SAVUNMA VE HAVACILIK NO: 165

Transkript

1 10 California/ABD ndeki ABD Hava Kuvvetleri [USAF] Edwards Hava Üssü nde konuşlu bir F-35A Lightning II MTU/JSF Uçağı, kanat altı ve gövde içindeki harici yük istasyonlarında taşıyabildiği F-35 Sistem Geliştirme ve Gösterim Silah Süiti ile birlikte görülüyor [Fotoğraf: Matt SHORT/Lockheed Martin].

2 İbrahim SÜNNETCİ Türk Hava Kuvvetleri Yarınlarını Şekillendiriyor! 11 Günümüzdeki risk ve tehdit ortamı içinde ülkemizin güvenliğini sağlayabilmek için çevremizde olup bitenleri eşzamanlı ve 24 saat esasına dayalı olarak gözleyebilmeli, teknolojinin en son imkanlarını kullanarak her zaman karşımızdakinden bir adım önde olmalı, gelebilecek tehditlere karşı anında önlem alabilmeli, gerektiği durumda ise saldırgan unsurları, en ücra noktalara saklansalar bile bulmalı ve istenmeyen hiç bir etki oluşturmadan tesirsiz hale getirebilmeliyiz. Bu kabiliyetleri sağlayabilecek en önemli güç ise Hava Kuvvetleri olarak ortaya çıkıyor. fl

3 12 Türk Hava Kuvvetleri Yarınlarını Şekillendiriyor! DÜNYANIN en eski askeri havacılık teşkilatlarından birisi olan ve 2o14 te 1o3 üncü kuruluş yıldönümünü kutlayan Türk Hava Kuvvetleri, Türk Ulusu nun hiç esirgemediği desteği ile kurulduğu tarihten günümüze kadar geçen süre zarfında baş döndürücü bir hızla gelişen havacılık teknolojisini başarı ile takip edebilmek ve modern ve güçlü bir yapıya sahip olabilmek için modernizasyon faaliyetlerini kesintisiz olarak devam ettirmiş ve bugün gerek sahip olduğu hava platformu, silah ve sistemler, gerekse eğitimli ve tecrübeli personeli sayesinde dünya hava kuvvetleri arasında seçkin bir konuma yükselmiştir. Bölgesinde askeri caydırıcılığı ve barış ortamının devamını sağlayacak modern ve güçlü bir kuvvet yapısına sahip olan Türk Hava Kuvvetleri, kendisine tevdi edilen görevleri yaklaşık 4oo muharebe uçağı, 14o destek uçağı/helikopteri ve 16o eğitim uçağı ile icra etmektedir. Türk Hava Kuvvetlerinin harekat gücünü genel olarak Öncel Proje-III [PO-III] altında modernizasyonları devam eden F-16C/D Blok 30/40M/50M, Öncel Proje-IV [PO-IV] Projesi kapsamında tedarik edilen 3o F-16C/D Blok 50+ ve modernize edilmiş F-4E 2020 muharip jet uçakları; destek gücünü ise EW-7T HİK/AEW&C Komuta Kontrol, KC-135R Tanker, CN M ELINT/SIGINT, C-160D İGK/ISR Uçağı, A400M Atlas, CN235, C- 130B/E ve C-160D Ulaştırma Uçakları ile RF- 4E/TM Keşif Uçakları ve Heron/Gözcü-I İnsansız Hava Araçları [İHA] oluşturmaktadır. Yakın gelecekte envantere girecek Anka-S MALE İHA, Stratejik İHA, Taarruzi İHA, F-35 Lightning-II MTU/JSF, Milli Muharip Uçak TF- X, özgün tasarım ve yerli üretim IR ve RF Güdümlü Havadan Havaya Füzeler ve Uzun Menzilli Hava Savunma Füze ve Radar Sistemleri ile mevcut kabiliyetler daha da artırılacak- tır. Bunlara ilave olarak, GökTürk-II Elektro- Optik [EO] Keşif ve Gözetleme Uydusu Projesi ile keşif ve gözetleme alanında önemli bir adım atan Türk Hava Kuvvetleri, GökTürk-I EO, GökTürk-III SAR ve GökTürk Yenileme Uyduları gibi Keşif ve Gözetleme maksatlı Uydu Sistemlerinin de devreye girmesiyle uzay alanında da dünyanın sayılı Hava Kuvvetlerinden biri haline gelecektir. Teşkilat Yapısı GENELKURMAY Başkanlığına bağlı Hava Kuvvetleri Komutanlığı [HvKK] nın Karargahı Ankara da konuşlanmış- HvK Komutanı Hava Orgeneral Akın ÖZTÜRK, geçtiğimiz Mayıs ta gerçekleştirmiş olduğu Türk Yıldızları uçuşunun ardından, Aralık ayında da Türk Hava Kuvvetleri nin dışa açılan diğer yüzü SoloTürk e ait gösteri koreografisini de bizzat uçarak denetlemiştir [üstte]. Yanda ise Türk Hava Kuvvetlerinin en kıdemli iki uçucusu olan HvK Komutanı Hv. Org. ÖZTÜRK ile yeni yapılandırılan Muharip Hava Kuvveti ve Hava Füze Savunma Komutanı Hava Orgeneral Abidin ÜNAL, 11 Kasım 2o14 tarihinde iki ayrı F-16D Blok 50+ Uçağı ile kolda uçarak 6ncı Ana Jet Üs Komutanlığı [Bandırma] ve 9ncu Ana Jet Üs Komutanlığı [Balıkesir] na incelemelerde bulunmak üzere ziyaret gerçekleştirmiştir [Fotoğraflar: HvKK].

4 14 Türk Hava Kuvvetleri Yarınlarını Şekillendiriyor! Türkiye nin en büyük tümleşik komuta, kontrol, bilgi [C2I] sistemi olarak bilinen ve ağ destekli harekat kabiliyetine sahip olan HvBS sayesinde, komutakontrol ve karar verme süreçlerinin etkinliği, karar makamlarına doğru ve zamanında bilgi sağlanması ve yürütülen faaliyetlerin birbiriyle bütünleşmiş bir şekilde yürütülebilmesi garanti altına almıştır. Üstte HvKK Hv. Org. ÖZTÜRK, makam odasında yer alan ekranlar [yanda] üzerinden Türk Hava Sahası nı ve Türkiye genelindeki hava meydanlarındaki son durumu anlık olarak takip edebilmektedir [Fotoğraflar: U. ÇARDAKLI/S&H]. tır. HvKK Karargahında, HvKK nın emir ve komutayı yerine getirmesinde, Komutan ın görevlerini yapmasına yardımcı olan Hava Kuvvetleri Kurmay Başkanlığı bulunmaktadır. Faaliyetler Hava Kuvvetleri Kurmay Başkanlığı na bağlı olan; Personel, İstihbarat, Harekat, Lojistik, Plan Prensipler ile Muharebe Elektronik ve Bilgi Sistemler olmak üzere altı Karargah Başkanlığı tarafından yürütülmektedir. İlaveten doğrudan Hava Kuvvetleri Komutanına bağlı ve onun adına tüm hava birlik ve kurumlarını denetleyen; Değerlendirme ve Denetleme Başkanlığı bulunmaktadır. HvKK nın ayrıca Ana Ast Komutanlıklarından bağımsız ve doğrudan HvKK karargahı tarafından merkezi planlama ile sevk ve idare edilen iki Hava Ulaştırma Birliği mevcuttur. Bunlar; Etimesgut/Ankara da konuşlu 11 inci Hava Ulaştırma Ana Üs Komutanlığı ile Erkilet/Kayseri de konuşlu 12 nci Hava Ulaştırma Ana Üs Komutanlığıdır. Her iki birlik de doğrudan Hava Kuvvetleri Kurmay Başkanlığı na bağlıdır. Teknolojinin sağladığı imkanları en üst düzeyde kullanarak daha etkin komuta kontrol imkanlarına kavuşarak, caydırıcılığı pekiştirme hedefi ile 2o14 içinde HvKK teşkilat yapısında operatif seviyede değişime gidilmiş ve iki Hava Kuvveti yapısından tekli yapıya geçilerek 5 Ağustos 2o14 te Muharip Hava Kuvveti ve Hava Füze Savunma Komutanlığı Eskişehir de teşkil edilmiştir. Böylelikle, Türk Hava Kuvvetlerinin Kolordu seviyesindeki ana muharip unsurları olan 1 inci ve 2 nci Hava Kuvveti Komutanlıkları, Ordu seviyesindeki tek bir komutanlık çatısı altında toplanmıştır. Bu Komutanlığın ana bağlıları olarak; l Hava harekatını tek bir merkezden yönetmek üzere Komutan Yardımcılığı ve Birleştirilmiş Hava Harekat Merkezleri Komutanlığı Diyarbakır da, l Bünyesindeki kara ve deniz koordinasyon üniteleri ile hava ve füze savunmasını bir merkezden yönetecek ve angajman yetkisini kullanacak olan Hava Savunma Komutanlığı ise Eskişehir de oluşturulmuştur. Böylece; Hava Kuvvetleri bünyesinde müşterek, tam bütünleşmiş ve birlikte çalışabilir bir yapının hayata geçirilmesi sağlanarak, Türk Silahlı Kuvvetleri [TSK] nin uzayı da kapsayacak şekilde bütün hava ve füze savunma unsurları tek merkezden sevk ve idare edilebilir hale getirilmiştir. HvKK teşkilat yapısında gerçekleştirilen bir diğer değişiklik ise Komutanlığın uzay alanındaki vizyonunun bir yansıması olarak Uzay Grup Komutanlığının teşkilidir. TSK nin Uzay Yol Haritası doğrultusunda planlanan uzay faaliyetleri HvKK tarafından yürütüldüğünden, bir yandan uydu sistemlerine yönelik projeler hayata geçirilirken, diğer yandan da TSK nin envanterine girecek uydu sistemlerinin operasyonlarını gerçekleştirmek üzere Uzay Grup Komutanlığı HvKK bünyesinde oluşturulmaktadır. Uzay Grup Komutanlığı, farklı faaliyet alanlarında sahip olunacak farklı uydu sistemleri için teşkil edilen/edilecek Keşif ve Gözetleme, İhbar-İkaz, Elektronik Destek, Konumlama Seyrüsefer Uydu Komutanlıkları ile Uydu Fırlatma Merkezi Komutanlığı ndan oluşacaktır. Uzay Grup Komutanlığı bağlısı olan Uydu Komutanlıkları, ilgili uydu sisteminin envantere girişine bağlı olarak kademeli bir şekilde teşkil edilmektedir. Bu kapsamda ilk olarak Keşif Uydu Komutanlığı kurulmuş ve bu Komutanlık, 18 Aralık 2o12 te yörüngeye yerleştirilen, TSK nin ilk keşif ve gözetleme uydusu olan GökTürk-II Uydusu nun operasyonlarını gerçekleştirmeye başlamıştır. Önümüzdeki yıllarda ise Uzay Grup Komutanlığı bünyesinde sırasıyla; Elektronik Destek Uydu Komutanlığı, Uydu Fırlatma Merkezi Komutanlığı, Bölgesel Konumlama ve Zamanlama Sistemi Komutanlığı, İhbar ve İkaz Uydu Komutanlığının aktivasyonlarının gerçekleştirilmesi ve 2o23 e kadar nihai teşkilat yapısına ulaşılması hedeflenmiştir. Türk Hava Kuvvetlerinin yeni komuta ve teşkilat yapısıyla teknolojinin sağladığı imkanlar ile daha etkin bir komuta ve kontrolün gerçekleştirilmesi, böylelikle TSK nin harekat etkinliği ve caydırıcılığının daha da artırılması hedeflenmiştir. HvKK Modernizasyon Projeleri SÜREKLİ gelişen ve genişleyen harekat ortamında Türk Hava Kuvvetleri, kendisine kanunlarla verilen görevleri yerine getirebilmek için sürekli değişen şartlara uyum sağlamak ve muhtemel bir tehdit karşısında ön alabilmek için hayata geçirdiği modernizasyon projeleri ile mevcut imkanlarını geleceğin ihtiyaçlarına uyumlu hale getirmektedir. Önemli bir bölümü milli imkanlarla yürütülen modernizasyon projeleri ile günümüz güvenlik ve kriz ortamı koşullarına uyumlu modern platform ve silah sistemleri envantere alınarak, HvKK nın ana görev ve fonksiyonu olan, tespit edilen hedeflerin taarruz unsurlarıyla saf dışı bırakılması imkan ve kabiliyeti sürekli ve hassas olarak sağlanabilmektedir. HvBS-PO-ENT Havelsan mühendisleri tarafından milli olarak 9 yılda geliştirilen Hava Kuvvetleri Bilgi Sistemi [HvBS], stratejik seviyede karar-destek kabiliyeti ile Türk Hava Kuvvetlerinin harbe hazırlık seviyesinin en üst düzeye çıkarılmasında hayati önem taşımaktadır. Bu teknoloji sayesinde hava harekatları çok hızlı bir şekilde gerçekleştirilebilmektedir. Türk Hava Kuvvetleri tarafından 25 Aralık 2oo7 tarihinden bu yana kullanılan Hava Kuvvetleri Bilgi Sistemi [HvBS], Türkiye nin en büyük tümleşik komuta, kontrol, bilgi [C2I] sistemi olarak bilinmektedir. Sistem, tüm Hava Kuvvetleri birliklerini içine alacak bir ağ oluşturarak birçok işlemin bilgisayar ortamında gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. Komutanlığın; barış, gerginlik ve harp işlemleri tüm seviyelerde [Karargah, Harekat Merkezleri, Üs ve Radar Birlikleri gibi] destekleyen ve Türk Hava Kuvvetlerinin her türlü veri ve işletim gereksinimlerini karşılayabilecek kabiliyette bir C2I sistemi olan HvBS yazılımı yine Havelsan'ın geliştirdiği milli kripto ile siber saldırı-

5 İbrahim SÜNNETCİ 15 GökTürk-II EO/IR Keşif ve Gözetleme Uydu Programı kapsamında Yer İstasyonu yazılımlarında tüm güncelleme ve iyileştirme çalışmaları tamamlanmış ve yazılımların son sürümleri Ahlatlıbel Yer İstasyonu na kurulmuş ve yazılımlar ile birlikte 2 iş istasyonu da teslim edilmiştir [Fotoğraf: S&H Arşivi]. lara karşı korunuyor. HvBS sayesinde ağ destekli harekat kabiliyetine sahip olan Türk Hava Kuvvetleri, bu sayede komuta-kontrol ve karar verme süreçlerinin etkinliğini, karar makamlarına doğru ve zamanında bilgi sağlanmasını, yürütülen faaliyetlerin birbiriyle bütünleşmiş bir şekilde yürütülebilmesini garanti altına almıştır. HvKK envanterindeki tüm uçaklar, silahlar, mühimmatlar, yedek parçalar da yine HvBS ile yönetilmektedir. HvKK envanterine yeni giren ana silah sistemlerinin HvBS ile bütünleştirilmesi maksadıyla başlatılan HvBS- PO-ENT Projesinde Ocak 2o1o tarihli SSİK kararı çerçevesinde 24 Şubat 2o1o tarihinde Havelsan ile SSM arasında bir sözleşme imzalanmıştır. HvBS-PO-ENT Projesi; PO-III ve PO- IV projeleri kapsamında modernize edilen ve yeni alınan F-16C/D Blok 40M/50M ve Blok 50+ Uçakları için geliştirilen Filo Seviyesi Görev Planlama [FSGP] yazılımlarının geliştirilerek HvBS ile bütünleştirilmesini içermektedir. Geliştirilen FSGP yazılımı ile, başta PO-III ve PO-IV uçaklarında kullanılacak hassas güdümlü akıllı silah sistemlerinin görev planlamasının yapılabilmesi olmak üzere HvBS ne ilave yetenek ve özellikler kazandırılmıştır. Projenin kabulü 24 Eylül 2o13 tarihinde tamamlanmış ve 6 aylık garanti süreci başlamıştır. Havelsan ayrıca HvBS Bakım İdame ve İşletme Projesi altında Muharebe Yönetim Sistemi için yeni bir ana sürüm [Versiyon 2.8] hazırlamış ve Mayıs 2o13 tarihinde kullanıma vermiştir. Şirket bu kapsamda şimdiye kadar

6 16 Türk Hava Kuvvetleri Yarınlarını Şekillendiriyor! 46 ara sürümü HvKK kullanımına vermiştir. NATO CWIX 2o13 Tatbikatı nda müşterek hava senaryosu, HvBS Muharebe Yönetim Sistemi [HvBS-MY] üzerinden yönetilmiştir. Tatbikat kapsamında 11 NATO ülkesinden 16 adet kontrol sistemi ile 28 çeşit NATO standardındaki mesajlar üzerinden birlikte çalışabilirlik testleri gerçekleştirilmiş ve sistem bütün testlerden başarıyla geçmiştir. Diğer yandan, SOM-B1 ve B2 mühimmatının sahip olduğu Otomatik Hedef Algılama ve Teşhis Sistemi [ATA, 64ox512 çözünürlükte IIR arayıcı başlık] kabiliyetini desteklemek amacıyla farklı keşif ve istihbarat yöntemleriyle temin edilmiş, hedefin uygun özellikte çekilmiş görüntülerinden 3-Boyutlu Sayısal Tel Kafes Modeli nin oluşturulması ve HvBS ile bütünleşik çalışabilecek kabiliyetin tesis edilmesi maksadıyla Havelsan Ana Yükleniciliğinde ATA Projesi başlatılmıştır. 24 aylık bir takvime sahip olan proje altında HvBS ile bütünleşik çalışabilecek yazılımlar Havelsan ve TüBiTAK SAGE ortak çalışması ile geliştirilmiş ve HvKK na teslim edilmiştir. Link-16 ile Birlikte Çalışabilirlik Link-16 Birlikte Çalışabilirlik Projesi, çoğunluğu HvKK envanterinde mevcut ya da yakın bir gelecekte hizmete girecek Link-16 kabiliyetine haiz 17 değişik platform ve sistemin birlikte çalışabilirliğinin sağlanması maksadıyla Şubat 2oo6 tarihli SSİK kararı ile SSM nın idari sorumluluğunda başlatılmış ve Ana Yüklenici firma olarak seçilen STM ile 2o Şubat 2oo9 da ABD$19.95 Milyon değerinde bir sözleşme imzalanmıştır. Proje kapsamında Link-16 Birlikte Çalışabilirlik kabiliyetinin kazandırılacağı platform ve sistemler şunlardır: l F-16 [PO-III ve PO-IV]. l F-4E l EW-7T HİK. l KC-135R. Link-16 kabiliyetine kavuşturulan F-16C/D Blok 40M ve Blok 50+ uçakları Turaz Kartalı 2o14 Tatbikatı kapsamında gittikleri Azerbaycan ın Başkenti Bakü deki bir hava üssünde bir arada görülüyorlar [Fotoğraf: S&H Arşivi]. l l l l l l l l l l l l l C-130. AS-532 CSAR. A400M. F-35A MTU/JSF Taşınabilir Taktik Komuta Kontrol MEBS Sistemi. Hava SOJ. Uzun Menzilli Bölge Hava ve Füze Savunma Sistemi [T-LoRADMiS]. Anka-S TİHA. NATO Hava Komuta ve Kontrol Sistemi [ACCS]. Çoklu Taktik Veri İletişim Sistemi [ÇOTVİS]. Çok Amaçlı Taktik Veri Link İşleme [ÇAVLİS, DzKK]. HvBS Muharebe Yönetim Modülü. MASE Harekat Yazılımı Link-16 Modülü-SCI [CDC Sistem Arayüzü]. Söz konusu sistemlerde kullanılan veya kullanılacak MIDS terminalleri yurt dışından hazır olarak gelmelerine karşın, terminallerin üzerinde koşan yazılımlar milli olarak geliştirilmektedir. Proje kapsamında halihazırda Ulusal Seviye Birlikte Çalışabilirlik Dokümanı ve her bir platform için Teknik Şartnamelere esas olan Link-16 Dokümanı üretilerek, platform Link- 16 yazılımları geliştirilmiş olup, entegrasyon faaliyetleri sürdürülmektedir. Ayrıca yine bu süre içerisinde oldukça yoğun eğitim programları icra edilmiş ve iki Sentetik Yer Birlikte Çalışabilirlik Test Ortamı ve Analiz Laboratuvarı kurularak faaliyete alınmıştır. Bu çerçevede Ahlatlıbel Hava Radar Meydan Komutanlığı nda kurulan Link-16 Sentetik Yer Birlikte Çalışabilirlik Test Ortamı Laboratuvarı 1o Şubat 2o11 de açılmıştır. Diğer Test Ortamı Laboratuvarı ise STM nin Bilkent Cyber- park taki Proje Ofisinde kurulmuştur. Kesin Kabul Testleri 4 Mayıs-16 Haziran 2o11 arasında gerçekleştirilen Laboratuvarlar vasıtasıyla bir kısım platformun sistem ön testleri ve kabul test faaliyetlerine destek sağlanmıştır. Diğer yandan 5 Aralık 2oo7 tarihli SSİK kararı ile Link-16 Veri Haberleşmesi Terminal Tedariki için ViaSat, Ana Yüklenici olarak seçilmiştir. Bu çerçevede ViaSat firmasından ABD$41.57 Milyon bedel ile FMS kanalıyla toplamda 96 [35+61] Link-16 Terminali tedarik edilmektedir. Proje kapsamında, Link-16 Terminali tedarik faaliyetinin yanı sıra bu terminallerin uçaklara entegrasyonu için gerekli olan ekipmanın satın alınması, terminallerin kurulumu ve entegrasyonu için gerekli teknik desteğin sağlanması da gerçekleştiriliyor. Terminallerden 14 ünün DzKK na [13 ü Meltem II/III Uçakları ve biri Uzun Ufuk Füzyon Merkezi için], geri kalanların ise A400M ve C-130 Uçakları için HvKK na teslim edilmesi planlanmıştır. ViaSat, Temmuz ve Ağustos 2oo6 da imzalanan iki ayrı anlaşma altında ise HvKK na PO-III Projesi altında modernize edilecek F-16C/D Uçaklarında kullanılmak üzere toplam 2o3 Link-16 Çok Fonksiyonlu Bilgi Dağıtım Sistemi [MIDS] Terminali sağlamaktadır. F-16C/D Blok 50+ Uçaklarında kullanılan MIDS-LVT Terminalleri [36 adet] ise PO-IV kapsamında tedarik edilmiştir. Gerek PO-III, gerekse PO-IV kapsamında teslim edilen F-16C/D Uçakları Link-16 kabiliyetli olarak uçuşlarına başlamış durumdadırlar. Bu arada TSK nin günümüzün ve geleceğin karmaşık harekat ortamında ortaya çıkabilecek ihtiyaçlarına en uygun milli veri linki [data link] sisteminin geliştirilmesi ile ilgili bir fizibilite çalışması da yapılmıştır. Söz konusu çalışma ile geleceğin harekat ortamındaki bilgi değişim ihtiyaçları belirlenmiş ve bu ihtiyaçlardan yola çıkılarak milli veri linki sisteminin sahip olması gereken özellikler tanımlanmıştır. TSK nin mevcut kabiliyetleri ve gelecekte sahip olması planlanan yeni kabiliyetleri de değerlendirilerek Milli Taktik Veri Linki [MTDL] Sistemi nin kullanım konsepti ortaya konulmuştur. Uzay Projeleri TEKNOLOJİK alanda meydana gelen hızlı gelişmelerle birlikte ülke sınırları ile ifade edilen güvenlik algısı uzaya taşınmış ve uzay artık bir harekat ortamı olarak kabul edilmeye başlanmıştır. HvKK, askeri maksatlı uzay faaliyetleri konusunda ülke genelinde koordinatör makam olarak görev yapmakta ve bu konuda önemli projeler yürütmektedir. Keşif ve Gözetleme Uydu Sistemi [GökTürk-I] ve USETMerkezi: Euro261.5 Milyon değerindeki proje sözleşmesi İtalya nın Telespazio SPA firması ile SSM arasında 16

7 18 Türk Hava Kuvvetleri Yarınlarını Şekillendiriyor! Temmuz 2oo9 da imzalanmış ve sözleşme 19 Temmuz 2o1o da yürürlüğe girmiştir. Proje; bir Elektro-Optik [EO] kameraya sahip Uydu, bir Ana Yer İstasyonu ve bir Mobil Yedek Yer İstasyonu ile TAI arazisinde teşkil edilmek üzere Uzay Sistemleri Entegrasyon ve Test [USET] Merkezi nin kurulumunu kapsamaktadır. 0.5m çözünürlükte Panchromatic [PAN, siyah beyaz, ancak tüm renklere duyarlı] 2m çözünürlükte 4-bant Multispectral [MS, renkli] görüntü çekebilecek kabiliyetteki GökTürk-I Uydusunun bugüne kadar bir ülkenin başka bir ülkeye satışını gerçekleştirdiği en yüksek çözünürlüklü uydu sistemi olduğu belirtiliyor. GökTürk-I Uydusunun üretim, montaj ve entegrasyon faaliyetleri, uydunun geliştirilmesinden sorumlu Alt Yüklenici [Thales Alenia Space/Fransa] tarafından Cannes/Fransa tesislerinde gerçekleştirilmektedir. TAI tarafından Sermaye Piyasası Kurulu [SPK] için 2o14 sonlarında hazırlanan Taslak Raporda GökTürk-I Uydusu üzerindeki çalışmalara 2o1o da başlandığı, tasarım geliştirme faaliyetleri ile Kritik Tasarım Gözden Geçirmesi [CDR] aşamasının tamamlandığı, entegrasyon faaliyetlerine ise devam edildiği bilgisine yer verilmiştir. GökTürk-I Uydusunun Ağustos 2o14 içerisinde TAI arazisinde tesis edilen USET Merkezi nde fırlatma yüklerine ve uzay ortamına olan dayanıklılığın test edilmesi maksadıyla bir dizi testlere tabi tutulması planlanmışsa da, Projede yaşanan gecikmeler üzerine bu tarih daha sonra 2o15 ilk çeyreği olarak güncellenmiştir. Daha önce GökTürk-I Uydusunun 2o13 sonunda yörüngede olması ve yörüngede kabul testlerinin 2o14 başlarında icra edilmesi ve uydunun 2o14 ün ilk çeyreğinde Tam Harekat Kabiliyeti [FOC] ne kavuşması planlanmışsa da, bu tarihler son olarak Kasım 2o15 te fırlatma ve yörüngesine yerleştirme, Ocak 2o16 da yörüngede kabul ve Mayıs 2o16 da sistem nihai kabulü şeklinde revize edilmiştir. Paris Air Show Fuarı sırasında TeleSpazio ile Arianespace arasında 18 Haziran 2o13 te imzalanan anlaşma altında Vega Uydu Fırlatma Sistemi [SLV] ile Fransız Guayanası ndan uzaya fırlatılacak GökTürk-I Uydusu, 681km yükseklikteki güneş uyumlu yörüngeye yerleştirilecektir. Üzerinde ITAR kısıtlamalarına tabi donanım yer aldığından Üstte, Kasım 2o15 de uzaya fırlatılması planlanan GökTürk-I EO Yer Gözlem Uydusu na ait bir bilgisayar tasarımı, yanda ise GökTürk-II Uydusu tarafından 15 Temmuz 2o13 tarihinde çekilmiş Çin deki Jiugan Uydu Fırlatma Üssü ne ait 2.5m çözünürlükte Pansharp görüntü [Fotoğraflar: TeleSpazio ve Keşif Uydu Tabur Komutanlığı]. uydunun GökTürk-II Uydusu gibi Çin den veya Rusya dan fırlatılması mümkün olmamıştır. Yılda 60.ooo den fazla görüntü çekebilecek kabiliyete sahip olacağı belirtilen GökTürk-I Uydusunun görev süresi yedi yıl olarak öngörülmüştür. 6oo-68okm irtifada Güneş Eş Zamanlı bir yörüngeye oturtulacak ve dünya etrafında 98 dakikada bir tur olmak üzere günde 14 kez dolaşacak GökTürk-I Uydusunun kuru ağırlığı 7ookg, yakıt yüklü ağırlığı ise yaklaşık 1.1ookg olarak verilmektedir. GökTürk-I Uydusunun nihai testlerinde kullanılacak USET Merkezi nin inşa ve kurulum çalışmaları 2o14 içinde tamamlanmış olup, tesisin 2o15 te tümüyle işlevsel olması hedeflenmiştir. SSM ve TÜRKSAT tarafından finanse edilen ve TAI tesislerinde kurulan USET Merkezi, Euro1oo Milyon un üzerinde bir değere sahip olup, dünyadaki sayılı uydu montaj, entegrasyon ve test merkezlerinden birisidir. USET Merkezi nde, azami 5 tonluk birden fazla uydunun aynı zamanda montaj, entegrasyon ve test işlemleri gerçekleştirilebilecektir. Bir uydunun fırlatma sırasında, fırlatmadan sonra yörüngesine ulaşıncaya ve uzayda görev ömrünü tamamlayıncaya kadar maruz kalacağı şartlara, etkilere ve yüklere dayanımını doğrulamak amacıyla gereken tüm testler [Titreşim, Isıl Vakum, Kütle Özellikleri, Akustik, EMI/EMC, Kompakt Anten, Güneş Paneli Açılım], USET Merkezi nde yapılabilecektir. USET Merkezi nin, TAI tesisleri bünyesinde havaalanı apronuna doğrudan bağlantısı olması, uydunun kara yolu taşımasını ortadan

8 İbrahim SÜNNETCİ çözünürlüklü bir SAR Keşif ve Gözlem Uydusu ile mobil ve sabit Yer İstasyonlarının yurt içinden tedarikini kapsamaktadır. GökTürk-III Projesi, Ana Yüklenici TAI ile SSM arasında 8 Mayıs 2o13 te imzalanan Ön Tasarım Aşaması na ilişkin sözleşme doğrultusunda başlatılmıştır. Söz konusu Sözleşme kapsamında, GökTürk-III Sistemi nin aşamalı bir yaklaşım ile gerçekleştirilmesi öngörülmüş, bu maksatla Projenin ilk fazında Ön Tasarım Gözden Geçirme [Preliminary Design Review-PDR] Fazına kadar olan faaliyetler planlanmıştır. GökTürk-III SAR Uydusu ile Yer İstasyonu Ön Tasarımı [PDR] çalışmalarının yürütüleceği Faz-1 Sözleşmesi kapsamında çalışmaların 26 Kasım 2o13-26 Mayıs 2o16 arasında gerçekleştirilmesi planlanmıştır. TAI Ana Yükleniciliğinde, TüBiTAK Uzay Araştırmaları Enstitüsü ile Aselsan AŞ nin de Alt Yüklenici olarak görev alacağı projenin Faz-1 çalışmaları kapsamında sırasıyla; Görev Tanımı, Sistem İsterleri Gözden Geçirme, Sistem Tasarımı ve Ön Tasarım Gözden Geçirme [PDR] Aşamalarına ait faaliyetlerin yürütülmesi planlanmıştır. Halihazırda Sistem İsterleri Gözden Geçirme Aşaması na yaklaşılmış olup 2o15 yılı sonuna kadar Ön Tasarım çalışmalarının tamaml a n m a s ı hedeflenmiştir. Projede uydu, uydu kontrolüne ait tüm yazılımlar dahil alt sistemler ile Sabit/Mobil Yer İstasyonu nun TAI; SAR Görev Yükü, Haberleşme Alt Sistemleri, Sabit/Mobil Yer İstasyonu Haberleşme, Görüntü İşleme/Kıymetlendirme ve Kullanıcı alt sistemlerinin Aselsan; Uydu Veri Kotarma, Güç ve Haberleşme alt sistemleri donanımlarının da TüBiTAK Uzay tarafından geliştirilmesi öngörülmektedir. Proje kapsamında; sistem konfigürasyonu tanımlanması, görev yükü tipinin seçilmesine yönelik getiri-götürü analizleri, görev yükü alternatifleri için uydu konfigürasyon tanımlama çalışmaları ve görev tanımlama çalışmaları devam etmektedir. GökTürk-III Projesi nin ayrı bir sözleşme altında ele alınacak ikinci aşamasında ise Detay Tasarım, Üretim, Montaj, Entegrasyon ve Test faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. Faz dizinli antene sahip olacak GökTürk-III SAR Uydusunun 2o19 da uzaya gönderilmesi ve Güneş Eş Zamanlı bir yörüngeye yerleştirilmesi hedeflenmiştir. Üzerinde ihracat kısıtlamasına tabi herhangi bir donakaldıracağından, stratejik açıdan çok büyük bir avantaj sağlamaktadır. GökTürk-II EO/IR Keşif ve Gözetleme Uydusu: Mühendislik açısından %8o ve parça/donanım açısından %4o yerli katkı ile hayata geçirilen GökTürk-II Projesi ile; keşifgözetleme uydularına yönelik teknolojik alt yapıyı oluşturmak, uydu tasarım, entegrasyon, montaj, test ve üretim yeteneğini geliştirmek, alt sistemler bazında yetenek kazanmak hedeflenmektedir. Çalışmalar TüBiTAK tarafından yürütülmüş ve uydu Aralık 2o12 de Çin Halk Cumhuriyeti nden başarıyla fırlatılmıştır. 2.5m çözünürlüklü uydu görüntüsü ihtiyacını karşılamak maksadıyla geliştirilen GökTürk-II Uydusu ile operasyonel ve teknolojik alanda büyük kazanımlar elde edilmiştir. TAI-TüBi- TAK Uzay İş Ortaklıgĭ tarafından milli olarak tasarlanan GökTürk-II EO/IR Yer Gözlem Uydusunda Güney Koreli Satrec Initiative [SI] firması tarafından geliştirilen 2.5m çözünürlükte Panchromatic [PAN, siyah beyaz, ancak tüm renklere duyarlı] ve 5m çözünürlükte 4-bant Multispectral [MS, renkli] Yeryüzü Örnekleme Uzaklığı [GSD] kabiliyetli görüntü çekebilen bir gündüz görüş kamerası ile TüBiTAK Uzay tarafından geliştirilen Kuzgun isimli Yakın Kızılötesi Uydu Kamerası yer almaktadır. TüBiTAK Uzay tarafından hazırlanan broşüre göre 2om SWIR çözünürlüğe ve 4m Panchromatic [siyah beyaz dedektör takıldığında] çözünürlüğe sahip olan Kuzgun Kızılötesi [IR] Kamerası, 8oonm-1.7oonm [SWIR] tayf aralığına, 85omm odak uzaklığına ve 128MB dahili hafıza kapasitesine sahiptir. GökTürk-II Uydusu üzerine yerleştirilen Kuzgun Yakın Kızılötesi Uydu Kamerası üzerinde siyah beyaz [Pankromatik] dedektör değil kızılötesi dedektör bulunmaktadır. Ahlatlıbel deki Uydu Yer İstasyonu ndan kontrol edilen GökTürk-II EO/IR Keşif ve Gözetleme Uydusu Nisan 2o13 ten itibaren tam operasyonel olarak TSK ne hizmet vermeye başlamış olup, halen Keşif Uydu Komutanlığı GökTürk- II Uydusu vasıtasıyla dünyanın istenilen herhangi bir bölgesine ilişkin görüntüler elde edebilmektedir. GökTürk-II Uydusu ile kazanılan yetişmiş insan gücü ve uydu kontrol yeteneği, HvKK vizyonunda yer alan; Kıtasında etkin, bölgesinde lider bir hava, uzay ve bilgi gücü olma hedefine önemli katkılar sağlamaktadır. Yörüngesindeki 2 nci yılını 18 Aralık 2o14 te başarıyla tamamlayan GökTürk-II Uydusu ile bu süre zarfında dünyanın çeşitli bölgelerinden görüntüleme yapılarak yaklaşık 2 Milyon km² si Türkiye de olmak üzere 11 Milyon km² genişliğinde bir alan kapsanmıştır. Ayrıca bu süreç içerisinde TSK nden, kamu kurum ve kuruluşları ile üniversitelerden gelen talepler çerçevesinde yaklaşık 500.oookm² genişliğindeki görüntü ihtiyaç sahiplerine ulaştırılmıştır. Geçen süre zarfında GökTürk-II Uydusu dünya etrafında 10.ooo in üzerinde tur atarak 5.ooo dolayında görüntü çekmiştir. 1.9m x 1.9m x 1.9m ölçülerindeki GökTürk-II Uydusu yer yüzeyinden yaklaşık 685km yükseklikteki Güneş Eş Zamanlı Yörüngeye yerleştirilmiş olup, dünya etrafındaki bir turunu [uydu Türkiye nin en güneyinden en kuzeyine 8o saniyede gidebilmektedir] yaklaşık 98 dakikada tamamlamaktadır. Yaklaşık 64okm lik bir şeridin görüntüsünü tek geçişte indirebilecek kadar yüksek hızlı bir veri haberleşmesine sahip olan GökTürk-II Uydusunun kuru ağırlığı yaklaşık 4o9kg, yakıt yüklü ağırlığı ise 45okg olup, uydu yerleştirildiği yörünge nedeniyle sadece güneşin dik geldiği saatlerde çekim yapabilmektedir. Günde 14/15 kez dünya etrafında kutuplardan tur atan ve gündüz ve gece olmak üzere her gün 4o dakika süreyle Yer İstasyonu ile temas kuran GökTürk-II Uydusu, aynı noktadan her 2.5 günde bir geçmektedir [revisit time]. Toplamda 4oGB [8GB+32GB] büyüklüğünde görüntü [sıkıştırılmış] depolama kapasitesine sahip olan GökTürk-II Uydusu çektiği görüntüleri şifreleyebilmektedir. Gök- Türk-II Uydusunun görev süresi beş yıl olarak öngörülmüştür. GökTürk-III Sentetik Açıklıklı Radar [SAR] Uydu Sistemi: Uzay tabanlı görüntüleme kabiliyetinin SAR sensörü vasıtasıyla gece ve gündüz her hava şartına geliştirilmesinin amaçlandığı GökTürk-III Projesi; yüksek 19

9 20 Türk Hava Kuvvetleri Yarınlarını Şekillendiriyor! nım/sistem yer almayacak [ITAR-Free] Gök- Türk-III Uydusu bu sayede Rusya veya Çin üretimi SLV ler ile de uzaya fırlatılabilecektir. GökTürk Yenileme Uyduları: 6 Mayıs 2o14 te düzenlenen SSİK Toplantısında başlangıç kararı alınan GökTürk Yenileme Uyduları Projesi kapsamında SSM, Ön Tasarım Aşaması na yönelik olarak TAI ile sözleşme görüşmelerine başlamak için yetkilendirilmiştir. Edindiğimiz bilgiye göre Proje; GökTürk- 4/5/6... şeklinde devam edecek keşif ve gözetleme maksatlı uyduların üretimini kapsamaktadır. Bu çerçevede ilk olarak EO görüş kabiliyetli GökTürk-I Uydusunun yerini alacak özgün tasarım bir uydunun TAI tesislerindeki USET Merkezi nde üretimi gerçekleştirilecek. GökTürk-I Uydusu ile benzer kabileyetlere sahip olacağı belirtilen ve tümüyle yurt içinde özgün olarak geliştirilecek EO Keşif ve Gözetleme Uydusu [GökTürk-4] yerli tasarım ve üretim bir EO kamera [1m ve altı çözünürlüğe sahip olması bekleniyor] ile donatılacaktır. GökTürk Yenileme Uydularının belirli periyodlar ile 2o31 e [GökTürk-VI] kadar yörüngelerine yerleştirilmeleri planlanmıştır. Diğer yandan Bölgesel Konumlama ve Zamanlama Uydu Sistemi [Bölgesel Konumlandırma ve Zamanlama Uydusu] üzerindeki çalışmalara da devam edilmekte olup, 2oo1-2o31 dönemini kapsayan Uydu Yol Haritası na göre ilk uydunun 2o23 ten sonra uzaya fırlatılması ve 2o27 de beşinci ve altıncı uyduların yörüngelerine yerleştirilmeleri öngörülmüştür. İMECE Alt Sistemleri Projesi ve İMECE Uydu Sistemi: Yüksek Çözünürlüklü Yer Gözlem Uydularına yönelik alt sistemlerin ülkemizde geliştirilmesinin ve bunun için gereken ArGe, entegrasyon ve test alt yapılarının oluşturulmasının hedeflendiği İMECE Alt Sistemleri Projesi, Milli Savunma Bakanlığı [MSB] ArGe ve Teknoloji Dairesi Başkanlığının koordinasyonunda yürütülmekte olup, imzalanan sözleşmenin süresi 27 Aralık 2o13-Ocak 2o19 olarak açıklanmıştır. TAI Ana Yükleniciliğinde yürütülen proje altında; Uydu Veri Kotarma Sistemi [UVKS], Uydu Güç Alt Sistemi, Moment Kontrol Jiroskobu [Dönence, deneysel yük olarak kullanılması bekleniyor], Isıl Kontrol Alt Sistemi ve Yönelim, Yörünge Belirleme ve Kontrol Alt Sisteminin geliştirilmesi, ayrıca Hiperspektral Uydu Kamerası Alt Yapısı, 1 metre/metre-altı Çözünürlüklü EO Uydu Kamerası Alt Yapısı, Haberleşme Sistemi Alt Yapısı, Yıldızizler Alt Yapısı, Güneş Algılayıcısı Alt Yapısı, Tepki Tekeri Alt Yapısı ve Yeni Nesil Uçuş Bilgisayarı Alt Yapısı kullanılarak ilgili alt sistemlerin geliştirilmesi, doğrulanması ve uzay kalifikasyonundan geçerek İMECE Uydusu nda veya ülkemizde geliştirilecek diğer metre/metre-altı çözünürlüklü görüntüleme uydularında faydalı yük olarak 2o15 yılı ilk çeyreği içinde tümüyle işlevsel olması beklenen Uydu Sistemleri Entegrasyon ve Test [USET] Merkezi nde kurulan Kompakt Anten Test Odası [üstte] ve Termal Vakum Odası [TVC] [yanda] görülüyor. Thales Alenia Space/Fransa tarafından Cannes/Fransa tesislerinde gerçekleştirilecek ilk fonksiyonel testlerin ardından GökTürk-I Uydusu nun tüm titreşim, ısıl vakum, akustik ve RF gibi testleri USET Merkezi nde yapılacaktır [Fotoğraflar: TAI]. tarihçe kazandırılması faaliyetleri gerçekleştirilecektir. 15 Ocak 2o14 te başlangıç toplantısı yapılan İMECE Alt Sistemleri Projesinde halen alt sistem geliştirme çalışmalarına devam edilmektedir. 2o19 da uzaya gönderilmesi hedeflenen İMECE Uydusunun metre-altı çözünürlüğe [9ocm] sahip bir EO kamera ile Hiper-Spektral [HS] tipi [3om çözünürlüğe sahip] ikinci bir kamera taşıması ve 2.oookg ın üzerinde bir ağırlığa sahip olması öngörülmektedir. Üzerinde ihracat kısıtlamasına tabi herhangi bir donanım/sistem yer almayacak olan [ITAR-Free] İMECE Uydusu bu sayede Rusya veya Çin üretimi SLV ler ile uzaya fırlatılabilecektir. ITAR kapsamına giren uydular sadece Amerika Birleşik Devletleri [ABD] onaylı SLV ler ile yörüngesine yerleştirilebildiğinden, bu durum fırlatma/yörüngeye yerleştirme ihalelerinde rekabeti daraltarak maliyetleri yükseltmektedir. 67okm-72okm irtifada Güneş Eş Zamanlı yörüngeye yerleştirilmesi beklenen İMECE Uydusunun 9ocm çözünürlükte siyah beyaz ve 3.6m çözünürlükte renkli görüntüler çekebilmesi ve yaklaşık 1.oookm lik bir şeridin görüntüsünü tek geçişte indirebilecek kadar yüksek hızlı bir veri haberleşmesine sahip olması hedeflenmektedir. TAI verilerine göre görev ömrü yedi yıl olacak İMECE Uydusu +/- 45 açılarda manevra kabiliyetine sahip olacak, 128GB lık görüntü depolama kabiliyeti ile yaklaşık 24o EO+HS nokta görüntüyü depolayabilecek ve 32oMbps X-Bant veri indirme hızı ile dakikada yaklaşık beş EO/HS nokta görüntüyü Yer İstasyonuna indirebilecek. İMECE Uydusunun kameralarından Yer İstasyonuna, tepki tekerinden, algılayıcılarına, S ve X Bant haberleşme sistemlerinden, yeni nesil uçuş bilgisayarına kadar tüm önemli sistem ve alt sistemleri milli olarak geliştirilip üretilecektir. İMECE Programı kapsamında geliştirilecek uydu sistem ve alt sistemleri GökTürk-III ve GökTürk Yenileme Uyduları Projelerinde de kullanılacaktır. İMECE Uydusundan dünyanın herhangi bir bölgesinden hiç bir kısıtlama olmaksızın elde edilecek görüntüler ile Türkiye nin hem askeri ve istihbarat, hem de tarım, afet, maden arama gibi alanlardaki uydu görüntüsü ihtiyacı karşılanacaktır. Askeri Haberleşme Uydusu ve TürkSat 6A: Keşif ve gözetleme uydularının yanı sıra TSK, TürkSat serisi çift kullanımlı haberleşme uydularından da yararlanmaktadır. 1o Ocak

10 22 Türk Hava Kuvvetleri Yarınlarını Şekillendiriyor! 2oo1 de uzaya gönderilen TürkSat 2A ve 14 Şubat 2o14 te uzaya gönderilen TürkSat 4A Uydularının her birinin üzerinde TSK ne tahsis edilmiş ve kriptolu askeri haberleşmeye imkan tanıyan ikişer X- Bant Transponder [uydu üzeri alıcı-verici] bulunmaktadır. Türksat 2A Haberleşme Uydusunun ömrü 2o16 başında tamamlanacağından, söz konusu uydu üzerindeki yayınlar Türksat 4A Haberleşme Uydusuna aktarılmaktadır. Üzerinde UHF ve EFH transponderlarının yer alması beklenen Milli Askeri Haberleşme Uydusu nun geliştirilmesi konusunda ise TAI ile Genelkurmay Başkanlığı arasındaki çalışmalara devam edilmektedir. Üzerinde dördü yedek olmak üzere toplam 2o transponder bulunacağı ve taşıyacağı iki X-Bant transponder sayesinde hem ticari, hem de askeri görevler üstlenebileceği belirtilen Türkiye nin ilk yerli haberleşme uydusu TürkSat 6A nın geliştirilmesi ve üretimine yönelik sözleşme ise 15 Aralık 2o14 te Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERDO- ĞAN ın da katıldığı bir törenle imzalanmıştır. Montaj, entegrasyon ve test faaliyetleri TAI tesislerinde kurulan USET Merkezi nde gerçekleştirilecek TürkSat 6A Uydusunun hizmet ömrü 15 yıl olarak öngörülmüştür. 2o2o de uzaya fırlatılması hedeflenen TürkSat 6A Haberleşme Uydusu; TüBiTAK Uzay Araştırmaları Enstitüsü, TAI, Aselsan ve CTECH firmalarının birbirlerini destekleyen ve tamamlayan yetkinlikleri doğrultusunda oluşturulacak iş paylaşımı ile geliştirilecek. TüBiTAK Başkanlığı koordinatörlüğünde başlatılan TürkSat 6A Yerli Haberleşme Uydusu Geliştirilmesi ve Üretimi Projesi nin tamamlanmasıyla Türkiye, dünyada kendi haberleşme uydusunu yapabilen 1o ülke arasına girecek. Uydunun Yapısal, Isıl ve Kimyasal İtki Alt Sistemleri ile Mekanik Yer Destek Ekipmanının Geliştirilmesi, Kablaj Tasarım ve Üretimi TAI sorumluluğunda gerçekleştirilecek. Ayrıca TAI, TüBiTAK Uzay ile birlikte Uydu Veri Kotarma ve Komuta Kontrol Yazılımları ile Uydu Montaj, Entegrasyon ve Test Faaliyetlerinde görev alacak. Yakıt dahil yaklaşık 4.5 ton ağırlığa sahip olacak TürkSat 6A nın üretimine 2o15 içinde başlanılması ve uydunun 2o2o de 42 Doğu boylamında bir yörüngeye yerleştirilmesi planlanmıştır. Mali boyutu TL548 Milyon olarak açıklanan Projenin finansmanı, TüBiTAK Kamu Araştırmaları Destek Grubu [KAMAG] 1007 mevzuatı kapsamında, Ulaştırma, Haberleşme ve Denizcilik Bakanlığı [TL398 Milyonluk bölümü], TÜRKSAT AŞ ve TüBiTAK Başkanlığı tarafından karşılanıyor. TürkSat 6A Haberleşme Uydusu, yakıtıyla birlikte yaklaşık 4 ton ağırlığında olacak ve yerden yaklaşık 36.oookm yükseklikte 42 Doğu boylamındaki yer sabit yörüngesine yerleştirilecektir. Hizmet ömrü 15 yıl olarak planlanan TürkSat 6A üzerinde 4 yedek, toplam 2o transponder yer alacaktır [Fotoğraf: TÜRKSAT]. TSK envanterinde halihazırda uydu haberleşmesine yönelik olarak sabit, araç/platform üstü ve taşınabilir tipte X-Bant ve Ku-Bant uydu yer terminalleri yer almaktadır. Başlangıç Toplantısı 28 Kasım 2o14 te düzenlenen ve halen Sistem Gereksinimleri Gözden Geçirme Safhası devam eden TSK Ku-Bant Uydu Muhabere Sistemi Projesi, Ku-Bant Uydu Haberleşme kanalları üzerinden açık ve kriptolu ses, faks, veri ve görüntü aktarımı yapabilmek maksadıyla uydu yer terminallerinin ve söz konusu terminallerin karasal hatlarla bağlantısını ve birbirleri arasındaki haberleşmesini sağlayacak Yer Kontrol İstasyonlarının antenleri ile birlikte temin ve tesis edilmesini kapsamaktadır. Hazır Alım proje modelinin uygulanacağı TSK Ku-Bant Uydu Muhabere Sistemi Projesi altında 3oo Taşınabilir Ku-Bant Uydu Yer Terminali tedarik edilecek ve Ana ve Yedek Sistem Uydu Haberleşme Kontrol Merkezlerinin kurulumu gerçekleştirilecektir. Sözleşmesi Aselsan ile SSM arasında 2o Aralık 2o13 te imzalanan TSK X-Bant Uydu Muharebe Sistemi Projesi altında ise iki X-Bant Uydu Aktarıcısı ile 118 X-Bant Uydu Yer Terminali temin edilmekte ve Ana ve Yedek Sistemi Uydu Paberleşme Kontrol Merkezleri kurulmaktadır. Hatırlanacağı üzere X-bant Uydu Haberleşme Sistemi Projesi kapsamında SSM ile Ana Yüklenici Aselsan [EADS Astrium Alt Yüklenici] arasında Aralık 1999 ve Nisan 2oo4 te imzalanan yaklaşık ABD$15o Milyon değerindeki iki ayrı sözleşme altında bir Ana Yer Kontrol Merkezi, bir Yedek Yer Kontrol Merkezi, bir Sabit Terminal, 16 [7+9] Gemi Terminali, 19 Araç Terminali ve 39 Sırt Terminali ortak üretim modeli altında yurt içinde üretilerek TSK ne teslim edilmişti. Hava Savunma ve Erken İhbar Sistemleri TÜRK Hava Sahası nın hava savunma maksatlı olarak takip ve korunması sorumluluğu, 5593 Sayılı kanunun 3 üncü Maddesi ile Genelkurmay Başkanlığı na verilmiş, Genelkurmay Başkanlığı da bir direktif ile bu sorumluluğu HvKK na devretmiştir. Türk Hava Sahasının gerçek zamanlı [real time] kontrolü halen Eskişehir de konuşlu Muharip Hava Kuvveti ve Hava Füze Savunma Komutanlığı ile hava harekatının tek bir merkezden yönetilmesi maksadıyla Diyarbakır da teşkil edilen Komutan Yardımcılığı ve Birleştirilmiş Hava Harekat Merkezleri Komutanlığı bağlısı sabit ve mobil Hava Radar Mevzi Komutanlıkları ile NATO fonlarıyla tedarik edilen ve desteklenen hava gözetleme ve erken ikaz radarlarınca sağlanmaktadır. Milli kaynaklarla tedarik edilen ve ooo arasında HvKK na teslim edilen Türk Mobil Radar Kompleksleri [TMRK] halen Türk Hava Kuvvetleri envanterindeki milli kaynaklarla tedarik edilmiş en modern radar sistemidir. Toplam 14 3-Boyutlu [3D] S-Bant [E/F Bant] TRS-22XX Radarı ile 18 C3 Sisteminden oluşan TMRK ile hava savunma şemsiyesi iyice genişletilmiş ve derinliğine bir hava örtüsü sağlanmıştır. Anten ağırlığı 15.4 ton, dönüş hızı ise dakikada 6 tur olan TRS-22XX radarı, 3okm [100.oooft] irtifa ve 47okm [256nm] menzilde etkin olarak kullanılabilmektedir. 3o Haziran 2oo6 tarihli SSİK kararıyla dokuz TRS-22XX Radarı ile dokuz C3 Sisteminin modernize edilmesine yönelik olarak SSM nca Radar Sistemi Modifikasyon ve Radar Komuta Kontrol Modernizasyon Projeleri başlatılmış, ancak HvKK nın kaynak kodlarıyla bütün haklarını alabileceğini değerlendirdiği NATO ACCS Projesini bekleme yönündeki kararı neticesinde geçen süre zarfında her iki Projede de önemli bir ilerleme kaydedilememiştir. Türk Hava Savunma Sistemi, 1972 de NATO Hava Savunma Yer Ortamı [NADGE] na entegre olmuş ve 199o lı yıllardan itibaren NA- TO nun gelecekteki komuta kontrol yapısını

11 İbrahim SÜNNETCİ En üstte 3 Boyutlu S-Bandı [E/F Band] TRS-22XX ve üstte L-Bandı RAT-31DL Hava Savunma Radarları, altta ise Suriye den kaynaklanabilecek olası hava ve kısa menzilli balistik füze [SRBM] tehditlerine karşı Gaziantep te General Hüseyin ATAMAN Kışlası nda konuşlandırılan ABD Kara Kuvvetleri ne ait Patriot PAC-3 Hava Savunma Sistemi lançerleri görülüyor. Diğer yandan birisi Adana da İncirlik Hava Üssü ne, diğeri ise Seyhan daki Recai Engin Kışlası içerisine konuşlandırılmış olan Hollanda Kara Kuvvetleri ne ait iki PAC-3 bataryası iki yıllık görev süresi dolduğu için geri dönmüş, yerine Ocak 2o15 içinde İspanya dan gönderilen iki Patriot PAC-2 GEM+ bataryası yerleştirilmiştir [Fotoğraflar: Internet ve NATO]. 23 oluşturacak ACCS Projesi kapsamında NATO fonları kullanılarak Türkiye nin değişik bölgelerindeki eski radar mevzileri yeni nesil hava gözetleme ve erken ikaz radarları ile değiştirilmeye başlanmıştır. NATO NADGE Hava Savunma Ağı kapsamında tedarik edilen son radarlar 1995 te imzalanan anlaşma altında oo7 arasında hizmete giren Selex Sistemi Integrati [eski AMS] ürünü bir S-Bant RAT-31SL/T ve yedi L-Bant RAT-31DL 3-Boyutlu Hava Savunma Radarları olmuştur. Bir Finmeccanica iştiraki olan Selex ES, Haziran 2o14 te kamuoyuna duyurduğu Euro12 Milyon değerindeki kontrat altında RAT-31DL Radarlarından üçünü modernize edecektir. Gerçekleştirilecek modernizasyon çalışması ile RAT-31DL Radarları en son NATO standartları ile uyumlu hale getirilecek, işletim maliyetleri daha da optimize edilecek ve Radarların hem işlem, hem de bakım sürelerinde önemli iyileştirmeler sağlanacaktır. RAT- 31DL Radar Sistemlerinin hizmet ömürlerinde ciddi bir uzatmayı garanti altına alacağı belirtilen söz konusu modernizasyon çalışması ile ayrıca Radarların NATO Hava Savunma Ağı içindeki görevlerine devam etmeleri ve sistemlerin toplam göreve hazırlık oranlarında iyileştirme sağlanacak. Diğer yandan HvKK nca kullanım ömrü dolmak üzere olan envanterdeki eski nesil radarların yenilenmesi ve hava resmi oluşturma imkanının geliştirilmesi için ihtiyaç duyulan etkili gözetleme yeteneğinin kazanılması amacıyla Mobil ve Sabit Erken İhbar Radarları Projesi tanımlanmıştır. 2o11 de başlatılan Projede yurt içi imkanlar kullanılarak Mobil ve Sabit Erken İhbar Radarlarının geliştirilmesine ilişkin ihale çalışmaları devam etmektedir. Bu kapsamda Aselsan Aktif Faz Dizin teknolojisinin kullanıldığı döner antene ve sabit antene [9o bakış açısı] sahip uzun menzilli iki farklı hava gözetleme ve erken ihbar radarı üzerinde çalıştığı belirtiliyor. SSM nın Radar Yol Haritası nda Mobil ve Sabit Erken İhbar Radarlarının 2o19 da tamamlanması öngörülmüştür. NATO hava komuta kontrol alt yapısının karşılıklı çalışabilirlik kabiliyetinin tesisi açısından bir kuantum sıçraması olarak değerlendirilen ve 4o değişik radar tipi ile yaklaşık 3oo sensörün birbiri ile irtibatlandırılmasını kapsayan NATO Hava Komuta Kontrol Sistemi [ACCS] Projesi sayesinde taktik veri linkleri de dahil olmak üzere, tüm kontrol ihbar unsurlarından gelen hedef bilgileri ARS denilen merkezlerde toplanarak korelasyona tabi tutulmak suretiyle müşterek harekat resmi oluşturulacak, planlama ve görevlendirme ile harekatın icrası aynı sistem tarafından yapılarak karar süreci kısaltılmış olacaktır. NATO da tek ve entegre bir Hava Komuta Kontrol Sistemi kurulması amacıyla tasarım çalışmaları 199o lı yıllarda başlatılan ve ana sözleşmesi 1999 da imzalanan ACCS Projesinin birinci yetenek seviyesine 2o14 içerisinde ulaşılmış ve Belçika, Almanya, Fransa ve İtalya daki mevzilerde operasyonel kullanımına başlanmıştır. ACCS, yalnızca radarların entegrasyonundan ibaret olmayıp, hava resminin oluşturulmasına katkıda bulunacak tüm bilgilerin belirli merkezlerde toplanarak işlenmesi, bilgilere dayalı olarak harekatın planlanması ve müteakiben de uygulanması safhalarında kullanılacak komple bir komuta kontrol sistemidir. ACCS, 2o16 dan itibaren NATO Füze Savunması Sistemi ile bütünleştiğinde önemi daha da artacaktır. Türkiye de yer alacak ACCS mevzilerinden ARS [9o larda kullanılan Kontrol ve Raporlama Merkezlerinin eşdeğeri olan ARS ler, Hava Kontrol Merkezi (ACC), Tanımlanmış Hava Resmi Üretim Merkezi (RPC) ve Sensör Füzyon Noktası (SFP) nın tek bir çatı altında toplanması ile teşkil edilmektedir] Eskişehir in donanım kurulumu büyük oranda tamamlanmıştır. Entegrasyon, test ve eğitim faaliyetlerinin tamamlanmasını müteakip ARS Eskişehir in 2o16 yılına kadar hizmete girmesi, ARS Diyarbakır a yönelik tedarik sürecinin 2o15 te başlatılması ve tesisin 2o16 veya 2o17 yılı içinde faaliyete geçmesi bekleniyor. Daha önce NATO kaynakları ile finanse edilecek ARS Eskişehir in 2o13 sonunda, milli kaynaklarla finanse edilecek ARS Diyarbakır ın ise 2o14 te faaliyete geçmesi planlanmıştı. Ayesaş, ACCS Projesi altında Ana Yüklenici Thales Raytheon Systems [TRS] tarafından Türkiye deki ACCS Replication [Uygulama] çalışmalarını gerçekleştirmek üzere seçilmiştir. Uluslararası rekabet sonucunda ipi göğüsleyen Ayesaş ile TRS nin ACCS Projesi firması Allied Command Systems International [ACSI] arasında Aralık 2oo9 da imzalanan sözleşme Nisan 2o1o itibarıyla efektif olmuştur. Ayesaş kontrat kapsamındaki saha planlamaları, kurulum, test, entegrasyon ve garanti faaliyetlerine yönelik çalışmalarına devam etmektedir. Ülkemizin çoğrafi yapısından kaynaklanan alçak irtifa radar kaplaması zafiyetini gidermek ve HvKK nın erken ihbar ve komuta kontrol kabiliyetlerini artırmak suretiyle Türkiye nin

12 24 Türk Hava Kuvvetleri Yarınlarını Şekillendiriyor! hava savunmasını güçlendirmek amacıyla hayata geçirilen Havadan Erken İhbar ve Kontrol [HİK] Uçağı Tedarik Projesi [Barış Kartalı] altında 23 Ocak 2o15 itibarıyla Kuzey, Güney ve Doğu çağrı adları verilen toplam üç EW-7T HİK/AEW&C Uçağı tedarik edilerek HvKK hizmetine girmiştir. Batı çağrı adı verilen 4 üncü ve son EW-7T HİK Uçağının 2o15 içinde teslim edilmesi bekleniyor. Görev yaptıkları yüksek irtifa sayesinde yerde konuşlu ihbar kontrol sistemlerine göre çok büyük bir avantaja sahip olan ve bu avantaj sayesinde yeryüzü şekillerinin yarattığı radar kaplamasındaki boşlukların kapatılmasına ve ayrıca Ağ Destekli Harekatı destekleyen tüm unsurlar ile görüş hattı [Line of Sight/LOS] sağlanarak kesintisiz bir komuta kontrol ağının oluşturulmasına imkan tanıyan HİK Uçakları, göreve başladıkları günden itibaren Türkiye nin hava savunmasında bir kuvvet çarpanı olarak yer almış stratejik değere haiz bir kabiliyettir. TSK nin mevcut C4ISTAR kabiliyetlerini daha da geliştiren Barış Kartalı HİK Uçakları, Konya daki 3 üncü Ana Jet Üssü [AJÜ] ne bağlı HİK Grup Komutanlığı [131 inci Filo] bünyesinde görev yapmaktadırlar. ABD$1.468 Milyar değerindeki Barış Kartalı Programı, Ana Yüklenici Boeing Aircraft dan dört EW-7T HİK/AEW&C Uçağı ile mürettebat eğitimi, görev desteği ve sistem bakım desteği için gerekli olan bir Yer Destek Sistemi nin tedarikini kapsamaktadır. Stratejik değere haiz EW-7T HİK/AEW&C Uçaklarında görev yapacak ekibin eğitimi, görev desteği ve sistem bakım desteğini sağlamak amacıyla bu uçaklara ev sahipliği yapan 3 üncü AJÜ Komutanlığında bir Barış Kartalı Yer Destek Merkezi kurulmuştur. Yerdeki bir radarın 25-3okm lik bir mesafeyi görebilmesine karşılık EW-7T üzerindeki MESA radarı 10.ooom irtifada 45o-5ookm lik bir gözetleme menziline sahip olup aynı anda 3.ooo in üzerinde hava ve satıh hedefini takip edebilmektedir. Yerel Alan Ağı [LAN] üzerinden birbiriyle irtibatlandırılmış, programlanabilir ve her biri 21 inçlik düz panele sahip toplam 1o operatör konsolunun üzerinde çalışan bir Görev Sistemi ile donatılan EW-7T HİK/AEW&C Uçağı havada yakıt ikmali yap- Üstte, Türk Hava Kuvvetleri nin EW-7T HİK Uçağı, altta ise rutin bir görev uçuşu sırasında uçak içi görev bölümünden çekilmiş kareler görülüyor [Fotoğraflar: S&H Arşivi ve HvKK]. madan 1o saat, yakıt ikmali ile 2o saat havada kalabilmekte ve 10.ooom irtifada görev icra ederken aynı anda 400.oookm² genişliğinde bir alanı, 1o saatlik bir görev uçuşunda ise 4 milyon km² genişliğinde bir alanı gözetleyebilmektedir, EW-7T HİK/AEW&C Uçakları, TSK nin havadaki gören gözü olarak ve ülkemiz hava sahasına olabilecek her türlü tehdide karşı erken ikaz görevini yerine getirmektedir. Görüşme fırsatı bulduğumuz bir yetkili, Proje kontratında yer alan tüm isterlerin karşılandığını ve basına yansıyan tüm sorunların giderildiğini vurgulamıştır. Projede yaşanan yedi yıllık gecikme nedeniyle Görev Sisteminde kullanılan bilgisayarların artık eski teknoloji olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği ile ilgili bir sorumuza cevaben de, bilgisayar teknolojisinin nereye geldiğinden ziyade mevcut sistemin ihtiyacı karşılayıp karşılamadığı hususunun önem arz ettiğini ve mevcut sistemin sahip olduğu radar teknolojisi ve elde edilen verileri işleme kabiliyeti açısından HvKK tarafından tanımlanan ihtiyaç için yeterli seviyede, hatta üç katı seviyede olduğunu kaydetti. HvKK nın Projede yer alan iki adetlik opsiyon için nihai kararı ne zaman verebileceğine ilişkin bir sorumuza cevaben de yetkili, halen değerlendirme sürecinin devam ettiğini dört uçağın Türkiye ye yetip yetmeyeceğine dair harekatsal değerlendirmelerinin ve simülasyonların yapıldığını ve bu değerlendirmeler sonucunda elde edilecek veriler ışığında dört uçağın yeterli olup olmayacağı konusunda net bir bilgiye ulaşılabileceğini ifade etti. İki adetlik opsiyonun uçak olarak mı kullanılacağı, yoksa modernizasyon projelerinde mi değerlendirileceği konusunda nihai kararın 2o15 içinde alınması bekleniyor. Tehdit değerlendirmesine [kaç yönden ve kaç uçak ile] göre dört uçağın tek bir rotada 24 saat esasına göre kullanılabileceği gibi, ikişerli paketler halinde iki ayrı rotada da kullanılabileceğine dikkat çeken yetkili; tek yönlü tehditlerde tek bir rotada dört uçakla uçuşun yeterli olacağını, ancak bu karardaki en önemli faktörün Kuvvetin kaç bölgede birden harekat yapacağına dair planlamasının olacağını söyledi.

13 26 Türk Hava Kuvvetleri Yarınlarını Şekillendiriyor! HvK ihbar ve komuta kontrol sistemi envanterinde bulunan telsiz sistemlerinin noktadan noktaya şeklinde olan mevcut entegrasyon yapısının ağ temelli bir konfigürasyona dönüştürülmesi maksadıyla başlatılan Hava Savunma Telsiz Ağı Projesi kapsamında 21 Mart 2o14 te Onur AŞ firması ile SSM arasında ABD$9.562 Milyon değerinde bir sözleşme imzalanmıştır. Proje kapsamında, hizmetteki telsizlerin ve telsiz sistemlerinin konuşlu olduğu birliklerdeki haberleşme alt yapısının internet protokolü [IP] tabanlı formata çevrilmesi ve Kontrol ve İhbar Merkezlerinde Yazılım Tabanlı Muharebe Sistemi nin kurulması ile hava-yer ve yer-yer muhabere iletişiminin ağ tabanlı bir yapıda gerçekleştirilmesi sağlanacaktır. Fabrika Kabul Testlerinin tamamlanmasını müteakip ilgili mevzilerde entegrasyon testlerine başlanılacağı belirtilen Proje ile; hava-yer telsiz ve yeryer telefon ses iletişimi bütünleşik olarak ağ destekli [TSK-Net] bir yapıda IP kullanılarak gerçekleştirilebilecek, kurulacak sistemin NATO entegre haberleşme sistemi ile birlikte çalışabilmesi sağlanacak, tüm telsiz mevzilerindeki telsizlerin yetkilendirme esasları ile merkezlere tahsis edilebilmesi sağlanacak ve Hava Quick telsizlerinin frekans atlama modunda çalışabilmesi için önem arz eden zaman bilgisinin ağ üzerinden dağıtımı ve senkronizasyonu yapılabilecektir. Uzun Menzilli Bölge Hava ve Füze Savunma Sistemi [UMBHFSS/T-LoRaMiDS Projesi]: Türk topraklarının hava soluklu hedefler ve kısa menzilli balistik füze tehdidine karşı korunmasında ihtiyaç duyulan Uzun Menzilli Bölge Hava ve Füze Savunma Sistemlerinin [T-LoRAMiDS] belirli oranda yerli katkı ile yurt dışından hazır alım modeli altında karşılanması maksadıyla başlatılan T-LoRAMiDS Projesi nde uzun bir değerlendirme sürecinin ardından gülen taraf Çin Halk Cumhuriyeti nde yerleşik CPMIEC firması olmuş ve 26 Eylül 2o13 tarihli SSİK kararı uyarınca en iyi teklifi sunan CPMIEC kuruluşu ile sözleşme görüşmelerine başlanılmıştı. CPMIEC ihalede ABD nden Raytheon ve Lockheed Martin firmaları [Patriot PAC-3 Konfigürasyon III Sistemi ve PAC-2 GEM-T/PAC-3 Füzeleri, ABD$4.6 Milyar], Rusya Federasyonu ndan RosoboronExport [Antey 2500, ABD$8.4 Milyar] ve EuroSAM Konsorsiyumu [Aster 30 Blok 1 SAMP/T, ABD$4.4 Milyar] ile yarışmıştı. Hazırlanan kısa listede ilk üç sırayı CPMIEC, EuroSAM ve LM/Raytheon alırken, RosoboronExport ise yüksek teklifi nedeniyle elenerek liste dışı kalmıştır. İhalede ABD$3.44 Milyar değerinde bir teklif sunan CPMIEC ile FD-2000 Hava ve Füze Savunma Sistemlerinin ortak üretimine yönelik sözleşme görüşmeleri Çin in fiyat avantajı karşısında yurt içi katkı seviyelerinde oldukça katı davranması ve bazı hassas ve önemli teknolojik alanlarda pek açık bir tavır sergilememesi nedeniyle öngörülenden daha uzun sürmüştür. SSİK Toplantısı sonrasında yapılan Altta solda iki kademeli Aster 30 Blok I Füzesi ve SAMP/T Lançer Modülü, altta sağda ise üzerinde 4 adet FD-2000 füzesi taşıyan TAS-580 Lançeri görülüyor. T-LoRAMiDS Programı kapsamında CPMIEC kuruluşu ile sürdürülen görüşmeler toplamda 12 Batarya FD-2000 Sistemi ile 72 Lançer ve 288 [+ yedekler] Füze nin tedarikini kapsamaktadır [Fotoğraflar: İ. SÜNNETCİ/S&H ve Internet]. açıklamalarda SSM yetkililerince sözleşme görüşmelerinin altı ay içinde tamamlanması ve sözleşmenin 2o14 ilk yarısı içinde imzalanması hedefi ortaya konulmuştu. Görüşmelerin uzaması üzerine SSM verilen tekliflerin geçerlilik süresinin uzatılması için birkaç kez her üç firmaya da mektup yazmış ve Ağustos 2o14 te yayımlanan basın açıklaması ile tekliflerin geçerlilik süresinin 31 Aralık 2o14 e kadar uzatılmış olduğu kamuoyuna duyurulmuştu. 7 Ocak 2o15 te düzenlenen SSİK Toplantısında T-LoRAMiDS Projesi de gündeme gelmiş ve Toplantıda CPMIEC ile yürütülen görüşmelere devam edilmesi yönünde bir karar alınmıştır. Başbakan Ahmet DAVUTOĞLU, Toplantı sonunda yaptığı basın açıklamasında konuyla ilgili olarak; Tabii bu, kamuoyumuzun da dünyanın da yakından takip ettiği füze savunma sistemiyle ilgili gelişmelerdir. Daha önce Amerikan, Fransız, İtalyan ve Çin şirketlerinin getirdiği teklifler söz konusuydu, bildiğiniz gibi. Özellikle teknoloji aktarımı ve milli üretim konularında Türkiye nin önem verdiği hususlar vardı. Son gelen teklifleri bir kez daha ele aldık ve bu görüşmelerin devamı konusunda da mutabakata vardık. Bu görüşmeler şimdiye kadar olduğu gibi Türkiye nin önceliklerini esas alarak, yani yerli üretim payının artırılması, teknoloji aktarımı, maliyet ve teslim süresi gibi temel öncelikleri göz önüne alarak, SSM mızı, bu görüşmelere devam etme konusunda yetkilendirdik dedi. Başbakan DAVU- TOĞLU bir soru üzerine süre uzatımının altı ay civarında süreceğini, ancak görüşmeler erken biterse konuyu yeniden gündeme alacaklarını söyledi. 26 Eylül 2o13 tarihli SSİK Toplantası son-

14 İbrahim SÜNNETCİ 27 eğitimlerinin Aralık 2o14 sonuna kadar tamamlanması planlanmıştır. Dünyada ilk kez denenen F-16C Blok 30 Uçağına DB-110 Keşif Podu entegrasyonu F-16C Blok 30 için yeni bir Harekat Uçuş Yazılımı [OFP] nın hazırlanması zorunluluğunu da beraberinde getirmiş ve bu iş için seçilen BAE Systems in izin süreçleri nedeniyle çalışmaya planlanan takvimde başlayamaması üzerine HvKK OFP hazırlık çalışmalarını kendi imkanlarıyla gerçekleştirmiştir. F-16C Blok 30 Uçağına DB-110 Keşif Podu entegrasyonu MIL-STD 1553 askeri sayısal veri yolu haberleşmesi üzerinden yapılmakta ve uçağın kokpitinde bir takım modifikasyon çalışması gerçekleştirilmektedir. F-16C Blok 30 Uçağı DB-110 Keşif Podu ile donatılmış olarak ilk uçuşunu Ekim 2o14 içinde icra etmiştir. Azami 16okm [86nm] menzile kadar yansal çekim yapabildiği belirtilen DB-110, kullanıcıya 2.oooft [61om] ile 50.oooft [15.2oom] irtifalardaki keşif görevlerine yönelik olarak üç farklı görüş açısı [FoV] sağlamaktadır. Bunlar; Dar [yüksek irtifa stand-off görevleri], Geniş [orta irtifa hedef üzeri (NADIR) veya yansal çekim] ve Süper Geniş [alçak irtifa NADIR çekim] Görüş Açısı dır. Süper Geniş Görüş Açısı na sahip yeni optik sayesinde DB-110 Podu ile çok alçak irtifalarda hedef üzerinden yüksek süratle geçiş sırasında çekim yapılabilmekte. DB-110 un çektiği keşif görüntüleri; veri linki [pod üzerinde 36o derece kapsama ve olası görüş hattı kaybını önlemek için biri önde, diğeri arkada olmak üzere iki ayrı veri link anteni yer almakta] üzerinden gerçek zamanlı olarak doğrudan yerdeki Görüntü Kıymetlendirme İstasyonlarına aktarılabildiği gibi, sonradan kıymetlendirilmek üzere dahili sayısal veri kaydedicisine de kaydedilebilmektedir. Yine bir UTC Aerospace Systems [eski Goodrich ISR Systems] ürünü olan Görüntü Kıymetlendirme Yer İstasyonu, yere indirilen görüntüleri yakın gerçek zamanlı olarak işleyebildiği gibi görüntü kıymetlendirme çalışmalarını müteakip elde edilen görüntülerin diğer dost unsurlara dağıtılmasını da sağlamaktadır. İnsansız Uçak Sistemleri [İUS], hava muharebesinin doğasını önemli şekilde değiştirmişrasında SSM yetkilileri en iyi teklifi sunan CPMIEC kuruluşu ile sözleşme görüşmelerine başlanılacağı ve Projenin finansmanının CPMIEC tarafından sağlanacak kredi ile karşılanacağı bilgisini kamuoyu ile paylaşmışlardı. CPMIEC ile yürütülen görüşmeler her biri birer Tabur [Filo] kuruluşu bünyesinde görev yapacak dört ayrı FD-2000 Sisteminin ortak üretim proje modeli altında tedarik edilerek sözleşmenin imzalanmasını müteakip dört yıl içinde HvKK na teslim edilmesini öngörmektedir. İGK/ISR Sistemleri HATIRLANACAĞI üzere Aselsan, 1 inci Hava İkmal Bakım Merkezi Komutanlığı [HİBMK] işbirliğiyle gerçekleştirilen Işık Projesi ile, Türk Hava Kuvvetlerinin harekat ihtiyaçları doğrultusunda, envanterde bulunan ABD nden satın alınan yedi RF-4E Phantom II [USAF] ile Alman Hava Kuvvetleri nden transfer edilen RF-4E [GAF] Phantom II Keşif Uçakları arasından seçilen 11 i modernize edilerek; gündüz ve gece, her türlü hava şartında, elektronik harp koruması altında hassas seyrüsefer yapabilecek ve modern keşif teçhizatını taşımaya hazır alt yapıları ile 2o2o li yıllara kadar keşif görevlerini başarı ile icra edebilecek imkan ve kabiliyetlere kavuşturulmuştu. Modernizasyon sonrasında RF-4E/TM olarak tanımlanan uçaklar 1 inci AJÜ Komutanlığı [Eskişehir] na bağlı 113 üncü [Çağrı Adı Işık] ve 7 nci AJÜ Komutanlığı [Malatya] na bağlı 173 üncü [Çağrı Adı Şafak] Filo Komutanlıkları bünyesinde görevlendirilmiş, ancak 113 üncü Filo Komutanlığının 21 Nisan 2o14 te söndürülmesi ile Filo envanterindeki RF-4E/TM Keşif Uçakları 173 üncü Filo Komutanlığı na transfer edilmişti. Böylece HvKK hizmetindeki keşif filosu sayısı yeniden bire inmişti. F-16C Blok 30 Uçaklarında kullanılmak üzere TARP Projesi altında UTC Aerospace Systems firmasından temin edilen DB-110 EO/IR Sayısal Taktik Keşif Sistemlerinin teslimatları tamamlana kadar 173 üncü Filo Komutanlığı, bir süre daha keşif ve gözetleme görevlerini RF-4E/TM Uçakları ve ıslak film teknolojisine sahip KS-146B LoROP [Uzun 7nci AJÜ Komutanlığı [Malatya] na bağlı 173ncü [Çağrı Adı Şafak] Filo Komutanlığına ait bir RF- 4E/TM Keşif Uçağı gövde altında taşıdığı ıslak film teknolojisine sahip KS-146B LoROP [Uzun Menzilli Yansal Fotoğraf] kamerasından oluşan CA-880 Taktik ve Stratejik Keşif Sistemi ile birlikte görülüyor [Fotoğraf: Cem DOĞUT]. Menzilli Elektro-Optik Yansal Fotoğraf] kamerasından oluşan CA-880 Taktik ve Stratejik Keşif Sistemi [KS-146B LoROP kamerası 66 inç (167.6cm) odak uzunluğuna ve f/5.6 lense sahip olup 1ookm etkili menzilden siyah beyaz çekim yapabilmektedir] ile icra edecek. Ardından Türk Hava Kuvvetlerinde keşif bir filo rolü olmaktan çıkıp bir görev tipi olacaktır. Keşif görevleri bu süreçte DB-110 Sayısal Taktik Keşif Sistemi ile donatılmış 4 üncü AJÜ Komutanlığı, Ankara da konuşlu F-16C Blok 30 Uçaklarınca icra edilecektir. Keşif görevi istendiğinde; DB-110 Podu ile donatılmış F-16C Blok 30 Uçağı ilgili yere giderek keşif görevini icra edip yeniden 4 üncü AJÜ Komutanlığı na geri dönecektir. Blok 30 Uçaklarında kullanılan görev bilgisayarının kaynak kodları milli olduğu için, keşif podu entegrasyonu herhangi bir sınırlama olmaksızın milli olarak gerçekleştirilebilmiştir. Aselsan Ana Yükleniciliğinde yürütülen ABD$109.6 Milyon değerindeki TARP Projesi, orta ve yüksek irtifalarda hem uzak keşif [stand-off], hem de taktik keşif yapabilme kabiliyetine sahip dört DB-110 [Çift-Bant (EO/IR) 110 inç Odak Uzunluğu] Keşif Podu nun HvKK envanterindeki F-16C Blok 30 Uçaklarına entegrasyonu ile bu Podlarca alınacak keşif görüntülerinin yerde işlenmesi, kıymetlendirilmesi ve keşif görevine ilişkin istihbarat raporlarının oluşturulmasında kullanılacak biri sabit, ikisi taşınabilir konfigürasyonda toplam üç Yer Görüntü Kıymetlendirme İstasyonu ve keşif görüntülerinin Görüntü Kıymetlendirme İstasyonlarına aktarılmasını sağlayacak üç Yer Veri Link Terminali nin tedarik ve kurulumunu kapsamaktadır. Kontrat uyarınca DB-110 Keşif Podları ile Yer Veri Link Terminalleri ve Yer Görüntü Kıymetlendirme İstasyonlarının teslimatlarının ve Eskişehir de verilen personel

15 28 Türk Hava Kuvvetleri Yarınlarını Şekillendiriyor! tir. Irak, Afganistan ve Libya Harekatında İstihbarat Gözetleme Keşif [İGK/ISR] ve yakın hava desteğinde sağlanan önemli başarılar, 2o3o lu yıllarda hava-yer taarruz görevleri, düşman hava savunma baskısı ve belki hava-hava görevlerinde, İUS nin etkin görev yapmasının sürpriz olmayacağını göstermiştir. Türk Hava Kuvvetleri halihazırda, İUS ni İGK/ISR görevleri kapsamında kullanmaktadır. Ancak, yakın zamanda bu sistemlerin fonksiyon alanlarının genişletilmesiyle birlikte, İUS kinetik etkiler yaratacak şekilde de kullanılacaktır. Gelecekte, İUS nin fonksiyon alanlarındaki farklılıkların yanında güvenilir, uyarlanabilir ve esnek otonomiye sahip olmalarının önemli olduğunu değerlendirilmektedir. Bu bağlamda geleceğin olası savaşlarında düşmanlara karşı asimetrik etkiler oluşturabilmek maksadıyla İUS nde doğru ve özgün konseptler geliştirme çalışmaları sürdürülmektedir. TSK keşif ve gözetleme ihtiyaçlarının karşılanması maksadıyla, 23 Mart 2o1o da HvKK envanterine girmiş olan Orta İrtifa Uzun Havada Kalış [MALE] tipi Gözcü-I/Heron İHA Sistemi, yoğun olarak Teröristle Mücadele Harekatı görevlerinde kullanılmaktadır. Batman da konuşlu 14 üncü İUS Üs Komutanlığı nda Çağrı Adı GÖLGE olan 2 nci İnsansız Hava Aracı [İHA] Filosu bünyesinde görev yapan ve HvKK pilotlarınca uçurulan 1o Gözcü-I İHA ile Aralık 2o13 itibarıyla 22.ooo saatin üzerinde uçuş görevi icra edilmiştir. Gözcü-I İHA Sistemi ilk kullanıcı eğitimi kapsamında 13 Hava Kuvvetleri personeli İsrail de İHA pilot ve sensör operatörü eğitimi almış, daha sonra tamamen HvKK tarafından oluşturulmuş eğitim sistemi devreye girmiştir. HvKK Gözcü Uçuş Eğitimi; uçak teknik eğitimi, yer dersleri, simülatör eğitimi, intibak ve taktik eğitim safhalarından oluşmakta ve Batman da verilmektedir. Gözcü-I İHA, kalkış-iniş dahil uçuşun bütün safhalarında, yukarıda ifade edilen eğitim programı kapsamında yetiştirilmiş HvKK uçucuları tarafından kullanılmaktadır. Türk Hava Kuvvetleri bu Proje sayesinde, İHA kullanarak, lazer işaretlemesi yapabilen sayılı Hava Kuvvetlerinden birisi haline gelmiştir. Artık Türk Hava Kuvvetleri envanterindeki muharip uçaklar, İHA tarafından lazer ile işa- Üstte DB-110 EO/IR Sayısal Keşif Podu ile donatılmış Polonya Hava Kuvvetleri ne ait bir F-16C Blok 52+ Uçağı, altta ise 30.oooft irtifada görev yapabilmesi için taşıdığı Rotax 914UL Motorunun gücü 13obg ne çıkarılan Gözcü-I/Heron MALE İHA görülüyor [Fotoğraflar: S&H Arşivi]. retlenen hedefe, yüksek vuruş hassasiyetine sahip lazer güdümlü mühimmat atma imkanına sahiptir. Türk Hava Kuvvetleri pilotları aynı zamanda İHA ndan gönderilen ışık hüzmesi ile işaretlenen hedefe, Gece Görüş Gözlüğü [GGG] ile görerek taarruz etme imkanına da kavuşmuşlardır. Harekat ortamının resmini karar vericilere gerçek zamanlı olarak aktarabilen Gözcü-I/Heron İHA Sistemleri Aselsan ürünü x 576 çözünürlüğe sahip 2 nci Nesil AselFLIR-300T Termal Görüntüleme Sistemi ve EL/M-2055 SAR/GMTI radar faydalı yükü ile donatılmıştır. 2o.4 inç [51.8cm] çapında gimbala sahip AselFLIR-300T Termal Nişangah Sistemi; taret birimi [95kg], elektronik birim [23kg] ve kablaj ağırlığı ile birlikte toplamda 14okg gelmektedir. Gözcü-I/Heron MALE İHA normal uçuşta deniz seviyesinde 1oobg, acil durumda ise kısa bir süre için 115bg güç üretebilen [5.8oorpm de 15dk süreyle] 1.211cm 3 hacmindeki, dört silindirli turbo şarjlı bir Rotax 914UL Motoru ile güçlendirilmekte ve 10.oooft in üzerindeki irtifalarda motor performansı düşmektedir. Kerosin yerine normal benzin ile çalışan ve hem su [silindir başlıkları için], hem de hava [silindirler için] soğutmalı olan pistonlu Rotax 914UL Motorunun 6oo saatte bir Depo Seviyesi Bakımı [DSB] ndan geçirilmesi gerekmektedir. Hizmet ömrü 1.8oo saat olan Rotax 914UL Motoru bu süre zarfından üç kez kapsamlı ana bakımdan geçmekte, 1.8oo saatin sonunda ise hizmet dışı bırakılmaktadır. Proje kapsamında yedekleriyle birlikte toplam 13 motor tedarik edilmiş olup bu motorların Depo Seviyesi Bakımı [DSB] hem İsrail de, hem de TAI Ana Yükleniciliğinde TEI de gerçekleştirilebilmektedir. Gözcü-I İHA lar geçtiğimiz yıllarda İç Güvenlik Harekat Bölgesi nde icra edilen operasyonlarda çok yoğun kullanıldıkları günlerde 6oo saat bakımı yapılan bir motor yaklaşık beş ay sonra yeniden DSB için TEI veya IAI tesislerine gönderilebilmekteydi. IAI, Rotax 914UL Motoru üzerinde Heron İHA nın uçuş karakteristiklerine özgü bir dizi modifikasyon gerçekleştirmiş olduğundan, motor ihtiyacı yurt dışından Rotax 914UL Motoru tedariki ile giderilemediği için kazanılan DSB kabiliyetinin önemi daha da artmaktadır. Yurt içinde kazanılan ve başarıyla yürütülen DSB kabiliyeti sayesinde aynı anda yedi Gözcü-I/Heron İHA nın görevde tutulması sağlanabilmiştir. Diğer yandan Gözcü-I/Heron DSB ve lojistik destek faaliyetlerinde elde edilen başarı, İHA larının kullanıldığı Teröristle Mücadele Harekatı görevlerinde yaşanan azalma ile birleşince yerli tasarım ve üretim Anka MALE İHA Sistemi ne olan acil ihtiyacı ortadan kaldırmış böylece Anka İHA nın hizmete giriş sürecinin yavaşlamasına yol açmıştır. Gözcü İHA Sisteminin envantere alınmasına paralel olarak Özgün İHA geliştirilmesi çalışmalarına 24 Aralık 2oo4 te imzalanan ABD$96.5 Milyon değerindeki Türk İnsansız Hava Aracı [TİHA] Projesi ile başlanmıştır. Proje; üç hava aracı, bir Yer Kontrol İstasyonu [YKİ] ve iki Yer Veri Terminali prototipinin geliştirilmesi ve bu prototiplere üç AselFLIR- 300T Gündüz/Gece Kamerası, bir SAR/MTI-ISAR Radar ve bir Otomatik İniş/Kalkış Sistemi nin entegrasyonundan oluşan bir

16 30 Türk Hava Kuvvetleri Yarınlarını Şekillendiriyor! Anka MALE İHA Sistemi nin yurt içinden tedarikini kapsamaktadır. TAI ilk aşamada AselFLIR-300T Kameralarını entegre ettiği üç hava aracının üretimini tamamlamıştır. Bu üç uçak Anka Blok-A olarak tanımlanmıştır. Aynı geliştirme kontratının bir parçası olarak TAI Anka İHA nın hem AselFLIR-300T, hem de 1ookg ağırlığında SAR/MTI-ISAR Radar faydalı yükü ile donatılacak ve 24 saat havada kalıp, 30.oooft irtifaya tırmanabilecek Blok-B versiyonunu da geliştirmiştir. Proje kapsamında üretilen Blok-A prototiplerinin resmi kabul testlerine SSM ve HvKK tarafından Eylül 2o12 de başlanmış ve Blok-A 1 Şubat 2o13 te kalifiye olmuştur. Üretilen prototiplerin test amaçlı kullanılması planlanmış ve bu doğrultuda Temmuz 2o13 te 14 üncü İUS Üs Komutanlığı/Batman a saha testlerini gerçekleştirmek üzere intikal ettirilen kuyruk numaralı Anka İHA ile Aralık 2o13 itibarıyla 67 uçuşta, 1o saat 2 dakikası Batman da olmak üzere, toplam 179 saat 22 dakika test uçuşu icra edilmiştir. Bu İHA, 6 Aralık 2o13 günü icra ettiği bir test uçuşu sırasında kırım geçirerek hizmet dışı kalmıştır. Halen iki Anka Blok-A İHA nın uçar durumda olduğu ve Sivrihisar Hava Meydan Komutanlığı nda uçuşa hazır olarak beklediği belirtiliyor. TAI ilk Anka Blok-B İHA prototipinin üretimini Ağustos 2o14 te tamamlamış ve 3 Eylül 2o14 te uçağa ilk enerji verilmiştir. Sivrihisar Hava Meydan Komutanlığı na götürülen ilk Anka Blok-B prototipi ile ilk uçuş testine yönelik yer testlerine devam edilmektedir. Üstte ILA 2o14 Fuarı sırasında sergilenen Anka Blok-B MALE İHA mock-up ı, yanda ise Anka Blok-A/B MALE İHA platformlarında kullanılan 2 litre hacminde ve 155bg kapasiteli turboşarjlı Thielert Centurion 2.0S motoru görülüyor [Fotoğraflar: İ. SÜNNETCİ/S&H]. Azami kalkış ağırlığı 1.75okg olan Anka Blok- A ve Blok-B İHA lar halen 2lt hacminde ve 155bg gücünde turboşarjlı Thielert Centurion 2.0S Motoru ile güçlendirilmektedir. 134kg ağırlığındaki Motorun hizmet ömrü ise 1.2oo saattir. Faydalı yük kapasitesi 2ookg olan Anka Blok-A İHA, 3ookg dahili yakıt ile 18 saat havada kalabilmektir. TEI bir yandan yürüttüğü Motor Modifikasyon Projesi altında Anka İHA üzerinde kullanılan Thielert Centurion 2.0S Dizel Motoru üzerinde performans artırımına yönelik dişli kutusunun yeniden tasarlanması ve alternatör sayısının artırılması [iki kat] gibi HvKK nın isterlerine cevap verebilmek üzere bir dizi modifikasyon gerçekleştirirken, diğer yandan da sözleşmesi 27 Aralık 2o12 de imzalanan Operatif İHA Motoru Geliştirme Projesi altında Anka İHA nın ihtiyaçlarına uygun pistonlu, JP-8 jet yakıtı ve dizel yakıt ile çalışabilen turbodizel tipi bir yerli motor geliştirmektedir. Azami gücü 17obg olarak gerçekleşecek ve bu gücü 20.oooft irtifaya kadar eksiltmeden koruyabilecek yerli turbodizel motorun kalifikasyon ve sertifikasyon çalışmaları nedeni ile Anka-S Projesi takvimine yetişemeyebileceği, ancak motor ömür döngüsü [1.2oo saat] içerisinde TEI nin kısa zamanda motor için birincil kaynak haline gelebileceği belirtiliyor. Projede halen Ön Tasarım Fazı nın sonuna gelinmiş olup, TEI yetkililerine göre Proje sonunda ortaya çıkacak olan motor mevcut Anka Motoruna göre birçok artı değere sahip olacaktır. Projede daha fazla güç, daha yüksek kritik irtifa, daha düşük yakıt tüketimi değerleri hedefleniyor. Ayrıca Motor tamamen TAI ile koordineli olarak Anka nın ihtiyaçları doğrultusunda geliştirildiği için birçok detayda uçak ile daha uyumlu bir motor olacaktır. İleride 21ohp güç üreten bir versiyonunun da yapılabilmesi için motorun temel komponentlerinin tasarımı bunu destekleyecek şekilde gerçekleştirilmektedir. Kazanılan milli İHA geliştirme yeteneği; icra edilen test uçuşları, gelişen yeni teknolojiler ve harekat ihtiyaçları doğrultusunda bir adım daha ilerletilerek emsallerinden daha üstün özelliklere sahip olacak Anka-S İHA Sistemi nin envantere alınması hedeflenmiş ve 25 Ekim 2o13 te SSM ile TAI arasında ABD$29o Milyon [ABD$22o.6 Milyon+TL137 Milyon] değerinde bir sözleşme imzalanmıştır. Projede sistem ihtiyaçları gözden geçirme toplantısı 11 Şubat 2o14 te gerçekleştirilmiştir. HvKK tarafından tanımlanan isterler doğrultusunda 23.oooft irtifada 18 saat kesintisiz görev yapabilecek [görev bölgesinde 15 saat havada kalış + üç saat gidiş ve dönüş] Anka-S İHA Sistemi, üzerinde taşıyacağı Aselsan üretimi CATS [Ortak Diyafram Açıklıklı Hedefleme Sistemi] FLIR Sistemi [yaklaşık 5okg ağırlığında], milli üretim uçuş kontrol bilgisayarı ve uydu kontrol kabiliyeti gibi üstün özellikleri ile HvKK nın kıtasında etkin - bölgesinde lider bir hava, uzay ve bilgi gücü olma vizyonuna katkı sağlayacaktır. 3-5 mikron bandında çalışan ve ilk olarak Anka Blok-S İHA Platformlarında kullanılacak çoklu algılayıcıya sahip CATS üzerinde; 1.92ox1.o8o çözünürlüğe sahip renkli gündüz kamerası, 64ox512 piksel dedektöre sahip yüksek çözünürlüklü 3 üncü nesil IR kamera ve 65ox48o piksel çözünürlüğe sahip çok dar bakış açılı düşük ışık kamerası için tek bir optik sensör yer almaktadır. CATS üzerinde ayrıca Dahili Ataletsel Ölçüm Birimi [IMU], lazer mesafe bulucu ve hedef işaretleyici, lazer aydınlatma birimi ve lazer noktalama birimi de bulunuyor. Sözleşme kapsamında 1o Anka-S İHA ile 12 YKİ tedarik edilecektir. Teslimatlara 2o16 da başlanılması, ilk Anka-S İHA Sistemi nin Ağustos 2o16 da HvKK hizmetine girmesi ve teslimatların 2o18 de tamamlanması planlanmıştır.

17 İbrahim SÜNNETCİ 31 Üstte Anka-S MALE İHA na ait bir maket, yanda Aselsan standında sergilenen AselFLIR-300T, CATS ve AselFLIR-135 FLIR Sistemleri ve altta aynı zamanda Anka İHA ları uçuracak pilot ve sensör operatörlerinin eğitimlerinde de kullanılabilen Anka MALE İHA Yer Kontrol İstasyonu konsolları görülüyor [Fotoğraflar: S&H Arşivi, Aselsan ve TAI]. Ancak, TAI tarafından SPK için hazarlanan Taslak Raporda, Projede Sistem İsterleri İncelemesi ve Ön Tasarım İncelemesi aşamalarının tamamlandığı, halen Detay Tasarım çalışmalarına devam edildiği ve sözleşme kapsamında ilk teslimatın 2o17 de, son teslimatın ise 2o18 de gerçekleştirilmesinin planlandığı bilgilerine yer verilmiştir. Rapora göre TAI nin Projedeki yükümlülükleri 2o2o de sona erecektir. Anka-S Sözleşmesi ile tanımlanan sistem mevcut Blok-B konfigürasyonunu temel almakla birlikte 3oo e yakın yeni gereksinim içermektedir. Bunlardan başlıcaları; uydu üzerinden kontrol [SatCom], uzak komuta ve havada devir kabiliyeti, yedek meydana iniş kabiliyeti, telsiz muhabere rölesi kabiliyeti, muhabere arama kurtarma görev kabiliyeti ve yeni nesil EO/IR faydalı yükü [CATS] olarak sıralanabilir. Bununla beraber özel kripto ve bilgi güvenliği isterleri de bulunuyor. TSK nin veri ağı TAFICS ile tam entegre olacak Sistemin tüm bileşenleri birbirleri ile TAFICS üzerinden haberleşebilecek, istihbarat görüntüleri anlık olarak TSK nin tüm birimleri ile paylaşılabilir olacak. Anka-S İHA ları kalkışlarını takiben konumlandırıldıkları üsten veya Ankara da kurulacak Operasyon Merkezi nden yine milli uydular ile yönetilecek ve elde edilen FLIR görüntüleri uçak üzerinden kara birliklerinin elinde bulunan mobil ekranlara aktarılabilecek. YKİ larından bir kısmı Ankara da kurulacak ve aynı zamanda Anka-S Simülasyon Merkezi [binada yer alacak iki YKİ ile Anka-S İHA ları uçuracak pilot ve sensör operatörlerinin eğitimleri icra edilecektir] olarak da görev yapabilecek Operasyon Merkezi binasına yerleştirilecek. Batman veya başka bir üsten kaldırılacak Anka-S İHA lar bu Merkez den uydu kanalı ile yönetilebilecek. Geriye kalan YKİ larının ise iki farklı hava üssüne yerleştirilmesi planlanmıştır. Böylelikle ihtiyaç durumunda aynı anda 1o Anka-S İHA da havada tutulabilecek. Anka-S İHA SatCom [çanak tipi ve TürkSat 4B üzerinden Ku-Bant ile haberleşecek, tahmini ağırlığı 15kg] birçok yeniliği de beraberinde getirmektedir. Bu kapsamda örneğin sözleşmede hava araçlarının acil durumlarda kalktığı meydandan farklı [YKİ ve pilotu bulunmayan] meydanlara inişine imkan sağlayacak bir alt yapı istenmekte. Buna imkan tanımak için hazırlanacak iki ilave üs de dahil olmak yedekleriyle birlikte tüm üslerde yeteri miktarda Otomatik İniş ve Kalkış Sistemi [OİKS-Meteksan Savunma tarafından geliştirilmekte] talep edilmektedir. Anka İHA aviyonik mimarisinin kullanılması beklenilen Stratejik İHA Projesi; SSİK nin 17 Temmuz 2o12 de, Anka nın daha uzun menzil ve daha fazla yük taşıma kapasitesine sahip turboprop motorlu bir versiyonunun Ön Tasarım faaliyetleri için TAI ile sözleşme görüşmelerine başlamak üzere

18 SSM nı yetkilendirmesi ile yeni bir boyuta taşınmıştır. SSM tarafından bu konuda henüz bir Teklife Çağrı Dosyası [TÇD] yayınlanmamış olmasına karşın TAI, bünyesinde oluşturduğu çekirdek bir grupla çalışmalarına başlamıştır. Bu çerçevede Anka dan kazanılan tecrübeler ve İHA Yol Haritası nda belirtilen ihtiyaçlardan yola çıkılarak temel keşif/gözetleme, yakın hava desteği ve havadan tecrit operasyonlarına cevap verebilecek alternatif konfigürasyonların getiri götürü analizleri yapılmış ve motor, iniş sistemleri, hareketlendiriciler gibi takvim kritikliği taşıyabilecek alt sistemler için aday firmalar ile bir araya gelinmiştir. Belirlenen aday kanat profili modelleri ise Ankara Rüzgar Tüneli [ART] nde testlere tabi tutulmuştur. Her ne kadar Anka İHA na iki adet iki hücreli Akıllı Cirit Podu entegre edilerek testler icra edilmiş olsa da HvKK hizmetine girecek gerçek silahlı İHA Stratejik İHA olacaktır. Yaklaşık 5 ton ağırlığında olması beklenen ve MQ-9 Reaper Silahlı İHA ayarında bir sistem olması hedeflenen Stratejik İHA nın yaklaşık 1.5 ton ağırlığında silah ve sensör yükü taşıyabilmesi öngörülüyor. Milli Taarruzi İHA Geliştirme Projesi ile HvKK için 2oo2 de iki bataryada toplam 1o8 adet tedarik edilen ve artık hizmet ömürlerinin sonuna yaklaşmakta olan Harpy-I Taarruzi İHA Sistemlerinin yerini alacak ancak kritik bileşenleri milli olan bir sistemin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Sistemin temelde Harpy-I ile benzer teknik özelliklere sahip olması istenmekle birlikte, kullanım esnekliği ve harekat etkinliğini artırıcı birtakım ilave özellikleri de içermesi öngörülmektedir. Proje modeli olarak önce prototip sistemin geliştirilmesi, dokümanıyla birlikte kabulünün ardından seri üretim sözleşmesinin imzalanması planlanmıştır. Azami menzili 1.oookm, Harpy-I Taarruzi İHA [Fotoğraf: İ. SÜNNETCİ/S&H]. havada kalış süresi 5.5 saat ve LoS kontrol menzili 15okm [röle ile artırılabilir] olan Harpy-I Taarruzi İHA Sistemi, hava savunma baskısı [SEAD] görevlerinde kullanılmaktadır. 2-18GHz frekansları arasında RF enerji yayan hedeflere karşı [SAM radarları, erken ihbar radarları ve gemi radarları gibi] kullanılabilen Harpy-I, PX-139 tipi patlayıcı ve harp başlığında bulunan 7.ooo çelik bilyenin parça tesiri etkisiyle hedefini tahrip etmektedir. Harpy-I Taarruzi İHA nın kanat açıklığı 2.1om, uzunluğu ise 2.75m dir. İUS ne ilave olarak HvKK envanterinde halen üç CN M ELINT/SIGINT Uçağı ile İnsanlı Keşif Uçağı Geliştirme Projesi [Gören-I] Projesi altında TAI tarafından İGK/ISR konfigürasyonuna dönüştürülen üç C-160D İGK/ISR Uçağı yer almaktadır. 211 inci Filo Komutanlığı [Çağrı Adı: Gezgin] tarafından uçurulan ve Elektronik ve Sinyal İstihbaratı [RF haberleşmesini dinleme ve kestirme] görevlerinde kullanılan CN M C-160D İGK/ISR Uçağı [Fotoğraf: S&H Arşivi]. ELINT/SIGINT Uçakları diğer sensörlere ilave olarak kanat altında taşınabilen Aselsan ürünü iki MILSIS-2U ELINT/SIGINT Podu ile donatılmışlardır. Sözleşmesi SSM ile TAI arasında imzalanan yaklaşık ABD$18.5 Milyon değerindeki Gören-I kapsamında İGK/ISR Uçağı konfigürasyonuna dönüştürülen C- 160D İGK/ISR Uçaklarına, Aselsan ürünü AselFLIR-300T [uçaklardan biri üzerinde FLIR Systems ürünü Star Safire 380HD FLIR Sistemi de denenmiş ve başarılı sonuçlar elde edilmiştir] ve elde edilen görüntülerin Yer İstasyonuna indirilmesini sağlayacak Hava Veri Terminali ve Anteni entegre edilmiştir. Uçak kabinine ise renkli ekranlara sahip iki Operatör Konsolu yerleştirilmiştir. TAI tarafından SPK için hazarlanan Taslak Raporda TAI ile SSM arasında Eylül 2o13 te üç C-160 Uçağının hava veri platformuna dönüştürülmesi ve bu uçakların istihbarat gözetleme ve keşif [İGK/ISR] konfigürasyonunda modernizasyonuna ilişkin bir sözleşme imzalandığı ve bu Uçaklara yönelik olarak ayrıca lojistik hizmetlerin de sağlanacağı bilgisine yer verilmiştir. Rapora göre söz konusu programın 2o15 son çeyreğinde tamamlanması planlanmıştır. Projenin SSİK kararı ile başlatılan ikinci aşaması ise Erciyes Projesi altında modernize edilecek iki C-130T Uçağının GunShip [Silahlı Uçak] konfigürasyonuna dönüştürülmesini kapsıyor. Bu kapsamda uçaklara bir veya iki FLIR Sistemine ilave olarak 3omm çapındaki çift beslemeli GAU-23 Bushmaster Otomatik Topu ile halen KC-130J Harwest Hawk ve AC-130W Stinger II [eski adı MC-130W Dragon Spear] Uçaklarında da kullanılan nokta vuruş hassasiyetine sahip güdümlü [lazer, INS/GPS veya IIR] füzelerin takılması bekleniyor. Hedefleme Podları: HvKK nın gece, gündüz ve her türlü hava şartında hassas taarruz imkan ve kabiliyetlerini artırmak amacıyla başlatılan Hedefleme Podu Projesi iki aşamada gerçekleştirilmektedir. İlk aşama, F-16 ve F-4E 2020 Phantom II Uçaklarında kullanıl-

19 İbrahim SÜNNETCİ 33 Üstte Aselsan tesislerinde nihai montajı yapılan bir AselPOD Hedefleme Podu, yanda ise solda AN/AAQ- 33 Sniper XR Geliştirilmiş Hedefleme Podu [ATP] ve sağda AN/AAQ-13 LANTIRN ER Seyrüsefer Podu görülüyor [Fotoğraflar: Aselsan ve S&H Arşivi]. mak üzere toplam 2o AselPod Hedefleme Podunun Aselsan tarafından tamamen özgün, milli ve güncel teknolojiler kullanılarak yurt içinde geliştirilmesini ve Uçaklara entegre edilmesini kapsamaktadır. Haziran 2oo6 da imzalanan ve mali boyutu ABD$54.5 Milyon olan ilk AselPod Sözleşmesi; geliştirme, prototip imalat [4 adet] ve entegrasyon maliyetlerini kapsamaktadır. Prototiplerin başarılı olması durumunda ilave en az 16 podun seri üretim için sipariş edilmesi bekleniyor. Eskişehir de 1 inci HİBMK tesislerinde bulunan F- 4E 2020 ve F-16C/D Blok 40 Sistem Entegrasyon Laboratuvarları [SEL/SIL] nda icra edilen çalışmaların ardından uçak entegrasyon testlerine başlanmış olup, bu çerçevede üretimi tamamlanan AselPod prototipleri ile 1 inci HİBMK tesislerinde F-4E 2020 ve F-16C/D Blok 40 Uçakları üzerindeki Harici Yük Sertifikasyon ve uçuş emniyeti testleri başarıyla tamamlanmıştır. AselPOD ile F-4E 2020 ve F-16C/D Blok 40 Uçakları üzerindeki uçuş testlerine Test Uçuş Emniyet Kurulu [TUEK] onayından sonra başlanmıştır. Halen F-4E 2020 ve F-16C/D Blok 40 Uçaklarına yönelik entegrasyon faaliyetlerine SEL de devam edilmektedir. AselPod un PO-III ve PO-IV Uçakları [F-16C/D Blok 40M/50M ve Blok 50+] üzerindeki entegrasyon ve sertifikasyon çalışmaları kapsamında ise bir pod, SEL testleri için ABD ndeki Lockheed Martin tesislerine gönderilmiştir. AselPod un F-16 Uçaklarına entegrasyonu konusunda Aselsan, Lockheed Martin ile işbirliği yapmaktadır. İlk aşama faaliyetlerinin 2o15 içinde tamamlanması ve akabinde ayrı bir sözleşme altında yürütülecek Seri Üretim Fazı na geçilmesi bekleniyor. AselPod, yer/satıh ve hava hedeflerinin tespit, teşhis ve tanıma, kameralar ile pilota gündüz ve gece görüş, orta ve yüksek irtifada seyrüsefer, hedefleri otomatik olarak izleyebilme [sekiz hedef] ve hedef konum bilgilerini ekranda sergileme, LGB mühimmatını yönlendirmek için milli kod kabiliyetli lazer aydınlatma, işaretleme ve data link [çift yönlü (up/down link), Seri Üretim Fazı nda bu kabiliyetin kazanılması hedefleniyor] kabiliyetine sahip olacaktır. Çift yönlü sayısal [videolar şifrelenerek yere indirilebilecek ve gerektiğinde yer istasyonundan ya da diğer dost unsurlardan görüntü alınabilecek] data link kabiliyeti sayesinde İleri Hava Kontrolörleri de uçaklara uçuş esnasında yön tarifi ve hedef görüntüsü iletimi yapabilecektir. Envanterdeki AN/AAQ- 33 Sniper XR Geliştirilmiş Hedefleme Podu [ATP] halen sadece video indirimi [down link] için analog [videolar şifrelenmeden yere indirilmekte] yapıdaki video down link kabiliyetine sahiptir. Başlangıçta 2 nci nesil bir dedektör ile donatılması planlanan AselPod, yüksek irtifa, uzun menzil ihtiyacı nedeniyle 3 üncü nesil 3-5 Mikron Orta Dalga [MWIR] bandında çalışan 64ox512 pixel çözünürlüklü soğutmalı tipte Odak Düzlemli Dizin [Focal Plane Array-FPA] tipi dedektöre sahip yerli tasarım bir termal kamera [FLIR] ve 768x576 piksel siyah beyaz gündüz görüş kamerası [CCD-TV] ile donatılmıştır. Temel görevi hedefleme podu olan AselPod, termal kameranın Süper Geniş Görüş Açısı [SFoV] modunda pilota sunduğu 28x21 lik görüş açısı sayesinde gece şartlarında seyrüsefer sırasında da kullanılabilecek. AselPod, 235cm uzunluğunda, 43cm genişliğinde ve 235kg ağırlığındadır. Buhar Döngülü Soğutma Sistemi ne sahip bir Çevresel İklimlendirme Sistemi ile donatılan AselPod, aynı anda sekiz hedefi birden takip edebilecek kabiliyettedir. Podun sensörlerin yerleştirildiği gimbal kısmı geriye doğru -15o ve yukarıya doğru +45 hareket edebilmekte. 40.ooo+ft irtifada görev yapabileceği belirtilen AselPod un 25km menzilden lazerle hedef işaretlemesi yapabileceği ve 45km menzilden bir F-16 Uçağını, 15km menzilden ise bir ana muharebe tankını tespit edebileceği iddia ediliyor. Hedefleme Podu Projesi nin ikinci aşamasında ise F-16C/D Blok 50+ Uçaklarında kullanılmak üzere FMS kanalından 3o ar AN/AAQ-13 LANTIRN ER Seyrüsefer ve AN/AAQ-33 Sniper XR ATP tedarik edilmiştir. Bu çerçevede Lockheed Martin ile ABD Hükümeti arasında 11 Aralık 2oo9 da ABD$118.3 Milyon değerinde bir sözleşme imzalanmıştır. LANTIRN ER Podları yeni üretim olmayıp, ABD Hava Kuvvetleri envanterindeki podların modernize edilmesi ile elde edilmiştir. Türk Hava Kuvvetleri personeline podlara ilişkin gerekli eğitim de verilmiştir. Bu sistemler, Türk Hava Kuvvetlerinin daha önce Öncel Proje-I [PO-I] F-16C/D Blok 40 Uçakları için Peace Moon Programı altında tedarik edilen toplam 4o AN/AAQ-14 Hedefleme ve 4o AN/AAQ-13 Seyrüsefer podunu desteklemektedir. 3-5 mikron dalga boyunda orta-bantda çalışan 512x64o pixel çözünürlükte Staring Focal Plane Array dedektöre sahip olan 3 üncü nesil Sniper XR ATP, bu sayede LANTIRN gibi 2 nci nesil podlara kıyasla hem daha yüksek çözünürlükte görüntü, hem de 2-3 kat daha uzun bir tespit menzili kabiliyeti sunmaktadır. Sabit ve hareketli kara ve hava hedeflerine

20 34 Türk Hava Kuvvetleri Yarınlarını Şekillendiriyor! azami 86nm menzile kadar kullanılabildiği belirtilen Sniper XR ATP ile 22nm menzilden bir kamyon veya 27nm menzilden bir B737 Yolcu Uçağına kilit atılabildiği iddia edilmektedir. Elektronik Harp [EH] Sistemleri Hava Konuşlu Uzaktan ED/ET Sistemleri [Stand-Off Jammer/Hava SOJ]: Tehdit ülkelere karşı gerçekleştirilecek taarruzi hava harekatında, düşmanın her türlü radar ve haberleşme imkanının, tehdit bölgesine girmeden dinlenmesi, karıştırılması ve/veya aldatılmasına imkan tanıyacak hava platformuna entegre edilmiş modern bir uzaktan elektronik dinleme/elektronik taarruz sisteminin Hazır Alım proje modeli altında tedarikinin hedeflendiği Hava Platformunda Uzaktan Elektronik Destek [ED]/Elektronik Taarruz [ET] Sistemi [Hava SOJ] Programı kapsamında acil ihtiyaca yönelik olarak SSM tarafından yerli ve yabancı yüklenici adayı firmalara 16 Ocak 2o15 tarihinde yeni bir Teklife Çağrı Dosyası [TÇD] yayımlamıştır. SSM tarafından yayımlanan duyuruda Gölge ismi verilen Hava Platformunda Uzaktan ED/ET Sistemi Acil Harekat İhtiyacı Programı na yönelik olarak hazırlanan TÇD dokümanının 23 Ocak 2o15 tarihine kadar SSM EH ve Radar Sistemleri Daire Başkanlığından temin edilebileceği belirtilmiş ve tekliflerin en geç 23 Şubat 2o15 günü saat 16:00 a kadar teslim edilmesi istenmiştir. TÇD de Gölge Programı nın kapsamı; Sistemlerin üretimi, teslimatı ve kabulü, görev ekipmanının sistemlere entegrasyonu ve enstalasyonu, Gerekli baraka ve binaların inşası, Sistemlerin test ve değerlendirmesi, bakım konsepti ve teknik destek ihtiyaçları, ELD/ILS malzemeleri, işletim ve idameye yönelik eğitimler, Teknik Destek ve garanti süresi olarak tanımlanmıştır. Gölge Programı altında iş jeti üzerine yerleştirilecek 2 adet ED/ET Sisteminin [uçak+eh Görev Sistemi bir bütün olarak] tedarik edilmesi bekleniyor. Ancak, böylesine kapsamlı bir ihtiyaç için yüklenici adayı firmalara tekliflerini hazırlamaları maksadıyla sadece 1 aylık bir sürenin verilmiş olması dikkat çekicidir. SatCom, ComInt ve ElInt sensörlerini içeren Elta ürünü ELI-3001 AISIS Hava Konuşlu Entegre SigInt Sistemi ile donatılmış solda Hindistan Dış İstihbarat Servisi RAW a ait Bombardier Global 5000 ve sağda IAF nin Nevatim Hava Üssü nde konuşlu 122nci Taktik Hava SigInt Filosu tarafından kullanılan Gulfstream G550 iş jeti görülüyor. Her iki uçak aynı zamanda Gölge Programı için de hava platformu adayıdır [Fotoğraflar: Meir FEDER ve Internet]. İlk SSİK kararı 2ooo yılında alınan ve çalışmaları o tarihten bugüne süren Hava SOJ Programında daha önce Ana Yüklenici olarak Aselsan seçilmiş ve firmadan 2o13 yılı içinde bir teklif alınmıştı Program; 1 [prototip] + 3 [opsiyon] adet jet uçağından oluşacak hava platformlarının yurtdışından hazır alınmasını, milli imkanlar ile geliştirilecek Uzaktan ED/ET Sistemlerinin geliştirme, test ve uçaklara entegrasyon çalışmalarının ise Aselsan sorumluluğunda ve azami yerel katılım ile yurtiçinde gerçekleştirilmesini kapsamaktaydı. Program kapsamında geliştirilerek bir hava platformuna entegre edilecek EH Görev Sisteminin Türkiye deki EH kabiliyetlerinin bugüne kadar geliştirdiği en kapsamlı ürün olması hedeflenmişti. Projedeki en zorlu konulardan birisi de yüksek çıkış güce sahip bir EH sisteminin ve ilgili görev teçhizatının uçuş güvenliğine ve uçak üzerindeki elektronik ekipmanlara herhangi bir olumsuz etkiye yol açmadan taşıyıcı platforma entegrasyonu olarak gösterilmişti. Proje kapsamında, hava platformunun yapısal modifikasyonu ve bu modifikasyona ilişkin görev sistemsiz sertifikasyon çalışmalarının uçak üreticisi firma tarafından uçağın üretildiği ülkenin sertifikasyon otoritesi ile birlikte, EH Görev Sisteminin uçağa entegre edilmesini müteakip gerekli sertifikasyon çalışmasının ana yüklenici Aselsan tarafından milli sertifikasyon otoritesi ile birlikte gerçekleştirilmesi planlanmıştı. Projeye yoğun siparişleri ve faaliyetleri nedeniyle ticari uçak üreticilerinin beklendiği ilgiyi göstermediği, buna karşın iş jeti üreticisi firmaların hava platformlarını sağlamak üzere proje ile ilgilendikleri belirtilmişti. Projede bir ara hava platformlarının kiralanması [ikinci el] seçeneği de gündeme gelmiş ancak daha sonra bu seçenekten vaz geçilerek uçakların yeni üretim olarak satın alınmaları kararlaştırılmıştı. Diğer yandan Aselsan, uçaklarda kullanılmak üzere üreteceği Elektronik Harp, Elektronik İstihbarat ve Radar Sistemlerinin [Hava SOJ Sistemi gibi] platformlara entegrasyonu konusunda işbirliği yapmak üzere uçak bakım ve onarım merkezi olan THY Teknik ile Ocak 2o14 de bir işbirliği anlaşması imzalamıştı. Bu anlaşma ile Hava SOJ Sisteminin seçilecek hava platformuna entegrasyonu aşamasında Aselsan ın THY Teknik in mühendislik gücü ile sahip olduğu teknik altyapıyı kullanabilmesinin önü açılmıştı. Aselsan Ana Yükleniciliğinde yürütülen çalışmaların geleceğine ilişkin nihai kararın ihtiyaç makamının tasarrufunda olduğu belirtiliyor. Aselsan aynı zamanda HvKK nın ihtiyaçları doğrultusunda, elektromanyetik spektrumun etkin kullanımını engelleyecek ve hedef radarları karıştırabilecek kabiliyette MAN taktik tekerlekli aracı üzerine şekillendirilmiş kara konuşlu 1 adet Elektronik Taarruz [ET] ve 1 adet Elektronik Destek [ED] Sistemi prototipini teslim etmek üzere HvKK ile 3o Temmuz 2oo9 tarihinde bir sözleşme imzalamıştır. TL82 Milyon + ABD$15 Milyon değerindeki proje altında geliştirilen ve Kara SOJ olarak tanımlanan sistemin ön kabullerine 2o14 yılı içinde başlanmıştır. Kara konuşlu Hava SOJ sisteminde daha önce KKK na teslim edilenlerden farklı olarak faz dizinli anten mimarisi kullanılmıştır. SPEWS II ve III: HvKK envanterindeki 53 adet F-16C Blok 50 Uçağına kendini koruyucu EH kabiliyetinin kazandırılması maksadıyla başlatılan SPEWS II Projesi kapsamında Radar İkaz Alıcısı [RWR] ve Radar Karıştırıcısı [RF Jammer] ndan oluşan, 7 seti pilot birim olmak üzere, toplam 6o set AN/ALQ-178[V]5+ EH sistemi, yedekleri ve destek teçhizatı tedarik edilmektedir. Sistemlerin uçaklara entegrasyonuna PO-III kapsamında başlanmış ve modernize edilen ve AN/ALQ-178[V]5+ dahili EH Öz Savunma Sistemi ne ait Hatta Değiştirilebilir Birimler [LRU] ile donatılan Blok 50M tipi tek kişilik F-16C Uçaklarından biri ilk entegrasyon testleri için Lockheed Martin in Fort Worth deki tesislerine gönderilmiştir. Söz konusu F-16C Blok 50M Uçağı daha sonra bir