FOLK CULTURE HALK KÜLTÜRÜ T.C. BURSA VALİLİĞİ

Transkript

1 FOLK CULTURE HALK KÜLTÜRÜ T.C. BURSA VALİLİĞİ

2 Bursa Halk Kültürü Bursa binlerce yılda farklı medeniyetlerin süzgecinden geçerek günümüze ulaşan derin bir kültür birikimine sahiptir. Medeniyetlerden arta kalanlarla sonra gelen kültürlerin adeta harman olmasıyla ortaya çıkan bu yapı, gerek oyunlara, gerekse de hayata yansıyıp, kente ayrı bir tat katar. Hacivat- Karagöz ün başı çektiği gölge oyunu, dünyada bir benzeri olmayan kılıç kalkan, Osmanlı dan günümüze taşınan mehter, köy seyirlik oyunlarıyla Türkmen ve Rumeli Halk oyunlarına, dillerde gezen saz ve söz eklenir. Bursa s Folk Culture Bursa has got a deep folk culture, which has reached the present by passing the filter of different civilizations. This structure, which has occurred by blending those civilizations with the current culture, gives a different atmosphere to the city by reflecting in both plays and life. The main shadow play; Hacivat-Karagöz, unprecedented play; blade-shield, the janissary band, which comes from Ottomans and the village plays; Turkmen and Rumelia folk dances are added to the instruments and songs.

3 Karagöz ile Hacivat Gölge oyunlarının Türkiye deki temsilcisi olan Hacivat- Karagöz, yüzyıllardır sadece Bursa da değil, Türkiye de ve dünyada tanınan bir kültürel renktir. Hacivat ve Karagöz ün Bursa da yaşadığı ve Orhan Camii inşaatında çalıştıkları ile ilgili çeşitli söylentiler bulunmaktadır. Bu söylentilerden en yaygın olanına göre; Orhan Camii inşaatında çalışan demirci ustası Kambur Bali Çelebi (Karagöz) ile duvarcı ustası Hacı İvaz (Hacivat) arasındaki nükteli konuşmalar diğer işçileri meşgul eder. Bu nedenle cami inşaatında aksamalar olmaya başlar. Padişah bu durumu haber alınca Karagöz ü yakalatarak idam ettirir, Hacivat ise kaçarak canını kurtarır. Karagöz ün öldürülmesi hem halkın hem de işçilerin moralini bozunca padişah bu duruma çok üzülür. Şeyh Küşteri, padişahın üzüntüsünü gidermek için Karagöz le Hacivat ın deriden yapılmış tasvirlerini arkasında ışık koyduğu bir perdenin önünde oynatarak Karagöz le Hacivat ın konuşmalarını canlandırır. Günümüzde de Karagöz perdesine Şeyh Küşteri meydanı denir ve Şeyh Küşteri gölge oyununun piri kabul edilir. Karagöz hakkında ilk kesin belge şehzadelerin sünnet törenini anlatan 1582 tarihli Surname-i Hümayun da yer alır. O zamandan beri bu gelenek sürer ve günümüze kadar ulaşır. Bugün Bursa da Karagöz ve Hacivat adına yapılmış bir anıt mezarın yanı sıra bir de Karagöz Evi Müzesi, bu kültürü yaşatmaktadır. Karagöz and Hacivat Hacıvat and Karagöz, is the symbol of the shadow plays in Turkey. It is a cultural colour that is known in Turkey and World as well as in Bursa. It is said that, Hacivat and Karagöz lived in Bursa and worked for the construction of Orhangazi Mosque. The most common rumour is Kambur Bali Çelebi (Karagöz), who was an ironmonger and worked for the construction of Orhan Mosque, was having witty conversation with bricklayer Hacı İvaz (Hacivat) and their conversations kept other workers busy, then the work failed time to time. When the Sultan found out about the situation Karagöz was caught and was executed by hanging, Hacivat ran away and saved his life. People and the workers felt sad after death of Karagöz. Afterwards the Sultan felt upset due to the situation too. Şeyh Küşteri made a play from the shadow of Karagöz and Hacivat, he acted their conversation at the front of a curtain with the light behind to make the Sultan feel better. Today, Karagöz curtain is called Şeyh Küşteri arena and Şeyh Küşteri is known as the master of the shadow plays. The certain information about Karagöz, was found in Surname-i Hümayun dated It was talked about the circumcision feast of the lineages. This tradition has carried on and has come up today since then. Today, this culture is still alive with a monument, which was put for Karagöz and Hacivat, and with Karagöz House Museum in Bursa.

4 Bursa Janissary Band Janissary Band, which had came to Anatolia from Middle Asian, is still alive in Bursa strongly. The first Janissary Band House of Bursa was established in 1326, when the city was taken. Bursa Janissary Band House presented its performance for 500 years till the Guild of Janissaries was closed down. War Veterans Association established it at Republic Period, in 1963 again, but it did not live long. Bursa Janissary Band, which was established in the scope of Bursa Music and Folk Dances Association in 1991 again, continuous to present its performance strongly and joins the festivals in Turkey or abroad. Besides, they present their performance at Tophane Park every week regularly. Bursa Mehter Takımı Orta Asya dan Anadolu ya gelen mehter müziği geleneği, Bursa da güçlü bir şekilde yaşatılmaktadır. Bursa daki ilk mehterhane 1326 yılında kent fethedildiğinde kurulmuştur. Bursa Mehterhanesi, Yeniçeri Ocağı nın kapatıldığı 1826 yılına kadar 500 yıl aralıksız hizmet vermiştir. Cumhuriyet döneminde 1963 yılında Muharip Gaziler Derneği tarafından yeniden kurulmuş ama bu girişim uzun soluklu olmamıştır. Bursa Musiki ve Halk Oyunları Derneği (BUR- HOY) bünyesinde 1991 yılında yeniden oluşturulan Bursa Mehter Takımı günümüzde güçlü bir şekilde faaliyetlerini sürdürmekte, yurtiçi ve yurtdışı festivallere katılarak konserler vermektedir. Ayrıca her hafta Tophane Parkı nda düzenli olarak gösterilerini sürdürmektedir. Blade-Shield Blade-Shield consists of an original music, which is occurred when the blades and shields crash each other with a rhythmical dance. It is accepted very unusual and authentic because there is no any other play that dancing is possible without an instrumental music. Its most important speciality is; this play is presented for nearly 700 years with the same figures and style. It is thought that, when the army was established at Orhan Gazi Time, the soldiers war practise created in this play. The play has got 6 important figures and every figure has a function and rhythm: Peşrev: Calling for military service and the farewell for the military service are presented. Kılıç-Kalkan Kılıç- Kalkan oyunu oynanırken kılıç ve kalkanın birbirine vurmasından çıkardığı ritmik sesler dansın kendi orijinal müziğini meydana getirmektedir. Dünyada müziksiz oynanan, bilinen başka bir oyun daha olmadığından son derece otantik olarak kabul edilmektedir. 700 yıla yakın bir süreden beri, ilk günkü figürlerini koruması ve aynı şekilde oynanıyor olması en büyük özelliğidir. Orhan Gazi döneminde kurulan ordunun yaptıkları savaş talimlerinin daha sonra oyun halini aldığı düşünülmektedir. Altı önemli figürü olan oyunun her figürünün bir fonksiyonu ve ritmi vardır. Peşrev: Askerlik görevine çağrılış ve bu çağrıya uyanların askere uğurlanışı sergilenir. Yemin töreni: Acemi eğitimi bitirmiş erlerin günümüzde

5 olduğu gibi yemin etmesi gerekir. Burada askerlik görevini kabul ettiğine ve yerine getirmek istediği üzerine namus ve şeref üzerine ant içilir,yemin kılıçlar üzerine edilir. Eğitim: Askerlerin savaşa hazırlanması için askerlik öğrenimine götürülerek, savaş uygulamasının öğretilmesine denir. Savaşa hazırlanış ve savaş sahneleridir. Oyundaki figürler, kılıç bileme, silah bilgisi ve bakımı, cenge girişme, vuruşma becerisinin uygulanması, hasmı tartma ve tanıma yeteneğinin kullanılması sergilenir. Cenk ve sulh sözleşmesi: İki taraf cenk için dizilirler ve savaşa tutuşurlar. Oyunda var olan ritm bu bölümde kaybolur, yerini gürültü alır. Cenkten sonra silah bırakışmasına gidilir. İki taraf savaşı durdurur. Oyunda bu üç bölüm için ayrı deyimler kullanılır. Helalleşme cenkten önceki durumlar için, muhabere savaş kısmı için, mütareke de silah bırakışması için kullanılmaktadır. Anlaşma devresi: Savaşın bırakılması için taraflar arasında görüşme yapılması gerekir. Cengaverin bu arada uyanık olması yalancı sözlere, pusuya düşmemesi gerekir. Cengaverin silahını isteyen bir kişinin sözüne uyup, silah değiştirmek amacıyla kılıcını savurup atması üzerine diğer tarafın kendisine saldırdığı bir uyarlama ile işlenmiştir. Bu bölüme oyun içinde silah değiştirme adı verilmiş ve sindirme sözcüğü de bu bölüm için kullanılmıştır. Ara savaşı: Cengaverler birbirlerinin yardımına koşarlar iki taraftakilerin kendi arkadaşlarına katılması ile ara savaş başlar. Bu savaş sırasında da ritim yoktur.toplu savaş bırakışması açıklanır ve savaş dönüşü sevinç yaşanır. Oath of Enlistment: When the enlisted men finish the inexperience period they need to take oath of enlistment as today. They take oath of enlistment with the blades on their chastity and honour for accepting the duty of military. Education: That means that the soldiers are taken to the education area and taught war practise. Preparing for war and fight figures are presented. Presented figures are; blade sharpening, gun knowledge and maintenance, fight and enemy recognition ability. War and Peace Agreement: Both sides line up and fight. The rhythm ends in this part and noise occurs. After the fight they leave the guns. Both sides stop fighting. Different phrases are used for those three parts. Blessing is used for the cases before the fight, War is used for fight and Truce is used for leaving the guns. Agreement Time: Both sides must discuss about finishing the war. The soldier must be awake in this part. It is shown at the play that, when the soldier leaves his gun to exchange it with his other gun, the enemy attacks him. The name of this part is exchange the guns and witch hunt is the word used for this part. Break Fight: The soldiers run towards each other for help. Both sides join their friends and the break fight starts. There is no rhythm during this fight. Then the end of the war is announced and they celebrate the returning home with cheers. Bursa Türkmen Oyunları Bursa yöresine özgü Türkmen oyunlarında el kol bağlantısı yoktur. Elde genellikle zil veya kaşık gibi ritim aletleri bulunur. Bu oyunlar Güvende, Sekme (Yüksek Hava), Düz Oyun, Büyük Oyun (Alçak Hava) ve Cezayir olarak oynanmaktadır. Güvende: Bu oyunun dans ve ezgi yönünden birden fazla çeşidi vardır. Bunlar Oğlan adın İsmail, Usul usul ve kıyıdan türküleridir. Ritmler canlı olduğu için oyunlar da hareketlidir. Sekme (Yüksek hava): Bu oyun 9/8 ölçülü aksak tartımlıdır. İki ya da daha fazla oyuncu ile oynanır. Ezgileri üç bölümden oluşur. Oyun ritm bakımından aynı hızla devam eder, canlı ve coşkulu bir oyundur. Düz oyun: Erkeklerin oynadığı 2/4 ve 4/4 ölçülü, ezgisi çifte telliyi andıran sözsüz oyunlar ile kadınlar tarafından oynanan 4-5 zamanlı 9/8 aksak tartımlı oyunlardır. Bu tür oyunlara dar oyun da denir ancak kadınların oynadığı

6 Menevşesi tutam tutam (Menekşeli gelin) Bursa nın ufak tefek taşları, Dereler doldu taşınan, yolunda çiçek türküleri eşliğinde oynanır. Cezayir: Uzun yıllar Osmanlı İmparatorluğu nun himayesinde kalan Cezayir in 1892 yılında Fransızların işgali sırasında Müslümanların katledilmesi üzerine yakılmış bir ağıt olduğu düşünülmektedir. Uzun ve kırık hava olarak çalınmaktadır. Rumeli Oyunları Bursa daki zengin Balkan ve Rumeli kültürünün oyunlara yansımıştır. Bunlar paydos, çiftçi köçekçe, karadağ gibi günlük yaşamın resmedildiği oyunlardır. Paydos: Düğünlerde yeni evli çiftin oynadıkları ilk oyundur. Bu oyunda gençlerin bekarlığa son vermesi sahnelenmektedir. Çiftçi köçekçe: Toprağın ekiminden hasadına kadar geçen süre esnasındaki işlevlerin ritmik olarak ifade edilmesidir. Ekme, çapa, kırma, biçme ve hasat anlatılır. Oyun sırasında durgun figür tarladaki ekinin olgunlaşması için geçen süreyi ifade eder. Karadağ: Karşılama türü bir oyundur. Karadağ da olan kanlı savaşlardan sonra zaferi simgeleyen ve hasattan dönen delikanlıların genç kızlar tarafından karşılanmasını ifade eder. Bursa Turkmen Folk Dance Plays Turkmen Folk Dance Plays are particular in Bursa Location. There is no hand-arm relation at Turkmen Plays. There are buzzers or spoons in the hands for rhythm. Those folk dance plays are; güvende, sekme yüksek hava (high sound), düz oyun (plain play), büyük oyun (low sound) and Algerian play. Güvende: There are some different types in terms of dancing and sound. Those are played with Boy your name is İsmail, gently and from the edge songs. The plays are rhythmical. Sekme (High Sound): This play is 9/8 levels and lame. It is played with two or more players. The sound has three parts. The play goes on with the same speed; it is a rhythmic and cheerful play. Plane folk dance play: The men play it with 2/4 and 4/4 levels; the sound is as if it is çifte telli. The women play it with 4 5 times and 9/8 lame rhythms. Those plays are also called narrow folk dance play but women play those plays with some songs such as, Menevşesi Tutam Tutam (Bride with violet), Bursa nın ufak tefek taşları (Bursa s small stones) and Dereler doldu taşınan, yolunda çiçek (Brook is full of stones, with flower on its way). Algerian Folk Dance Play: It is thought that this folk dance play is a coronach; Algeria was in the land of Ottoman Esquire, the French took it from Ottoman and killed many Muslim people in It is played as long and broken sound. Rumelia Folk Dance Plays Rich Balkan and Rumelia Culture reflect in the folk dance plays in Bursa. Those are the folk dance plays such as, Paydos (Breather), Çiftçi köçekçe (Farmer Dance Boy), Karadağ (Black Mountain). Paydos (Breather): The couples play this at their weddings. Young people play this for farewell to celibacy. Çiftçi Köçekçe (Farmer Dancer Boy): It is played to show all the agricultural activities such as planting and cropping of the land. Planting, hoe, breaking, cutting and cropping are described by play. During the play, the quiet figure shows the period of the growing plant in the land. Karadağ (Black Mountain): It is kind of reception play. It is played referring to the bloody fights, which occurred in Karadağ (Black Mountain); the girls meet the boys, who got the victory and got back from cropping work.

7 Gezek Gezek kültürünün geçmişi Selçuklular dönemine dayanmaktadır. Selçuklular döneminde kültür yayma amaçlı gezgin bir topluluk olan Gezek, devrin koşulları içinde her kesimden insanı içine almıştır. Sadece erkeklerden oluşan gezek toplulukları farklı meslek grupları ve sosyal sınıftan insanları bir araya getirmektedir. Gezek; kültür ve sanata ilgi duyan pek çok devlet ve iş adamının haftanın belli bir gecesinde üyelerden birinin kah konağında, kah fakirhanesinde bir araya gelip meşk etmeleridir. Gezek yapılan yerin kolay bulunması için kapıya gezek feneri asılır. Bu gecelerde bir araya gelen üyeler musikinin tadına varır, gezekte saz başlar, söz biter kuralı geçerlidir. Yüzyıllardır süregelen eşsiz bir gezek kültürüne sahip olan Bursa da pek çok gezek topluluğu faaliyetlerini sürdürmekte ve kültürel mirasın korunmasına çaba göstermektedirler. Gezek History of Gezek Culture is based on Seljuk Time. Gezek was an Explorer Group, which had been established to convey the culture. The group had different kind of people in the condition of that time. The Gezek Groups consisted of only men. Target of the group was to bring people together, who are from different jobs and social classes. The Gezek is described as follows: The men who are businessmen or politics and interested in art and culture, come together at their big houses or poor houses for one night in a week and sing songs. Gezek light is put on the door, to find the Gezek place easily. The members enjoy the music at Gezek nights; at those nights as soon as music starts, saying ends. Bursa has got a fantastic Gezek culture for ages. Today, many Gezek groups keep their activities and try to save the cultural heritage.

8