FİZİKİ TESLİMATLI DÖVİZ SÖZLEŞMELERİ VOB DA GIVE UP UYGULAMASI SERMAYE PİYASASI KURULU BAŞKANI VEDAT AKGİRAY İLE RÖPORTAJ

Transkript

1 Ocak 2010 FİZİKİ TESLİMATLI DÖVİZ SÖZLEŞMELERİ VOB DA GIVE UP UYGULAMASI SERMAYE PİYASASI KURULU BAŞKANI VEDAT AKGİRAY İLE RÖPORTAJ HAYVANCILIK VE VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ OPSİYONLARIN TEMİNATLANDIRILMASI KREDİ TEMERRÜT SWAPLARI

2

3 Yönetim Kurulu Başkanı nın Mesajı Değerli okurlar, Küresel ekonomik kriz, dünya ekonomisinde 1990 lı yılların başında başlayan ve ortaya yeni güç dengeleri çıkaran trendi biraz daha hızlandırdı li yılların ikinci 10 yılına girerken, ABD ve AB gibi geleneksel süper ekonomilerin karşısında artık Çin in başını çektiği BRIC ülkeleri (Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin) var. G-7 nin dünya ekonomisindeki payı 2002 de yüzde 47.8 iken, 20 te bu oranın yüzde 36.7 ye inmesi bekleniyor. Buna karşılık 2002 de dünya ekonomisinden yüzde 17.6 pay alan BRIC ülkelerinin oranının yüzde 27.4 e çıkacağı öngörülüyor. Bu trend değişiminin getireceği yeni dengeye Türkiye deki tüm aktörlerin dikkat kesilmesi ve buna uygun pozisyon alması önemli. Türkiye ekonomisi zor bir yılı geride bıraktı de başlayıp 2008 in son çeyreğinde biten 27 çeyreklik kesintisiz büyüme, yerini küçülmeye bıraktı için Türkiye ekonomisinin yüzde 3.8 büyümesi öngörülüyor. Ancak büyümenin finansmanı, işsizlik sorununun çözümü ve olası bir siyasi istikrarsızlık riski, üç önemli tehlike olarak karşımızda duruyor yılında siyasi otorite riskleri iyi yönetir, ekonomi öncelikli gündem yapılırsa, ekonominin yüzde 6 ya kadar büyüme potansiyeli olduğunu düşünüyorum. Bu noktada IMF anlaşmasının geleceği kritik öneme sahip yılını, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) için tarihi bir dönemin başlangıcı olarak görüyoruz. 4 Şubat ta 6 yaşına giren VOB, yılı 334 milyar TL işlem hacmi ile tamamladı. Bir başka ifadeyle VOB, 5 yılda 111 kat büyüdü. Bu önemli performans, VOB u küresel bir borsa haline getirme yolunda bize güç ve moral veriyor. Bu vesileyle çok önemli iki gelişmeyi sizinle bir kez daha paylaşmak isterim un Aralık ayında çok önemli bir anlaşmaya imza attık. Yazılım sistemimizi değiştirmek için dünyanın önde gelen şirketlerinden İngiliz Patsystems ile sözleşme yaptık. 6 milyon dolarlık bu anlaşma ile VOB un dönüşümünün çok önemli bir adımı tamamlandı yılının sonuna doğru opsiyon sözleşmelerini hayata geçirmeyi planlıyoruz. Böylece 6 ncı yılımızda VOB un O sunu da işler hale getirmiş olacağız yılını bizim açımızdan önemli kılan gelişmelerden biri de lisanslı depoculuk konusundaki gelişmeler. VOB daki tarımsal kontratların sağlıklı çalışmasına zemin hazırlayacak lisanslı depoculuk konusunda önemli adımlar atıldı. İzmir Ticaret Borsası nın öncülüğünde, bir iki ay içinde VOB tarzı bir çok ortaklı lisanslı depo şirketi kurulması planlanıyor. Çeşitli ticaret borsaları ve bankalarımız bu şirkete ortak olmaya çok hevesli. Bu konuda çok hızlı mesafe almayı umuyoruz. VOB da gelişmeler hız kesmiyor. Dinamik bir borsa olarak, elektrikten gayri menkule kadar önemli birkaç alanda, piyasaların ihtiyaç duyduğu vadeli kontratları çıkarmak için profesyonel kadromuz yoğun şekilde çalışıyor. VOB u daha geniş kesimlere tanıtmak için başlattığımız çalışmalar da hızlanarak sürüyor. Bu vesileyle borsamızda işlem yapan 91 değerli aracı kurumu, yatırımcıları korunma amaçlı işlemler yapmaya yönlendirmeleri konusunda biraz daha aktif olmaya davet ediyorum. Saygılarımla Işınsu Kestelli 1

4 2

5 Genel Müdür ün Mesajı OCAK 2010 VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI VOBJEKTİF Değerli VOBJEKTİF Okurları; 2010 yılının ilk Vobjektif i biraz gecikmeli olsa da sonunda elinize ulaştı. Yoğun işlerimiz arasında böyle gecikmeler olabiliyor, okuyucularımızın bizi mazur görmesini diliyorum yılı da VOB için iyi bir yıl oldu, işlem hacmimizdeki yükseliş sürüyor. Toplamda 334 milyar TL civarındaki yıllık işlem hacmi ile 2008 yılına göre işlem hacmimizde yaklaşık % 60 artış gerçekleşti yılında artık mevcut sözleşmelerdeki işlem hacminden daha çok, piyasaya ve yatırımcılara sunacağımız yeni ürünler üzerine yoğunlaşacağız yılının Kasım ayında başlattığımız reklam kampanyasının da VOB un ülke çapında bilinirliğinin artmasına katkısı olduğu yaptırdığımız anketle tespit edildi, bu da reklam kampanyamızın amacına ulaştığını gösteriyor. Güzel ve ilgi çekici bir animasyon ile desteklenen isimli tanıtım amaçlı web sitesi de büyük ilgi gördü, beğeni topladı. Yine bu sitenin ardından adresli web sitemizi de tamamen yeniledik ve yeni kurumsal kimliğimizi web sitemize yansıttık. Yeni web sitemizin de sizler tarafından beğenileceğini umuyorum. Vobjektif in bir önceki sayısında Bu dergi sizlerin önüne geldiğinde muhtemelen bizim yaptığımız yeni yazılım anlaşması haberi medyaya yansımış olacak ifademi dikkatli okurlarımız hatırlayacaklardır. Nitekim 2009 yılının Aralık ayında yabancı bir yazılım firması ile kapsamlı bir yazılım sözleşmesi imzaladık ve bunu duyurduk. Sadece bir alım satım sistemi olmayan, aynı zamanda entegre bir risk yönetimini de içeren bu yeni projemiz ülkemiz sermaye piyasalarında bence çok büyük bir adım olacak. Döviz sözleşmelerindeki bizce yanlış olan stopaj uygulaması ile BSMV ye ilişkin itirazlarımız devam ediyor. Gelir İdaresi Başkanlığı ve Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü ile görüşmelerimiz sürüyor. Borsamız açısından özellikle kaldıraçlı döviz türevlerinin vergi avantajı dikkate alındığında son derece haksız bir rekabet ortamı ile karşı karşıya kaldığımızı, bu durumun düzeltileceğine ilişkin olarak son derece umutlu olduğumuzu, bu konunun çözümü halinde dövize dayalı vadeli işlemlerde günlük milyon Dolar işlem hacminin hayal olmadığını ifade etmek istiyorum. Yatırımcılarımıza sunduğumuz vadeli işlem sözleşmelerinin tamamı nakit uzlaşma esasına dayalı idi yılında VOB tarihinde ilk defa fiziki teslimatlı kontratlar devreye alındı. VOB da fiziki (hesaben) Çetin Ali Dönmez teslimata dayalı TL/USD ve TL/Euro sözleşmelerini işleme açtık. Henüz çok yeni olmakla birlikte bu sözleşmelerin de yatırımcılar, reel sektör ve köklü bir geçmişi olan Kapalıçarşı esnafı tarafından ilgiyle karşılanacağını düşünüyorum. Yapmakta olduğumuz çalışmalar çerçevesinde, 2010 yılının ilk yarısında Dolar/Euro çapraz döviz vadeli işlem sözleşmeleri ile Dolar/Ons Altın sözleşmelerini işleme açmayı planladığımızın da bilinmesinde fayda görüyorum. Borsamızın yurtdışı yatırımcılara daha iyi tanıtılması amacıyla 2010 yılında Londra da ve Şikago da yapılacak fuarlara 2009 yılında olduğu gibi yine katılmayı ve ülkemizi temsil etmeyi planlıyoruz. Yurt içinde de geçtiğimiz günlerde yapılan altın ve kuyumculuk sektörünü biraraya toplayan Gold İstanbul 2010 fuarına katıldık, 2009 yılında en yüksek işlem hacmi artışı oranını yakaladığımız TL/Gram Altın Sözleşmemizi tanıttık yılında yurt içinde benzer fuar ve organizasyonlarda stand açmaya devam edeceğiz. Hedefimiz ülkemiz sermaye piyasalarının ve yatırımcı tabanının gelişmesi. Bu yönde sadece VOB olarak kendi çalışmalarımıza yoğunlaşmakla kalmıyor, mümkün olduğu kadar sermaye piyasalarımızın tüm kurumlarıyla da işbirliğimizi sürdürmek ve arttırmak yönünde gayret sarfediyoruz. Sizlere daha iyi haberler vermeyi, piyasa gelişimine katkısı olacak yeni türev enstrümanlar sunmayı diliyor, sevgi ve saygılarımı sunuyorum. 3

6 Bu sayıda... Yıl:5 Sayı: Ocak Yönetim Kurulu Başkanı nın Mesajı Genel Müdür ün Mesajı VOB dan Haberler Güncel VOBJEKTİF VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI HABER BÜLTENİ Sahibi: Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş. Fiziki Teslimatlı Döviz Sözleşmeleri VOB da Give Up Uygulaması Röportaj Prof. Dr. Vedat Akgiray, 4 Temsilci: Çetin Ali Dönmez Sorumlu Müdür: Tolga Uysal Mahiyeti: İktisadi Konular Yayın Türü: Yerel Süreli Yayın Yönetim Yeri: Akdeniz Caddesi Birsel İş Mrk. No: K:6 Alsancak İZMİR Te l: Fax: e-posta:vob@vob.org.tr Reklam: Aslı Ekiz aekiz@vob.org.tr Tel: Grafik & Basım Yeri: Toprak Ofset Mat. İnş.İhr. San. Tic. Ltd. Şti. Bornova Cad. No:9/Z-36 Öztim İş Mrk. Işıkkent-İZMİR Tel : Fax : Basım Tarihi: Sermaye Piyasası Kurulu Başkanı Uzman Görüşü Oya Altıngözlü Pekel, Yatırım Finansman Menkul Değerler A.Ş. Vadeli İşlemler Müdür Yard. Araştırma Hayvancılık ve Vadeli İşlem Sözleşmeleri Opsiyonların Teminatlandırılması Akademik Makaleler Kredi Temerrüt Swapları Etkinlikler Dünyadan Haberler VOB dan Veriler VOB Hakkında Merak Ettikleriniz

7 5

8 VOB dan Haberler VOB dan Haberler FİZİKİ TESLİMATLI DÖVİZ SÖZLEŞMELERİ İŞLEME AÇILDI VOB olarak ülkemiz sermaye piyasalarına yeni bir ürün kazandırmanın gururunu yaşıyoruz. 7 Aralık 2009 tarihinden itibaren artık vade sonunda fiziki (hesaben) teslimatla sonuçlanan VOB-TLDolar ve VOB-TLEuro sözleşmeleri işlem görmeye başlayacak. Yatırımcılarımız ve reel sektör tarafından gelen talepler doğrultusunda işleme açılan fiziki teslimatlı döviz vadeli işlem sözleşmeleri ile artık risk yönetimi çok daha kolay hale geldi. Vade sonunda fiziki teslimatla sonuçlanan Dolar ve Euro sözleşmelerinin büyüklükleri sırasıyla USD ve Euro olarak belirlendi. Böylece daha büyük ve kurumsal yatırımcılar ile reel sektör şirketleri hedeflendi. Başta bankalar olmak üzere tüm üyelerimizin ilgi göstereceğini umduğumuz bu sözleşmelere ilişkin diğer hususlar sözleşme genelgelerinde detaylı olarak yer almaktadır. Yoğun bir çalışma ile sizlere sunduğumuz bu yeni vadeli işlem sözleşmesinin ülkemiz sermaye piyasalarına yeni bir soluk getireceğini umuyoruz. VOB DA POZİSYON TRANSFERİ (GİVE UP) BAŞLADI! Borsamızda emrini vererek işlemi gerçekleştiren üye/hesap ile teminatların ve açık pozisyonların tutulduğu üyenin/hesabın farklılaştırılabilmesine imkan tanıyan pozisyon transferi işlemleri 12 Ocak 2010 tarihinden itibaren başladı. Özel Şartlara Tabi Pozisyon Transferi (Give-up) olarak adlandırılan bu uygulama ile ilgili düzenleme 2009/105 sayılı değişiklik genelgesi ile web sitemizde yer almaktadır. VOB DÜNYANIN EN HIZLI BÜYÜYEN 3. BORSASI Türev piyasalar alanında dünyanın en güvenilir araştırma kuruluşlarından biri olan Futures Industry Association (FIA) ın açıkladığı verilere göre, VOB 2009 yılı ilk dokuz aylık döneminde dünyanın en başarılı 22. borsası durumundadır. Aynı araştırma VOB un bu dönemde dünyanın en hızlı büyüyen üçüncü borsası olduğunu da ortaya koymaktadır. GÜNLÜK İŞLEM HACMİ REKORUMUZ 3 MİLYAR TL Yİ AŞTI! 30 Ekim 2009 tarihinde Borsamız toplam işlem hacmi TL ye ulaşmış ve yeni bir rekor gerçekleşmiştir. Bir önceki rekor 26 Ağustos 2009 da TL ile kırılmıştı. Ayrıca toplam TL lik işlem hacmi ile hisse senedi endeksi sözleşmelerinde de yeni bir rekor gerçekleşmiştir. Böylece 26 Ağustos 2009 tarihinde TL ile kırılan rekor geçilmiştir. 6

9 VOB da Fiziki Teslimatlı Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri Güncel Tolga ÖZBA VOB Eğitim ve Tanıtım Müdürlüğü Eray ALTINTAŞ VOB Eğitim ve Tanıtım Müdürlüğü Bretton Woods Anlaşması nın 1971 yılında ABD tarafından feshedilmesi ile birlikte Doların altına dönüştürülebilirliği kaldırılmış, sabit kur rejimi sona ermiştir. Bundan bir yıl sonra, 1972 yılında ABD de ilk dövize dayalı vadeli işlem sözleşmesi Chicago Mercantile Exchange (CME) tarafından işleme açılmıştır. İlk olarak ABD Dolarının 7 para birimine karşı değeri üzerine vadeli işlem sözleşmeleri alınıp satılmıştır yılından bu yana dalgalı döviz kurundan dolayı riske maruz kalan özellikle ihracat ve ithalatçılar döviz vadeli işlem sözleşmelerini risk yönetiminde sıklıkla kullanmaktadır. 4 Şubat 2005 tarihinde VOB un faaliyete geçmesiyle birlikte döviz vadeli işlem sözleşmeleri de işleme açılmış ve yatırımcılar tarafından büyük bir ilgiyle karşılanmıştır yılından itibaren artmaya devam eden işlem hacmi 2009 yılında toplamda 22 milyar TL yi geçmiştir. nakdi uzlaşmalı döviz vadeli işlem sözleşmelerine ilave olarak fiziki teslimatlı döviz vadeli işlem sözleşmeleri de işleme açılmıştır. Fiziki teslimatlı döviz vadeli işlem sözleşmeleri ile birlikte yatırımcı istediği takdirde vade sonunda dövizi önceden anlaştığı fiyat karşılığında fiziken teslim alabilecek veya fiziken teslim ettiği döviz karşılığında önceden anlaştığı TL miktarını alabilecektir. Fiziki teslimatlı sözleşmeler özellikle reel sektör şirketleri ve kurumsal yatırımcılar için uygun bir yatırım aracı olarak dikkat çekmektedir. Fiziki teslimatlı döviz sözleşmeleri, nakdi uzlaşmalı döviz sözleşmeleri ile başta uzlaşma şekli olmakla beraber sözleşme büyüklüğü, minimum fiyat adımı, vade ayları, son işlem günü, başlangıç/sürdürme teminatları ve pozisyon limitleri hususlarında farklılık göstermektedir. İki sözleşmenin özelliklerinin karşılaştırması aşağıdaki gibidir. 7 Aralık 2009 tarihi itibariyle VOB da işlem gören Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Kotasyon Şekli Günlük Fiyat Hareket Sınırı Nakdi Uzlaşmalı VOB-TL Dolar / TL Euro Vadeli İşlem Sözleşmesi Türk Lirası-ABD Doları / Euro kuru ABD Doları / Euro 1 ABD Doları nın / Euro nun Türk Lirası cinsinden değeri virgülden sonra dört basamak halinde kote edilir (örn. 1,5185 TL veya 2,1785 TL). Baz fiyatın % ±10 udur. Fiziki Teslimatlı VOB-TLDolar / TL Euro Vadeli İşlem Sözleşmesi Türk Lirası-ABD Doları / Euro kuru ABD Doları / Euro 1 ABD Doları nın / Euro nun Türk Lirası cinsinden değeri virgülden sonra dört basamak halinde kote edilir (örn. 1,5185 TL veya 2,1785 TL). Baz fiyatın % ±10 udur. 7

10 Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları 0,0005 (Minimum fiyat adımının değeri 0,5 TL ye karşılık gelir.) Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık (Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Bu üç vade ayından biri Aralık ayı değilse, Aralık vade ayı ayrıca işleme açılır.) 0,0005 (Minimum fiyat adımının değeri 50 TL ye karşılık gelir.) Ocak, Mart, Mayıs, Temmuz, Eylül ve Kasım (Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın iki vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Bu iki vade ayından biri Ocak ayı değilse, Ocak vade ayı ayrıca işleme açılır.) Başlangıç Teminatı Sözleşmenin Vadesi Son İşlem Günü Uzlaşma Şekli Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Gün Sonu Uzlaşma Fiyatı 160 TL / 240 TL Her vade ayının son iş günü Her vade ayının son iş günü Nakdi uzlaşma TCMB nin son işlem günü saat 15:30 itibariyle açıklayacağı gösterge niteliğindeki ABD Doları / Euro satış kuru Borsa kapanmadan önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktarlarına göre ağırlıklı fiyatlarının ortalaması. Eğer kapanış aralığında 10 dan az işlem yapıldıysa, zaman sınırı olmaksızın o gün içerisinde gerçekleşen son 10 işlemin miktar ağırlıklı fiyat ortalamaları alınır TL / TL Her vade ayının son iş günü İlgili vade ayının son iş gününden önceki ikinci iş günü Fiziki (hesaben) uzlaşma TCMB nin son işlem günü saat 15:30 itibariyle açıklayacağı gösterge niteliğindeki ABD Doları / Euro satış kuru Borsa kapanmadan önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktarlarına göre ağırlıklı fiyatlarının ortalaması. Eğer kapanış aralığında 10 dan az işlem yapıldıysa, zaman sınırı olmaksızın o gün içerisinde gerçekleşen son 10 işlemin miktar ağırlıklı fiyat ortalamaları alınır. Pozisyon Limitleri Teslim Tarihi Mutlak pozisyon limiti , oransal pozisyon limiti %10 dur. Pozisyon limitleri hesap bazında uygulanır. Kurumsal hesaplar için geçerli olan istisnalar ilgili genelgelerde belirtilmiştir. Mutlak pozisyon limiti 2.500, oransal pozisyon limiti %10 dur. Pozisyon limitleri hesap bazında uygulanır. Kurumsal hesaplar için geçerli olan istisnalar ilgili genelgelerde belirtilmiştir. Teslim tarihi, fiziki (hesaben) teslim öngören sözleşmelerde dayanak varlığın fiziken (hesaben) teslim edileceği tarihtir. Fiziki (hesaben) teslimatlı Amerikan Doları / Euro Türk Lirası vadeli işlem sözleşmesinin teslim tarihi son işlem gününden sonraki ikinci iş günüdür. Fiziki Teslimatlı Döviz Sözleşmeleriyle Korunma (Hedging) Örneği İhracatçı ABC firması fıstık ihracatı yapan bir şirkettir. Şirket 21 Aralık 2009 tarihinde $ değerinde fıstık ihraç etmektedir. Bu tarihte spotta dolar kuru 1,51 dir. Üretilen fıstığın toplam maliyeti TL dir. İhracatçı ABD Dolarlık alacağını 3 ay sonra Mart 2010 un sonunda tahsil edecektir. Bu durumda ihracatçı 3 ay sonra tahsil edeceği dolar cinsinden alacağı için kur riskine maruz kalmaktadır. İhracatçının $ lık ödemesi geldiğinde Dolar kuru 1,40TL ye düşmüş ve TL bazında vergi öncesi net geliri TL ( TL- 8

11 TL) olmuştur. Dolar kurunun düşmesi ile birlikte ihracatçının geliri de düşmüştür. Çözüm: Vadeli İşlem Sözleşmesi Satmak 21 Aralık 2009 Spot Dolar Kuru : 1,51 FT Dolar/TL VOB VİS:1,53 VOB da işlem yapabilmek için ihracatçının VOB a üye bir aracı kurum veya bankada VOB hesabı açması gerekmektedir. VOB hesapları ile ilgili takas işlemlerini İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) üstlenmektedir. Takasbank her alıcı karşısında satıcı, her satıcı karşısında alıcı görevini yürütmektedir. İhracatçı VOB hesabını açtıktan sonra 21 Aralık tarihinde 1,53 ten 10 adet Mart 2010 vadeli Fiziki Teslimatlı VOB Sözleşmesi satar. Başka bir deyişle ihracatçı şirket vade sonunda ABD Dolarını 1,53 fiyatla satmayı taahhüt eder. Eğer ihracatçı şirket VOB da toplam değeri ABD Doları olan 10 adet fiziki teslimatlı VOB-TLDolar vadeli işlem sözleşmesi satarsa kendini Dolar kurundaki düşüşten koruyabilir. Ve bunu sadece TL (10 sözleşme x TL) teminat yatırarak yapabilir. İhracatçının her iki senaryo için basitleştirilmiş nakit akış tablosuna bakalım: VOB da İşlem Yapılmadığında: Maliyetler İhracat Geliri Spot Kur 21 Aralık Mart 2010 Kur Farkından edilen Zarar 29 Mart 2010 (T Günü) 31 Mart 2010 (T+2) 1,40 (TCMB Satış Kuru) 16:30 1,40 (Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı) TL $ TL ( *1, *1,40) Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi İhracatçı VOB da işlem yaparak kendini dolar kurundaki düşüşten korumuştur. TL/Dolar kuru hangi seviyeye gelirse gelsin ihracatçı kuru 1,53 te sabitlemiştir. Fiziki Teslim Süreci İhracatçı son işlem gününde seans bitimine kadar pozisyonunu kapatmazsa fiziki teslimatı kabul etmiş sayılır. İhracatçı fiziki teslimat yerine nakdi uzlaşmayla pozisyonu kapatmak isterse vade sonuna gelmeden önce son işlem günü seans sonuna kadar pozisyonunu kapatabilir. İhracatçı son işlem gününden itibaren iki günlük süre içerisinde en geç saat 16:30 a kadar(t+2, 16:30) ABD Dolarını Takasbank taki ilgili hesaba yatırması gerekmektedir. T+2 günü saat 16:30 tan sonra ihracatçının hesabına TL aktarılır. (İhracatçının daha önce teminat olarak yatırdığı TL vade sonunda TL olmuştur.) Böylelikle ihracatçının eline geçen toplam miktar TL olur. Başka bir deyişle, ihracatçı ABD Doları kurunu 1,53 TL de sabitlemiş ve dolardaki ani düşüşten etkilenmemiştir. Piyasa İşleyişi ve Takasbank ın Rolü Piyasada Mart 2010 vadeli fiziki teslimatlı VOB-TL Dolar sözleşmesinde sadece dört hesap sahibinin işlem yaptığını ve bu hesapların A ve B aracı kurumlarında açılmış olduğunu düşünelim. Hesap sahiplerinin (1, 2, 3 ve 4 numaralı yatırımcılar) aldıkları pozisyonlar aşağıda yer almaktadır. 29 Mart 2010 tarihinde açıklanan vade sonu uzlaşma fiyatı ise 1,49 dur. Net Vergi Öncesi Kar TL ( *1,40TL TL) VOB da İşlem Yapıldığında: Maliyetler TL İhracat Geliri VOB dan Elde Edilen Kazanç Kur Farkından edilen Zarar Net Vergi Öncesi Kar $ TL (1,53-1,40* *10) TL ( *1, *1,40) TL ( *1,40TL TL TL) 9

12 A ve B aracı kurumu müşterilerinin vade sonundaki pozisyonları şekildeki gibidir. A ve B aracı kurumu müşterileri, ödemelerini vade sonu uzlaşma fiyatından yapacaklardır. Yukarıdaki şekilde de görüldüğü gibi vade sonunda fiziki teslimata tabi olan sözleşmeler Takasbank nezdinde aracı kurum bazında netleştirilmektedir. A aracı kurumun müşterilerinin toplam 2 kısa, 1 uzun pozisyonu var. Net olarak 1 kısa pozisyon bulunuyor. B aracı kurumun müşterilerinin toplam 2 uzun, 1 kısa pozisyonu var. Net olarak 1 uzun pozisyon bulunuyor. A aracı kurumu sadece müşterilerinin net 1 adet kısa pozisyonu için Takasbank a USD T+2 günü saat a kadar yatıracaktır ve karşılığında TL Takasbank tarafından aracı kurum hesabına yatırılacaktır. Aracı kurum almış olduğu TL yi kendi müşterileri arasında netleştirerek müşteri hesaplarına yansıtacaktır. B aracı kurumu sadece müşterilerinin net 1 adet uzun pozisyonu için Takasbank a TL yi T+2 günü saat a kadar yatıracaktır ve karşılığında USD Takasbank tarafından aracı kurum hesabına yatırılacaktır. Aracı Kurum almış olduğu USD yi kendi müşterileri arasında netleştirerek müşteri hesaplarına yansıtacaktır. Vergilendirme Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası tarafından Maliye Bakanlığı ndan alınan görüş çerçevesinde, fiziki teslimata konu döviz vadeli işlem sözleşmelerinin vade sonunda yapılacak uzlaştırma işlemlerinde BSMV mükellefleri için BSMV oranı sıfır olarak uygulanacak, son işlem günü veya öncesinde yapılan pozisyon kapama işlemlerinde ise BSMV yükümlülüğü doğacaktır. yapılmakta olan düzenleme çalışmaları kapsamında değerlendirilmektedir. Fiziki Teslimatlı Döviz Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Faydaları USD ve Euro büyüklüğünde düzenlenmiş olan fiziki teslimatlı vadeli döviz sözleşmeleri özellikle büyük pozisyon taşıyan ve geniş bir portföye sahip olan reel sektör şirketleri ve kurumsal yatırımcıların pozisyonlarını daha kolay bir şekilde oluşturabilmelerini ve pozisyonlarını daha etkin yönetebilmelerini sağlamaktadır. Ayrıca bu sözleşmelerin BSMV den muaf olması BSMV mükellefleri için bir avantaj sağlamaktadır. Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ayrıca VOB da fiziki teslimatlı vadeli döviz sözleşmeleri işlem görmeye başlamadan önce yıl içerisinde yalnızca altı vadede (Aralık, Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim) sözleşme işleme açık iken fiziki teslimatlı sözleşmelerin işlem görmeye başlaması ile birlikte yılın tek aylarında da sözleşme açılmaya başlanmış olup yatırımcılara daha çeşitli ve geniş vade seçenekleri sunulmuştur. Fiziki teslimatlı döviz sözleşmelerinde aynı anda içinde bulunulan aya en yakın iki vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Bu iki vade ayından biri Ocak ayı değilse, Ocak vade ayı ayrıca işleme açılır. Dünyada olduğu gibi Türkiye de de döviz kurları reel sektör şirketleri ve birçok kurumun nakit akışını doğrudan etkilemektedir. Fiziki teslimatlı döviz vadeli işlem sözleşmeleri ile birlikte VOB kur riskine maruz kalan şirketlere etkin bir çözüm aracı sunmuştur. Fiziki teslimata konu döviz vadeli işlem sözleşmelerinde yapılan işlemler gelir vergisi açısından diğer döviz sözleşmeleri ile aynı uygulamaya tabi olmakla birlikte konu, Bakanlıkça 10

13 Özel Şartlara Tabi Pozisyon Transferi İşlemleri (Give-up) Neslihan TELYAR VOB Piyasa ve Takas Müdürlüğü Dünyanın önde gelen finans merkezlerinde faaliyette bulunan kuruluşlar, ülkemizde de faaliyete geçmek için diğer finans piyasalarında mevcut işleyiş esaslarını Türkiye de de uygulamak istemektedir. Bunlardan bir tanesi de farklı kurumsal politika ve stratejiler sebebiyle saklama hizmeti verilmeden borsalardaki alım/satım işlemlerine aracılık yapılması ya da aracılık hizmeti olmaksızın sadece saklama hizmeti verilmesidir. Uluslararası borsalarda yaygın olarak kullanılan ve genel olarak give-up adı verilen süreç ile, alım/ satım emrini veren (işlem gerçekleştiren) üye ile teminatların ve açık pozisyonların saklandığı üyenin farklılaştırılması mümkün hale gelmektedir. Mevcut durumda Borsamızda işlem yapan yatırımcıların pozisyonları işlem gerçekleştirdikleri aracı kuruluş bünyesinde saklanmakta, pozisyon transferi işlemi ise ancak mevzuatta düzenlenen istisnai durumlarda gerçekleştirilmektedir. Yine Borsamızda açık pozisyonların günlük değerlemeye tabi olması ve peşin teminatlandırma dolayısıyla pozisyonlarla teminatların birbirine bağlı tutulması, işlem yapılan aracı kuruluş ile saklamacı aracı kuruluşun farklılaştırılmasını çok daha karmaşık hale getirmektedir. Dünya çapında aracılık üzerine işlem yapan bir aracı kuruluşun risk yönetimi konusunda yeterince deneyime sahip olmadığı dikkate alınırsa, give-up uygulaması bulunmaması nedeniyle Borsamızda işlem yapamaması kaçınılmaz hale gelmektedir. Farklı stratejilerle saklamacılık ve risk yönetimi yapmak isteyip de alım satıma aracılık yapmak istemeyen uluslararası kuruluşların Türkiye de faaliyet gösterenleri de bu durumun karşı tarafını oluşturmaktadır. Bu kuruluşlar da yapılarına alım satıma aracılık işlemlerini almayı tercih etmedikleri için, give-up işlemlerine ihtiyaç duymaktadır. Diğer yandan yabancı kurumsal yatırımcılar ise ülkemiz sermaye piyasasındaki işlemlerini aracı kurumlar aracılığıyla gerçekleştirirken, teminat yönetimi ve pozisyonların saklanması hususlarında uluslararası tanınan ve aralarında kredi ilişkisi olan bankaları kullanmayı tercih etmektedirler. Dolayısıyla, yabancı kurumsal yatırımcılar kendi iç düzenlemeleri, politika ya da stratejileri nedeniyle give-up işlemleri olmaksızın hiç işlem yapamayacak ya da belli limitler içinde kısıtlı işlem yapabilecek olmaları sebebiyle söz konusu uygulamaya ihtiyaç duymaktadırlar. Ayrıca, give-up işlemlerine başlanması ile farklı üyelerden işlem yapmak isteyen yatırımcılar tüm pozisyonlarını tek bir saklamacı üye altında toplayarak daha etkin bir risk yönetimi yapabilme imkanına sahip olacaklardır. Yatırımcılar Türkiye de kurulmuş olan aracı kuruluşların piyasalar konusundaki deneyimlerinden istifade ederken, aynı zamanda uluslararası piyasalarda saklama hizmeti veren aracı kuruluşların güvencesinden yararlanabileceklerdir. Borsamızın faaliyete geçtiği tarihten bu yana üyelerimiz ve yatırımcılarımız tarafından give-up uygulamasına geçilmesi hususunda iletilen talepler Takasbank ve Borsamız tarafından incelenmiş; Borsamız işlem sistemi (VOBİS) ve Takasbank vadeli işlem sistemi (TVİS) üzerinde gerekli revizyonlar yapılmıştır. Üyelerimizin katılımıyla geçtiğimiz yılın Aralık ayında give-up testleri gerçekleştirilmiş, gerek Borsamız işlem sistemi gerekse de Takasbank vadeli işlem sistemi teknik 11

14 açıdan uygulamaya hazır hale getirilmiştir. Give-up uygulaması, SPK mevzuatında 21 Ağustos 2009 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Yönetmeliği nde Özel Şartlara Tabi Pozisyon Transferi başlığıyla yapılan değişiklik ile düzenlenmiştir. Borsa Yönetmeliği nin 91/A maddesine göre, Borsada alım/satım emrini vererek işlemi gerçekleştiren üye ile teminatların ve açık pozisyonların tutulduğu üyenin farklılaştırılabilmesine imkan tanınması amacıyla gerçekleştirilen pozisyon transferi işlemleri özel şartlara tabi pozisyon transferi işlemleridir. Özel şartlara tabi pozisyon transferi (give-up) işlemleri ile takas üyesi aracı kuruluşlar VOB da kurumsal müşterileri adına aldıkları pozisyonları, başka bir takas üyesine aktarabileceklerdir. Özel şartlara tabi pozisyon transferi işlemlerinin yapılabilmesi için pozisyonu devreden üye, pozisyonu devralan üye ve müşteri/müşteriler arasında Özel Şartlara Tabi Pozisyon Transferi Sözleşmesi imzalanması gerekecektir. Sözleşmenin imzalanmasını takiben özel şartlara tabi pozisyon transferi işlemleri Borsa ve Takasbank sistemlerinde gerçekleştirilebilecektir. Portföy hesapları, bireysel müşteri ve global hesaplar pozisyon transferine konu olamazken, sadece kurumsal müşteri hesapları için özel şartlara tabi pozisyon transferi işlemleri gerçekleştirilebilecektir. yaparak ilgili talimatı yine Takasbank sisteminden onaylaması gerekecektir. Devralan üye tarafından talimat onaylandığında, talimatta nakit virman tutarı girilmiş ise; söz konusu tutar ilgili üyenin serbest cari hesabından bloke edilecektir. Bloke koyma işlemi gerçekleşen talimatlar için elektronik pozisyon aktarım mesajı oluşturulacak ve VOBİS e gönderilecektir. Söz konusu takas üyelerinin serbest cari hesaplarında, talimatta nakit virman tutarı girilmiş olmasına rağmen bloke için yeterli nakdin bulunmaması, devreden ve/veya devralan üyenin ilgili müşteri hesabında yeterli teminat olmaması veya devreden hesapların teminat tamamlama yükümlülüğü olması halinde pozisyon transferi talimatı gerçekleşmeyecektir. Nakit blokesinin konulamaması veya pozisyon devreden ve/veya devralan hesaptaki teminatın ya da pozisyon limitinin yetersiz olması durumunda bekleyen talimatlar belirli aralıklarla sistem tarafından otomatik olarak gerçekleştirilmeye çalışılacaktır. Aynı gün valörlü talimatlar seans sona erdiğinde seans dışı talimata dönüştürülerek ertesi iş günü belirlenen saate kadar yeterli teminat yatırıldığında ya da pozisyon limiti uygun hale geldiğinde gerçekleşmek üzere sistemde tutulacaktır. Gerekli bloke koyma işlemi gerçekleştirilemezse ve/ veya teminat ve/veya pozisyon limiti yetersizliği günsonunda belirlenen saate kadar giderilmezse talimatlar iptal edilecektir. Özel şartlara tabi pozisyon transferi işlemleri TVİS de onaylanmış talimatlara istinaden VOBİS de gerçekleşecek ve TVİS e işlemin tamamlandığına ilişkin elektronik teyit mesajı gönderilecektir. VOBİS den onay alan talimatlar için blokenin konulduğu üye serbest cari hesabındaki bloke çözülerek, karşı üyenin serbest cari hesabına bloke tutarı kadar nakit transferi yapılacak ve böylece özel şartlara tabi pozisyon transferi işlemi tamamlanacaktır. Özel şartlara tabi pozisyon transferi talimatları seans içinde işlem seçerek ya da seans tamamlandıktan sonra açık pozisyon seçerek verilebilecektir. Pozisyonları devreden takas üyesinin, giriş ve doğrulama olacak şekilde talimatı iki aşamalı olarak Takasbank vadeli işlem sistemindeki ilgili menüden tanımlaması gerekirken pozisyonları devralan takas üyesinin ise gerekli kontrolleri 12

15 pozisyonu devreden üyeye ait olacak; pozisyon aktarımı tamamlandıktan sonra açık pozisyonlardan doğan tüm hak ve yükümlülükler ise devralan üyeye geçecektir. Özel şartlara tabi pozisyon transferi işlemlerine başlanmasıyla birlikte aracılık faaliyetine odaklanmış üyelerimizin yanısıra saklama ve risk yönetimine odaklanmış üyelerimizin ve özellikle yabancı kurumsal yatırımcılarımızın, işlem gerçekleştiren üye ile teminatların ve açık pozisyonların saklandığı üyenin farklılaştırılması yönündeki beklentileri karşılanmış olacaktır. Özel şartlara tabi pozisyon transferi talimatına konu işlemlerde, seans içi talimatlarda seçilen işlemlerin ağırlıklı ortalama fiyatı (ilgili sözleşmenin fiyat kotasyonuna uyumlu olarak virgülden sonra basamak sayıları dikkate alınacak şekilde), seans dışı talimatlarda ise uzlaşma fiyatı esas alınacaktır. Pozisyon devrinin gerçekleşmesi için yeterli teminat tutarının hesaplanmasında pozisyon devredilen hesabın teminant tutarının pozisyon devri tamamlandığındaki son durumu dikkate alınacakır. Pozisyon devri sonucunda pozisyon devralan hesabın pozisyon limitini aşmasına izin verilmeyecektir. Risk yönetimine ilişkin tüm kontroller pozisyon devri işlemleri esanasnda VOBİS de otomatik olarak gerçekleşecektir. Özetlemek gerekirse, özel şartlara tabi pozisyon transferinin gerçekleşmesi için; Pozisyonu devralacak kuruluş nezdinde ilgili hesabın açılmış olması, Pozisyonu devralan hesapta yeterli teminat bulunması, Takasbank sisteminde ilgili pozisyon transferi talimatlarının devralacak üye tarafından onaylanması, Talimatta nakit virman tutarı girilmiş ise, ilgili tutarın üyenin serbest cari hesabında bulunması, Devreden hesabın teminat tamamlama yükümlülüğü bulunmaması şartlarının sağlanması gerekecektir. Özel şartlara tabi pozisyon transferi tamamlanana kadar, Borsa işlemi neticesinde oluşan açık pozisyonlardan doğan hak ve yükümlülükler 13