Türkiye de Nüfus Ve Yoksulluk Arasındaki Analitik İlişki. Adnan ÇİÇEK1 Merve ÖZKAN2 Bekir AYYILDIZ2

Transkript

1 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Türkiye de Nüfus Ve Yoksulluk Arasındaki Analitik İlişki Adnan ÇİÇEK1 Merve ÖZKAN2 Bekir AYYILDIZ2 Esra GÜREL2 'Tokat Belediye Başkanı 2Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü H. Gökhan DOĞ AN2 Özet Çalışmada, nüfus ve yoksulluk arasındaki ilişkiler makro perspektiften ele alınmıştır Bu kapsamda, İnsani Gelişme İndeksinden yola çıkılarak, gelir dağılımı, eğitim, yaşam standardı, istihdam ve sağlık göstergeleri analize konu edilmiştir yılında Türkiye nin İnsani Gelişim İndeksi olarak hesaplanmıştır. Kişi başına GSMH ise dolardır. İnsani gelişmişliğin göstergesi olarak gelir önemli bir faktör olsa da tek başına yeterli değildir. Çalışma mutlak yoksulluk, nispi yoksulluk ve gelir yoksulluğunu açıklayarak yoksulluk kavramının boyutlarını ortaya koymaktadır. Türkiye de fertlerin yaklaşık % 0.48 i (339 bin kişi) sadece gıda harcamalarını içeren açlık sınırının, % i (12 milyon 751 bin kişi) ise gıda ve gıda dışı harcamaları içeren yoksulluk sınırının altında yaşadığı dikkate alınırsa, çalışmanın önemi yadsınamazdır. Türkiye de ailelerin en yoksul %20 lik kesimi, nüfusun ise %17.5 lik bölümünü oluşturan 12.7 milyon kişi gıda ve gıda dışı yoksulluğa maruz kalmaktadır. Kırsal alandaki nüfus kentsel alandaki nüfusa göre yoksulluğu daha fazla hissetmektedir. Yoksulluk gelir kaynaklarının ve meslek çeşitliliğinin sınırlı olduğu kırsal alanda daha da ön plana çıkmaktadır. Anahtar Kelimeler: Nüfus, İnsani Gelişmişlik Endeksi, Yoksulluk Abstract The relations between population and poverty in the study will be studied from a macro perspective. In this context, on the basis of human development index, income distribution, education, standard of living, employment and health indicators will be analyzed. The human development index of Turkey was calculated as in GNP per capita is $ Though income is an important indicator of human development, it is, alone, not enough. The study aims at analyzing absolute poverty, relative poverty and income poverty separately. This study is significant when one considers the fact that about 0.48 % of the people in Turkey ( people) live below the hunger threshold including only food expenditures, and that % ( people) live below the poverty threshold including food and non-food expenditures. 20 % of the poorest segment of families and 12.7 million people making up the 17.5 % of the population in Turkey are exposed to food and non-food poverty. The population in rural areas is affected from the poverty more than the population living in urban areas. Poverty comes to the fore more in rural areas where income sources and job diversity are limited. Key words: population, human development index, poverty 1.Giriş Yoksulluğun tanımı yapılırken üzerinde durulması gereken önemli bir nokta, yoksulluk kavramının yalnızca ekonomik ölçütlere mi yoksa buna ek olarak sosyal ve siyasal ölçütlerinde mi ele alınarak tanımlanması gerektiğidir. Bu konuyla ilgili Amarty Sen in yaklaşımı dikkat çekmektedir. Bu yaklaşıma göre; insanların sahip oldukları maddi ve manevi varlıklar ve toplumda var olan fırsatlarla ve insanların yaşam kalitelerinden duydukları tatmin, yoksulluğu tanımlayan önemli basamaklardan birkaçıdır. Böylece yoksulluk kavramı ekonomik bir olgudan öte kültürel ve öznel boyutlarıyla ön plana çıkmaktadır (Arpacıoğlu, 2011: 62). Genel olarak yoksulluk tanımlamalarında vurgulanan yetersizlikler şu biçimde özetlenebilir: ekonomik yetersizlik, fiziksel güçsüzlük, yetersiz kalıtım, çevre kirliliği, dengesiz gelir ve mülkiyet dağılımları, siyasi istikrarsızlıklar, kamu hizmetlerinin etkin olamaması, sosyal güvenceden yoksun olma gibi. Buradan hareketle yoksulluk genel itibariyle iki şekilde tanımlanmaktadır. Bunlardan birincisi mutlak yoksulluk, bir insanın yaşamını minimum seviyede sürdürebilmesidir. Yani biyolojik olarak kendisini üretebilmesi için gerekli kalori ve diğer besin bileşenlerini sağlayacak beslenmeyi gerçekleştirmesidir. Bu temel ihtiyaçları karşılamaktan yoksun ayni ve nakdi geliri olanlar, mutlak yoksulluk sınırı altında kabul edilmektedirler. İkinci olarak kabul edilen yoksulluk nispi yoksulluk kavramı, bir insanın biyolojik olarak değil, toplumsal olarak kendini üretebilmesi için gerekli tüketim ve yaşam biçimi düzeyini ifade eder. Bu durumda, belli bir toplumda kabul edilebilir asgari tüketim düzeyinin altında geliri olanlar nispi yoksul olarak tanımlanabilmektedir. Bu iki kavram işlevsellik kazandırılmaya çalışıldığında, genel parametrik göstergeler üzerinden hesaplanmaktadır. Örneğin; mutlak yoksulluk sınırı için, uluslararası karşılaştırmalarda genellikle kullanılan ölçüt satın alma parkesiyle 1 ABD Doları günlük harcama düzeyindedir. Göreli yoksulluk için ise, genellikle benimsenen ölçüt ülke içindeki ortalama ya da medyan gelirin belli bir oran altında geliri olan bireylerin toplam nüfusa olan oranının bulunması şeklindedir (Gürler, 367

2 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya 2012: ). Gelir dağılımı, belli bir sınırın altında kalanların dağılımından çok, nüfusun tamamına ilişkin dağılımı belirlediği için yoksulluktan daha geniş bir kavramdır. Gelir dağılımı ile yoksulluk arasında sıkı bir ilişki vardır. Belirli bir gelir düzeyinde gelir dağılımındaki eşitsizlik ne kadar artarsa, yoksulluk içinde yaşayan kişilerin oranı da o ölçüde yükselir. Yoksulluğun azaltılmasında gelir etkili bir faktör olsa da tek başına yeterli olmamaktadır. Bu sebeple yoksulluğun tüm boyutlarını belirlemeye imkan sağlayan sosyal ve ekonomik göstergelerin kullanılması gereklidir (Karluk, 2009: ). Bir ülkenin nüfusu ve nüfusun nitelikleri, ülkenin gücünü belirleyen önemli faktörlerdir. Nüfusun sayı olarak yetersiz olması ekonomik kaynakların atıl kalmasına yol açıp önemli kayıplara sebep olurken nüfusun ekonomik kaynaklara göre fazla olması insan gücünün iş bulamamsına, elde edilen gelirin daha çok kişi tarafından tüketilmesine, refahın düşmesine ve buna bağlı olarak ülkenin ekonomik ve sosyal sorunlarına yol açabilir. Bu çalışma nüfus ile yoksulluk arasında nasıl bir ilişki olduğunu insani gelişme endeksi ve istihdam gibi faktörlerle ortaya koymayı amaçlamaktadır. 2. M ateryal ve Yöntem 2.1. Materyal Bu çalışmanın ana materyalini Birleşmiş Milletler Kalkınma Raporundan alınan yoksulluk İGE verileri, TUİK resmi internet sitesinden alınan nüfus verileri, konuyla ilgili yapılmış çalışmalar oluşturmaktadır Yöntem Çalışmada TÜİK ten alınan nüfus verilerinin yıllar itibariyle değişimini göstermek amacıyla bileşik değerlendirme yöntemi (1) kullanılmıştır. Bu yöntemle genel itibariyle beş yıllık olarak verilen nüfus verileri nüfus artış hızları dikkate alınarak yıl yıl hesaplanmıştır. P = P 0 (1 + r)n (1) logpn = logp0 + n log(1+r) lnpn = lnp0 + n ln(1+r) Eşitlik (1) de Pn parametresi son yıla ilişkin nüfusu, P0 başlangıç yılını, r yıllık ortalama nüfus artışını, n yıl sayısını göstermektedir. Çalışmada derlenen veriler tablo ve grafik şeklinde aktarılarak değişimler görsel olarak sunulmaya ve istihdam, yoksulluk, İGE, nüfus arasındaki ilişki ortaya konulmaya çalışılmıştır. 3. Araştırma Bulguları Çalışmada 1990 ile 2011 yılları arasındaki nüfus verileri grafiksel olarak gösterilmiştir. Ancak genel nüfus sayımları genellikle beş yılda bir yapılmaktadır ve bu sebeple mevcut yıllardaki verilerin dışındaki yılların nüfus verileri talep projeksiyonu kullanılarak ayrı ayrı hesaplanıp Şekil 1 de gösterilmiştir. Şekil 2 de istihdam verileri yer almaktadır. Genel itibariyle nüfus ile istihdam arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu görülmektedir yılında ülke nüfusu iken 2011 yılında yaklaşık artış göstererek a ulaşmıştır. İstihdam verilerini incelediğimizde 1990 yılında olan 2001 yılında ise kişiye ulaşmıştır. İstihdamın nüfusa göre daha az artış gösterdiği gözlenmektedir. NflAa o ımtiı s Şekil 1: Türkiye Nüfusu ( ) Şekil 2: Türkiye nin İstihdam Göstergesi İnsani Gelişme Endeksi(İGE), kişi başına düşen gelir ile birlikte, sağlık, eğitim ve kültür göstergelerini dikkate alan bileşik bir göstergedir. Şekil 3 te 1990 ile 2011 yılları arasındaki İGE verileri ver almaktadır. İGE yıllarında bir kez hesaplanmıştır. Bu sebeple şekilde kesikli bir dönem gözlenmektedir. Şekilde son yıllarda İGE sinde azalma olduğu gözlenmektedir. Oysa bu durum İGE nin hesaplamasında yapılan değişikliklerden kaynaklanmaktadır. UNDP 368

3 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma <rm tarafından her yıl yayınlanmakta olan ve insani gelişmeyi sağlık ve eğitim gibi gelişmenin ekonomik olmayan göstergelerini de dikkate alarak İGE ile ölçen 2011 insani gelişme raporuna göre, Türkiye insani gelişme sıralamasında endeks değeri ile dünya sıralamasında 92. sırada yer almaktadır. Eğitim endeksinin göstergesi olarak, Ortalama Eğitim Süresi 6.5 yıl ile dünyada 126., Okullaşmada Beklenen Yıl 11.8 dünyada 110. sırada yer almaktadır. Sağlık endeks göstergesi olarak, Doğumda Beklenen Ortalama Yaşam Süresi 74.0 yıl değeriyle dünyada 72. Sırada yer alırken gelir endeksi açısından Kişi Başına GSMG $ ile dünyada 67. Sırada yer almaktadır. T Ü K 2009 yoksulluk çalışması verileri Türkiye de yoksulluğun özellikle eğitim seviyesi düşük olanlar, yevmiyeliler, ücretsiz aile işçileri, işsizler ve tarım ve inşaat sektöründe çalışanlar arasında yaygın olduğunu göstermektedir. Tablo 2 de 2001 krizinin etkilerini yansıtan 2002 verilerine göre Türkiye de, günde 4.3$ in altında bir harcama ile yaşayanların oranı %30.3, gıda ve gıda dışı yoksulluk oranı ise %26.96 dır yılında ise yoksulluk oranlarında iyileşmeler gözlenmektedir yılında Türkiye genelinde %17.11 olan yoksulluk oranı 2009 yılında 2008 krizinin etkisiyle %18.08 e yükselmiştir.aynı çalışma, kent ve kırsal bölgelerde yoksul oranlarında ciddi farklılıklar olduğunu göstermektedir yılında %8.86 olan kent yoksulluğu bir önceki yıla göre azalırken kırsal alanda %34.62 olan yoksulluk oranı bir önceki yıla göre yükselmiştir. Bu da kentlerde 4.3, kırsal bölgelerde ise 8.4 milyon insanın gıda, giyim ve barınma açısından ciddi yoksulluklarla karşı karşıya olduğu anlamına gelmektedir. Çizelge 1: Türkiye de Fertlerin Yoksulluk Oranı Yöntemler Fert Yoksulluk Oranı (%) Türkiye Gıda yoksulluğu (açlık) Yoksulluk (gıda+gıda dışı) Kişi başı günlük 1 $ altı Kişi başı günlük 2.15 $ altı Kişi başı günlük 4.3 $ altı Harcama esaslı göreli yoksulluk Kent Gıda yoksulluğu (açlık) Yoksulluk (gıda+gıda dışı) Kişi başı günlük 1 $ altı Kişi başı günlük 2.15 $ altı Kişi başı günlük 4.3 $ altı Harcama esaslı göreli yoksulluk Kır Gıda yoksulluğu (açlık) Yoksulluk (gıda+gıda dışı) Kişi başı günlük 1 $ altı Kişi başı günlük 2.15 $ altı Kişi başı günlük 4.3 $ altı Harcama esaslı göreli yoksulluk Kaynak: TÜIK 369

4 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Türkiye de en yüksek yoksulluk oranı tarım sektöründe çalışanlar arasında görülmektedir yılında tarım sektöründe çalışanlar toplam nüfusun sadece %11 ini oluştururken, yoksulların %36.42 si bu sektörde istihdam olmaktadır yılı için, tarımda çalışanların %37.97 si yoksulluk sınırı altında iken, bu oran genel nüfus için yaklaşık %7 dir. Bu yılda Türkiye de tarım istihdamı azalırken sektörde çalışan yoksulların oranı artış göstermiştir. Özellikle kırsal bölgelerdeki sektörlere göre yoksulluk oranlarına baktığımızda çok daha fazla olduğu gözlenmektedir. Yoksulluktan en az payı ise hizmet sektörü almaktadır. Çizelge 2: Hanehalkı Fertlerinin Çalıştığı Sektöre Göre Yoksulluk Oranları TARIM SANAYİ HİZMET YILLAR Kent Kır Türkiye Kent Kır Türkiye Kent Kır Türkiye , Kaynak: TUİK Türkiye de, üye sayısı 7 den fazla olan ya da 0-6 yaş arası 3 ten fazla çocuğu bulunan hanelerin yoksul olma ihtimali daha yüksektir. Tablo 4 te özellikle ata erkil ya da geniş aile olarak adlandırdığımız hanehalkı türünde yoksulluk oranları yüzdelik dilimde daha fazla pay almaktadır. Türkiye de genel itibariyle yoksulluk kırsal alanda daha fazla ve kent yoksulluğunun giderek azalmasından dolayı kırsal bölgedeki hanehalkı yoksulluğu da giderek artış göstermiştir. Özet olarak hanehalkı nüfusu arttıkça yoksul hanehalkı da artmaktadır. Eğitim düzeyi açısından baktığımızda ise eğitim düzeyi düşük kesimlerde yoksulluğun daha fazla olduğunu söyleyebiliriz. Tablo 5 te 6 yaşından küçük fertler ve okur-yazar olmayan veya okulu bitirmeyen fertlerin yoksulluk oranlarının daha fazla olduğu görülmektedir. Özellikle kırsal alanda bu durum giderek artış göstermiştir. Çizelge 3: Hanehalkı Türüne Göre Yoksulluk Oranları Yoksul Hanehalkı Oranı(%) Hanehalkı Türkiye Çekirdek aile (çocuklu) Çekirdek aile(çocuksuz) Ata erkil veya geniş aile Tek yetişkinli aile, diğer Kent Çekirdek aile (çocuklu) Çekirdek aile(çocuksuz) Ata erkil veya geniş aile Tek yetişkinli aile, diğer Kır Çekirdek aile (çocuklu) Çekirdek aile(çocuksuz) Ata erkil veya geniş aile Tek yetişkinli aile, diğer Kaynak: TUIK 370

5 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma ; : Çizelge4: Hanehalkı Fertlerinin Eğitim Duruma Göre Yoksulluk Oranları Fert yoksulluk oranı (%) Eğitim durumu Türkiye 6 yaşından küçük fertler Okur-yazar değil veya bir okul bitirmeyen İlkokul İlköğretim Ortaokul veya orta dengi meslek Lise ve lise dengi meslek Yüksekokul, fakülte ve üstü Kent 6 yaşından küçük fertler Okur-yazar değil veya bir okul bitirmeyen İlkokul İlköğretim Ortaokul veya orta dengi meslek Lise ve lise dengi meslek Yüksekokul, fakülte ve üstü Kır 6 yaşından küçük fertler Okur-yazar değil veya bir okul bitirmeyen İlkokul İlköğretim Ortaokul veya orta dengi meslek Lise ve lise dengi meslek Yüksekokul, fakülte ve üstü Kaynak: TUIK 4.Sonuç Yoksulluk, Türkiye de artık göz ardı edilemeyecek sosyolojik bir gerçek haline gelmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu nun 2009 Yoksulluk Çalışması Sonuçlarına göre; Türkiye de ailelerin en yoksul %20 lik kesimi, nüfusun ise %17.5 lik bölümünü oluşturan 12.7 milyon kişi gıda ve gıda dışı yoksulluğa maruz kalmaktadır. Kırsal alandaki nüfus kentsel alandaki nüfusa göre yoksulluğu daha fazla hissetmektedir. Yoksulluk gelir kaynaklarının ve meslek çeşitliliğinin sınırlı olduğu kırsal alanda daha da ön plana çıkmaktadır. Türkiye de nüfus arttıkça istihdamın da arttığını ve bunlarla beraber yoksulluğunda azaldığını söylemek doğru olacaktır. Fakat kırsal alanda; hanehalkı fert sayısının ve gizli veya açık işsizliğin fazla olması, gelir ve eğitim düzeyinin düşük olması, iş imkanlarının kısıtlılığından dolayı tarım sektöründe daha fazla çalışan olması gibi sebeplerden dolayı yoksulluk giderek artmaktadır. Türkiye orta gelir düzeyinde bir ülke olmasına karşılık, özellikle 1990 lar sonrası yaşanan toplumsal, siyasal ve ekonomik gelişmeler sonucunda gelir dağılımı eşitsizliği artmış, bölgesel farklılıklar ve toplumsal kesimler arası kutuplaşma derinleşmiştir. Türkiye 2001 finansal kriz sonrasında ekonomik alanda ciddi bir atılım yapmış ve döneminde yıllık ekonomik büyüme hızını % 5 in altına düşürmeyerek hızlı büyüyen ülke olmayı başarmıştır. Bu ekonomik başarısına karşılık, insani gelişmişlik açısından dünya ülkeleri arasında ekonomik gelişmişliği ile denk düşmeyen bir konuma sahiptir. Türkiye gelir dağılımı eşitsizliği ve bölgesel farklılıkları azaltacak politikalar benimsediği oranda ülkedeki yoksulluk sorununu da çözme konusunda önemli adımlar atmış olacaktır. Sonuç olarak, yoksulluk ile mücadelede devlete önemli ölçüde görev düşmektedir. Türkiye deki gelir dağılımındaki bozukluklar, eşitsizlikler ve ekonomi politikalarındaki istikrarsızlıklar nedeniyle yoksulluğun arttığı bilinmektedir. Bu bağlamda devletin önceliği bunlara yönelik politikalar uygulamayı amaçlamak olmalıdır. Tek başına bunlar elbette yeterli değildir. Bunların yanı sıra sağlık, eğitim, yaşam standardı olanakların çıtasının yükseltilmesi gerekmektedir. Bölgesel farklılıkların giderilmesine ve kırsal hanahalkı nüfusunun azaltılmasına yönelik çalışmalar yapılması gerekmektedir. 371

6 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Kaynaklar Aran, M., Demir, S., Sarıca, Ö., Yazıcı, H., Türkiye de Yoksulluk ve Eşitsizlikteki Değişimler, Türkiye Cumhuriyeti Planlama Teşkilatı Ve Dünya Bankası Refah ve Sosyal Politika Çalışma Programı, 1. Arpacıoğlu, Ö., Yıldırım, M., Dünyada Ve Türkiye de Yoksulluğun Analizi, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi 4(2): Canbay, T., selim, S., Türkiye de Hanehalkı Yoksulluğu, Ege Akademik Bakış,10(2): Gürler, A. Z.,2012 Analitik Tarım Ekonomisi Nobel Yayıncılık, Ankara. Gürses, D., Türkiye de Yoksulluk ve Yoksullukla Mücadele Politikaları, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17(6): Gürses, D., İnsani Gelişme ve Türkiye, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21): Karluk, R., Cumhuriyet in İlanından Günümüze Türkiye Ekonomisi nde Yapısal Dönüşüm, Beta Yayıncılık, İstanbul. Öztürk, M., Çetin, B. I.,2009. Dünyada ve Türkiye de Yoksulluk Ve Kadınlar, Journal Of Yasar University, 3(11): Öztürk, Ş., Kırsal Yoksulluk ve Neo-Liberal Ekonomi Politikaları, Uluslar Arası Sosyal Araştırmalar Dergisi 15: TÜİK, Yoksulluk Çalışması Sonuçları, Web Adresi: Erişim Tarihi: DPT, Ekonomik Ve Sosyal Göstergeler, Web Adresi: WebIcerikGosterim.aspx?Enc=83D5A6FF03C7B4FCA4781AFB F239D A2F910AC764FA886, Erişim Tarihi: