VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II. (17-18 Aralık 2011) ANKARA

Transkript

1 VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II (17-18 Aralık 2011) ANKARA VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:16

2 Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları / 936 İlmi Eserler / 146 Tashih İsmail DERİN Kapak Tasarım Emre YILDIZ Grafik Mücella TEKİN Baskı Kalkan Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Tel.: (0312) Din İşleri Yüksek Kurulu Kararı: /62 1. Baskı, Ankara Y ISBN: (tk.) (2.c) Sertifika No: Diyanet İşleri Başkanlığı İletişim Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü Basılı Yayınlar Daire Başkanlığı Tel.: (0312) Faks: (0312) e-posta: diniyayinlar@diyanet.gov.tr VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:16

3 3. VAİZLERİN İLETİŞİM BECERİLERİ DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ (GÜNEYDOĞU ANADOLU ÖRNEĞİ) Yrd. Doç. Dr. Mücahit ARPACI * ÖZET Bu çalışmanın amacı, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde görev yapan vaizlerin iletişim becerilerine ilişkin durumlarının incelenmesidir. Araştırmanın örneklemini, bu bölgede görev yapan vaizlerden toplam 109 vaiz oluşturmaktadır. Araştırmada, veri toplama aracı olarak iki ayrı form kullanılmıştır. Birinci form, öğrencilerin sosyo-demografik özelliklerini belirlemek amacıyla oluşturulan anket formudur. Çalışmada kullanılan ikinci form ise; Ersan ve Balcı tarafından geliştirilen İletişim Becerileri Envanteri dir. Meslek eğitimi alan öğrencilerin iletişim becerilerinin ölçülmesi amacıyla araştırmacılar tarafından kullanılan İletişim Becerileri Envanteri; ilk olarak Balcı (1996) tarafından geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Ersanlı ve Balcı (1998) tarafından son hâli verilen envanter, likert tipi 45 sorudan oluşmaktadır. Envanter zihinsel, duygusal ve davranışsal açıdan iletişim becerilerini ölçmektedir. Her bir boyutu ölçen 15 madde vardır. Elde edilen verilerin değerlendirilmesi SPSS (15.0 sürümü) İstatistik Paket Programı ile yapılmıştır. İstatistik analiz tekniği olarak frekans dağılımları, T-testi,Tek Yönlü Varyans Analizi (One-Way ANOVA) ve Tukey Çoklu Karşılaştırma Testi (Post-Hoc) kullanılmıştır. Bu çalışma sonucunda, vaizlerin iletişim becerisi konusundaki durumları ortaya konulup öneriler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: İletişim Becerileri, Vaizler, Vaizlik Hizmeti. GİRİŞ : İletişim, duygu, düşünce veya bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla başkalarına aktarılmasıdır. İletişim sözcüğü Latince communicare kökünden gelmektedir. Komünikasyon, haberleşme veya bildirişim sözcükleriyle de tanımlanır (Baltaş, 1997). İletişim, genel olarak insanlar arasındaki duygu ve dü- * Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

4 3. SALON - 4. OTURUM / 493 şünce alışverişidir. İletişim, iki veya daha fazla insan arasında anlamları ortak kılma sürecidir. Öğrenme-öğretme süreci açısından bakıldığında iletişimin temel işlevi, anlamları ortak kılmanın yanı sıra duygu, düşünce, bilgi ve becerileri paylaşarak davranış değişikliği meydana getirmektir. İnsanlar dünyayı ve çevrelerini, çevrelerinden sürekli bilgi toplayarak algılamaktadırlar. İnsanoğlu toplumsal bir varlık olduğu için dünyayı diğer insanlarla kurdukları iletişimlerle anlamlandırmaya çalışmaktadır. Çünkü içinde bulundukları bağlamlar, insanlar ve onlar arasındaki ilişkilerden oluşmaktadır. Birbiriyle ilişki kuran insanlar ise hem kendileriyle ilgili bilgi vermekte hem de karşı taraftan bilgi toplamaktadırlar. Bu nedenle, insanın doğasında olan kendini anlatma ve başkalarını anlama ihtiyacı bireyleri iletişim kurmaya itmiştir (Cüceloğlu, 2000). İletişim bilgi, veri, algı, anlayış ve sezgi aktarmalarında çeşitli sistemleri, yazılı, sözlü, sözsüz her türlü mesaj şeklini içermektedir. Dolayısı ile iletişim basit görünmesine rağmen bünyesinde birçok problem taşıyan bir süreçtir. İletişim; bireyler, gruplar ya da toplumlar arasında çeşitli yöntemlerle bilgi, düşünce ve inanç alışverişini sağlayan etkileşim sürecidir. İletişim bireylerin kendilerinden farklı rollere, inançlara, tutumlara, değer ve davranışlara sahip bireylerle ve gruplarla nasıl ilişki kurulacağının öğrenilmesini sağlar (Şimşek, 2003). Açıkgöz (2003) e göre iletişimin amacı, alan ve veren arasında bilgi, düşünce ve tutum ortaklığı yaratmaktır. İletişimde en önemli nokta bilgi aktarımının iki yönlü olmasıdır. Bilgi aktarımı tek yönlü ise bilgilendirme, çift yönlü ise iletişim olarak adlandırılır. Tanımlardan hareketle iletişim, nitelikleri ne olursa olsun en az iki kişi arasındaki duygu, düşünce, tasarım, izlenim, bilgi, beceri ve haber paylaşımı olarak tanımlanabilir. İletişim tanımlarının ortak noktaları ise şu şekilde özetlenebilir (Deryakulu, 1992): İletişim bir süreçtir. İletişimde en az iki farklı birey olmalıdır. İletişimde iletilen bir içerik vardır. İletişimde iletilen içerik çeşitli sembollerle iletilir. İletişimde içerik bir araçla (kanalla) iletilir. İletişim çift yönlü bir süreçtir. İletişimde amaç doğrultusunda bir etki vardır. İletişim sürecinin nasıl işlediği konusunda pek çok model vardır. Bunlardan en iyi bilineni ve süreci açıklamada en çok kullanılanı Shannon ve Weaver ınkidir (1989, akt. McShane & Glinow, 2000). Model, Şekil 1 de görülmektedir. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

5 494 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II Şekil 1. Shannon ve Weaver İletişim Modeli. (1989, Akt. Mcshane&Glinow, 2000). Shannon ve Weaver ın iletişim modelinde gönderici ve alıcı olmak üzere iki temel iletişim birimi bulunmaktadır. Modele göre iletişim, göndericinin mesajı oluşturması ve kodlaması, kanallarla mesajın iletimi, alıcı tarafından mesajın alınması, çözümlenmesi ve geri bildirimin iletilmesi ile devam etmektedir. İletişim becerisi, kişinin gönderdiği mesajları doğru bir biçimde kodlaması ve iletmesi, aldığı mesajları hatasız şekilde anlamlandırmasına yarayan etkili tepki verme ve etkin dinleme becerilerinin tümüdür (Deniz, 2003). İletişim becerileri sözel olan ve olmayan mesajlara duyarlılık, etkili olarak dinleme ve etkili olarak tepki verme biçiminde özetlenebilir (Korkut, 2004). İletişim becerilerinin doğuştan ve sezgi yoluyla gerçekleştiğini düşünenlerin yanında pek çok çalışma da, iletişim tekniklerinin çoğu ögesinin öğrenilebilir ve öğretilebilir özelliklere sahip olduğunu göstermektedir. İletişim becerisi, kişinin gönderdiği mesajları doğru bir biçimde kodlaması ve iletmesi, aldığı mesajları hatasız şekilde anlamlandırmasına yarayan etkili tepki verme ve etkin dinleme becerilerinin tümüdür (Deniz, 2003: 8). İletişim becerisi, özellikle başkalarını anlamada onların duygu ve düşüncelerini onlarla özdeşleşerek görme duyarlığı kazanmada çok önemlidir. Davranış değişikliğini başarmada ana etken iletişim becerisidir (Künüçen, 2006). İletişim becerisi; dinleme, anlaşılabilir bir biçimde konuşma, göz kontağı kurma, konuşmayı teşvik etme, övgüde bulunma, sözel olmayan davranışları uygun bir biçimde kullanma olarak tanımlanabilir (Omololu, 1984). İletişim becerisi, özellikle başkalarını anlamada onların duygu ve düşüncelerini onlarla özdeşleşerek görme duyarlığı kazanmada çok önemlidir. Davranış değişikliğini başarmada ana etken iletişim becerisidir (Künüçen, 2006). İletişim becerisi; dinleme, anlaşılabilir bir biçimde konuşma, göz kontağı kurma, ko- VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

6 3. SALON - 4. OTURUM / 495 nuşmayı teşvik etme, övgüde bulunma, sözel olmayan davranışları uygun bir biçimde kullanma olarak tanımlanabilir (Omololu, 1984). Vaaz kavramı, nasihat ve güzel öğüt, tezkir -insanlara doğruyu ve yanlışı hatırlatma- irşat, tebliğ ve talim -insanlara doğru bilgiler sunmayı- rehberlik, davet ve hidayet terimlerini de içermektedir (Tümer, 1978). İletişim becerisi, vaizlik mesleğinde çok önemli bir yer tutmaktadır. Çünkü etkili iletişim, mesajı alan kişinin mesajın anlamını, veren kişinin iletmek istediği anlamda alması hâlinde gerçekleşmektedir. Dengeli ve sağlıklı ilişki kurabilen bireylerin; duygusal güvenlik içinde oldukları, olayları, durumları gerektiği biçimde yorumlayabildikleri ve çevrelerindeki insanlar kadar kendileriyle de olumlu iletişimler kurabildikleri bilinmektedir (Bilen, 1995). İletişim tek başına kurulan bir ilişki olmadığından, karşılıklı etkileşime ve beraberliğe dayanmaktadır. İyi bir iletişim genel olarak vaizlik görevinin yürütülmesinde en etkili yöntemdir ve iletişim problemleri çözülmeden etkili ve verimli görevi yerine getirmek oldukça zordur. İletişim becerisine sahip olmak vaizlere görevlerinde önemli etkileşim olanakları sağlamaktadır. Tüm meslek gruplarında belli düzeyde iletişim becerileri gerekmektedir. Bazı mesleklerde iletişim becerileri çok daha önemlidir. Çünkü bu mesleklerin icraatları daha çok insan ilişkilerine dayanmaktadır (Dilekman ve Diğ., 2008; 225). İnsan ilişkilerinin ön plana çıktığı mesleklerde büyük önem taşıyan iletişim becerilerinin, insan ilişkilerine dayanmayan teknik içerikli mesleklerde o kadar önem taşımadığı düşünülmektedir. Dolayısıyla farklı dallarda mesleki ilişkilerini yürüten kişilerin sahip olduğu iletişim becerilerinin de farklı olması doğaldır ( Akyurt ve diğerleri, 2009: 2379). İletişimin, vaizlerin öncelikle cemaat, meslektaşları ve müftülerle arasındaki ilişkinin temelini hazırlayıcı rolü bulunmaktadır. Vaizlerin temel görevi vaaz hizmeti yerine getirmektir. Hizmetlerin üretilmesinde ve etkin bir şekilde verilmesinde iletişim vazgeçilmez bir yere sahiptir. Çünkü irşat hizmeti olarak vaazın kendisi bir iletişim etkinliğidir. Vaaz kavramı bir eğitim terimi ve eğitim faaliyeti olarak iyiye ve güzele yöneltme, doğruyu gösterme olarak nasihat, öğüt, irşad ve tezkir kavramlarını ve işlevlerini kapsamaktadır. Bu ise dinin ve özel olarak İslam ın temel hedefidir (Tosun, 1997). Başlı başına bir iletişim etkinliği olan vaazın sağlıklı bir biçimde gerçekleşmesi, özellikle vaiz ile cemaat arasındaki iletişimin gerçekleşmesini gerektirir. Özetle; vaaz etkinliklerinin bir iletişim süreci olduğu düşünülürse vaizlerin iyi bir iletişimci ve etkili bir iletişimin nasıl kurulacağı yönünde bilgi sahibi olmaları önemlidir. Bu çalışma ile amaçlanan, vaizlerin iletişim becerilerini ve bu becerilerin çeşitli değişkenlere göre değişip değişmediğini ortaya koymaktır. Yeterli düzeyde olup olmadığını göstermektir. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

7 496 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II YÖNTEM 1. ARAŞTIRMANIN AMACI VE TASARIMI Bu çalışmada, Güneydoğu Anadolu bölgesinde görev yapan vaizlerin, iletişim becerileri açısından farklılığın belirlenmesi amaçlanmıştır. Uygulanan anket vaizlere elektronik posta yoluyla ulaştırılmış ve telefonla katılımcılara ulaşılmıştır. Çalışmaya katılım gönüllü olmuş, anket formunda vaizlerin ismi ve vaizlere ait kişisel bilgilere yer verilmemiştir. 2. ÖRNEKLEM Çalışmanın hedef kitlesi, Güneydoğu Anadolu bölgesinde görev yapan vaizlerdir. Araştırmanın evreni Güneydoğu Anadolu bölgesinde görev yapan vaizlerle sınırlıdır. Araştırma sonuçları 109 anket formu üzerinden değerlendirilmiştir. 3. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI Çalışmada veri toplama aracı olarak iki ayrı form kullanılmıştır. Birinci form, vaizlerin sosyo demografik özelliklerini belirlemek amacıyla oluşturulan anket formudur. Çalışmada kullanılan ikinci form ise; Ersan ve Balcı tarafından geliştirilen İletişim Becerileri Envanteri dir. İletişim becerilerinin ölçülmesi amacıyla araştırmacı tarafından kullanılan İletişim Becerileri Envanteri; ilk olarak Balcı tarafından geliştirilmiş ve kullanılmıştır (Balcı, 1996). Gerekli geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılan envanterin bu ilk sürümünün madde sayısı 70 tir. Envanter daha sonra tekrar, 500 üniversite öğrencisinden oluşan bir örnekleme uygulanmış, yapılan faktör analizi sonucunda madde sayısı 45 e indirilmiştir (Ersanlı&Balcı, 1998). Son hâli 1998 yılında verilen envanter, likert tipi 45 sorudan oluşmaktadır. Envanter zihinsel, duygusal ve davranışsal açıdan iletişim becerilerini ölçmektedir. Her bir boyutu ölçen 15 madde vardır. Her boyuta giren maddeler aşağıda görülmektedir: Zihinsel: 1, 3, 6, 12, 15, 17, 18, 20, 24, 28, 30, 33, 37, 43, 45 Duygusal: 5, 9, 11, 26, 27, 29, 31, 34, 35, 36, 38, 39, 40, 42, 44 Davranışsal: 2, 4, 7, 8, 10, 13, 14, 16, 19, 21, 22, 23, 25, 32, 41 Maddeler; her zaman, genellikle, bazen, nadiren, hiçbir zaman olarak yanıtlanmaktadır. Boyutlarda ve genel (toplam) iletişim becerisinde yüksek puan, daha yüksek iletişim becerisine karşılık gelmektedir. Ölçeğin genelinden alınabilecek en yüksek puan 225, en düşük puan ise 45 tir. Her bir alt ölçekten alınabilecek en yüksek puan 75, en düşük puan ise 15 tir. Bireyin hangi alt ölçekteki puanı yüksek ise, iletişim becerisi açısından VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

8 3. SALON - 4. OTURUM / 497 o alt boyutta daha iyi olduğu söylenebilir. Ölçeğin tamamı için ise, puanların yüksekliği o bireyin iletişim beceri düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. 4. VERİLERİN ANALİZİ Araştırmada elde edilen verilerin analizi, SPSS 11,5 (Statistical Packages for Social Sciences) programı kullanılarak yapılmıştır. İlk olarak, kişisel bilgi formunda yer alan bağımsız değişkenlere ait tanımlayıcı istatistikler, sayı ve yüzdeler elde edilmiş, tanımlayıcı tablolar elde edilmiştir. Daha sonra, iletişim becerileri envanteri puanlaması yapılmış ve alt boyut ölçek skorları elde edilmiştir. Ölçek toplamına ve alt boyutlara ait ortalamaların, demografik değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediğine yönelik varsayımların test aşaması gerçekleştirilmiştir. Varsayımların testi, verilerin parametrik test varsayımlarını sağlaması nedeni ile iki grup karşılaştırmalarında bağımsız iki grup ortalama karşılaştırma t-testi, ikiden fazla grup ortalaması karşılaştırmalarında ise tek yönlü varyans analiz testi (One-Way ANOVA) ile gerçekleştirilmiştir. Anlamlılık düzeyi, alfa yanılma düzeyi olarak 0,05 kullanılmıştır. BULGULAR VE TARTIŞMA Bu bölümde ilk olarak, anket katılımcılarına ait demografik değişkenlerin dağılımları sayı ve yüzdelerle tablolar şeklinde verilecektir. Daha sonra, iletişim beceri envanteri ölçek sonuçları anket katılımcılarının demografik değişkenlerine göre verilip, demografik değişkenlere göre iletişim becerilerinin farklılaşıp farklılaşmadığını test etmek amacı ile ilgili testi sonuçları sunulacaktır. Tablo 1. Demografik Değişkenlere Göre Dağılım CİNSİYET N % Kadın 37 33,9 Erkek 72 66,1 Mezuniyet Durumu Lisans 56 51,4 Lisansüstü 53 48,6 Yaş Yaş arası 20 18, Yaş arası 76 69,7 41 Yaş ve üstü 13 11,9 VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

9 498 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II Diyanet İşleri Başkanlığı ndaki Toplam Hizmet Yılı 1-10 Yıl Arası 52 47, Yıl Arası 57 52, Yıl Arası 52 47,7 Vaizlikteki Hizmet Yılı 1-10 Yıl Arası 92 84, Yıl Arası 12 11, Yıl Arası 5 4,6 Görev Yapılan Yerleşim Türü İl Merkezi 52 47,7 İlçe Merkezi 57 52,3 Mesleği Yürütmekten Memnuniyet Kesinlikle evet 80 73,4 Kararsızım 24 22,0 Kesinlikle hayır 5 4,6 Toplam ,0 Araştırmaya katılan vaizlerin %61,1 ini erkekler, %33,9 unu kadın vaizler oluşturmaktadır. Öğrenim durumlarına göre araştırmaya katılan vaizlerin %51,4 ü lisans ve %48,6 sı lisansüstü eğitim seviyesinde öğrenim durumundadır. Araştırmaya katılan vaizlerin %69,7 sini yaş grubundakiler, %18,3 ünü yaş grubundakiler ve %11,9 unu 41 yaş ve üstü grupta yer alan vaizler oluşturmaktadır. Vaizlerin yaş dağılımından hareketle Güneydoğu Anadolu bölgesinde görev yapan vaizlerin genç ve dinamik bir profile sahip olduğu söylenebilir. Araştırmaya katılan vaizlerin %69,7 sinin Diyanet İşleri Başkanlığı ndaki toplam hizmet yılının 1-10 yıl arasında olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılan vaizlerin %84,4 ünün vaizlik görevindeki hizmet yılının 1-10 yıl arasında olduğu görülmektedir. Bu durum göreve yeni atanan vaizlerin büyük oranda Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesine atanmasıyla açıklanabilir. Araştırmaya katılan vaizlerin %52,3 ü İlçe merkezinde görev yaparken, %47,7 si il merkezlerinde görev yapmaktadır. Araştırmaya katılan vaizlerin %83,4 ünün vaizlik görevini yürütmekten memnun olduğu, %22 sinin kararsız kaldığı ve %4,6 sının mesleği yürütmekten memnun olmadığı görülmektedir. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

10 3. SALON - 4. OTURUM / 499 Tablo 2. Zihinsel İletişim Becerilerine Sahip Olma Durumuna Göre Dağılım ZİHİNSEL İLETİŞİM BOYUTUNUN MADDELERİ ORTALAMA KATILIM DÜZEYİ İnsanları anlamaya çalışırım. 4,58 Her Zaman Dinleyenim anlamaz göründüğünde, iletmek istediklerimi tekrarlar, yeni kelimelerle ifade eder, 4,31 Her Zaman özetlerim. Karşımdaki kişiyle aynı görüşü paylaşmasam bile fikirlerine saygı duyarım. 4,24 Her Zaman Yanlış tutum ve davranışlarımı kolaylıkla kabul ederim. 4,14 Genellikle Karşımdaki kişinin konuşmaya ve dinlemeye istekli olup olmadığını anlamaya çalışırım. 4,12 Genellikle Dikkatimi karşımdakinin ilgi alanı üzerinde toplayabilirim. 4,12 Genellikle Eleştirilerimi karşımdaki kişiyi incitmeden iletirim. 4,10 Genellikle Kendimi karşımdaki kişinin yerine koyarak, duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışırım. 4,00 Genellikle İletişim kurduğum kişinin tutumundan daha çok sorununu anlamaya çalışırım. 3,79 Genellikle Öneride bulunduğum kişinin öneriye açık olup olmadığına dikkat ederim. 3,72 Genellikle Tartışma sonunda, savunduğum düşüncelerin yanlış olduğunu kabul edebilirim. 3,48 Genellikle Karşımdaki kişinin bana ters düşen duygu ve düşüncelerini yargılarım. 2,44 Nadiren Başkaları ile ilişkilerimi bozacak çıkışlar yapabilirim. 2,31 Nadiren Düşüncelerimi başkalarına tam olarak iletmekte zorluk çekerim. 2,22 Nadiren Başkalarını dinlemek mecburiyetinde olmadığımı düşünürüm. 1,66 Hiçbir Zaman Araştırmaya katılan vaizlerin zihinsel iletişim becerilerine iyi düzeyde sahip oldukları görülmektedir. En yüksek düzeyde katılım İnsanları anlamaya çalışırım önermesine olmuştur. Bu maddeyi Dinleyenim anlamaz göründüğünde, iletmek istediklerimi tekrarlar, yeni kelimelerle ifade eder, özetlerim, Karşımdaki kişiyle aynı görüşü paylaşmasam bile fikirlerine saygı duyarım. Ve Yanlış tutum ve davranışlarımı kolaylıkla kabul ederim. maddeleri takip etmektedir. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

11 500 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II Zihinsel iletişim becerileri boyutundaki olumsuz tutum ifade eden maddelere vaizlerin katılımı düşük olmuştur. Bu tablodan hareketle vaizlerin zihinsel iletişim becerilerine sahip oldukları görülmektedir. Tablo 3. Davranışsal İletişim Becerilerine Sahip Olma Durumuna Göre Dağılım DAVRANIŞSAL İLETİŞİM BOYUTUNUN MADDELERİ ORTALAMA KATILIM DÜZEYİ İletişimde bulunduğum insanlardan gelen öğüt ve önerileri içtenlikle dinlerim. 4,44 Her Zaman Karşımdaki kişiye genellikle söz hakkı veririm. 4,27 Her Zaman Dinlediğim kişiyi daha iyi anlamak için sorular yöneltirim. 4,24 Her Zaman Konuşurken açık, sade ve düzgün cümleler kurarım. 4,22 Her Zaman Kişilerin, anlatmak istediklerini dinlemek için yeterince zaman ayırırım. 4,09 Genellikle Dinlerken, karşımdaki kişinin sözünü kesmemeye özen gösteririm. 4,08 Genellikle Konuşurken ilk adımı atmaktan çekinmem. 4,00 Genellikle Konuşurken, etkili bir göz iletişimi kurabilirim. 3,95 Genellikle Ses tonumu konunun özelliğine göre ayarlayabilirim. 3,93 Genellikle Küs olduğum birisiyle barışmak istediğimde ilk adımı atmaktan çekinirim. 2,27 Nadiren İnsanlara cevaplamada zorlanacakları ani sorular yöneltirim. 2,13 Nadiren İnsanları kontrol etmeye ve istediğim kalıba sokmaya çalışırım. 2,11 Nadiren Başkaları konuşurken sabırsızlanır, onların sözünü keserim. 1,84 Nadiren Araştırmaya katılan vaizlerin davranışsal iletişim becerilerine iyi düzeyde sahip oldukları görülmektedir. En yüksek düzeyde katılım İletişimde bulunduğum insanlardan gelen öğüt ve önerileri içtenlikle dinlerim önermesine olmuştur. Bu maddeyi Karşımdaki kişiye genellikle söz hakkı veririm., Dinlediğim kişiyi daha iyi anlamak için sorular yöneltirim. Ve Dinlediğim kişiyi daha iyi anlamak için sorular yöneltirim Maddeleri takip etmektedir. Davranışsal iletişim becerileri boyutundaki olumsuz tutum ifade eden maddelere vaizlerin katılımı düşük olmuştur. Bu tablodan hareketle vaizlerin davranışsal iletişim becerilerine sahip oldukları görülmektedir. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

12 3. SALON - 4. OTURUM / 501 Tablo 4. Duygusal İletişim Becerilerine Sahip Olma Durumuna Göre Dağılım DUYGUSAL İLETİŞİM BOYUTUNUN MADDELERİ ORTALAMA KATILIM DÜZEYİ Karşımdaki kişiye güvenmek beni mutlu eder. 4,19 Genellikle İletişim kurduğum kimselerden bir şeyler alır ve onlara da bir şeyler verdiğimi hissederim. 4,02 Genellikle İletişim kurduğum kimse tarafından anlaşılmaktan mutluluk duyarım. 4,00 Genellikle Her insanı olumlu beklentilerle karşılarım. 3,97 Genellikle Genellikle insanlara güvenirim. 3,79 Genellikle İletişim kurduğum insanlar tarafından anlaşıldığımı hissederim. 3,76 Genellikle Konuşurken sözümün kesilmesinden rahatsız olurum. 3,23 Bazen Beni rahatsız eden duygularımı iletmekte sıkıntı çekerim. 2,86 Bazen Genelde eleştirilmekten hoşlanmam. 2,61 Bazen Karşı cinsten biriyle iletişim kurduğumda rahatsızlık duyarım. 2,54 Nadiren İnsanları dinlerken sıkıldığımı hissederim. 2,31 Nadiren Karşımdaki kişiyi dinlerken hayal kurarım. 2,25 Nadiren Çoğunlukla duygularımdan emin olamıyorum. 2,21 Nadiren Araştırmaya katılan vaizlerin duygusal iletişim becerilerine iyi düzeyde sahip oldukları görülmektedir. En yüksek düzeyde katılım Karşımdaki kişiye güvenmek beni mutlu eder. önermesine olmuştur. Bu maddeyi İletişim kurduğum kimselerden bir şeyler alır ve onlara da bir şeyler verdiğimi hissederim., İletişim kurduğum kimse tarafından anlaşılmaktan mutluluk duyarım Ve Her insanı olumlu beklentilerle karşılarım. Maddeleri takip etmektedir. Duygusal iletişim becerileri boyutundaki olumsuz tutum ifade eden maddelere vaizlerin katılımı düşük olmuştur. Bu tablodan hareketle vaizlerin duygusal iletişim becerilerine sahip oldukları görülmektedir. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

13 502 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II Tablo 5. Cinsiyete Göre İletişim Becerileri Ölçeği Puanlarına İlişkin t-testi Sonuçları Zihinsel Duygusal Davranışsal Genel Toplam CİNSİYET n X - Ss sd t p Kadın 37 52,7838 4,06 Erkek 72 53,5833 4,67 107,883,379 Kadın 37 45,4324 4,59 Erkek 72 45,7361 6,16 107,264,792 Kadın 37 51,7838 5,00 Erkek 72 52,1806 4,77 107,404,687 Kadın ,0000 9,68 Erkek , ,15 107,694,489 *p<,05 anlamlılık düzeyi Tablo 5 te görüldüğü üzere, vaizlerin cinsiyete göre, iletişim becerileri ölçeği toplam puanlarının ortalamaları arasında anlamlı fark bulunmamıştır. Her üç iletişim becerileri boyutlarında puan ortalamalarına göre erkekler kadınlara göre daha yüksek düzeyde puan ortalamasına sahip olmasına rağmen istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır. Tablo 6. Öğrenim Durumuna Göre İletişim Becerileri Ölçeği Puanlarına İlişkin t-testi Sonuçları. Zihinsel ÖĞRENİM DURUMU n X - Ss sd t p Lisans 56 54,00 4,46 Lisansüstü 53 52,58 4, ,664,099 Duygusal Davranışsal Genel Toplam Lisans 56 45,92 5,64 Lisansüstü 53 45,32 5,71 Lisans 56 51,75 5,41 Lisansüstü 53 52,35 4,16 Lisans ,67 10,72 Lisansüstü ,26 10,63 107,558, ,655, ,691,491 *p<,05 anlamlılık düzeyi Tablo 5 te görüldüğü üzere, vaizlerin öğrenim durumlarına göre, iletişim becerileri ölçeği toplam puanlarının ortalamaları arasında anlamlı fark bulun- VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

14 3. SALON - 4. OTURUM / 503 mamıştır. Her üç iletişim becerileri boyutlarında puan ortalamalarına göre lisans mezunları lisansüstü mezunlarına göre daha yüksek düzeyde puan ortalamasına sahip olmasına rağmen istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır. Tablo 7. Görev Yapılan Yerleşim Merkezinin Türüne Göre İletişim Becerileri Ölçeği Puanlarına İlişkin t-testi Sonuçları. GÖREV YAPTIĞINIZ YERLEŞİM MERKEZİNİN TÜRÜ n X - Ss sd t p Zihinsel Duygusal Davranışsal Genel Toplam İl Merkezi 52 52,69 4,46 İlçe Merkezi 57 53,87 4,44 İl Merkezi 52 46,21 3,88 İlçe Merkezi 57 45,10 6,89 İl Merkezi 52 51,46 4,45 İlçe Merkezi 57 52,57 5,14 İl Merkezi ,36 9,22 İlçe Merkezi ,56 11, , , , , *p<,05 anlamlılık düzeyi Tablo 7 de görüldüğü üzere, vaizlerin görev yapılan yerleşim merkezinin türüne göre, iletişim becerileri ölçeği toplam puanlarının ortalamaları arasında anlamlı fark bulunmamıştır. Her üç iletişim becerileri boyutlarında puan ortalamalarına göre İlçe merkezinden görev yapan vaizler İl merkezinde görev yapan vaizlere göre daha yüksek puan ortalamasına sahip olmasına rağmen istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır. Tablo 8. Yaş Gruplarına Göre Dağılım YAŞ n X - S Yaş arası 20 53,80 4,58 Zihinsel Yaş arası 76 52,98 4,61 41 Yaş ve üstü 13 54,46 3,35 Toplam ,31 4,47 VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

15 504 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II Yaş arası 20 47,95 7,08 Duygusal Yaş arası 76 45,14 4,93 41 Yaş ve üstü 13 44,92 6,76 Toplam ,63 5, Yaş arası 20 51,50 4,58 Davranışsal Yaş arası 76 52,05 4,84 41 Yaş ve üstü 13 52,84 5,42 Toplam ,04 4, Yaş arası ,25 12,26 Genel Toplam Yaş arası ,18 10,58 41 Yaş ve üstü ,23 8,32 Toplam ,99 10,65 Vaizlerin yaş gruplarına bağlı olarak zihinsel, duygusal, davranışsal ve toplam iletişim becerileri puan ortalamalarının farklılaşıp farklılaşmadığı sorusuna cevap bulmak üzere, grupların puan ortalamaları arasında fark olup olmadığını test etmek amacıyla ANOVA yapılmıştır. Analize ilişkin bulgular Tablo 9 da sunulmuştur. Tablo 9. Vaizlerin Yaş Gruplarına Göre İletişim Becerileri Ölçeği Puanlarına İlişkin ANOVA Sonuçları. Zihinsel Duygusal KARELER TOPLAMI sd Kareler Ortalaması F Sig. Gruplar arası 29, ,988,745,477 Gruplar içi 2131, ,108 Toplam 2161, Gruplar arası 132, ,020 2,101,127 Gruplar içi 3331, ,427 Toplam 3463, VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

16 3. SALON - 4. OTURUM / 505 Davranışsal Toplam Gruplar arası 14, ,144,301,740 Gruplar içi 2512, ,703 Toplam 2526, Gruplar arası 171, ,756,751,474 Gruplar içi 12097, ,127 Toplam 12268, *p<,05 anlamlılık düzeyi Tablo 9 da görüldüğü üzere vaizlerin yaş gruplarına göre, iletişim becerileri ölçeği toplam puanlarının ortalamaları ve alt boyutlara ait puanların ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Bir başka deyişle yaş gruplarına göre, vaizlerin iletişim becerileri anlamlı farklılık göstermemektedir. Ancak istatistiksel olarak en küçük anlamlılık farkını bulabilmek amacıyla yapılan LSD testi sonucunda duygusal iletişim becerine boyutunda anlamlı fark tespit edilmiştir yaş grubunda yer alan vaizlerin, yaş grubunda yer alan vaizlere göre duygusal iletişim becerilerine daha yüksek oranda sahip oldukları tespit edilmiştir. Tablo 10. Vaizlikteki Görev Süresine Göre Dağılım YAŞ f X - S 1-10 Yıl Arası 92 53,2717 4,60793 Zihinsel Yıl Arası 12 54,5000 3, Yıl Arası 5 51,2000 4,32435 Toplam ,3119 4, Yıl Arası 92 45,7283 5,91163 Duygusal Yıl Arası 12 46,0000 4, Yıl Arası 5 43,0000 1,00000 Toplam ,6330 5, Yıl Arası 92 52,3370 4,63450 Davranışsal Yıl Arası 12 51,6667 5, Yıl Arası 5 47,6000 5,17687 Toplam ,0459 4,83694 VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

17 506 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II 1-10 Yıl Arası , ,13679 Genel Toplam Yıl Arası ,1667 6, Yıl Arası 5 141,8000 5,49545 Toplam , ,65841 Vaizlerin, vaizlikteki görev sürelerine bağlı olarak zihinsel, duygusal, davranışsal ve toplam iletişim becerileri puan ortalamalarının farklılaşıp farklılaşmadığı sorusuna cevap bulmak üzere, grupların puan ortalamaları arasında fark olup olmadığını test etmek amacıyla ANOVA yapılmıştır. Analize ilişkin bulgular Tablo 11 de sunulmuştur. Tablo 11. Vaizlikteki Görev Süresine Göre İletişim Becerileri Ölçeği Puanlarına İlişkin ANOVA Sonuçları. Zihinsel Duygusal Davranışsal Toplam KARELER TOPLAMI sd KARELER ORTALAMASI F Sig. Gruplar arası 39, ,694,984,377 Gruplar içi 2122, ,019 Toplam 2161, Gruplar arası 37, ,557,574,565 Gruplar içi 3426, ,323 Toplam 3463, Gruplar arası 108, ,175 2,374,098 Gruplar içi 2418, ,815 Toplam 2526, Gruplar arası 449, ,985 2,018,138 Gruplar içi 11819, ,500 Toplam 12268, *p<,05 anlamlılık düzeyi Tablo 11 de görüldüğü üzere vaizlerin, vaizlikteki görev sürelerine göre, iletişim becerileri ölçeği toplam puanlarının ortalamaları ve alt boyutlara ait puanların ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Bir başka deyişle yaş gruplarına göre, vaizlerin iletişim becerileri anlamlı farklılık göstermemektedir. Ancak istatistiksel olarak en küçük anlamlılık farkını bulabilmek amacıyla yapılan LSD testi sonucunda davranışsal iletişim beceri boyutunda anlamlı fark tespit edilmiştir yaş grubunda yer alan vaizlerin, yaş grubunda yer VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

18 3. SALON - 4. OTURUM / 507 alan vaizlere göre davranışsal iletişim becerilerine daha yüksek oranda sahip oldukları tespit edilmiştir. Tablo 12. Mesleği Yürütmekten Duyulan Memnuniyet Durumuna Göre Dağılım YAŞ f X - S Kesinlikle evet 80 53,2875 4,24918 Zihinsel Kararsızım 24 53,5833 5,39659 Kesinlikle hayır 5 52,4000 3,84708 Toplam ,3119 4,47358 Kesinlikle evet 80 45,1500 5,90237 Duygusal Kararsızım 24 47,6667 4,72428 Kesinlikle hayır 5 43,6000 3,84708 Total ,6330 5,66284 Kesinlikle evet 80 52,2625 4,33047 Davranışsal Kararsızım 24 51,2083 5,93427 Kesinlikle hayır 5 52,6000 7,30068 Toplam ,0459 4,83694 Kesinlikle evet , ,17866 Genel Toplam Kararsızım , ,71076 Kesinlikle hayır 5 148,6000 8,38451 Toplam , ,65841 Vaizlerin, mesleği yürütmekten duyulan memnuniyet durumuna bağlı olarak zihinsel, duygusal, davranışsal ve toplam iletişim becerileri puan ortalamalarının farklılaşıp farklılaşmadığı sorusuna cevap bulmak üzere, grupların puan ortalamaları arasında fark olup olmadığını test etmek amacıyla ANOVA yapılmıştır. Analize ilişkin bulgular Tablo 13 te sunulmuştur. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

19 508 / VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU - II Tablo 13. Mesleği Yürütmekten Duyulan Memnuniyet Durumuna Göre İletişim Becerileri Ölçeği Puanlarına İlişkin ANOVA Sonuçları. KARELER TOPLAMI sd KARELER ORTALAMASI Zihinsel Gruplar arası 5, ,987,147,864 Gruplar içi 2155, ,334 Toplam 2161, Duygusal Davranışsal Toplam *p<,05 anlamlılık düzeyi F Sig. Gruplar arası 138, ,294 2,209,115 Gruplar içi 3324, ,365 Toplam 3463, Gruplar arası 22, ,062,468,627 Gruplar içi 2504, ,629 Toplam 2526, Gruplar arası 87, ,516,379,686 Gruplar içi 12181, ,924 Toplam 12268, Tablo 13 te görüldüğü üzere vaizlerin mesleği yürütmekten duyulan memnuniyet durumuna göre, iletişim becerileri ölçeği toplam puanlarının ortalamaları ve alt boyutlara ait puanların ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. SONUÇ: Vaizlerin iletişim becerilerinin test edilmeye çalışıldığı bu çalışmanın sonuçlarına göre; vaizler üç alt boyuttan oluşan iletişim becerilerine sahip oldukları sonucu çıkmıştır. Bağımsız değişkenlerin etkileri anlamlı görülmemiştir. Vaizlerin iletişim becerilerine ilişkin yeterlilikleri ve bunları etkileyen çeşitli değişkenlere ilişkin daha geniş kapsamlı çalışmalar yapılmalıdır. İletişim becerileri konusunda yapılacak çalışmalarda, daha büyük bir örneklem üzerinde çalışılması, daha ayrıntılı sonuçlar elde edilmesini sağlayacaktır. Bu araştırmadaki evren ve örneklem daha geniş alınarak yeni çalışmalar yapılmalıdır. Bu araştırmada kullanılan kişisel bilgi formundaki değişkenlerin sayısı artırılarak yeni araştırmalar yapılabilir. VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26

20 3. SALON - 4. OTURUM / 509 Araştırmada vaizlerin hedef kitlesiyle kurduğu iletişim becerileri değerlendirilmemiştir. Bu konuda gerek ölçek geliştirme gerekse değerlendirme çalışmaları yapılması alanın ihtiyaçlarını daha iyi anlamamıza hizmet edebilir. KAYNAKÇA Akyurt, N., Öznaz, D., Balıkçı M., Şekercioğlu, Y., Sarı, O., Altıkardeş, A., Bekiroğlu, N. (2009), Mesleki Eğitimde İletişimin Önemi ve Marmara Üniversitesi Örneği, I. Uluslararası V. Ulusal Meslek Yüksekokulları Sempozyumu, Mayıs, Konya, s Baltaş, A. (1997), Bedenin Dili, İstanbul: Remzi Kitabevi. Tosun, (1997), İlahiyat Fakültelerinde Vaizlik Eğitimi, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dersigisi, C: XXXVI, ss , Ankara. Cüceloğlu, D. (2000), İyi Düşün Doğru Karar Ver, İstanbul: Sistem Yayıncılık. Deniz, İ. (2003), İletişim Becerileri Eğitiminin İlköğretim 8. Sınıf Öğrencilerinin İletişim Becerisi Düzeylerine Etkisi, Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Deryakulu, D. (1992), Öğretim elemanı- öğrenci arası iletişimde istenilen öğretim elemanı davranışlarının gösterilmesini engelleyen faktörler, Yüksek lisans tezi Ankara: Ankara Üniversitesi. Dilekman, M., Bascı, Z., Bektaş, F. (2008), Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin İletişim Becerisi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi / Journal Of Graduate School Of Socıal Scıences, Cilt 12, Sayı 2, s Tümer, G. (1978 ), Vaazda Takip Edilecek Metod, Diyanet Dergisi, c. XVII, S. 1, Ocak- Şubat, s. 6. Gürgen, Haluk (1997), Örgütlerde İletişim Kalitesi, İstanbul: Der Yayınları. Korkut, F. (2004), Okul Temelli Önleyici Rehberlik ve Psikolojik Danışma, Ankara: Anı Yayıncılık. Künüçen, H. H. (2006), Etkili İletişim, (ed: U. Demiray) Genel İletişim, Ankara: Pegema Yayıncılık. Mcshane, S. L. ve Glinow, M. A. V. (2000), Organizational Behavior, New York: McGraw Hill. Omololu, C. B. (1984), Communication Behaviours of Undergraduate Medical Students Before and After Training, British Journal of Medical Psychology, 57, VAAZ VE VAİZLİK SEMPOZYUMU II.indd :18:26