ÇOCUKLARDA RUT N AfiILAMA

Transkript

1 .Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Çocuk ve Eriflkinde Ba fl klama (Afl lama ve mmunglobulin Kullan m ) Sempozyumu 7-8 May s 1998, stanbul, s Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Komisyonu ÇOCUKLARDA RUT N AfiILAMA Doç. Dr. Ahmet Arvas Afl lar n istenilen immun yan t oluflturabilmesi herfleyden önce kurallara uygun flekilde korunmas ve uygulanmas na ba l d r. Afl n n üretildi i yerden uyguland yere kadar uygun s ortam nda ve günefl s s ndan korunarak ulaflt r lmas için gerekli tüm araç ve gereçlere (kifliler dahil) so uk zincir denilir. So uk zincire mutlaka uyulmal d r. a- Genelde canl afl lar ( polio, k zam k, BCG afl lar gibi) fl a duyarl d r. b- Difteri-Tetanoz-Bo maca (DTP), Difteri-Tetanoz (DT), Tetanoz-difteri (Td), inaktif Polio (IPV), Hemophilus Influenzae type B (Hib), Hepatitis A, Hepatitis B, Influenzae gibi afl lar dondurulmaya duyarl d r. c- DTP gibi baz afl lar antijen kümeleri (granüler görünüm) oluflturur. Afl fliflesi güçlü çalkalan rsa etkinli i azal r. Afl lar n saklan lmas nda dikkat edilecek özellikler flunlard r: 1. Afl lar buzdolab nda genelde bir aydan fazla bulundurulmamal d r. 2. Afl kutular n n üzerinde üretim ve son kullan m tarihi bulunmal, kutular haftal k kontrol edilmeli, süresi geçen veya kontamine olan afl uzaklaflt - r lmal d r. 3. Buzdolab çal fl r durumda olmal, pirizden kolayca ç kmamal d r. Ayr ca günefl fl ndan uzak, serin bir yerde bulunmal, duvardan en az 20 cm uzak olmal d r. 4. Buzdolab bölmeli olmal, afl dan baflka fleyler (yiyecek, içecek, ilaç gibi) bulunmamal d r. 5. Buzdolab orta bölmesinde termometre bulunmal d r. Termometre alt ve üst s n rlar göstermelidir. Günde iki kez s kontrolü yap larak günlük s kay t formu tutulmal d r. Is yedi günden fazla 12 C nin üzerinde ise afl n n 25

2 ARVAS, A bozulma olas l yüksek olaca ndan bu durumda afl lar kullan lmamal d r. Üç-yedi gün C aras nda ise bozulma olas l düflüktür. 6. Elektrik kesintisinde en az alt saat 0-10 C aras s olmas gerekti inden buzdolab nda her zaman sebzelik k sm nda so uk su doldurulmufl flifleler, buzlukta ise buz torba veya aküleri bulundurulmal d r. 7. Afl lar saklanma özelliklerine uygun s larda bulundurulmal d r. 8. Afl fliflesi üzerinde ilk aç ld ve suland r ld zaman gösteren etiket bulunmal d r. Zaman nda kullan lmayan suland r lm fl afl lar uzaklaflt r lmal - d r. Ör: Suland r ld ktan sonra su çiçe i afl s 30 dk.da, k zam k-k zam kc kkabakulak (MMR) afl s 8 saatte kullan lmal d r. 9. Ayn anda kullanmak için birden fazla afl fliflesi aç lmamal d r. 10. Is de iflimlerini önlemek için afl lar buzdolab kapak k sm na konulmamal, bölmelerin orta k sm na yerlefltirilmelidir. Havan n serbestçe hareket edebilmesi için afl lar aral kl yerlefltirilmelidir: afl kutular aras nda en az 5 cm, afl flifleleri aras nda ise 1-2 cm aral k bulunmal d r. 11. Afl uygulan rken s ve güneflten korunmak için kapal bir oda veya gölgelik bir yer seçilmelidir. Buzdolab ndan veya kab ndan ç kart lan afl lar bekleme süresinde aluminyum folyoya sar larak içinde buz parçalar olan afl kaplar nda tutulmal d r. 12. Afl uygulama merkezinde görevli tüm sa l k elemanlar n n afl saklanmas konusunda bilgilenmesi gerekir. Afl uygulamas nda sa l k personelinin dikkat edece i hususlar flunlard r: 1. Afl yapan kifli hastal n tafl y c kanal yla bulaflmas n önlemek için k - zam kc k, kabakulak, tetanoz ve difteriye karfl immunize olmal d r. 2. Her hasta temas ndan önce ve sonra eller y kanmal d r. 3. Elinde lezyon yoksa veya enfekte materyalle temas etmemiflse eldivene gerek yoktur. 4. Kullan lacak i ne ve enjektörler disposable olmal, kullan ld ktan sonra üzeri etiketli kapal kaplarda imha edilmek üzere toplanmal d r. Belirtilmedikçe ayn enjektöre farkl afl lar çekilmemelidir. 5. Afl ya karfl geliflebilecek allerjik reaksiyonlar hakk nda personel bilgilendirilmelidir. Mümkünse kifli afl dan sonra dk. gözlenmelidir. Afl dan sonra özellikle adölesan ve genç eriflkinlerde senkop görülebilir. Presenkopal durumda (bafl dönmesi, bulant gibi) 15 dk. oturur veya uzan rsa yak nmalar ço u kez geçer. Allerjik reaksiyonun görülmesi kitle afl lamas n engellemez. 26

3 ÇOCUKLARDA RUT N AfiILAMA Afl uygulamas s ras nda dikkat edilecek hususlar flunlard r: 1. Anne sütü polio afl s n n etkisini engellemez. Çocuk afl verilirken erken tükürürse, yutmazsa veya 10 dk. içinde kusarsa afl tekrarlanmal d r. 2. Afl n n yap laca deri bölgesi kirli görülüyorsa alkol veya sabunlu su ile temizlenmelidir. 3. ntramuskuler veya subkutan afl uygulanmas nda tercih edilen yerler: uylu un üst anterolateral bölgesi (bir yafl ndan küçük çocuklarda tercih edilir) ve kolun deltoid bölgesi (18 ayl ktan büyük çocuklarda) dir. Fazla ya dokusu içerdi inden ve siyatik sinir zedelenmesi olabilece inden gluteal bölge (özellikle süt çocuklar na) tercih edilmez. Hepatit B ve kuduz afl lar ise kesinlikle verilmemelidir. 4. Adjuvan içeren afl lar (DTP, DT, Td, Hepatit A gibi) derin kas kitlesi içine verilmelidir. Subkutan verilirse lokal irritasyon, inflamasyon, granülom ve nekroz oluflur. 5. Afl da kullan lacak i ne kasa uygulanacak uzunlukta olmal d r. Ço u kez gauge lik (30 mm) i ne uzunlu u yeterlidir. Süt çocuklar nda cm, çocuklarda cm, adölesanlarda cm lik i neler yeterlidir. 6. ntramuskuler yap lan afl larda baz istenmeyen etkiler görülebilir: i ne k r lmas, kas kontraktürü, sinir injurisi, bakteriyel apse, deri pigmentasyonu, hemoraji, sellülit, doku nekrozu, gangren, lokal atrofi, periostit, kist, veya skar oluflumu, eklem aral na injeksiyon gibi. DTP de steril veya bakteriyel apse olas l binde 1 dir (Di erlerinde olas l k bilinmiyor). 7. Kanama diyatezi varsa afl faktör replasman ndan sonra yap lmal d r. Ancak ço u kez 2 cm lik i ne kullan lmas ve minimum 2 dk l k bas yeterli olmaktad r. Hib gibi baz afl lar kanama riski olanlara subkutan verilebilir. 8. Afl flifleden enjektöre çekildi i zaman i ne de ifltirmek gerekmez. Ancak su çiçe i afl s uyguland nda afl yerinde variselliform rafl olabilece inden i ne de iflimi önerilir. 9. Ayn anda birden fazla afl uygulanmas nda ayr yerler kullan lmal d r. Ayr ca gerekirse ayn ekstremitede ayr yerlere de afl yap labilir. Bu durumda genifl kas kitlesi oldu undan özellikle süt çocuklar nda uyluk tercih edilir. iki afl aras uygun aral k olmal d r. 10. Her injeksiyon için farkl i ne ve fl r nga kullan lmal d r. njeksiyon s ras nda afl verilmeden önce enjektör çekilmeli, kan gelirse baflka yer seçilmelidir. ne sonras hafif bas yeterlidir. 1-2 saatlik s k bandaj enfeksiyonu maskeleyebilece inden önerilmez. 27

4 ARVAS, A AfiI PROGRAMI Her ülkenin kendine göre bir afl takvimi olmal d r. Afl program nda; ülkede korunmas istenen hastal n görülme riski, çocu un yafl, yafla özgü immun yan t n durumu ve ülkenin ekonomik koflullar önem tafl r. Afl takvimi her y l gözden geçirilmelidir. Afl program nda afla daki konular dikkate al nmal d r. 1. Afl dan beklenilen immun yan t ile hastal ktan etkili korunma birlikte de erlendirilmelidir. ör: polio ve bo macaya karfl erken süt çocuklu unda ilk doz afl larda yeterli immun al nmayabilir. Ancak bu dönemde hastal ktan korunma sa lan r. 2. Afl için optimal yafl iyi saptanmal d r. Anneden geçen antikorlar canl viral afl larda immun yan t etkiler. 3. stenilen immun yan t düzenli olarak sa lamak için birden fazla doz gerekebilir (primer dozlar-rapel doz). 4. Ço u afl lar birlikte verildi inde etkili immun yan t sa lar. Bu durum özellikle kaç r lm fl f rsatlarda önem kazan r. 5. Erken ve h zl immunizasyonun gerekti i durumlarda ve kaç r lm fl f rsatlarda farkl afl program uygulan r. 6. Ço u afl larda primer doz s ras nda ticari marka de iflimleri yap labilir. Zorunlu olmad kça Hib ve DtaP afl lar nda bu de iflim yap lmamal d r. 7. Birçok canl afl birarada ayn zamanda verilebilir. 8. Gecikmifl afl zamanlar nda yeniden bafllang ç yap lmaz. 9. Fazla miktarda inaktif afl dozu lokal veya sistemik yan etikleri artt rabilir. Canl virus afl lar nda ise bu durumun teorik riski vard r. Ancak önceden düflük dozda afl verilmiflse hiç afl yap lmam fl gibi davran l r. AAP afl takvimi (USA-1998) Afl lar 1. doz 2. doz 3. doz rapel rapel Hepatitis B 0-2 ay 1-4 ay 6-18 ay DTD (DTaP) 2 ay 4 ay 6 ay ay (Td: yafl) Hib 2 ay 4 ay 6 ay ay OPV (IPV) 2 ay 4 ay ay MMR ay (11-12 yafl) Varicella ay (11-12 yafl) (13>yafl: 2 doz) 28

5 ÇOCUKLARDA RUT N AfiILAMA Do umda 6. haftada 10. haftada 14. haftada 9. ayda WHO nun EP PROGRAMI Program BCG, OPV,,, K zam k Program B Yafl nda afl lanmayan çocuklarda afl program < 7 yafl çocuklar için Zaman lk muayenede 1 ay sonra 2 ay sonra 8 ay sonra lk muayenede 2 ay sonra 8-14 ay sonra Afl lar DTP, Hib,, MMR, OPV, BCG (PPD SONRASI) DTP,, OPV, Varicella, Hib,, MMR 7-12 yafl, MMR, Td, OPV, MMR, Td, OPV, Varicella, OPV, Td Yorum > 5 yafl: Hib yap lamaz 2. doz Hib: 1. doz < 15. ayda DTP ve OPV 4 yafl ndan sonra 4. doz verilmiflse verilmez. MMR nin 2. dozu bir ay ara ile verilebilir. OPV 1 ay sonra da verilebilir. MMR nin 2. dozu 1 ay ara ile verilebilir. OPV daha önce verilebilir..ü. Cerrahpafla Çocuk Sa l ve Hastal klar ABD Sosyal Pediatri Bilim Dal nda Afl Takvimi Do umda 1. ayda 2. ayda 4. ayda 6. ayda 12. ayda 18. ayda yafl BCG,, Hib, Hib,, Hib, MMR, Hib, MMR Td 29

6 ARVAS, A SSYB n n Ulusal Afl Takvimi Do umda 1. ayda 2. ayda 3. ayda 4. ayda 6. ayda 9. ayda 18 ayda yafl, BCG K zam k, K zam k, BCG Tetanoz Afl lar Afl Adenovirus Antrax BCG Cholera DTP DTaP Hepatitis A Hepatitis B Hib Hib-DTP Hib-DTaP Hib-Hepatitis B Influenzae Japanese encephalitis Measles Meningococcal M.M.R Mumps Plaque Pneumucoccal Poliovirus OPV IPV Rabies Rotavirus Rubella Tetanus Tetanus-diphteria (DT,Td) Typhoid parenteral parenteral Varicella Yellow fever Tipi canl bakteri toksoid ve toksoid ve inaktif viral antijen polisakkarid-protein konjugat polisakkarid-protein-toksoid- polisakkarid-protein-toksoid- polisakkarid-protein konjugat, polisakkarid polisakkarid toksoid toksoid kapsüler polisakkarid canl bakteri Verilifli subkutan () intradermal (I.D) intramuskuler (),,I.D,, I.D 30

7 ÇOCUKLARDA RUT N AfiILAMA Afl lar n Saklanma Özellikleri Afl Önerilen s Saklanma süresi Normal görünüfl DTP 2-8 C. dondurulmaz C d fl nda > 24 saatte antijenler çöker. Yeniden çalkalanmaz. Aç ld ktan sonra uygun s da 5 gün kullan labilir. 18 ay bulan k-beyaz DTP-Hib Hib Hepatitis A Hepatitis B Influenzae MMR ayn ayn 2-8 C, liyofilize, dondurulmaz. 2-8 C, dondurulmaz ayn y l 2-8 C, liyofilize, dondurulabilir. Ifl ktan suland r l rsa etkilenir. Suland r c dondurulmaz. en fazla 8 saat Suland r ld nda 2-8 C de saklanmal d r. ayn suland r c renksiz opak-beyaz opak-beyaz renksiz aç k pembe-sar Pneumococcal etiket tarihi renksiz IPV 1 y l renksiz OPV <0 C de depolanmal, yeniden çözünür durumda en çok 10 kez kullan lmal, toplam çözünür durumda bulunma süresi 24 saati geçmemelidir. Çözünür durumda 8 C s y geçilmemelidir. 1 y l pembe-berrak DT,Td 2-8 C, dondurulmaz, Aç ld ktan sonra uygun s da 5 gün kullan labilir. bulan k beyaz, çökelti varsa çalkalanmamal, kullan lmamal d r Varicella liyofilize durumda <-15 C de tutulmal, suland r c 2-8 C bulundurulmal d r. liyofilize 2-8 C de max. 72 saat, çözünür durumda max. 30 dk. tutulmal. renksiz suland r c, çözünür durumda aç k sar 31