2009/1 Sayı : /1 Sayı : 7 ISSN

Transkript

1 2009/1 Sayı : /1 Sayı : 7 ISSN

2 Arkadaşlar, dıştan almadan çok dışa satmadır ki, ülkeyi zengin yapacaktır. (Mart 1923) Savunma Sanayii Gündemi 1

3 Yayın Sahibi Savunma Sanayii Müsteşarlığı Adına Murad BAYAR İçindekiler Danışma Kurulu: Necip BERKMAN Prof. Dr. Canan ÇİLİNGİR Prof. Dr. Aydın KÖKSAL Turgut Şenol Dr. Faruk YARMAN Dr. Veysel YAYAN Yayın Kurulu Vildan ÖZEN (Başkan) Pelin AKI Önder BARAN Bülent Ecevit BEYOĞLU Umur ÇAĞLAYAN İbrahim Sami EREL Betül KALAY KAYA Füsun KAYAALP Zübeyde KIN Ertaç KOCA Canan KOŞAR Hakkı Burak SAĞ İrfan ŞAHİN Lütfi VAROĞLU Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Füsun KAYAALP Yayın Kurulundan Bir Konuk Bir Söyleşi 5 6 Fotoğraflar Veli YILDIRIM Hüseyin ESENERGÜL Yayın İdare Adresi T.C. M.S.B Savunma Sanayii Müsteşarlığı Ziyabey Caddesi 21. Sokak No: 4 (06520) Balgat / ANKARA Tel : +90 (312) Faks : +90 (312) yk@ssm.gov.tr Yayın Türü Ulusal Süreli Yayın Yayın Şekli: 3 Aylık - Türkçe Ulusal Savunma Sanayiinin Güçlendirilmesi Kapsamında Dış Ticaret Müsteşarlığının İzlediği Politikalar Tuncer KAYALAR, Müsteşar Türkiye nin Savunma İhracatı Hedeflerimiz ve Stratejilerimiz A. Lütfi VAROĞLU, SSM Daire Başkanı Yayın Tarihi: Mart 2009 Tasarım ve Baskı Pelin OFSET Mithatpaşa Caddesi No: 62 / Kızılay / ANKARA Tel : +90 (312) Faks : +90 (312) Savunma Dış Pazarlama ve 4P Dr. Faruk YARMAN 22 Tüm yayın hakkı Savunma Sanayii Müsteşarlığı na ait olup, ücretsizdir. Parayla satın alınmaz. Yazıların sorumluluğu yazarına aittir. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.

4 Savunma Diplomasisi İhracat ve Paradigmalar Aykud Alp BERK Savunma Sanayiinde Yazılım İhracatını Artırmanın Esasları Nil TALU CONLAN Teşvik Mekanizmaları SSM, Uluslararası İlişkiler Daire Başkanlığı 34 Bir İhracat Öyküsü 74 Savunma Sanayiinde Yazılım İhracatını Artırmanın Esasları 38 İsmail BAŞYİĞİT Simülatör Sistemleri Savunma Sanayiinde İhracat ve OTOKAR 44 İhracat Ürünlerimizden 80 Sedef VEHBİ Ülkemizin Yazılım Dünyasındaki Yeri 50 Gündem 88 Cem UĞUR Savunma İhracatı ve Aselsan 56 ASELSAN Pazar Geliştirme Direktörlüğü Savunma Sanayii İhracatında Sorunların Belirlenmesi için Anket Uygulaması ve Değerlendirmeler 62 Personel Etkinlikleri 104 SSM, Uluslararası İlişkiler Daire Başkanlığı Basından 106 FNSS den Farklı Bir İhracat Modeli: Suudi Arabistan Projesi Murat TEMİZER 66 Murat TEMİZER

5 Savunma sanayiine yön veren uzman tedarik kurumu Vizyon Ülkemizin stratejik savunma ve güvenlik ihtiyaçlarına teknolojik gelişmeler doğrultusunda özgün yurtiçi çözümler sunan, uluslararası pazara entegre ve rekabetçi bir savunma sanayiine yön veren uzman tedarik kurumu olmak Misyon Ülkemizin savunma ve güvenliğine yönelik TSK ve kamu kurumlarının sistem ihtiyaçlarını karşılamak, savunma sanayiinin geliştirilmesine yönelik strateji ve yöntemleri belirlemek ve uygulamak 4 Ocak 2009

6 Yayın Kurulundan Bir yıla daha başlarken... Değerli okuyucular, Savunma sanayiimizin gündemine katkıda bulunmak üzere başladığımız yayın hayatımızı 2009 yılında da sürdürmenin heyecanı içindeyiz Stratejik Plan amaçları doğrultusunda savunma ürün ve hizmet ihracatının yıllık 1 milyar Dolara çıkarılması hedefini temel alarak dergimizin bu sayısını Savunma Sanayii ve İhracatı temasına ayırdık. İhracatın hayata geçirilmesi için rekabetçi politikaların izlenmesi zaruridir. Bu da öncelikle uluslararası standartlarda kaliteli bir mal ya da hizmetin rekabete imkan sağlayacak maliyetlerle sunulmasını, başarılı ve etkin şekilde tanıtılması, pazarlanmasını ve potansiyel ülke prosedürlerine hakimiyeti gerektirir. Savunma sanayiine ilişkin bir mal ya da hizmetin ihracatı söz konusu ise, sektörün ve ürünlerin doğası gereği sistem daha karmaşıklaşır, süreler uzar, rakamlar büyür, siyasi ve diplomatik ilişkiler de önem kazanır. Bu nedenle savunma sanayii ihracatı diğer sektörlerin ihracat faaliyetlerinden farklılık gösterir. Bu sayıda savunma sanayiinde ihracatın mevcut durumu, sürdürülebilir ihracat hedefleri ve ihracat rakamlarının artırılabilmesi için gerekli ön şart ve düzenlemeler, sektör ihracatının önündeki engellerin kaldırılması yönündeki öneriler ile ihracatı teşvik etme mekanizmasıyla ilgili Savunma Sanayii Müsteşarlığı bünyesinde yapılan çalışmalar yer almaktadır. İhracatıyla bizlere gurur veren ancak kamu oyunun detaylı bilgi sahibi olmadığı, sektörümüzün tasarlayıp ürettiği bazı ürünlere ait bilgilere yer verdik. Bu bölüm, Savunma Sanayii Müsteşarlığı tarafından Türk Silahlı Kuvvetleri için geliştirilen sistemlerin, bölgenin en önemli gücü olarak operasyonel kullanım referansıyla, uluslararası arenada ulaşabildiği noktayı tespit etmesi açısından özel bir önem ve anlam taşımaktadır. İhracat konusunda Türk kamu sisteminde en yetkin kuruluşumuz Dış Ticaret Müsteşarlığı adına Müsteşar Sayın Tuncer Kayalar ın makalesi ve savunma sanayimizin ilk başarılı ihracat faaliyetini gerçekleştiren FNSS Eski Genel Müdürü Sayın Hüseyin Esenergül ile yapılan söyleşi de dergi sayfalarımızda yer alıyor. İhracat gerçekleştiren şirketlerimizin tecrübelerine ilişkin makaleleri ise sektöre yeni başlayan ve ihracat faaliyetlerinde görev alan tüm çalışanlara ışık tutması amacıyla yayınlıyoruz. Bir sonraki sayımızda yeni bir temayla görüşmek üzere... Savunma Sanayii Gündemi 5

7 Bir Konuk Bir Söyleşi Hüseyin ESENERGÜL Renaissance Development, CEO. (FNSS Eski Genel Müdürü) Sn. ESENERGÜL, SSM nin kuruluş döneminde kurulan ve halen etkinliğini sürdüren ilk savunma şirketlerinden birinin yöneticiliğini uzun süre yaptınız. Benzeri yapıdaki birçok firmamızda sorun olan yabancı ve yerli ortaklı karma yapıyı nasıl yönettiniz ve başarılarınıza nasıl ortak ettiniz? H. E. : Farklı ülkelerden, farklı kültürlerden gelen şirketlerin biraraya gelip bir şirket oluşturması ve bir projeyi gerçekleştirmesi örneklerini uluslararası ortamda da sıkça görüyoruz. Ama bu ilişkiler proje bazında düzenleniyor ve projenin birbirinden ayrık değişik bölümlerini paylaşan ve her bir ortağın kendi bölümünü kendisinin yönettiği konsorsiyum modeli daha yaygın olarak kullanılıyor. Çünkü bu modelde herkes kendi işini özerk olarak yönetiyor, bir ortaktan diğerine hak geçmesi gibi endişeler olmuyor; müşteriyle ilişkilerde de ortaklar arası çıkar birlikteliği nedeniyle ortak bir paydada kolayca mutabakat sağlanıyor. Genellikle de en güçlü ortak lider ya da pilot diye tanımladığımız rolü üstleniyor ve tıkanmalarda kararı lider veriyor; böylece işin aksaması önleniyor. Oysa farklı kültürdeki şirketlerin bir ortak girişim ( joint venture ) şirketi oluşturarak organik bir ilişki oluşturması durumu ise biraz daha karmaşık oluyor. Genellikle ortaklar birbirlerine güvenmiyor; hep bir koruma, kollama konumunda oluyor. Eğer ortaklık payları ve yetkiler eşitse, her ortak şirketi kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmeye çalışıyor, herhangi bir anlaşmazlık durumunda şirket en azından bir süre kilitleniyor, bu da verim kaybına neden olduğundan ortak girişimin başarı şansını etkiliyor. Eğer ortaklardan birinin payı veya yetkisi fazlaysa da diğer ortak sıklıkla mağdur olduğunu, hatta aldatıldığını düşünüyor ve mutsuz oluyor. Bu durumda da bu tür ortak girişim şirketleri ya dağılıyor, ya da projeyi tamamlıyor ama ortaklık bitiyor ve bazen de bununla ilgili ihtilaflar yıllarca hukuk yoluyla çözümlenmeye çalışılıyor. Ben iş yaşamımın son 28 yılında hep çok uluslu ortak girişim şirketlerinde yönetici olarak görev yaptım. Nurol grubunun 1990 yılının sonunda bana FNSS de görev önermesinin sanırım en önemli nedeni, benim daha önce de 10 yıla yakın bir süreyle bir ortak girişim şirketinin Genel Müdürlüğünü yapıyor olmam, ama özellikle de o şirkette %49 pay sahibi olan ortağı temsil ettiğim halde çoğunluk paya sahip olan diğer ortağın da güvenini kazanmış ve yetkisini almış olmamdır yılının FNSS de durum oldukça karmaşıktı. FNSS nin o zamanki ortakları olan FMC Corporation ve Nurol İnşaat A.Ş. nin her ikisinin de böyle bir ortak girişim deneyimi olmamıştı. Yukarıda da söylemeye çalıştığım olumsuzlukların hepsi fazlasıyla vardı. Burada detaylara girmem hem söyleşiyi çok uzatır ve sıkıcı yapar; hem de bazı insanlar FNSS den ayrılmış birisi olarak şirketle ve ortaklarıyla ilgili çok eski yıllarla ilgili olsa bile bazı bilgileri paylaşmış olmamdan rahatsızlık duyabilirler. 6 Ocak 2009

8 Ortaklar arasında önce güven ortamını oluşturup; sonra da dengeli davranma politikalarını uzun yıllar boyunca hep sürdürdük. Şirket çalışanlarının her iki ortağa karşı eşit ve adil davranmayı öğrendiği ve tarafsız bir şekilde, sadece ekmeğini kazandığı şirkete büyük bir bağlılıkla, görevlerini en iyi şekilde yapma kültürünü; ve de tabii ki bireysel egolarının önüne geçip, her zaman bir takım oyunu oynamalarını sağlamaya çalıştık. Böylece her iki ortak da şirkete güven duymaya başladı; şirket uygulamalarının kendisi aleyhine olmayacağından emin oldu. Ortakların münferit çıkarlarını ilgilendiren anlaşmazlık konularını şirket içinde değil, dışında ve kendi aralarında tartışmaları ve şirketin bundan etkilenmemesi kuralını getirdik. Ortaklar arası ihtilaflı konularda, her iki ortak şirket yönetimini adeta bir hakem ya da hakim gibi görmeye ve de nedenleriyle birlikte getirdiğimiz çözüm önerilerini uygulamaya başladı. Bunların sonucunda da FNSS bir ortak girişim şirketi gibi değil, her iki ortağın da inandığı ve güven duyduğu, tüm çalışanların paydaş olduğu bir aile şirketiymiş gibi huzur ve güven ortamı içinde çalışmalarını sürdürür duruma geldi. Bundan sonra ikinci dönem projeler, ardından üçüncü dönem projeler alındı. Üst üste eklenecek ve yıllarca sürecek yeni projeler başlatıldı, ve FNSS sürekli bir şirket durumuna geldi. Özetle, ortak girişimlerde farklı kültürdeki ortakların birbirine yüzde yüz güvenebilmesi imkansız olacağından, tüm ortakların güvenini alan bir şirket yönetimini oluşturabilmek; ve bu yönetimce dengeli, adil bir yönetim sergilemek ortak girişim şirketlerinin sürekliliği için en önemli unsurdur diye düşünüyorum. SSM nin en büyük projelerinden birini yürütürken neden ihracat pazarına yönelme ihtiyacı duydunuz? H.E. : Türkiye mizin gençlik yıllarımdan beri hep gözlediğim en önemli sorunlarından biri dış ticaret açığı ve döviz ihtiyacıydı. Biz 70 cent e muhtaç bir ülkenin, yurt dışına sadece 3 yılda bir çıkmasına izin verilen, ve her çıkışında 100 Dolar dan fazla döviz çıkarması yasak olan bir nesli olarak hep bu sıkıntıyla yetiştik. Dolayısıyla da ihracat yapmak ve ülkemize döviz kazandırmak bizim neslimiz için her zaman çok önemli bir hedef olmuştur. Diğer bir neden ise tamamen ticari kaygılardan kaynaklanmıştır. Türkiye ilk paketten sonra en azından aynı miktarlarda ve sürekli olarak Zırhlı Muharebe Aracı (ZMA) alamıyacağına ve ülkemizde mevcut araçların fabrika bakım ve onarımlarının yapılmasında üretici firmalar yerine Kuvvetlerin kendi bakım fabrikalarını kullanma politikaları olduğuna göre, FNSS nin hayatiyetini sürdürmesi için yeni pazarlara açılması ve yeni siparişler alması zorunluydu. Bir diğer husus, zaman zaman medyaya da yansıyan ve kamuoyunda yanlış algılamalara neden olan FNSS nin ürettiği araçların kalitesiz ve fiyatının fahiş olduğuyla ilgili haksız iddialarla ilgiliydi. Biz ne söylersek söyleyelim, bu iddiaların yanlış ve haksız olduğunu anlatamaz ve kamuoyunu inandıramazdık. Bu konuda etkin olabilecek tek bir yol vardı: Ürünlerimizin uluslararası pazarlarda Dünya devlerinin ürettiği ürünlerle yarışarak kazanması halinde iddiaların yanlış ve haksız olduğu ispatlanmış olacaktı. Bunların ötesinde çok önemli bir husus da, FNSS nin ZMA sözleşmesinde yer alan offset yükümlülüğüydü. FNSS her ne kadar bir Türk şirketiyse de, muhtemelen sözleşme sırasında bir hata yapılmış ve yabancı ortağa yüklenmesi gereken offset yükümlülüğü FNSS ye verilmişti. Her ne kadar, fiyatlama yapımızdaki beklenmedik giderler kalemi offset cezasını karşılamaya yetecek düzeydeyse de, ceza yine de önemli bir meblağdı, kaçınmamız halinde önemli bir parasal avantaj yakalıyacaktık. Bunun dışında beni kişisel olarak etkileyen iki motiv daha oldu: Bunlardan ilki FNSS de göreve başlamadan once Nurol da yaptığımız toplantıda konuşulan ve benim not aldığım misyon ve hedeflerim arasında 8. yıldan sonra iş almak ve ihracat yapmak da vardı. Yani bu benim üstlendiğim görevlerden biriydi. Diğeri ise göreve başladıktan kısa bir süre sonra SSM yle ihtilafları çözmek için sürdürmekte olduğumuz müzakerelerin gergin geçen bir görüşmesi sırasında, o zamanki Müsteşar Yardımcımız FNSS ye Savunma Sanayii Gündemi 7

9 Bir Konuk Bir Söyleşi kızıp, siz offset filan da yapmazsınız, cezayı öder, geçiştirirsiniz diye suçladığında; hayır, biz offsetimizi de yapacağız; offset taahhüdümüzü tamamladığımızda karşınıza gelip size bu konuşmamızı anımsatacağım diye yanıt vermiştim. Sözümün arkasında durmak zorundaydım. Yabancı ortağınızı Türkiye pazarı dışındaki faaliyetlerle ilgili nasıl ikna ettiniz? H. E. : Yabancı ortağımız FNSS nin yurt dışı pazarına yönelmesini istemiyordu. Bu konuyu değerlendirirken, yabancı ortağımızı suçlamak amacını taşımıyorum. Bu durumu gayet doğaldı. (Yıllar sonra şimdi biz de diğer ülkelerdeki şirketlere alt-lisans veriyoruz; tabii ki biz de onların bizimle rakip duruma gelmesini pek arzulamıyoruz.) Nitekim bu stratejisini anlaşmalara da yansıtmış, Türk ortağımız da bu tuzağı farketmeden, yahut da farketmesine karşın işi kaçırmamak için anlaşmaları imzalamıştı. Her ne kadar Lisans Anlaşmasında, bir çoğu satış yapmanın hemen hemen imkansız olduğu bazı ülkelerden oluşan bir lisans bölgesi tanımlanmışsa da, Ortak Girişim Anlaşmasında uluslararası pazarlama yapma konusu yer almamıştı. Burada yine söyleşiyi çok uzatmamak ve geçmişin muhasebesinden rahatsız olabilecek dostlar olabileceği düşüncesiyle, o yıllarda yaşadığımız zorlukları anlatmak istemiyorum. Uzun çabalar sonucu, pek kolay olmayan ve biraz da onları zorunlu duruma düşüren ince bir taktikle bu faaliyetlere 1992 de başladık. Bundan sonra da, bugüne kadarki süre boyunca, yabancı ortağımızdan ne yazık ki önemli bir destek görmediğimiz gibi, zaman zaman köstek bile oldular; yani gönülsüzlük durumu pek değişmedi. Tabii ürünümüzün ünlü ve yaygın bir Amerikan ürününden türemiş olması ve benzerlikler göstermesini, ya da ortağımızın bir Amerikan şirketi olmasını, hatta sonraki yıllarda ortağımızın hisselerinin İngiltere orijinli bir şirketçe alınmasından sonra da gerek- tiğinde bu hususu pazarlama rimizde kullanmadık diyemeyiz. Ama taktiklebunlar tümüyle bizim kıvrak pazarlama taktiklerimizdi; hiç bir zaman ortağımızın gönülden desteği anlamını taşımıyordu. Takım arkadaşlarıma moralleri bozulduğunda, sıkça söylediğim bir söz vardı: pazarlamanın amacı ürünümüzü mevcut piyasa koşullarında satabilmektir; mevcut koşullar da her türlü iç ve dış koşulları kapsar. Yani ortağımızın gönülsüz olması engelini de mutlaka aşmak zorundayız; vazgeçmek, havlu atmak yok!. Biz misyonumuzu hiç bir zaman unutmadık, inat ve sabırla hedeflerimize ulaşma çabalarımızdan vazgeçmedik ve bugünlere ulaştık. Malezya, Suudi Arabistan gibi farklı ülkelere ihracat başarılarınız var. Farklı kültürlerle ilişki kurarken ne gibi zorluklar yaşadınız? 1990 lı yılların imkanlarını da gözönünde bulundurduğumuzda yaşadığınız tecrübeleri bizimle paylaşır mısınız? H. E. : FNSS bugüne kadar beş ülkeye komple araç ve ülkeye de alt sistem, parça veya lojistik/bakım hizmeti ihraç etmeyi başarmıştır. Eminim ki, bundan sonra başka ülkelere de satışlar yapmayı sürdürecektir. Bu ülkeler Dünyanın beş kıtasında değişik coğrafi konumda, farklı kültürde olan ülkelerdir. Her birinin ihtiyacı, beklentisi, kullanım amacı, iklim koşulları farklıdır. Pazarlamada her ülke için özel strateji ve taktikler mutlaka geliştirilmelidir. Ben özele girmeden çok önemli gördüğüm genel bazı hususları kısa tavsiyeler şeklinde paylaşmak istiyorum: Potansiyel projeler ve rakiplerle ilgili çok iyi istihbarat yapmalıyız. Doğru ve zamanında alınan bilgiler, pazarlamada çok yararlıdır. Kimlerle dans ediyoruz, kimlerle yarışıyoruz bilmeliyiz. Pes etmeden, yılmadan, ısrarla projeleri takip etmeliyiz. Bir kaç kez ihale bile kaçırsak, nedenlerini araştırıp eksiklerimizi gidermeli ve tekrar çabalamalıyız. Savunma ürünleri pazarlaması uzun solukludur. Bir muharebenin kaybedilmesi savaşın kaybedilmesi anlamına gelmez. Yahut da bunu uzun bir maraton gibi görebiliriz. Maratonun başlangıcında, hatta ortasında ya da son bölümünde bile önde olmayan bir yarışçı, çabalarını ısrarla sürdürmeye devam ederse yarışı önde tamamlıyabilir. 8 Ocak 2009

10 Hedef ülke kültürünü çok iyi tanımalıyız. Sırf kültürel farklar yüzünden işi kaçırmak işten bile değil. Oturup-kalkma, dinleme-konuşma, giyinme, yeme-içme bile müşteri nezdinde çok önemlidir. İlk kez ziyaret ettiğiniz çok üst düzey bir yetkili, daha ilk görüşmenizde sizden etkilenir, sizi severse, güven duymaya başlar, bu da size mutlaka iş getirir. FNSS deki pazarlama çabalarında bunu bir kaç kez yaşadık. Müşterileri önemsemeliyiz ve ilk temasdan itibaren bu duyguyu onlara hissettirebilmeliyiz. Herkes önemsenmek ister. Siz üst düzey bir politikacı veya komutanla görüşüp onun ilgi ve sempatisini kazanmış olabilirsiniz; ama örneğin test ekibinin nişancısı uzman çavuş sizden hoşlanmazsa, ya da onu önemsemediğinizi düşünürse, o ürünü satabilme sansınız azalmış demektir. Müşteride güven tesis etmeliyiz ve bu güveni projenin her aşamasında koruyabilmeliyiz. Ürününüzle ilgili eksiklikler ya da zaafiyetleri bile paylaşır, ama bunların etkin olmadığını ya da kullanıcı ihtiyaçları için önemli olmadığını, yahut da telafisini bile anlatmalısınız. Çünkü emin olun rakipleriniz bunları biraz da abartarak zaten müşteriye anlatıyor. Müşteri daha önce sizden zaten duyduğu konuları, başkasından duyunca da, bunların önem derecesini zaten bildiğinden ve size güvenmeye başladığından sizin için olumsuz bir değerlendirme yapmıyacaktır. İhtiyaçlar kullanıcı ile birlikte ilk günden itibaren tespit edilmeli ve onları proje ekibinin bir parçası haline getirerek projeyi sahiplenmelerini sağlamalıyız. Müşteriye hiç kullanmayacağı, ya da işletmede veya bakımda güçlük çekeceği bir alt sistemi satmak belki size o siparişte fazla para kazandırabilir, ama müşteri nezdindeki saygınlığınızı ve güveni yitirirsiniz. Siz ona ihtiyacı olmayacağını anlatın, ama o yine de ısrarla istiyorsa da destek olun. Müşteriye gerektiğinde finansman çözümleri sunabilmeliyiz. Bunu yapabilen ülkeler ve şirketler savunma satışlarında en önde gidiyor. Çok önemli bir araç. Devletin ilgili makamlarının savunma sanayii kuruluşlarının bir temsilcisi gibi çalışmasını sağlamalıyız. Eski yıllarda bu mümkün değildi. Hele özel sektör şirketiyseniz, hiç sansınız yoktu. Biz yıllarca her platformda, her görüşmede, büyüklerimize bunun önemini anlattık. Artık Türkiye de bu konuda kültür değişmeye başladı, destek artıyor. Bu yönde devam etmek gerek; çünkü devletin desteklemediği bir şirketin bir ürününü satması mümkün değil. Yabancı dilin etkili konuşulması gerek pazarlama, gerekse daha sonraki pazarlık, sözleşme, proje yönetimi konuları için çok çok önemli. Yalnız karşınızdakinin düzeyini de hiç bir zaman unutmayın. Onun yabancı dili sizinki kadar iyi olmayabilir; onun düzeyine uymaya çalışın Türk savunma sanayii tarihinde ilk defa Suudi Arabistan da Al-Kharj da ve Malezya da ortak yatırım kuruluşları ve bakım merkezlerinin kuruluşu sizin Genel Müdürlüğünüz döneminde gerçekleştirildi. Bu kuruluşların finansal getirileri yanında FNSS in ihracat çalışmalarına ne gibi getirileri olmuştur? Bu ve benzeri yaklaşımlar konusunda firmalarımıza önerileriniz nelerdir? H. E. : FNSS ilk kez 1999 yılında Birleşik Arap Emirlikleri nde (BAE) bir askeri bakım atölyesini işletmeye başlamıştı. Bu ülkeye sattığımız araçların garanti bakımları için oluşturulan takım, daha sonra alınan bakım sözleşmelerini gerçekleştirmek üzere orada kaldı, hatta sonradan daha da büyük bir takıma dönüştü. Sonra Malezya da; daha sonra da Suudi Arabistan da üretim tesisleri oluşturmak gerekti. İhracat projelerinde üretimi Türkiye de yapıp satmak, sonra da garanti hizmeti için küçük bir takım bulundurmak, görev bitince de geri dönmek her zaman daha kolay ve caziptir. Çünkü bizler birer teknolojik üretim merkeziyiz. Yeni ülkelerde, yeni tesisleri kurmak ve yönetmek; bu ülkelerdeki iş şartlarını, mevzuatı öğrenmek; insanları eğitmek her zaman ek bir külfet ve zorluktur. Yani teknolojik üretim merkezi olma özelliğinizin ötesinde, çok uluslu ortamlarda iş kültürü ve deneyimine sahip olmayı da gerektirir. Üstelik riskiniz de artmaktadır. Normal koşullarda bildiğiniz fabrikanızda, bildiğiniz takımınızla üretimi en güzel şekilde yapar ve en düşük riskle projeyi tamamlamayı yeğlersiniz. Müşteri ülkede yapacağınız bu tür üretimler nedeniyle, lisans ya da altlisans verdiğinizden ek bir para kazanırsınız tabi ki. Ama yine de bunu tercih etmenin pek mümkün olmadığını düşünüyorum. Ancak az önce müşterinizin ihtiyaçlarını anlamak ve karşılamanın ne denli önemli olduğunu söylemiştik. Yerli üretim talebi olan müşterinizin, bu ihtiyacına cevap vermezseniz de işi alamıyabilirsiniz da ZMA projesi için FNSS yi kurmak yerine bunları ABD de üretip satmak herhalde yabancı ortağımız için daha cazip olmalıydı. Ancak Türkiye nin bu konudaki arzusu ve kararlılığı nedeniyle FNSS yi kurmak durumunda kalmıştır diye düşünüyorum. Bizim için müşterilerimizin arzularının yerine getirilmesi çok önemli olduğundan bu ülkelerde çok güzel tesisler kurulmuş, çok sayıda insan eğitilmiş ve sözleşmelerimizin gerekleri sağlanmıştır. Tabii ki kısa dönemde ticari olarak çok cazip olmayan bu durumun uzun dönemde bir stratejik avantaj haline dönüştürülebileceğini de unutmamak Savunma Sanayii Gündemi 9

11 Bir Konuk Bir Söyleşi gerekir. Bir ülkeye yerleşir ve orada başarılı bir tesis kurarsanız, bunun o ülkelerdeki benzeri yeni sistemlerle ilgili projeleri almanıza çok yararı olacağı düşüncesindeyim. Nitekim bu sebeple FNSS olarak Malezya da ek bir sipariş aldık. İleride gerekecek diğer araçların da bizim tesisimizde üretilmesi tercih ediliyor. Aynı şekilde Suudi Arabistan da çok sayıda örtüşen sözleşmelerle, yıl daha önemli meblağlarda iş alabilmemiz adeta güvence altında Savunma sanayii kuruluşlarımıza, bu konuda müşterilerinin arzularına kulak vermelerini, onları memnun etmelerini; o ülkelerde üretim tesisi kurma zorunluğu varsa bundan kaçınmamalarını; bu tesisleri de aynı özenle yönetmelerini; tabii sonra da bunu bir stratejik avantaj haline dönüştürüp yeni işler alabilme çabası olarak kullanmalarını öneririm. İş geliştirme faaliyetlerinizi yürütürken kültürel olarak daha yakın hissettiğiniz bölgeler hangileriydi? Bu bölgeler ile ticaret yapmanın kolaylıklarızorlukları nelerdir? Savunma sanayimizin hangi pazarlarda daha başarılı olabileceğini değerlendiriyorsunuz? H. E.: Bu sorunuzun yanıtı kısa ve öz olacak sanırım. Dünya savunma pazarı küçülüyor; eski ve büyük oyuncular köşeleri tutmuş durumdalar. Bunları düşündüğümüzde Türkiye olarak ten bize kısıtlı sayıda hedef ülke kaldı- zağını düşünüyorum. Bu kısıtlı pazarda, hiç bir bölge, hiç bir ülke kolay değil. Her birinin kendine özgü kuralları ve zorlukları var. Bunları çok iyi anlamak ve uymak zorundasınız. Aynı bölgedeki, aynı dili konuşan ülkeler bile birbirinden çok farklı olabiliyor. Her birini iyi anlamak, analiz etmek, öğrenmek ve kendinizi onlara uydurmak zorundasınız. Biz FNSS de her zaman böyle yaptık. Tabii ki ülkeler arası ilişkilerimizin güçlü olması bir ön avantaj getirebiliyor. Savunma ürünlerini ancak dostunuz ya da müttefikiniz olan ülkelere satabilirsiniz. Yani kolay diyemesek bile, bu ülkelere satabilmenin zorluk derecesi diğerlerine gore daha azdır diyebiliriz. İhracatınızın ne kadarı offset ve diğer ihracat teşvikleri ile desteklenmiştir? Devletin İhracat teşvikleri dahil ihracata yönelik tutumu nasıl olmalıdır? H. E. : FNSS tüm ihracat kapsamındaki satışlarını devletlere yapmıştır. Türkiye ye offset taahhüdü olduğu için bize sipariş veren bir şirket ya da devlet, ve de bizim bundan bir avantaj sağladığımız herhangi durum olmamıştır. Zaten FNSS nin kendi sözleşmelerinden doğan, 750 milyon Doları aşkın tutarda offset taahhüdü vardı. İhracat yapamamanın sonucunda ödenecek cezaların çok ağır olacağını düşünürsek, belki de bu durumun bir çeşit baskı ya da teşvik olarak değerlendirilebileceğini bile söyleyebiliriz. Nitekim ilk büyük ihracat projemiz olan Birleşik Arap Emirlikleri projemizde, Yönetim Kurulumuzu bu ihracat nedeniyle tasarruf edeceğimiz offset cezası tutarını BAE projesinin kazancı olarak görmeleri ve bu sebeple de çok düşük bir kar oranına razı olmaları yönünde ikna etmiştik. Sonraki projelerde buna gereksinmemiz olmadı. Tabii ki tüm projelerimizde İhracatı Teşvik mevzuatına ya da Dahilde İşleme mevzuatına göre aldığımız belgelerimiz vardı. Ancak bu belgelerin Vergi, Resim ve Harç istisnası dışında net bir avantajı olmamıştır. Bu da oldukça küçük bir avantajdır. Ürünlerimizde kullanmak üzere ithal ettiğimiz malzemeleri bu belgeler olmadan da geçici ithal yöntemiyle zaten gümrüksüz getirme olanağı her zaman vardır. İhracatın çok önemli olduğu ülkemizde, ihracat teşviklerinin daha güçlü olmasının gerektiği kanaatindeyim. En azından ihracat gelirlerine Kurumlar Vergisi istisnası getirilmelidir, diye düşünüyorum. Bunun dışında Eximbank ça iyi koşullarla verilecek ihracat finansmanı kredileri de bir avantaj sağlayabilir; çünkü savunma ürünlerinde tedarik ve üretim süreleri uzun olduğundan proje finansman maliyetleri önemli bir meblağ tutmaktadır. SSM başkanlığında oluşturulan heyetlerin faaliyetlerinin firmalarımızın iş geliştirme faaliyetlerine olumlu etkileri olduğunu değerlendiriyor musunuz? H. E. : Sohbetimizin başında da söylediğim gibi savunma ihracatı için Devletimizin ilgili organlarının, asker-sivil bürokratlarımızın desteği çok önemlidir. 10 Ocak 2009

12 Bu durum son yıllarda iyi yönde ilerlemiştir. Gerek Genelkurmay Başkanlığımızın, gerek Milli Savunma ve Dışişleri Bakanlıklarımızın, Dış Ticaret Müsteşarlığımızın yurt içi ve yurt dışı teşkilatları destek çabaları göstermeye başlamışlardır. Türk savunma sanayimizin direksiyonunda olduğunu düşündüğüm Savunma Sanayii Müsteşarlığı mızın da aktif çabaları, çok önemlidir. Bir çok ülkeyle karşılıklı heyet ziyaretleri, uluslararası savunma fuarlarına toplu ve organize katılım, fuar katılım bedellerine SSM katkısı, bu fuarlarda ziyaretçilere ve yetkililere SSM nin aktif tanıtım yapması son yıllarda ihracat atağımıza büyük destek olmuş; bu durum da ihracat rakamlarına yansımıştır. Türk savunma sanayii nin yeni ürünler, platformlar, üretim ve entegrasyon yetenekleri de göz önünde bulundurulduğunda daha rekabetçi ve verimli sonuçlar doğması için hangi ürün ve yaklaşımla ihracat pazarlarına yönelmesini öneriyorsunuz? H. E. : Sohbetimizin başında uluslararası pazarlama strateji ve taktiklerine detaylı olarak değindik. Ama tabii ki varolmayan bir ürünü satamazsınız. Türk savunma sanayii genç ve büyümekte olan bir sanayidir; ürünleri henüz kısıtlıdır. İhracat yapabilmek için önce ihraç edebileceğiniz bir ürününüz olmalıdır. Bu ürünün diğer ülkelerde üretilen benzerleriyle özellik, kalite ve fiyat bakımından yarışabilir düzeyde olması şarttır. Türkiye miz son yıllarda SSM nin atılımıyla ve TÜBİTAK ın desteğiyle, iki kulvarda birden hızlanan Ar-Ge destekli projelerle ürün yelpazesini geliştirmekte; yeni, gelişmiş ve özgün ürünlere sahip olmaktadır; bu da ilerideki yıllarda savunma ürünü satabilme şansımızı daha da artıracaktır. Türk Silahlı Kuvvetleri tarih boyunca hep büyük ve güçlü olmuştur. Onun kullandığı, beğendiği ürünler diğer ülkelerin bir çoğunun ihtiyacına cevap verebilecek ürünler olacaktır. Bu durumda Türk Siahlı Kuvvetlerimizin ihtiyacı olan sistemleri Ar-Ge destekli projeler olarak ülkemizde milli imkanlarla geliştirip, ürettikten sonra dünya pazarındaki müttefik ülkelere sunmamız halinde çok rekabetçi olabileceğimizi düşünüyorum. Bunları dışarı satarak, ileride Ar-Ge finansmanımızı bile müşteri ülkelerden sağlayabileceğimizi düşünüyorum. Tabii ki iyi ürününüzün olması gerekli ancak yeterli değildir. İşte bu noktada daha önce konuştuğumuz pazarlama strateji ve taktikleri önem kazanmaya başlar. Sektörümüzün bir duayeni olarak diğer görüş ve önerileriniz nelerdir? H. E. : Türk savunma sanayiimizin en güçlü, en çalışkan, en fedakar, en uyumlu ve de bir çok konuda ilk lere imza atan FNSS takımının öncelikle oluşmasına katkı yaptığım, sonra da tüm çabaları sırasında bir oyuncusu olarak üzerime düşen önemli görevleri 17,5 yıl boyunca titiz, özenli, saygılı, ama iyi bir performansla yapmaya çalıştığım; ve de hedeflerime hep zamanında ulaştığım süreci yaşamımın en mutlu süreçlerinden biri olarak daima anımsayacağım. Her gittiğimiz ülkede, FNSS den sonra gelecek diğer Türk şirketlerimiz için iyi bir iz bırakabilmenin sorumluluğunu hep hissettik, bunun çabasını hep gösterdik. Bu sürede Türk savunma sanayii mizin de çok geliştiğini, olgunlaştığını, ürünlerini çeşitlendirdiğini, devletimizin bu sektöre verdiği önem ve desteğin arttığını görmek de beni özellikle mutlu ediyor. Bundan sonra da, Türk savunma sanayii mizin genç, dinamik, kapasiteli ve çalışkan kadrolarıyla daha zorlu hedeflere, başarıyla ve daha çabuk ulaşacağına inanıyorum. Sn ESENERGÜL bize zaman ayırdığınız ve değerli görüşlerinizi bizimle paylaştığınız için yayın kurulu adına teşekkür ediyoruz. Hüseyin ESENERGÜL Hüseyin Esenergül 1954 te Ankara da doğdu yılında Ankara Fen Lisesi nden mezun olduktan sonra; Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Makine Mühendisliği Bölümünden 1976 da Lisans, 1978 de Yüksek Lisans derecelerini aldı. Doktorasını yapmakta olduğu sırada 1979 yılında, yeni iş olanaklarını değerlendirmek amacıyla üniversiteden ayrıldı yılları arasında Işık Makina Sanayii A.Ş de, yılları arasında Hemak Ltd. Şti. nde ağırlıklı olarak ağır sanayi, vinçler, baraj donanımı ve benzeri alanlarda tasarım ve üretim mühendisi olarak çalıştı. Hüseyin Esenergül 1980 de çalışmaya başladığı Özok Ltd. Şti. nde, önce Diyarbakır Pirinçlik teki Türk-ABD ortak savunma tesisinin radar projesinde Proje Müdürlüğü yaptıktan sonra aynı şirketin bir Suudi Arabistan şirketiyle oluşturduğu ortak girişim şirketinin Genel Müdürü olarak Suudi Arabistan da 1990 yılına kadar elektrik ve makine alanlarında çeşitli yüklenicilik sözleşmelerini yürüttü. Türkiye ye döndüğü 1990 da FNSS Savunma Sistemleri A.Ş. de (o zamanki adıyla FMC-NUROL Savunma Sanayii A.Ş.) Türk ortağın temsilcisi sıfatıyla, Genel Müdür Yardımcısı olarak çalışmaya başladı da aynı şirketin Genel Müdür, CEO görevine getirildi. Bu görevini Haziran 2008 e kadar sürdürdü. Halen, Temmuz 2008 de başladığı Renaissance Development CEO görevini sürdürmektedir. Hüseyin Esenergül SASAD, MMO, AFLİVA, AFLD, ODTÜMD üyesidir. Halen SASAD Yönetim Kurulunda görev yapmaktadır. Savunma Sanayii Gündemi 11

13 Ulusal Savunma Sanayiinin Güçlendirilmesi Kapsamında Dış Ticaret Müsteşarlığının İzlediği Politikalar Tuncer KAYALAR DTM Müsteşarı İhracata dayalı ekonomik büyüme modelini benimsemiş olan ülkemiz, özellikle 2002 yılından itibaren kesintisiz ve hızlı bir büyüme sürecine girmiş ve 2008 yılına kadar bu eğilimi devam ettirmiştir. Ekonomide görülen bu gelişmeye paralel olarak ihracatımız da artmış ve Cumhuriyet tarihindeki en yüksek seviyesine ulaşmıştır yılında 36 milyar dolar olan ihracatımız 2007 yılında 100 milyar dolar sınırını geride bırakmış ve 2008 yılı sonunda 132 milyar dolar seviyesine yükselmiştir. İhracatımızın rekor seviyelere ulaşmasında, belirli bir vizyon ve plan çerçevesinde hareket edilmesinin kuşkusuz önemli bir rolü bulunmaktadır. Müsteşarlık olarak, tüm ilgili kurum ve kuruluşlar ile özel sektör temsilcilerimizin katkı ve katılımlarıyla hazırlayıp uygulamaya koyduğumuz Stratejik Plan, bu çerçevede tüm paydaşlar açısından sahiplenilen ortak bir yol haritası niteliği taşımaktadır. Stratejik Plan iki temel amaç kapsamında şekillendirilmiştir: i) sürdürülebilir ihracat artışı sağlayacak ihracat yapısının oluşturulması ve ii) ihracatımızın sektörel kompozisyonunun katma değeri yüksek, ileri teknoloji ihtiva eden, yenilikçi ürünlere dönü- şümünün sağlanması. İhracatımızdaki bölgesel bağımlılığın ortadan kaldırılması bu iki temel hedefin ayrılmaz bir unsuru olarak değerlendirilmektedir. Söz konusu planın uygulama ayağında, ihracatı artırmak amacıyla bölgespesifik pazara giriş stratejileri hayata geçirilmiştir yılında Komşu ve Çevre Ülkelerle Ticareti Geliştirme Stratejisi, 2003 yılında Afrika Ülkeleriyle Ekonomik ve Ticari İlişkileri Geliştirme Stratejisi, 2005 yılında Asya-Pasifik Ülkeleriyle Ekonomik ve Ticari İlişkileri Geliştirme Stratejisi ve 2006 yılında ise Kuzey ve Latin Amerika Ülkeleriyle Ekonomik ve Ticari İlişkileri Geliştirme Stratejisi bu kapsamda Müsteşarlığımız tarafından aktif olarak uygulanan stratejilerdir. Uygulanmakta olan bu stratejiler sayesinde, bölge ülkeleri ile ikili ticari ve ekonomik ilişkilerimiz güçlenmiş, söz konusu bölgelerin toplam ihracatımız içindeki paylarında da kayda değer artışlar yaşanmıştır. Diğer taraftan, stratejiler kapsamındaki, bölgelere yönelik ihracatımızın payının artması, ihracatımızdaki bölgesel bağımlılık sorununu azaltmakta ve ihracatımızın %48,4 ünü 1 gerçekleştirdiğimiz başlıca pazarımız konumundaki Avrupa Birliği ekonomisinde baş gösteren yavaşlama da dikkate alındığında sürdürülebilir ihracat artışı hedefine ulaşmak açısından büyük önem arz etmektedir. Ayrıca, bu kapsamda Çin Halk Cumhuriyeti ile Kuzey ve Latin Amerika Pazarlarında faaliyetlerin arttırılması planlanmakta, bu pazarlarda etkinliğimizi artırmak için çalışmalarımız sürdürülmektedir. Yukarıda belirtilen, pazara giriş stra- 1 TUİK, Kasım 2008 verileri itibariyle. 12 Ocak 2009

14 tejilerimiz kapsamında; tanıtım faaliyetleri önemli yer tutmaktadır yılında, ihracatçılarımızın yurt dışı fuara milli düzeyde katılım sağlamaları ve ayrıca 29 tane Ticaret Heyeti ile 60 tane Alım Heyeti programının organize edilmesi öngörülmüştür. Ülkemizin ekonomik ve ticari yapısını tanıtmak, ilgili dış ticaret mevzuatı hakkında bilgi vermek ve hedef pazar konumundaki ülkeler ile ikili ticari ve ekonomik ilişkilerin bir panoramasını ortaya koymak amacıyla, ilk olarak Çince oluşturulan internet sitesinin benzerlerinin başta İspanyolca olmak üzere diğer dillerde de kurulması 2009 yılı içerisinde gerçekleştireceğimiz önemli projeler arasında yer almaktadır. Sürdürülebilir ihracat artışı sağlayacak ihracat yapısını oluşturmak temel hedefimiz çerçevesinde yürütmekte olduğumuz çalışmaların bir diğer ekseni de ihracatımızın katma değeri düşük ürün gruplarından katma değeri yüksek, ileri teknoloji ihtiva eden, yenilikçi ürünlere dönüşümünü sağlamaktır. Bu kapsamda, ihracatımızın teknoloji bazlı dağılımına baktığımızda önemli gelişmeler yaşandığı görülmektedir yılında ihracatımızın dağılımı %43,8 i düşük teknoloji, %43,9 u da orta teknoloji sektörlerinden oluşmakta iken, 2007 yılına gelindiğinde ihracatımız artık %30,8 i düşük teknoloji, %59,2 si ise orta teknoloji sektörlerini içermektedir. Bu rakamlar ihracatımıza konu mallarda radikal bir dönüşüm yaşandığını açıkça göstermektedir. Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından Ar-Ge çalışmalarında bulunan firmalara verilen destekler bu dönüşümün hızlandırılmasını amaçlamaktadır. Sağlanılan destekler; yeni bir ürün üretilmesi, ürün kalitesi veya standardının yükseltilmesi, yeni tekniklerin uygulanması, yeni bir teknoloji geliştirilmesi veya yeni teknolojinin yurt koşullarına uyumunun sağlanmasını teşvik etmeye yöneliktir. Bu yapısal dönüşüm ile birlikte aynı zamanda sektörel (tekstil,...pazara giriş stratejilerimiz kapsamında; tanıtım faaliyetleri önemli yer tutmaktadır yılında, ihracatçılarımızın yurt dışı fuara milli düzeyde katılım sağlamaları ve ayrıca 29 tane Ticaret Heyeti ile 60 tane Alım Heyeti programının organize edilmesi öngörülmüştür. kimya,tarım,makine vb) bazda ihracatımızın artırılması çalışmalarına da devam edilmektedir. Diğer taraftan, Müsteşarlığımızca yürütülen çalışmalar sadece bu sektörler ile sınırlı kalmamakta; Dış Ticaret Müsteşarlığının görev alanı içerisindeki her sektör için kamusal bazda çalışmalar yapılmaktadır. Savunma sanayii de ülkemiz güvenliğinin sağlanmasında üstlendiği önemli rolün dışında, dış ticaret için de büyük potansiyel taşıyan bir alan olarak değerlendirilmektedir. Dünya ticaretinde her geçen yıl payını artırmakta ve ihracatçı ülkelere artan ölçülerde gelir sağlamakta ve istihdam yaratmaktadır yılı savunma harcamalarının trilyon ABD doları seviyesinde gerçekleştiği bunun da soğuk savaş döneminin en yüksek savunma harcamasının gerçekleştiği yıl olan 1987 deki seviyenin sadece %6 altında olduğu tahmin edilmektedir. Uluslararası ticaret hacmi yaklaşık 40 Milyar ABD doları civarında olan savunma pazarında ABD, İngiltere, Fransa, Rusya, Çin, Almanya, İsrail hakim güçlerdir. 2 2 a.g.e Savunma sanayi, ulusal üretimin hâkim olduğu ancak büyük ölçekli üretim yapan ülkelerin aynı zamanda ihracatçı konumunda oldukları bir pazardır. Sektörde, uzun dönemli Ar- Ge yatırımları meyvelerini daha sonra diğer ülkelere ihracat artışı olarak vermiştir. Ülkemiz açısından değerlendirildiğinde, 2004 Yılında En Fazla Savunma Harcaması Yapan 15 Ülke arasında Türkiye 14. sırada yer almıştır. 3 Dünya savunma ticaretinde Türkiye nin yılları arasındaki toplama göre ihracatta 28. sırada ithalatta ise 5. sırada olduğu dikkati çekmektedir. Aralarında Türkiye nin de bulunduğu 40 kadar ülkenin dünya pazarından aldığı pay %10 civarındadır. Türkiye nin payı ise %0,2 civarındadır yılı itibariyle, sektördeki satış cirosu 1,7 milyar ABD doları, ihracatı ise 352 milyon dolar civarındadır. Sektördeki ar-ge harcamaları ise 2006 yılında 2005 yılına göre %15 oranında artarak 80 milyon dolara ulaşmıştır. 4 Sektörde dünya pazarında söz sahibi olabilmek ve iç pazarın ihtiyaçlarını karşılayabilmek açısından üretim ve ihracatın niceliğini ve niteliğini iyileştirmeye yönelik yoğun faaliyetlere gereksinim bulunmaktadır. Bu bağlamda, Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından yürütülmekte olan Stratejik Planın uygulama ayağında yürütülen tüm faaliyetler savunma sanayi sektörü açısından da önem taşımakta ve etkin olarak uygulanmaktadır. Dış Ticaret Müsteşarlığının sağladığı Ar-Ge desteklerinden savunma sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalar da yararlanmakta ve ayrıca uluslararası savunma fuarlarına katılım Müsteşarlığımızca desteklenmektedir yılında savunma alanında düzenlenen 10 un üzerindeki uluslararası fuara firmaların bireysel katılımı desteklenmiştir yılında da Müsteşarlık programına alınmış yaklaşık 10 fuara katılım desteklenecektir. Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından, 27/12/ Kalkınma Planı, DPT, Savunma Sanayi İmalatçıları Derneği. Savunma Sanayii Gündemi 13

15 2007 yılı Hükümet Programı nda, Savunma Sanayii Destekleme Fonu (SSDF) faiz gelirlerinin belli bir kısmının savunma sanayiinde faaliyet gösteren ihracatçıları desteklemek amacıyla ayrılması ve ilgili kuruluşlar (Hazine Müsteşarlığı ve Eximbank) ile birlikte bir kredi mekanizması oluşturulması hususu yer almıştır. tarihli ve 94/6401 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe giren İhracata Yönelik Devlet Yardımları Kararı na istinaden, uluslararası pazarlarda rekabetçiliğin sağlanması, katma değeri yüksek ürünlerin pazarlanması ve markalaşma amacıyla üretimden pazarlamaya, Ar-Ge den insan kaynakları eğitimine kadar birçok önemli konuda şirketlerimize destek sağlanmaktadır. Bu destekler savunma sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalarımızı da kapsamaktadır. Dış Ticaret Müsteşarlığı, ihraç pazarlarında tutunmalarının sağlanması ve pazar olanaklarının geliştirilmesi açısından savunma sanayii ürünlerinin de Eximbank kredilerinden yararlanmalarını desteklemektedir yılı Hükümet Programı nda, Savunma Sanayii Destekleme Fonu (SSDF) faiz gelirlerinin belli bir kısmının savunma sanayiinde faaliyet gösteren ihracatçıları desteklemek amacıyla ayrılması ve ilgili kuruluşlar (Hazine Müsteşarlığı ve Eximbank) ile birlikte bir kredi mekanizması oluşturulması hususu yer almıştır. Konu Hükümet Programı doğrultusunda Türk Eximbank tarafından değerlendirilmektedir. Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından müzakere edilen ve imzalanan Serbest veya Tercihli Ticaret Anlaşmaları gerek pazara giriş gerekse ucuz girdi temini ile ülkemize yabancı sermayenin çekilmesi açısından oldukça önemli ikili ticaret mekanizmalarıdır. Bu çerçevede, özellikle, Gümrük Birliği yükümlülüklerimiz kaynaklı imzalanan Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) Türkiye nin ticaret anlaşmaları portföyünde önemli bir yer tutmaktadır. Bilindiği üzere, Türkiye-AT Ortaklık Konseyi nin Gümrük Birliği ni kuran 1/95 sayılı kararının 16 ncı maddesi gereği, ticaret politikasını AB nin ortak ticaret politikasına uyumlaştırmakla yükümlüdür ve bu amaca yönelik olarak AB nin Serbest Ticaret Anlaşması (STA) ortakları ile STA lar imzalama yoluna gitmiştir. Gümrük Birliği nedeniyle üçüncü ülkelere karşı ülkemizce de uygulanan AB nin Ortak Gümrük Tarifesi ve AB ile Türkiye arasındaki ticarette kaldırılan gümrük vergileri nedeniyle, gümrük birliği alanında üçüncü ülke menşeli ürünlerden kaynaklanan ticaret sapmasının engellenmesi önem arz etmektedir. Bu kapsamda, Türkiye nin STA ları, temel olarak Türkiye-AB Gümrük Birliği kapsamında yer verilen ürünleri içermektedir. Gümrük Birliği kararı ise genel olarak 25 ila 97 fasılları kapsamaktadır. Bu çerçevede, Gümrük Birliği kapsamında olan savunma sanayii ürünleri için uygulanan gümrük vergileri ve eş etkili vergiler, ülkemizin akdetmiş olduğu STA ların tamamında tercihli rejime tabi olmakta ve simetrik ya da asimetrik temelde kaldırılmaktadır. Böylelikle, savunma sanayi ürünleri açısından önemli bir pazara giriş imkânı yaratılmaktadır. Ülkemiz, nükleer, biyolojik ve kimyasal kitle imha silahları geliştirmeye yönelik ihracatın denetlenmesini hedefleyen tüm uluslararası düzenleme ve anlaşmalara taraf bulunmaktadır. Anılan düzenleme ve anlaşmalardan kaynaklanan yükümlülüklerin yerine getirilmesinde, diğer ilgili kurumlarla birlikte Dış Ticaret Müsteşarlığının da görev ve yetki alanlarına göre farklı sorumlulukları bulunmaktadır. İlgili kurumlar tarafından yürütülen ihracat kontrollerine ilişkin yasal çerçeve hâlihazırda; her bir ilgili kurumun kendi hazırladığı yasa, yönetmelik, tebliğ ve genelgelerden oluşmaktadır. Ancak, son dönemde, özellikle, çift kullanımlı eşyanın kontrolünün uluslararası politika ve ticarette giderek artan önemi; kontrole tabi tutulacak malzemeleri, kurumlar arası işbirliği ve koordinasyonun esaslarını, ihracatçıların sorumluluklarını ve cezai yaptırımları belirleyen yeni bir yapıya olan gereksinimi ortaya çıkarmıştır. Söz konusu ihtiyacın karşılanması amacıyla, ihracat kontrolleri alanında ülkemiz mevzuat ve uygulamalarının güçlendirilmesi için 2005 yılı sonunda Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından başlatılan ve ilgili tüm kurumların katılımıyla devam eden çalışma kapsamında yeni bir yasa tasarısı hazırlanmış bulunmaktadır. Hâlihazırda görüşülmek üzere T.B.M.M. ye sunulmuş olan Çift Kullanımlı ve Hassas Eşyanın Dış Ticaretinin Kontrole Tabi Tutulmasına İlişkin Kanun Tasarısı kapsamında, sekreteryası Dış Ticaret Müsteşarlığınca yürütülecek İhracat Kontrolleri Kurulu oluşturulması hedeflenmektedir. Dış Ticaret Müsteşarlığı olarak konuyu sadece savunma ürünleri ve ikili kullanıma tabi ürünlerin ihracat kont- 14 Ocak 2009

16 rolleri boyutuyla sınırlı olarak değil, üretim ve ihracatlarının arttırılması boyutuyla da ele aldığımızı belirtmiştik. Bu açıdan, gerek Dış Ticaret Müsteşarlığı gerekse Savunma Sanayii Müsteşarlığının işbirliği içerisinde hareket etmesi hem üreticilerimizin hem de ihracatçılarımızın öncelikle bilinçlendirilmesi ve ihracatlarının arttırılmasını teminen son derece önem arz etmektedir. Bu çerçevede kurumlarımız arasındaki çalışmalar başta offset uygulamaları olmak üzere devam etmektedir. Türkiye-AB Gümrük Birliği kapsamında yer almayan savunma sanayii ürünlerinin ticaretinde ise üçüncü ülkeler ile karşılıklı yarar temelinde düzenlemeler yapılması mümkündür. Kamu kuruluşları tarafından açılan uluslararası ihalelerde, ihaleyi yabancı bir firmanın kazanmasıyla oluşan döviz çıkışını telafi etmek ve bu ülkelerin ihracat potansiyelini arttırmak amacıyla, dünyada ilk olarak askeri ihalelerde kullanılmaya başlayan Offset uygulamaları ülkemizde de savunma sanayi sektörüne yönelik kamu ihalelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. İhaleyi kazanan yabancı firma tarafından ana ihale anlaşmasına ek olarak verilen taahhütler; ihaleyi açan ülkeden yapılacak ihracat, ihaleyi açan ülkeye yönelik yabancı sermaye yatırımları, ortak yatırımlar, teknoloji transferi, lisans ve know-how transferleri, kalifiye işgücü yaratmak amacıyla, masrafı ihaleyi kazanan yabancı firmaya ait olmak üzere sağlanan yurtiçi ve yurt dışı eğitim imkânları, AR- GE çalışmaları ve yatırımları ile diğer döviz kazandırıcı hizmet ve işlemleri içerebilir. Türk ihraç ürünlerine uluslararası piyasalarda yeni pazar yaratması ve ihraç ürünlerimizin rekabet gücünü arttırıcı özelliği nedeniyle, offset Dış Ticaret Müsteşarlığınca büyük önem verilen bir uygulama niteliğindedir. Bu amaçla, Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından yayımlanan Offset Uygulamalarına İlişkin 98/27 Sayılı Tebliğ, geçtiğimiz yıl, günümüz şartlarına uygun olarak değiştirilmiş ve 2007/6 sayılı Tebliğ, 27 Temmuz 2007 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Dış Ticaret Müsteşarlığı, kamu kuruluşlarımızın dış alımlarında daha fazla ofset taahhüdü almaları yönünde girişimlerini sürdürmekte, daha önce alınmış taahhütlerin ise ülke ekonomimize en fazla katkıyı sağlayacak yönde kullanılmasını hedeflemektedir. Geçmişte, birçok Offset projesini yürüten Müsteşarlığımız tarafından hâlihazırda idare edilen ve kredilendirilen bir proje bulunmaktadır yılında Türk Hava Kuvvetleri nin ihtiyaçları doğrultusunda, SSM nin Boeing firmasından 4 adet Havadan Erken İhbar Kontrol Uçağı (AWACS) satın alması kapsamında yürütülen bu projede, Boeing firması 570 milyon dolar değerinde offset taahhüdünde bulunmuştur. Bu çerçevede, Boeing firmasının taahhütlerinin 150 milyon dolarlık kısmı Müsteşarlığımızca idare edilmektedir. Savunma Sanayi sektöründe, çoğunlukla devletlerin alıcı konumunda olması ve yüksek ve nitelikli teknolojilerin kullanımına dayanması, yatırım ve tedarikte devlet politikalarının önemini ortaya koymaktadır. Öte yandan, sektörde ürünlerin olgunlaşma döneminin giderek kısalmasına paralel olarak yenilik ve yaratıcılığa dayalı yeni teknolojilerin geliştirilmesi, dünyada rekabet edebilmenin bir ön koşulu haline gelmektedir. Sonuç olarak sektörde Ar-Ge faaliyetleri ve uzun dönemli yatırım politikalarının önemi gün geçtikçe artmaktadır. Bu kapsamda Müsteşarlığımız ve Eximbank tarafından ar-ge projeleri için sağlanan finansman desteği ve ihracatı artırıcı tanıtım faaliyetleri artarak devam edecektir. Böylelikle, sektörün, ulusal savunma ve güvenlik ihtiyaçlarını yurtiçi etkin çözümler geliştirerek karşılayabilmesi ile uluslararası rekabet gücüne sahip bir savunma sanayii altyapısına erişilmesi 5 hedefine önümüzdeki dönemde tüm kurumlarımızla işbirliği içerisinde ulaşacağımıza dair inancımız tamdır Kalkınma Planı Tuncer KAYALAR İkili ve çok taraflı ekonomik ve ticari ilişkiler alanında 29 yılı aşan bir bürokratik kariyere sahip olan Tuncer Kayalar, 27 Kasım 2002 tarihinde Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarı olarak atanmıştır. Kayalar, aynı zamanda, Türk EXİM- BANK ve İGEME nin Yönetim Kurulu Başkanlıklarını yürütmektedir. 8 yıllık yurtdışı hizmetinin yanı sıra ailesi ile birlikte toplam 11 yıl Kanada, Fransa, İngiltere ve Avustralya da ikamet eden Kayalar, 1952 Ankara doğumlu olup, TED Ankara Kolejinden mezuniyetinden sonra lisans eğitimini Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisinde tamamlamıştır. Birçok makalesi bulunan Tuncer Kayalar Journal of International Trade and Diplomacy ve Uluslararası Ekonomi ve Dış Ticaret Politikaları Dergilerinin kurucusu ve sahibidir. Tuncer Kayalar, ayrıca Türkiye de ve yurtdışında çeşitli kamu ve sivil toplum kuruluşlarından ödüller almıştır. Tuncer Kayalar, Komşu ve Çevre Ülkeler (2000), Afrika Ülkeleri (2003), Asya-Pasifik Ülkeleri (2005) ve Amerika Kıtası Ülkeleri(2006) ile Ticaretin Geliştirilmesi Stratejileri nin hazırlanmasında ve uygulanmasında önemli katkılar sağlamıştır. Bu sureçte, Türkiye nin özellikle komşu, çevre ve Afrika ülkeleri ile olan ticaret ve yatırım ilişkileri çok büyük oranda artış göstermiştir. Savunma Sanayii Gündemi 15

17 Türkiye nin Savunma İhracatı Hedeflerimiz ve Stratejilerimiz A. Lütfi VAROĞLU SSM Uluslararası İşbirliği Daire Başkanı Savunma sanayimizin tarihine bakıldığında Türkiye nin uzun yıllar boyunca Satın Alan Ülke statüsünde değerlendirildiği, üretim kapasitelerinin birkaç firma hariç emek-yoğun alanlarda oluştuğu gözlenmektedir. Türkiye de savunma sanayii Cumhuriyet tarihine paralel olarak gelişme göstermiş ancak özellikle dış yardım şeklindeki hazır alımlar ile genel kabul görmüş bir sanayi politikası olmadığından oldukça gecikmeli ivme kazanmıştır. Dünyada önemli bir savunma sanayii tedarikçisi olan ülkemizde kendi ulusal tasarımlarımızın geliştirilmesi için özellikle 1990 lı yıllardan bu yana farklı tedarik modelleri denenmiş ve çeşitli safhalardan geçilmiştir. Özellikle 2000 li yıllarda başlatılan birçok projede kendi tasarımlarımızı geliştirmek için proje modelleri uygulanmış ve sektörümüze önemli sorumluluklar verilmiştir. Türkiye nin savunma sanayi alanında şimdi önüne başka hedefler koyma zamanı gelmiştir. Savunma Sanayii Müsteşarlığı tarafından yayınlanan Stratejik Planı nda ihracat çalışmalarına önem verilmesi öncelikli alan olarak vurgulanmıştır. Bu amaçla stratejik planda küreselleşmenin savunma sanayindeki etkileri ele alınmış olup, Türk Savunma Sanayiinin uluslar arası pazarda sürdürülebilir rekabet üstünlüğü için başta inovasyon içeren ürünleri geliştirmek olmak üzere neler yapılması gerektiği irdelenmiş ve Türk Savunma Sanayii ihracatının artırılması doğrultusunda aşağıdaki stratejik hedefler belirlenmiştir: 2011 yılında savunma ürün ve hizmet ihracatının yıllık 1 Milyar $ değerine çıkarılması, 2011 yılına kadar savunma alanında en az 4 çok uluslu projeye başlangıç aşamasından itibaren katılım sağlanması ve en az 1 uluslararası projeye liderlik edilmesi, NATO savunma projelerinde Türk savunma sanayiinin payının 2011 yılı sonuna kadar 4 katına çıkarılması. İhracat Sistemi: Ürün, Oyuncular, Pazarlama Faaliyetleri Savunma İhracatı Neden Farklı: Oyuncular mı, Süreç mi, Pazarlama mı, Bunların Hepsi mi? Savunma sanayi ihracatı diğer hiçbir sektöre benzemeyen bir yapı göstermektedir. Aslında savunma alanında kendi imkanlarımızla kendi ürünlerimizi ve teknolojilerimizi geliştiriyor olmak neden bize yetmemektedir? Çok basit ifadelerle teknoloji geliştirme maliyetinin sürekli olarak yurtiçi imkanlarla sağlanması ve sadece iç pazar imkanlarıyla rekabetçi olunması mümkün değildir. Savunma Sanayii ihracatının artırılmasının ekonomik faydaları yanında aşağıda belirtilen kazanımları da gerçekleştirileceği düşünülmektedir: Savunma sanayii sektörünün sürekliliğinin ve büyümesinin sağlanması, İhracat pazarının yakalanması amacıyla rekabetçi teknolojinin de geliştirilmesi ve bunun sonucu olarak özgün ürünlerin oluşturulması, Bağımlılık düzeyinin yönetilmesi, Farklı sektör/pazarlara odaklanma, İç pazarda tedarik maliyetlerinin düşürülmesi, Döviz kaybının en aza indirilmesi yılında başlayan ve 2009 ile 2010 yılında da etkilerinin devam edeceği değerlendirilen finansal krizin, ekonomimiz ve toplumsal hayatımız üzerindeki olumsuz etkilerinin daha az hissedilmesinde de önemli bir işlevi yerine getireceğine inanılan Türk Savunma Sanayii Ürünleri İhracatımız, son iki yıl içerisinde ivme kazanmış olup, 2007 yılı itibariyle 420 Milyon Türk Savunma Sanayii Ürünleri İhracatımız, son iki yıl içerisinde ivme kazanmış olup, 2007 yılı itibariyle 420 Milyon ABD Doları seviyesine çıkmıştır. 16 Ocak 2009

18 Türk Savunma Sanayinin ihracat potansiyelinin yeterli derecede kullanılmadığı değerlendirilmekte, yapılacak stratejik çalışmalarla ihracatın yıllara sari olarak 2011 yılında 1 Milyar ABD Dolarına çıkartılması hedeflenmektedir. Bu hedef doğrultusunda hazırlanmakta olan Savunma Sanayii İhracat Strateji Belgesi yakın bir dönemde sektöre yayınlanacaktır. ABD Doları seviyesine çıkmıştır. Ancak, mevcut bilgi birikimi, ürün ve hizmetleri, altyapısı ve gelişmeye yönelik kapasitesi ile beraber Türk Savunma Sanayinin ihracat potansiyelinin yeterli derecede kullanılmadığı değerlendirilmekte, yapılacak stratejik çalışmalarla ihracatın yıllara sari olarak 2011 yılında 1 Milyar ABD Dolarına çıkartılması hedeflenmektedir. Bu hedef doğrultusunda hazırlanmakta olan Savunma Sanayii İhracat Strateji Belgesi yakın bir dönemde sektöre yayınlanacaktır. İhracat sisteminin doğru ve sürekli işletilmesi için temel ve gerekli unsurların başında ürün gelmektedir. Savunma alanında ürün bazen bir platform bazen bir platformun modernize edilmesi, bazen de küçük bir elektronik kartın yedek parçasının sağlanması olabilmektedir. Devletlerin askeri savunma sistemlerinin düzeyini en üst seviyede tutmak için kurdukları satın alma sisteminin bilinç düzeyi, ülkelerin satıcı veya alıcı olma statülerini belirlemektedir. Satıcı statüsünde yer alma iddiasındaki ülkeler için ürün geliştirmeyi yurtiçi ihtiyaçları yurtdışı pazarla birlikte değerlendirme zorunluluğu bulunmaktadır. Aksi takdirde sadece yurtiçi ihtiyaçlara odaklanmış bir sanayi kısa sürede uluslararası pazarın şartlarından ve imkanlarından geri kalma riski taşıyacaktır. Ürünün ihracat süreci genelde projenin başlangıcındaki geliştirme çalışmalarına paralel olarak başlatılmalı ve yürütülmelidir. Türkiye de sık uygulanan bir yaklaşım sorunu burada da kendini göstermektedir. Milli projenin tanımlanışı ve uygulamaya geçiriliş sürecinde çoğu zaman uluslararası normlar ve standartlar proje dökümanlarında yer alırken, hedef bölge ve ülkelerde bu tür bir ürün veya hizmete ihtiyaç duyulup duyulmadığı, beklenen/öngörülen talebin boyutu, piyasanın beklediği fiyat aralığı gibi analizler genelde yapıl(a)mamaktadır. Firmalarımızın pazarlama tanıtım birimleri bu aşamalarda hiç rol almamaktadırlar. Oysa milli ürünün daha tasarım aşamasının sonuna yaklaştığı dönemden itibaren yurtdışı pazara tanıtımı başlatılmalıdır. Bu süreçte ürünün milli adından çok dışarıda kabul görebilecek adının, tanımının ve içeriğinin ivedilikle hazırlanması ve pazarlama faaliyetlerinin başlatılması en yaygın yaklaşım olarak birçok ülkede ve yurtdışı kuruluşta gözlenmektedir. Daha bitmemiş veya operasyonel denemeleri tamamlanmamış birçok Ürünün ihracat süreci genelde projenin başlangıcındaki geliştirme çalışmalarına paralel olarak başlatılmalı ve yürütülmelidir....ihracatın önündeki engellerin kaldırılması konusunda tüm kuruluşların aynı anlayışla hizmetlerinin sürdürülebilir bir politikaya dönüştürülmesi temel bir gaye olmalıdır. ürünün ülkemize pazarlandığı tecrübelerimizde mevcuttur. Ürünün yaratacağı beklentinin zamanında iyi bir pazarlama ile desteklenmesi ise saç ayağının diğer bir unsurudur. Özellikle bu alanda başarılı yabancı kuruluşlarda gözlemlediğimiz yaklaşım, devlet ve aracılar üzerinden ürünün tanıtımının yapılmasıdır. Devlet referansıyla yapılan pazarlama faaliyetinin savunma sanayinin vazgeçilmez bir boyutu olduğu herkesin kabul ettiği bir gerçektir. Bu aşamada pazarlama faaliyetinin yanında yer alan/alacak oyuncuların iş tanımlarının doğru tanımlanması ihtiyacı gündeme gelmektedir. Silahlı Kuvvetler kullanıcı makam olarak pazarlanacak ürüne referans olarak, SSM tedarikci, sektör sorumlusu ve lisans sahibi kuruluş olarak pazarlama sürecine her türlü finansal ve platform desteği (devletten devlete pazarlama dahil) sağlayarak, devletin en üst makamları ile Dışişleri Bakanlığı siyasi destek sağlayarak, Milli Savunma Bakanlığı gerekli izinleri uygun olmaları kaydıyla zamanında sağlayarak, Dış Ticaret, Gümrük ve Hazine Müsteşarlığı ve Eximbank gibi kuruluşlar finansal ve bürokratik destekleri sağlayarak, Dış Ekonomik İlişkiler Konseyi, Türkiye İhracatçılar Meclisi, Savunma Sanayii İmalatçıları Derneği gibi Sivil Toplum Kuruluşu statüsündeki kuruluşlar ise platform ve lobi desteği sağlayarak bu çok boyutlu etkinliğin içinde yer almaları ve satışı gerçekleştirecek fir- Savunma Sanayii Gündemi 17

19 malarımıza topyekün destek vermeleri başarıyı artıracak bir yaklaşımdır. Bu anlamda özellikle son dönemde yukarıda sayılan tüm oyuncuların koordineli gayretleri gözlenmektedir. Ancak ihracatın önündeki engellerin kaldırılması konusunda tüm kuruluşların aynı anlayışla hizmetlerinin sürdürülebilir bir politikaya dönüştürülmesi temel bir gaye olmalıdır. Şirketlerimiz açısından da devlet tarafından oluşturulan bu platformu iyi ve hızlı bir şekilde kullanarak sonuçları sözleşmelere dönüştürmeleri, verilen sözlerin arkasında durmaları ticari başarının yanında ülkenin prestiji açısından da çok büyük önem taşımaktadır. Sektör İhracat Anketi Sonuçları : İşletmelerin Karşılaştıkları İhracatın Önündeki Engeller Ve Sorunlar Dergimizin bu sayısında ayrı bir çalışma olarak yer alan ve 2008 yılı içerisinde Türk savunma sanayii şirketlerinin üst yöneticilerine yayınlanan Sektör İhracat Anketi Sonuçları, ana hedefleri, karşılaşılan sorunları, devlet kuruluşlarından ve firmaların birbirlerinden beklentilerini geniş kapsamlı bir içerikle yansıtmaktadır. İhracatın asıl oyuncuları olan ve olacak olan firmalarımızın bu anlamda verdikleri yanıtların diğer tüm oyuncular için belirleyici ve yön gösterici olması beklenmektedir. Yapılan araştırmada, Savunma sanayi işletmelerinin karşılaştıkları ihracat engel veya sorunlarının başında YTL nin aşırı değerlenmesinden kaynaklanan döviz kuru sorununun ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Diğer önemli bazı önemli engel veya sorunlar ise aşağıdaki gibi sıralanabilecektir: İhracat pazarlarındaki şiddetli rekabet, Devletin, savunma sanayi ihracatının teşvik ve geliştirilmesine yönelik faaliyetlerinin yetersizliği, Diğer ülkelerin dış politikasının savunma sanayi ürünlerinin ihracatını engellemesi veya sınırlandırması, İhracat mevzuatı ve bürokrasisinin karmaşık ve uzun olması, İhracat pazarlarıyla ilgili güncel bilgilere ulaşılamaması, İhracat finansmanının maliyetinin yüksek olması. Yukarıdaki sorunlar arasında yer alan aşırı değerli Türk Lirası sadece savunma sanayi işletmeleri tarafından değil, diğer tüm ihracatçı işletmeler için en önemli ihracat sorunu olarak görülmektedir. Nitekim savunma sanayinin ihracatçı işletmeleri de aşırı değerli olan Türk Lirası nedeniyle de fiyata dayalı rekabette geride kalmakta ve ihracat pazarlarındaki aşırı rekabeti ikinci önemli ihracat engel veya sorunu olarak sıralamaktadır. Türkiye de savunma sanayi işletmelerine yönelik özel bir teşvik ve/veya ihracatı geliştirme programının olmadığı da bilinmektedir. Başta kamu otoritesi olmak üzere ilgili derneklerin de katkısıyla pazar araştırmaları, ihale bilgileri gibi ihracatın geliştirilmesine yönelik bilgilendirmelerle, düşük faizli ve uzun vadeli ihracat kredilerinin sağlanması gibi ihracat teşvikleriyle, ilgili işletmelere güncel pazar bilgilerinin sağlanması ve ihracat finansman maliyetinin aşağılara çekilebilmesi mümkün olabilecektir. Yine paralel bir şekilde, diğer tüm Türk ihracatçı işletmeleri gibi savunma sanayi işletmeleri de ihracatın uzun ve karmaşık bürokrasini bir sorun olarak dile getirmektedir. İhracat Geliştirme Stratejileri Ve Uygulamaları Ne Olmalı? Savunma Sanayi Müsteşarlığı tarafından belirlenen ihracat hedeflerine ulaşılabilmesi için, yapılan anket çalışmasıyla ortaya çıkartılan ve işletmelerin ihracat sürecini başlatmasını engelleyen faktörlerin veya başlatılmış olan ihracat sürecinin ilerlemesinde karşılaştığı sorunlarının ortadan kaldırılmasını sağlayacak önlemlerin acilen alınması gerekecektir. Belirlenen engel ve sorunların ortadan kaldırılmasıyla beraber savunma sanayi işletmeleri ihracat geliştirme sürecinin takip eden basamaklarına rahatlıkla geçecek ve bu şekilde sürecin ilerleyen basamaklarına geçilmesiyle beraber şirketlerimiz ihracat hacimlerini arttıracaklardır. Bir ülkenin ihracat hacmini geliştirmeye yönelik olarak gerçekleştirilebilecek olan faaliyetler iki ana başlık altında toplanabilir. Bunlar; ihracatın geliştirilmesine yönelik olan çalışmalar ve ihracat teşvikine yönelik faaliyetlerdir. Her ne kadar iç içe geçmiş iki kavram gibi görünseler de ihracatın geliştirilmesi, uluslararası pazarlama ile doğrudan ilgili olan fuarlara katılım, pazar araştırmaları, danışmanlık, seminerler gibi işletmelere donanım kazandıracak olan programları içermektedir. Diğer taraftan ihracat teşvikleri ise düşük faizli ve/ veya uzun vadeli krediler, vergi iadeleri, bedelsiz ithalat, yatırım indirimleri gibi doğrudan para ile ilişkili olup, işletmelere maliyet avantajı sağlayacak olan unsurları kapsamına almaktadır. Anket ile belirlenen diğer sorunlar ve tüm bu sorunlara yönelik çözümler yayınlanacak Uygulama Stretejisi Dokümanında yeralacaktır. Çözümler, yapısal çözümler, ihracatın geliştirilmesine yönelik olan çalışmalar ve ihracat teşvikine yönelik faaliyetler olarak üç ana başlık altında incelenmiştir. Yapısal Çözümler Bu alt başlıkta temel olarak öne çıkan hedefler şunlardır: Savunma sanayinin uluslararası alanda rekabet edebilecek şekilde yapılanmasının sağlanması, Firmaların ihracat odaklı olarak yapılandırılması (Ürün paketleme, profesyonel tanıtım, tanıtım ajansları, vs.), Sektör içi bilgi paylaşımının/iletişimin sağlanması ve ihracatta 18 Ocak 2009

20 işbirliği ve birlikte çalışabilirliğin sağlanması, Tesis güvenlik belgesi olan firma sayısının arttırılması ve tesis güvenlik belgesi alımına yönelik mekanizma ve maliyete ilişkin firmaların bilgilendirmesi amacıyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile işbirliği yapılması Bürokrasinin Etkinleştirilmesi: Savunma sanayi ihracatının bürokrasi ile ilişkisi ürün geliştirmeden başlayıp, pazarlama, gümrük, finansal destek, satış sonrası hizmet gibi birçok alt süreci içinde barındırmaktadır. Bürokratik işlemlerin basitleştirilmesine yönelik çözümler ancak sektörün özel yapısına ilişkin kamu kuruluşlarının bilgilendirilmesi ile mümkün olabilecektir. Bu amaçla düzenlenen birçok etkinliğe SSM adına katılım sağlanarak sektörümüze ait bilgilendirme yapılmaktadır. Öte yandan Devlet kurumlarının birbirleriyle örtüşen alanlarda dönem dönem oluşan sorunlar ve bunların yarattığı gecikmeler İhracat yönetimi için ayrı bir kuruluş oluşturulması veya mevcut yapının ihracat odaklı olarak güçlendirilmesi ve ihracat görevinin tek kurum bünyesinde toplanması, savunma sanayi ihracat politikasının hazırlanması ve bu kapsamda İhracat Yönetmeliğinin çıkarılması, süreçlerinin tanımlanması önem taşımaktadır. Savunma sanayi ihracatının bürokrasi ile ilişkisi ürün geliştirmeden başlayıp, pazarlama, gümrük, finansal destek, satış sonrası hizmet gibi birçok alt süreci içinde barındırmaktadır. firmalarımıza zaman kaybı şeklinde yansımaktadır. Özellikle son dönemde devlet kurumlarının sektörün beklentilerine karşılık ürettiği yasal düzenlemeler hız kazansa da burada önerilen yöntemlerden biri İhracat alanında hizmet ve destek sağlayıcı statüdeki kamu kuruluşlarının sık sık bir araya gelmelerini sağlayacak bir mekanizma oluşturulmasıdır. İhracat izin mekanizmasının düzenlenmesi/hızlandırılması bu konuda önemli bir başlık olarak yer almaktadır. Satıcı statüsündeki bir çok Batılı ülkede bile ihracat lisansı sürecinin sürekli olarak iyileştirilmesi yönünde çaba sarfedildiği bilinmektedir. İhracat yönetimi için ayrı bir kuruluş oluşturulması veya mevcut yapının ihracat odaklı olarak güçlendirilmesi ve ihracat görevinin tek kurum bünyesinde toplanması, savunma sanayi ihracat politikasının hazırlanması ve bu kapsamda İhracat Yönetmeliğinin çıkarılması, süreçlerinin tanımlanması önem taşımaktadır. Sektörümüzün tanıtımı amacıyla hedef bölgelerden seçilecek 6 ülkede Savunma Sanayii Temsilciliği açılması, ayrıca özellikle önemli bir Pazar olan ABD ve AB Merkezi olan Brüksel de temsilcilikler açılması önerilerden biridir. Tedarik politikalarının değerlendirilebilmesi açışından benzer uluslararası tedarik ajansları ile personel değişiminin yapılması da ülke sanayinin tanıtımını sağlayacak unsurlardan biridir. Sektörel Çözümler: Bu alt başlık kapsamında Savunma Sanayii İhracat Meclisi oluşturulması orta vadeli bir hedef olarak tanımlanabilir. Kendi finansal imkanlarıyla hareket edebilen bir sektör meclisi Türkiye İhracatçılar Meclisi altında yapılandırılarak çalışmalarını sürdürebilir. Teknolojik Çözümler: Türk savunma sanayii tarafından ihracatın gerçekleştirilmesi aşamasında hedeflenen pazara yönelik satışların gerçekleştirilmesi sürecinde; Uluslararası pazarda ilgi yaratabilecek anahtar teslim sistem/paket çözümleri yaklaşımının teşvik ve öncülük edilmesi, Yurtdışına transfer edilmesinde sakınca olmayan teknolojilere yönelik genel politika oluşturulması, Yurtdışında Ortak Girişim Şirketlerinin Kurulması ve bu yöntemle teknoloji transfer edilmesine yönelik politika oluşturulması, İhraç edilebilir ürün setlerinin arttırılmasına yönelik politikaların oluşturulması olarak belirlenmiştir. Bu hedeflerden, ortak yatırım şirketi oluşturulması konusunda örnekler denenmeye başlamıştır.özellikle hedef bölgelerde Türkiye den böyle bir açılımın bek- Sektörümüzün tanıtımı amacıyla hedef bölgelerden seçilecek 6 ülkede Savunma Sanayii Temsilciliği açılması, ayrıca özellikle önemli bir Pazar olan ABD ve AB Merkezi olan Brüksel de temsilcilikler açılması önerilerden biridir. Savunma Sanayii Gündemi 19