmýþ ve 20 dakika bekletilmiþtir. Kapalý devre hazýrlanmýþ elek-tank sistemine boþaltýlan piþirilmiþ buðday saplarý süzülmeye býrakýlmýþ ve merdane ve el yardýmý ile mümkün olduðu kadar siyah çözelti sýkýlmýþtýr. Siyah çözeltide aþaðýdaki tayinler yapýlmýþtýr. TAPPI T 650 om-99 Siyah Çözeltinin Katý Madde Miktarý'e göre 2 g siyah çözelti örneði 105±3ºC'de en az 3 saat kurutularak; Kuru madde oraný (%): (kuru örnek miktarý/siyah çözelti miktarý)x100 Anorganik madde oraný (%): (kül(g)/kuru madde(g))x100 Organik madde oraný (%): 100-Anorganik madde (%) TS 2789 Suyun Analiz Metotlarý Kimyasal Oksijen Gereksinimi Miktarýnýn Tayini 'ne göre KOÝ. TS EN Su Kalitesi-n Günden Sonra Biyokimyasal Oksijen Ýhtiyacýnýn (BOÝ n ) Tayini' e göre BOÝ 5. TS 7094 Su Kalitesi-Toplam Askýda Katý Madde Tayini'ne göre AKM. 57

3 A. GENÇER, H. EROÐLU, R. KARAKURT Siyah Çözeltiden Gübre Üretimi Gübre üretimi için piþirmelerden elde edilen tüm siyah çözeltiler birbirine karýþtýrýlarak ph tayini ve 0,1 N HCl nötralizasyonu yapýlarak ph metre yardýmý ile alkali tüketimi bulunmuþtur. Daha sonra asit titrasyonu ile bazik olan siyah çözeltiden aþaðýdaki gibi iki farklý potasyum gübresi üretilmiþtir. Siyah çözeltide bulunan KOH'ýn ortofosforik asit (H 3 PO 4 ) ile titrasyonunda reaksiyon adýmlarý; I. H 3 PO 4 (aq)+koh(aq) KH 2 PO 4 (aq)+h 2 O(s) II. KH 2 PO 4 (aq)+koh(aq) K 2 HPO 4 (aq)+h 2 O (s) III. K 2 HPO 4 (aq)+koh(aq) K 3 PO 4 (aq)+h 2 O (s) Formüle göre tüketilen ortofosforik asidin 1 molüne karþýlýk 1 mol potasyum fosfat gübresi oluþmaktadýr. Siyah çözeltide bulunan KOH'ýn sülfürik asit (H 2 SO 4 ) ile titrasyonunda reaksiyon adýmlarý; I. H 2 SO 4 (aq)+koh(aq) KHSO 4 (aq)+h 2 O(s) II. KHSO 4 (aq)+koh(aq) K 2 SO 4 (aq)+h 2 O(s) Formüle göre tüketilen sülfürik asidin 1molüne karþýlýk 1 mol potasyum sülfat gübresi oluþmaktadýr. Çamurlarýn Arazilere Yayýlmasý Tarýmsal veya diðer alanlarda topraða çamur yaymanýn bazý sýnýrlamalarý vardýr. Topraða yayýlabilecek çamur alanýn özelliklerine baðlýdýr. Tablo 1'de tipik uygulama oraný verilmiþtir. Gübreler, katý madde oraný Droste (1997) tarafýndan uygun görülen Tablo 1'deki alt ve üst sýnýr deðerleri içerisinde kalacak þekilde sulama suyu gibi verilmiþtir. Bakla Yetiþtirme Koþullarý Denemede kullanýlan bakla (Vicia faba L.) çeþidi 'Lara F1' 'dir. Çalýþma cam sera koþullarýnda yürütülmüþtür. Kontrol dahil bütün parsellere çiçeklenme dönemine kadar bakla bitkisinin ihtiyacý olan besleme ve bakým ayný þekilde uygulanmýþtýr. Parsellerin her biri 2,5 m 2 olup, her bir parselde 5'er bitki bulunmaktadýr. Elde edilen gübrelerden 100, 300 ve 500'er ml lik dozaj uygulanmasýna parsellerde çiçeklenme döneminde baþlanmýþtýr. Kontrol parsellerine çiçeklenme dönemi baþlangýcýndan sonra sadece sulama yapýlmýþtýr. Gübreleme 10 kez bitki kök çevresine 5-7 günlük periyotlarla yapýlmýþtýr. Her gübreleme iþleminden sonra gübrenin bitki köküne inmesi için sulama yapýlmýþtýr. Parsellerin her biri 3 tekerrürden ibaret olmak üzere toplam 21 parselde 105 bitki Ýle çalýþýlmýþtýr. 58 BULGULAR Çamur Üretimine Ait Bulgular Titrasyon yöntemine göre yaklaþýk gübre miktarý aþaðýdaki gibi hesaplanmýþtýr. Titrasyonda kullanýlan ortofosforik asidin saflýðý %85, yoðunluðu 1,71 g/cm 3, tesir deðerliði 3 ve molekül aðýrlýðý 98 g/mol'dür. Na= (% x d x 1000)/mA formülüne göre; Na= (0,85 x 1,71 x 1000)/98= 14,831 N Na= M x TD formülüne göre; Ma=14,831/3= 4,943 M Titrasyonda büretten okunan harcanan ortofosforik asit deðeri 13,50 ml'dir. Molaritesi belli olan asidin titrasyon formülünden; Va x Ma= Vb x Mb, siyah çözeltide oluþan gübrenin molaritesi 13,50 x 4,493= 1000 x Mb Harcanan ortofosforik asidin molü (Ma)= (13,50 x 4,943)/1000= 0,0667 mol. 1 mol ortofosforik aside karþýlýk 1 mol potasyum fosfat oluþtuðuna göre; Elde edilen potasyum fosfat miktarý= 0,667 x 215= 14,34 g/l siyah çözeltidir. Titrasyonda kullanýlan sülfürik asidin saflýðý %98, yoðunluðu 1,84 g/cm 3, tesir deðerliði 2 ve molekül aðýrlýðý 98 g/mol'dür. Na= (% x d x 1000)/mA formülüne göre; Na= (0,98x 1,84 x 1000) /98= 18,400 N Na= M x TD formülüne göre; Ma= 18,400/2= 9,200 M Titrasyonda büretten okunan harcanan sülfürik asit deðeri 10,90 ml'dir. Molaritesi belli olan asidin titrasyon formülünden; Va x Ma= Vb x Mb siyah çözeltide oluþan gübrenin molaritesi 10,90 x 9,200= 1000 x Mb Harcanan sülfürik asidin molü (Ma)= (10,90x9,200)/1000= 0,1002 mol. 1 mol sülfürik aside karþýlýk 1 mol potasyum sülfat oluþtuðuna göre; Elde edilen potasyum sülfat miktarý= 0,1002 x 176= 17,63 g/l siyah çözeltidir. Siyah çözeltide öncelikle kuru madde (%10,37), anorganik madde (%41,25), organik madde (%58,75), K 2 CO 3 (%1,47) miktarlarý ve ph (11), iletkenlik deðerleri (428 mscm -1 ) tespit edilmiþtir. Ayrýca, çözeltinin hem titrasyondan önce ve hem de titrasyondan sonra fosfatlý ve potaslý gübrelerde biyolojik oksijen isteði (BOÝ 5 ), kimyasal oksijen isteði (KOÝ) ve aský halindeki katý madde miktarý

4 KOH-Hava Yöntemiyle Kaðýt Hamuru Üretiminde Siyah... (AKM) ölçülmüþ olup, Tablo 2'de gösterilmiþtir. Gübreleme Parametrelerinin Bakla Verimine Etkisi Her bir parselden ayrý ayrý hasat edilen bakla miktarlarýnýn tekerrürler ile ortalamasýna ait hasat miktarlarý Tablo 3'te verilmiþtir. Tablo 3'e göre kontrol denemelerinde bakla verimi gübreli denemelerden daha yüksek olmuþtur. Gübrelemenin etkisini belirlemede denemeler arasýnda fark olup olmadýðýný anlamak için basit varyans analizi yapýlmýþtýr. Bakla hasadýnda farkýn %5 güven düzeyinde önemli olup olmadýðýný irdelemek için Tukey testi yapýlmýþtýr. Bakla verimi ile ilgili olarak %95 aralýðýnda Tukey testi sonuçlarý Tablo 4'de verilmiþtir. Tablo 4'de görüldüðü gibi kontrol örnekleri gübrelenmiþ örneklerden daha yüksek verime sahiptir. Sülfat 100, Sülfat 300 ve Fosfat 100, Fosfat 300 kontrol ile karþýlaþtýrýldýðýnda %95 güven aralýðýnda aralarýndaki fark önemsizdir. Süfat 500 ve Fosfat 500 bütün dozlar ve kontrolden düþük hasat vermiþ olup %95 güven aralýðýnda önemlidir. TARTIÞMA VE SONUÇ Günümüzde atýklar arýtma, yakma, kompost oluþturma ve depolama gibi bir çok yöntemle giderilmeye çalýþýlmaktadýr. Bu iþlemlerin her biri gerek kuruluþ ve gerekse iþletme maliyetleri açýsýndan azýmsanamayacak ekonomik yükler getirmektedirler. Ayrýca, bu proseslerin de bir atýðý meydana gelmektedir. Örneðin, yakma yöntemi ile atýðýn kütlesi azaltýlsa bile atmosfere olan gaz emisyonu ve geriye kalan kül yine bir atýk olarak iþletmeyi zor durumda býrakabilmektedir. Stavropoulas (1988) yakma sýrasýnda zehirli gazlarýn atmosfere geçtiðini ve aðýr metallerin külde kaldýðýný belirtmiþtir. Hamur üretiminde kullanýlan odunun yaklaþýk %50'si selülozdur. Bunun dýþýnda kalan odun bileþenleri ya saf olarak ya da kompleks bileþenler halinde siyah çözeltiye geçmektedir (Freeman 1995). Bu çalýþmada siyah çözeltinin %58,75'i organik maddedir. Organik madde oraný yüksek olan çamurlarýn arazilere yayýlmasý daha ekonomiktir. Çamurlar araziye sývý, yarý-katý veya katý olarak yayýlabilir. Çamurdan su giderme çözünmüþ bileþiklerin su ile birlikte atýlmasýna sebebiyet verebilir. Örneðin, çözünmüþ azotun 1/3'ü su ile uzaklaþýr. Droste (1997) eðer þartlar uygunsa çamurlarýn sývý olarak yayýlmasýnýn tercih edildiðini belirtmiþtir. Uygulama kolaylýðý da dikkate alýnarak çamurlar Tablo 1. Çamurlarýn araziye uygulama oranlarý Tablo 2. Gübrede ve siyah çözeltideki BOÝ 5, KOÝ ve AKM deðerleri. Tablo 3. Deðiþik parsellerden hasat edilen bakla miktarlarýnýn ortalama deðerleri. Tablo 4. Bakla verimine ait Tukey testi sonuçlarý. sulama suyu gibi verilmiþtir. Çamurdaki kuru madde oraný %10,37'dir. Bu oran Tablo 1'deki uygulama oranlarýnýn sýnýr deðerleri arasýnda olup, doz aþýlmamýþtýr. Viessman ve Hammer (1993) atýk sularda ph'yý düþürmek için sülfürik ve fosforik asit kullanýlabilirliðini ortaya koymuþlardýr. Bu kaynaða dayanýlarak siyah çözeltinin nötralizasyonu için titrant olarak H 3 PO 4 ve H 2 SO 4 kullanýlarak iki ayrý potas kaynaðý elde edilmiþtir. Siyah çözeltide titrasyondan önce ve sonra belirlenen ph, AKM, KOÝ ve BOÝ 5 deðerleri Tablo 2'de gösterilmiþtir. Tablo 2'ye göre sülfat gübresinde 11 olan ph 7, 2,40 g/l olan AKM 1,44'e, olan KOÝ 5807'ye, 4640 olan BOÝ 1450'ye düþmüþtür. Benzer þekilde fosfat gübresinde 11 olan ph 6,8'e, 2,40 g/l olan AKM 0,934'e, olan KOÝ 5426'ya, 4640 olan BOÝ 1355'e düþmüþtür. Bu deðerlerin aþaðý çekilmesi titrasyon metodunun uygulanabilir olduðunun göstergesidir. KOÝ/BOÝ oraný siyah çözeltide 4,00, sülfat gübresinde 4,00 ve fosfat gübresinde 4,00 dýr. Bu oran, gübre ve çözeltilerin biyolojik arýtýlmasýnýn zor olduðunu ve özel bakteri florasý gerektirdiðini göstermektedir (Eroðlu 1986). Bu sebepten siyah çözeltinin arýtýlmasý maliyeti oldukça arttýracaktýr. Arýtma yerine siyah çözeltiyi gübre olarak kullanmak daha 59

5 A. GENÇER, H. EROÐLU, R. KARAKURT ekonomik olacaktýr. Bakla verimi ile ilgili olarak %95 güven aralýðýnda Tukey testi sonuçlarý Tablo 4'de verilmiþtir. Tabloda görüldüðü gibi kontrol örnekleri gübrelenmiþ örneklerden daha yüksek verime sahiptir. Sülfat 100, Sülfat 300 ve Fosfat 100, Fosfat 300 ile kontrol arasýndaki farklar %5 anlam düzeyinde önemsizdir. Sülfat 500 ve Fosfat 500 bütün dozlar kontrolden düþük hasat vermiþ olup %5 anlam düzeyinde aradaki fark önemlidir. Kontrol ortalamalarý tüm dozlardan yüksektir. Ancak, her iki gübrede de sadece 500 ml'lik doz kullanýmýndaki sonuçlarýn %5 anlam düzeyinde kontrolle aralarýndaki farkýn önemli olup, diðerlerinde önemli olmamasý dozun yüksek olduðu kanaatini oluþturmuþtur. Dozun arttýrýlmasý ile anlamlý bir verim düþüþü; toprakta bir tuz birikmesi ve dolyýsýyla bitkilerin tuzluluk stresinden etkilendiklerinin bir göstergesidir. Daha düþük dozlarda faydalý olabileceði kanaatindeyiz. Bu yüzden daha düþük dozlarýn kullanýlmasý önerilebilir. Kaðýt hamuru ve kaðýt fabrikalarýnda inorganik kimyasal maddelerin ve mineral maddelerin üç sýnýfý endiþe verici boyutlarda kirlilik yapmaktadýr. Bunlar; asitler, alkaliler ve aðýr metallerdir. Alkali yöntemler asit yöntemlere göre çevreyi daha az kirletmektedir (Crouse ve Douglas 1991). Çalýþmada bu durum dikkate alýnarak alkali madde (KOH) kullanýlmýþtýr. Bu çalýþmada geleneksel yöntem olan kostik soda yöntemi (NaOH) kullanýsaydý siyah çözeltideki sodyum, su ve toprakta tuzluluk yaratarak ortamdaki organizmalar üzerinde tuz sitresi yapacaðýndan (Neal ve ark. 2005), geri kazanýlmadan sulara veya arazilere verilemezdi. Geleneksel yöntemlerin yerine çevreye daha zararsýz yöntemlerin kullanýlmasý insan ve çevre saðlýðý açýsýndan önemlidir. Patojen olmayan temiz çamurlar tarým alanlarýnda kullanýlmak üzere çiftçilere satýlabilir. Böylece çamurlar iþletmeler için atýk olmaktan çýkýp faydalý bir gelir kaynaðý olabilir. Bu uygulamada, toprakla birleþen çamur doðal döngüde kullanýlarak zamanla toprak olacaktýr. Uygulama alanlarý seçilirken bir tedbir olarak yeraltý ve yerüstü su kaynaklarýndan uzak alanlarýn tercih edilmesi daha uygun olacaktýr. TEÞEKKÜR Çalýþmamýza maddi destek saðlayan Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Araþtýrma Fonu'na teþekkür ederiz. KAYNAKLAR Crouse BW, Douglas GW (1991) Alkaline Papermaking: an overview. Tappi Journal 7, Droste RL (1997) Theory and Practise of Water and Wastewater Treatment. John Wiley & Sons, Inc, New York. Eroðlu H (1986) Kaðýt ve Karton Üretim Teknolojisi. Karadeniz Teknik Üniv. Yayýnlarý, No: 90/6, Trabzon. Freeman HM (1995) Industrial Pollution Prevention Handbook. McGraw-Hill, Inc., New York. Miner R, Unwin J (1991) Progress in Reducing Water Use and Wastewater Loads in the U.S. Paper Industry. Tappi Journal 8, Neal C, Jarvie H P, Neal M, Love A J, Hill L, Wickham H (2005) Water Quality of Treated Effluent in a Rural Area of the upper Thames Basin, Southern England, and the Impacts of Such Effluents on Riverine Phosphorus Concentrations. Journal of Hydrology 304, Shen D, Wu J (1998) Farmland Treatment and Utilization of Straw Pulp Mill Effluents. Ecological Engineering 11, Springer AM (1993) Industrial Environmental Control Pulp and Paper Industry. Tappi Press, Atlanta. Stavropoulas WS (1988) What Can Packaging Manufacturers Do About Munipical Solid Waste? Tappi Journal 3, Viessman Jr.W, Hammer M J (1993) Water Supply and Pollution Control. Fifth edition, Harper Collins College Publishers, New York. 60