ANONİM ŞİRKETLERİN YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİNDE BULUNAN TÜZEL KİŞİLERİN HUZUR HAKKI ELDE ETMELERİ

Transkript

1 ANONİM ŞİRKETLERİN YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİNDE BULUNAN TÜZEL KİŞİLERİN HUZUR HAKKI ELDE ETMELERİ Ufuk ÜNLÜ 19 * ÖZ Mülga Ticaret Kanunu ndan farklı olarak 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile anonim şirketlerin yönetim kurullarında tüzel kişilerin bizzat yönetim kurulu üyesi olabilme imkânı hüküm altına alınmıştır. Yanısıra, bahse konu Kanun ile yönetim kurulu üyelerine huzur hakkı ödenebilmesi imkânı tanınmıştır. Bu kapsamda, ödenecek huzur hakkı tutarının esas sözleşmeyle veya genel kurul kararıyla belirlenmesi gerekir. Tüzel kişilere huzur hakkı ödenmesi halinde bu tutarların, kurum kazancına dâhil edilip edilmeyeceği yahut katma değer vergisine tabi olup olmayacağının mevcut yasalar kapsamında belirlenmesi ve buna ait işlemlerin nasıl yerine getirileceğinin bilinmesi gerekmektedir. Anahtar Sözcükler: Anonim Şirket, Yönetim Kurulu, Tüzel Kişi, Huzur Hakkı. 1. GİRİŞ Mülga ticaret kanunu ile kıyaslandığında 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin gerek sayıları gerekse nitelikleri açısından birçok yeniliği beraberinde getirmiştir. Yönetim kurullarının etkin, verimli ve hukuka uygun olarak çalışabilmesi 6102 sayılı Kanun ile belirlenen kuralların uyulmasına bağlıdır. Bu nedenle yazımızda anonim şirketlerin yönetim kurulu üyeliğine tüzel kişiler seçildiğinde, tüzel kişi yönetim kurulu üyesi sıfatıyla elde edilecek huzur hakkının şirket tüzel kişiliği veya şirket temsilcisine ödenmesi halinde bu durumun, kurumlar vergisine, gelir vergisine ve katma değer vergisine tabi olup olmadığı hususu üzerinde durulacaktır. 2. ANONİM ŞİRKETLERDE YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİ Öncelikle anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin ayrıca, pay sahibi olmalarına ilişkin mülga Kanunda öngörülmüş bulunan (gereksiz) zorunlu- 19 * Başbakanlık Müfettişi Makale Geliş Tarihi: Yayın Kurulu Kabul Tarihi: MART - NİSAN

2 luk kaldırılmıştır. Böylece hem az ortaklı anonim şirketlerde çok üyeli yönetim kurulu oluşturulmasına olanak tanınmış, hem de yapay hile-i şer iye olan çözümlere başvurulmadan, uzman ve profesyonel yönetim kurullarının kurulabilmesinin yolu açılmıştır. Nihayet, anonim şirketlerde on-line olarak yönetim kurulu toplantısı yapılmasına olanak sağlanmıştır. Buna karşılık, pay senetleri borsada işlem gören anonim şirketler için, kurumsal yönetim ilkelerinin bir gereği olarak uygulanmaya başlayan tarafsız/bağımsız üye uygulamasına ilişkin herhangi bir düzenlemeye Kanunda yer verilmemiştir. Çünkü, bu sistem kapalı anonim şirketler için önerilmemiş, bu şirketler yönünden bir ihtiyaç da gösterilmemiştir. Diğer taraftan Sermaye Piyasası Kurulu halka açık şirketler için bu uygulamayı ülkemizde başlatmıştır. Öte yandan anonim şirketlerde kural olarak, bir tüzel kişi yönetim kuruluna üye seçildiği takdirde, tüzel kişiyle birlikte, tüzel kişi adına, tüzel kişi tarafından belirlenen, sadece bir gerçek kişi de tescil ve ilan olunur; ayrıca, tescil ve ilanın yapılmış olduğu, şirketin internet sitesinde hemen açıklanır. Tüzel kişi adına sadece, bu tescil edilmiş kişi toplantılara katılıp oy kullanabilir. Burada tüzel kişilerin yönetim kurulu üyesi olabilmelerine olanak tanınmış ve tüzel kişinin yönetim kurulu üyesi olarak sorumlu tutulmasının yolu açılarak şirkete, pay sahiplerine ve alacaklılara güvence verilmiştir. Düzenleme sorumluluk hukukunun ana gelişme ekseni ile çakışmaktadır. Dev yapılı, çok uluslu şirketlerin; temsilcilerinin arkasına gizlenmelerine hukukun seyirci kalması sadece adaletsizliği artırmakla kalmamakta aynı zamanda hukuka güveni de sarsmakta, hukukî gerçeğe göz kapama anlamına gelmekte ve kanun koyucuyu da hukuk kuralının nesnelliği yönünden müşkül durumda bırakmaktadır. Bu uygulama ile çağdaş, hakça bir sorumluluk sistemi kabul edilerek, tüzel kişinin temsilcisinin üye seçilmesi ile üyenin (temsilcinin) tüzel kişi ile arasındaki bağın kesildiği ve tüzel kişinin, temsilcisinin eylem ve kararlarından sorumlu tutulamayacağı şeklindeki yapay teori reddedilmiştir. Artık, tüzel kişilerin temsilcilerinden oluşan zayıf malvarlıklı üyelerin sorumluluğu ile hukukî gerçeklere göz yumulmayacaktır. Tüzel kişi yönetim kuruluna bizzat gelemeyeceği için toplantıya katılacak olan gerçek kişi onun tarafından belirlenir ve onun adına tescil ve ilân olunur. Toplantılara anılan gerçek kişi katılıp oy kullanır. Kullanılan 114 MART - NİSAN

3 oy tüzel kişinindir. Tescil, tüzel kişinin üyeliğini söz konusu gerçek kişinin kişiliğinde somutlaştırıp belirgin konuma getirmekte ve bu yönden kurucu bir etkiye sahip bulunmaktadır. İlan ise bunu üçüncü kişilere bildirir. Ayrıca tescil ve ilân keyfiyeti şirketin web sitesinde de yayımlanır. Belirleme, tüzel kişinin kurula her toplantıda farklı kişileri yollayarak kurulun çalışmasını ve istikrarını bozmasına engel olmak amacına yöneliktir. Tüzel kişi adına tescil ve ilân edilecek kişi, tüzel kişi tarafından belirlenir, yoksa genel kurul tarafından seçilmez; esas sözleşmeye bu yolda hüküm konulamaz. Çünkü, seçimle tüzel kişi yönetim kuruluna üye olmuştur. Tüzel kişi, kendi adına toplantılara katılacak kişiyi değiştirmek istiyorsa şirkete başvurarak yeni kişiyi tescil ve ilân ettirmelidir. Gerçek kişiyi belirlemek ve değiştirmek hakkı sadece tüzel kişiye aittir. Ancak şirketin, haklı sebeplerin varlığında tüzel kişiden değiştirme talebinde bulunmaya hakkı vardır. Bu düzenleme ile yıllardır hukukumuza hâkim olan bir tüzel kişinin yönetim kurulunda birden çok temsilciye sahip ve birden çok oyu haiz olmasına ilişkin teoriye ve dogmatiğe aykırı, menfaatler dengesini bozan uygulama da son bulacaktır. Çünkü her üye gibi tüzel kişi de yönetim kurulunda bir oy hakkına sahip olacaktır. Diğer bir nitelik olarak, yönetim kurulu üyelerinin ve tüzel kişi adına tescil edilecek gerçek kişinin tam ehliyetli olmaları şarttır sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği ilk dönemde getirilen yüksek öğrenim görmüş olma şartı ise kaldırılmıştır. Ayrıca yönetim kurullarında üyeliği sona erdiren sebepler seçilmeye de engeldir. Bu kural, mahkeme kararlarında ve öğretide kabul görmüş bir husustur. Son olarak, Devlet, il özel idaresi, belediye, köy ile diğer kamu tüzel kişilerinin pay sahibi olduğu şirketlerde, sayılan tüzel kişiler veya bunların gerçek kişi temsilcileri yönetim kuruluna seçilebilir. Yönetim kurulu üye sayısı ikiden fazla olan şirketlerde üyelerin tamamının aynı kamu tüzel kişisinin temsilcisi olmaması şartıyla kamu tüzel kişisini temsilen birden fazla gerçek kişi yönetim kuruluna seçilebilir. 3. HUZUR HAKKI 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun yönetim kurulu üyelerinin mali hakları başlıklı 394 üncü maddesinde Yönetim kurulu üyelerine, tutarı MART - NİSAN

4 esas sözleşmeyle veya genel kurul kararıyla belirlenmiş olmak şartıyla huzur hakkı, ücret, ikramiye, prim ve yıllık kârdan pay ödenebilir denilmek suretiyle huzur hakkı konusuna yer verilmiştir. Esasen huzur hakkı, yönetimde söz sahibi kişilerin aldıkları sorumlulukların karşılığı olarak bu kişilere ödenen maddi bir gelirdir, haktır. Anonim şirketlerde yönetim kurulu üyelerine ve limited şirketler için müdür sıfatına sahip ortaklar ve müdür olmayan ortaklara huzur hakkı ödemesi yapılabilmektedir. Huzur hakkı ödemesi yapılabilmesi için bu durumun ve huzur hakkı olarak ödenecek miktarın esas sözleşmede belirtilmesi yahut buna ilişkin bir kararın genel kurulda alınması gerekmektedir. Bu kapsamda yönetim kurulu üyesi olan tüzel kişilerin aldıkları huzur hakkı miktarının vergi kanunları karşısındaki durumu, altta yer alan başlıkta ele alınmıştır. 4. TÜZEL KİŞİLERİN YÖNETİM KURULU ÜYESİ OLARAK ALDIKLARI HUZUR HAKKI 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 1 inci maddesinin ikinci fıkrasında, kurum kazancının gelir vergisinin konusuna giren gelir unsurlarından oluştuğu hükmüne yer verilmiş olup; 6 ncı maddesinde de, kurumlar vergisinin, mükellefin bir hesap dönemi içinde elde ettiği safi kurum kazancı üzerinden hesaplanacağı, bu kazancın tespitinde de Gelir Vergisi Kanununun ticari kazanç hakkındaki hükümlerinin uygulanacağı hükme bağlanmıştır. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 1 inci maddesinde, Gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tâbidir. Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. hükmüne yer verilmiş olup, 2 nci maddesinde de gelire giren kazanç ve iratlar yedi bent halinde sayılmıştır. Aynı Kanunun Ücretin tarifi başlıklı 61 inci maddesinde; ücretin, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatler olduğu; ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edil- 116 MART - NİSAN

5 miş bulunmasının onun mahiyetini değiştirmeyeceği hükmüne yer verilmiş olup, 94 üncü maddenin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde ise hizmet erbabına ödenen ücretler ile 61 inci maddede yazılı olup ücret sayılan ödemelerden (istisnadan faydalananlar hariç) 103 ve 104 üncü maddelere göre tevkifat yapılacağı hükme bağlanmıştır sayılı Türk Ticaret Kanununun 359 uncu maddesinin birinci fıkrasında, anonim şirketin, esas sözleşmeyle atanmış veya genel kurul tarafından seçilmiş, bir veya daha fazla kişiden oluşan bir yönetim kurulunun bulunacağı; ikinci fıkrasında, bir tüzel kişinin yönetim kuruluna üye seçildiği takdirde, tüzel kişiyle birlikte, tüzel kişi adına, tüzel kişi tarafından belirlenen, sadece bir gerçek kişinin de tescil ve ilan olunacağı; ayrıca, tescil ve ilanın yapılmış olduğunun, şirketin internet sitesinde hemen açıklanacağı; tüzel kişi adına sadece, bu tescil edilmiş kişinin toplantılara katılıp oy kullanabileceği hükmü yer almaktadır. Aynı Kanunun 394 üncü maddesinde ise yönetim kurulu üyelerine, tutarı esas sözleşmeyle veya genel kurul kararıyla belirlenmiş olmak şartıyla huzur hakkı, ücret, ikramiye, prim ve yıllık kârdan pay ödenebileceği hükme bağlanmıştır. Öte yandan, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun; 1/1 inci maddesinde; ticarî, sınaî, ziraî faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde Türkiye de yapılan teslim ve hizmetlerin KDV nin konusunu oluşturduğu, 4/1 maddesinde; hizmetin, teslim ve teslim sayılan haller ile mal ithalatı dışında kalan işlemler olduğu, bu işlemlerin; bir şeyi yapmak, işlemek, meydana getirmek, imal etmek, onarmak, temizlemek, muhafaza etmek, hazırlamak, değerlendirmek, kiralamak, bir şeyi yapmamayı taahhüt etmek gibi, şekillerde gerçekleşebileceği, 20/1 inci maddesinde, teslim ve hizmet işlemlerinde matrahın bu işlemlerin karşılığını teşkil eden bedel olduğu, Hükümlerine yer verilmiştir. Diğer taraftan, KDV oranları, KDV Kanununun 28 inci maddesinin verdiği yetkiye dayanılarak yayımlanan 2007/13033 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile Kararname eki (I) sayılı listede yer alan teslim ve hizmetler için %1, (II) sayılı listede yer alan teslim ve hizmetler için %8, listelerde yer almayan vergiye tabi işlemler için %18 olarak tespit edilmiştir. MART - NİSAN

6 5. Sonuç Anonim şirketlerde yönetim kurulu üyelerine, tutarı esas sözleşmeyle veya genel kurul kararıyla belirlenmiş olmak şartıyla huzur hakkı, ücret, ikramiye, prim ve yıllık kârdan pay ödenebilir. Dolayısıyla tüzel kişi olan yönetim kurulu üyesinin de huzur hakkı ve benzeri ücretleri alma hakkı bulunmaktadır. Huzur hakkı bedelleri şirketlerin geliri sayılacağından, bu bedellerin kurum kazancınıza dâhil edilerek vergilendirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, yönetim kurulu üyeliği dolayısıyla alınan huzur hakkı bedellerinden, şirketleri söz konusu yönetim kurullarında temsil eden personele yapılacak ödemeler ücret olarak kabul edileceğinden, bu ödemeler üzerinden şirketler tarafından Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendine göre gelir vergisi kesintisi yapılması gerekmekle birlikte söz konusu ücretin kurum kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınması mümkün bulunmaktadır. Bununla beraber, söz konusu bedeller firmaların yönetim ve idaresine yönelik hizmetin karşılığı olduğundan; bu bedellerin, genel oranda (%18) KDV ye tabi tutulması gerekmektedir. KAYNAKÇA T.C. Yasalar ( ). 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (10700 sayılı) T.C. Yasalar ( ) sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (18563 sayılı) T.C. Yasalar ( ) sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26205 sayılı) T.C. Yasalar ( ) sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (27846 sayılı) 118 MART - NİSAN