Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 4 (1): 37-41, 2011 ISSN: , E-ISSN ,

Transkript

1 Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 4 (1): 37-41, 2011 ISSN: , E-ISSN , Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1972) Yumurtalarının Dezenfeksiyonunda Kullanılan Bazı Kimyasal Maddelerin Kuluçka Parametrelerine Etkileri M.Şener URAL 1* Metin ÇALTA 2 Yasin Celayir 3 Rahmi AYDIN 4 1 Fırat Üniversitesi, S.Demirel Keban Meslek Yüksekokulu, Keban, Elazığ 2 Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, 23119, Elazığ 3 DSİ 9. Bölge Müdürlüğü Keban Su Ürünleri Şube Müdürlüğü, Keban, Elazığ 4 Tunceli Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, 62225, Tunceli * Sorumlu Yazar Geliş Tarihi : e-posta: msural@firat.edu.tr Kabul Tarihi : Özet Bu çalışmada gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1972) yumurtalarına kuluçkalama evresinde mantarlaşmayı önlemede dezenfektan olarak kullanılan bazı kimyasallardan metilen mavisi, iyot ve formolün farklı konsantrasyonlarının etkileri araştırıldı. Metilen mavisi çözeltisinin 5, 10, 20 mg/l lik, iyot çözeltisinin 2, 4, 8 mg/l lik ve formol çözeltisinin 2, 4, 8 ml/l lik konsantrasyonları ile kontrol grubu üç tekrar olarak yapıldı. Her bir tekrar için 100 adet gözlenmiş yumurta kullanıldı. Denemeler sonunda, kontrol grubunda yüzme evresine kadar toplam ölüm oranı ortalama %12 olarak bulundu. Bunun yaklaşık % 10 u yumurta, %2 si ise larva evresinde görüldü. Yumurta döneminde en düşük ölüm oranı %5 olarak formolün 4 ml/l lik konsantrasyonun uygulandığı grupta bulundu. Larva evresinde ise en düşük ölüm oranı % 0,33 olarak metilen mavisinin 20 mg/l lik ve % 0,67 olarak formolün 2 ml/l lik konsantrasyonlarında belirlendi. Sonuç olarak, gökkuşağı alabalığı yumurta ve larvalarının dezenfeksiyonunda; yumurta evresinde formolün 4 mg/l lik konsantrasyonunun, larva evresinde ise metilen mavisinin 20 mg/l lik veya formolün 2 mg/l lik konsantrasyonlarının kullanılmasının uygun olduğu belirlendi. Anahtar Kelimeler: Gökkuşağı alabalığı, Oncorhynchus mykiss, Yumurta, Larva, Kuluçka, Dezenfeksiyon, Formol, Metilen Mavisi, İyot The Effects of Some Disinfection Chemicals on Hatchery Parameters of Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1972) Eggs Abstract In this study, the effects of different concentrations of some chemicals (methylene blue, iodine and formalin) that are used as disinfection to prevent fungal infection were examined during hatching stage of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1972) eggs. Three different concentrations of methylene blue (5, 10, 20 mg/l), iodine (2, 4, 8 mg/l) and formalin (2, 4, 8 ml/l) together with control were carried out. Three replicates for each concentration and control group were provided. A hundred eyed eggs were used for each replicate. At the end of experiments, mean mortality rate in control groups was found 12% until swim up stage. Nearly 10% in egg stage and 2% in larvae stage of this were observed. The lowest mortality rate in the egg stage was observed as 5% in group treated with 4 ml/l concentration of formalin. The lowest mortality rate in larval stage was observed as 0.3% in group treated with 20 mg/l concentration of methylene blue and as 0.67% in group treated with 2 ml/l concentration of formalin. In conclusion, it was determined that the use of 4 ml/l concentration of formalin in egg stage and the use of 20 mg/l concentration of methylene blue and 2 ml/l concentration of formalin in larval stage was applicable for disinfection of rainbow trout eggs and larvae. Key words: Rainbow trout, Oncorhynchus mykiss, Egg, Larvae, Hatchery, Disinfection, Formalin, Methylene blue, Iodine. GİRİŞ Alabalık yetiştiriciliğinde verimliliği artırmanın ilk aşaması yüksek kaliteli, sağlıklı yumurta ve yavru elde etmektir. Balık yetiştiriciliğinde kuluçka ünitelerinde yumurtalar yoğun olarak tutulur ve bir yumurtada mantar oluştuğu zaman bu süratle diğer yumurtalara da bulaşır. Bu durum sağlıklı yumurtaların büyük bir kısmının hatta tamamının kısa sürede ölümüne sebep olur. Yumurta ve yavru üretimi yapan işletmelerde en fazla zayiat oranı bu evrede görülmektedir. Kuluçka evresinde zayiat % makul sayılmasına rağmen, bu oranın % u aşması da arzu edilmemektedir [1]. Alabalık yetiştiriciliğinde kuluçka evresinde zayiat oranını en aza indirebilmek için çeşitli tedbirler alınabilir. Bu tedbirlerin başında kuluçkalama periyodu ve bunu takip eden larva çıkışı

2 38 M. Ş. Ural ve ark. / Bibad, 4 (1): 37-41, 2011 süresince mantarlaşmayı önlemeye çalışmaktır. Bunun için farklı konsantrasyonlarda ve farklı uygulamalarla çeşitli dezenfektanlar kullanılmaktadır. Alabalık yetiştiriciliğinde, kuluçka evresinde yumurtaların ve yumurta çıkışında larvaların korunmasında; malahit yeşili, formalin, iyot, iyodofor, metilen mavisi, bronopol, wescodin, buffodin, sulfomerthiolet, merthiolet, civalı kloridler, akriflavin, gentian violet, sodyum ve kalsiyum hipoklarit, klorezan, potasyum permanganat, bakır sülfat, tuz gibi birçok kimyasallar dezenfektan olarak kullanılmaktadır [1-11]. Ancak, kuluçka sistemlerinde koruyucu önlem olarak yumurtaların dezenfeksiyonunda kullanılan kimyasal maddelerin bazılarının sağlıklı yumurtalara da zararlı etkisi olduğu belirtilmektedir [12]. Mantar hastalıklarının tedavisinde sıkça kullanılan malahit yeşilinin embriyoya zararlı etkisinin olduğu ve hatta insan sağlığına da olumsuz etkileri nedeni ile birçok ülkede kullanımı yasaklanmıştır [3, 7, 9, 11]. Ayrıca mantar oluşumu; suyun kalitesi, sıcaklık, organik artıklar ve inkübasyon süresi ile de ilgilidir [13]. Yumurta ve larvaların dezenfeksiyonunda hangi kimyasalın ne oranda ve nasıl uygulanacağının bilinmesi alabalık yetiştiriciliğinin önemli konulardan biridir. Bu nedenle çalışmada; piyasada en çok ve kolay bulunabilen, ayrıca diğer kimyasallara göre daha ekonomik olan üç değişik (formaldehit, metilen mavisi ve iyot çözeltisi) dezenfektan seçilerek, bunların farklı konsantrasyonlarının alabalık yumurtalarının açılması ve larvaların yaşama oranı üzerine etkilerinin araştırılması planlanmıştır. MATERYAL VE METOT Çalışma 2 23 Şubat 2009 tarihleri arasında DSİ 9. Bölge Müdürlüğü Keban Su Ürünleri Şube Müdürlüğü Alabalık Yavru Üretimi Ünitesi kuluçkahanesinde gerçekleştirildi. Denemede ünitedeki 4 dişi, 2 erkek damızlıklardan sağılarak döllenen ve göz lekeli döneme ulaştırılan 3000 adet yumurta kullanıldı. Yumurtaların kuluçkalanmasında 170x40 cm boyutlarında fiberglastan yapılmış 10 adet uzunluğuna akıntı teknesi ve bunların içine yerleştirilen 50x40 cm boyutlarında 30 adet kuluçka eleği (tablası) kullanıldı. Uygulamada her bir kuluçka eleğine 100 adet gözlenmiş yumurta yerleştirildi. Araştırmada piyasadan temin edilen % 37 lik formol, metilen mavisi ve iyot çözeltileri de üç farklı dezenfektan olarak seçilerek, uygulamaları aynı koşullarda gerçekleştirildi. Dezenfektanlardan; metilen mavisi çözeltisinin 5, 10, 20 mg/l lik, iyot çözeltisinin 2, 4, 8 mg/l lik ve formol çözeltisinin 2, 4, 8 ml/l lik konsantrasyonları uygulandı. Kontrol grubu ve her bir konsantrasyon üç tekrar olarak yapıldı. Metilen mavisi suda eritilerek, iyot alkolde çözülerek, formaldehit (% 37 lik) ise doğrudan stok çözelti olarak kullanıldı. Uygulanan dezenfektanlar ve konsantrasyonlar Tablo 1 de verilmiştir. Bu stoklardan hazırlanan farklı konsantrasyonların gözlenmiş yumurtalara uygulanması teknelerde su akışı kesilerek 15 er dakikalık banyo şeklinde yapıldı. Süre sonunda su akışı teknelere hemen sağlandı. Kimyasal çözelti uygulaması yumurtaların açılmasına kadar 2 günde bir, yumurta çıkışından larvaların yüzme yeteneğine ulaşmasına kadar olan sürede ise 3 günde bir gerçekleştirildi [1, 9] Uygulama süresince tüm gruplarda gün aşırı matlaşan yumurta sayısı tespit edilerek, sifon ile ortamdan uzaklaştırıldı. Çalışma sonunda matlaşan yumurta ve ölen larva sayıları tespit edilerek, istatistiksel olarak değerlendirildi. İstatistiksel değerlendirmelerde SPSS 12.0 paket programı kullanıldı. Çalışma süresince sıcaklık ve oksijen portatif oksijen metre ile ph değerleri ise portatif ph metre ile gün aşırı ölçülerek, kaydedildi. Tablo 1. Gökkuşağı alabalığı yumurta ve larvalarına uygulanan dezenfektanlar ve konsantrasyonları. Dezenfektanlar Konsantrasyonlar Metilen Mavisi İyot Formaldehit M1 M2 M3 I1 I2 I3 F1 F2 F3 5 mg/l 10 mg/l 20 mg/l 2 mg/l 4 mg/l 8 mg/l 2 ml/l 4 ml/l 8 ml/l

3 M. Ş. Ural ve ark. / Bibad, 4 (1): 37-41, BULGULAR Bu çalışmada, yumurtaların gözlenmesi günde, yumurtadan larva çıkışı ise günde gerçekleşmiştir. Kuluçka süresince teknelerde su sıcaklığı 8,2-8,8 ºC; ph 7,26-8,04; çözünmüş oksijen ise 9,2-10,6 mg/l olarak ölçüldü. Çalışmada, yumurta ve larva evresi süresince uygulanan 3 farklı dezenfektanın 3 farklı konsantrasyonunda belirlenen ölüm oranları Şekil 1 de görülmektedir. Araştırma sonunda, kontrol grubunda yumurta döneminde % 9,76, larva döneminde % 2,33 olmak üzere toplam ölüm oranı %12 olarak bulundu. Metilen mavisi uygulanan gruplarda elde edilen ölüm oranları; M1 de yumurta döneminde % 9, larva döneminde % 3 olmak üzere toplam ölüm oranı %12, M2 de yumurta döneminde % 6,33, larva döneminde % 1,33 olmak üzere toplam ölüm oranı % 7,66, M3 de ise yumurta döneminde % 11,67, larva döneminde % 0,33 olmak üzere toplam ölüm oranı %12 olarak bulundu. İyot uygulanan gruplarda elde edilen ölüm oranları; I1 de yumurta döneminde % 9,67, larva döneminde % 1,67 olmak üzere toplam ölüm oranı %11,34, I2 de yumurta döneminde % 6, larva döneminde % 4,33 olmak üzere toplam ölüm oranı % 10,33, I3 de ise yumurta döneminde % 6,67, larva döneminde % 9,33 olmak üzere toplam ölüm oranı %17 olarak bulundu. Formol uygulanan gruplarda elde edilen ölüm oranları ise; F1 de yumurta döneminde % 6, larva döneminde % 0,67 olmak üzere toplam ölüm oranı % 6,67, F2 de yumurta döneminde % 5, larva döneminde % 2,33 olmak üzere toplam ölüm oranı % 7,33, F3 de ise yumurta döneminde % 7, larva döneminde % 2,67 olmak üzere toplam ölüm oranı % 9,67 olarak bulundu. Elde edilen verilere göre: yumurta döneminde en düşük ölüm oranı %5 olarak F2 grubunda, larva evresinde ise en düşük ölüm oranı % 0,33 olarak M3 grubunda belirlendi. Buna karşılık, yumurta döneminde en yüksek ölüm oranı % 11,67 ile M3 grubunda, larvada ise % 9,33 ile I3 grubunda bulundu. Yumurta ve larva ölüm oranları birlikte değerlendirildiğinde ise, en düşük toplam ölüm oranı % 6,67 ile F1 grubunda görüldü. Elde edilen verilere göre: yumurta döneminde en düşük ölüm oranı %5 olarak F2 grubunda, larva evresinde ise en düşük ölüm oranı % 0,33 olarak M3 grubunda belirlendi. Buna karşılık, yumurta döneminde en yüksek ölüm oranı % 11,67 ile M3 grubunda, larvada ise % 9,33 ile I3 grubunda bulundu. Yumurta ve larva ölüm oranları birlikte değerlendirildiğinde ise, en düşük toplam ölüm oranı % 6,67 ile F1 grubunda görüldü. Kontrol (K) grubuyla uygulanan kimyasal dezenfektanların farklı konsantrasyonları karşılaştırıldığında; M1, M2, M3, I1, I2 ve F3 gruplarıyla arasında farkın önemli olmadığı (P>0,05), buna karşılık I3, F1 ve F2 gruplarıyla farkın önemli olduğu (P<0,05) görülmüştür. Bu fark F1 ve F2 de kontrol grubuna göre ölüm oranında azalma, I3 de ise ölüm oranında artış yönünde olmuştur. Kontrol seviyesi Şekil 1. Gökkuşağı alabalığı yumurta ve larvalarına uygulanan 3 farklı dezenfektanın farklı konsantrasyonlarındaki ölüm oranları. Grafikte aynı harfle gösterilen gruplarda fark istatistiksel olarak önemsiz (P>0,05), farklı harfle gösterilen gruplar arasında fark istatistiksel olarak önemli (P<0,05) bulunmuştur (ANOVA, Duncan Çoklu Analizi).

4 40 M. Ş. Ural ve ark. / Bibad, 4 (1): 37-41, 2011 TARTIŞMA VE SONUÇ Gökkuşağı alabalığı üretiminde, kuluçkahanelerde inkübasyon süresince yumurta ve larvaların dezenfeksiyonunda birçok farklı kimyasal maddeler kullanılmaktadır. Bununla birlikte bu maddelerin uygulanış şekilleri ve dozajları da farklılık göstermektedir. Yumurta ve larvaların dezenfeksiyonunda hangi kimyasalın ne oranda ve nasıl uygulanacağının bilinmesi alabalık yetiştiriciliğinin önemli konulardan biridir. Bu nedenle çalışmada; yaygın olarak kullanılan ve kolay bulunabilen, ayrıca diğer kimyasallara göre daha ekonomik olan üç değişik (formaldehit, metilen mavisi ve iyot çözeltisi) dezenfektan seçilerek, bunların farklı konsantrasyonlarının alabalık yumurtalarında açılma yüzdesini artırmada etkileri araştırılmıştır. Bu çalışmada, gökkuşağı alabalığı yumurtalarının dezenfeksiyonunda, yumurta evresinde formolün 4 mg/l lik konsantrasyonunun, larva evresinde ise metilen mavisinin 20 mg/l lik veya formolün 2 ml/l lik konsantrasyonlarının uygun olduğu belirlenmiştir. Hekimoğlu [4], benekli denizalası (Cynoscion nebulosis Cuvier 1830) yumurtalarında mantar görülmesine karşı formol çözeltisinin 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12 ve15 ml/l lik konsantrasyonlarını, iyot çözeltisinin ise 2, 4, 6, 8, 10, 12 ve 15 ml/l lik konsantrasyonlarını 15 dakikalık banyo şeklinde uygulamıştır. Denemeler sonucunda formol çözeltisinin 4 ml/l lik konsantrasyonunun en uygun doz olduğunu ve formol çözeltisinin iyot çözeltisinden daha etkili olduğunu belirtmiştir. Yumurta evresinde elde edilen bulgular, araştırmacının bulgularıyla tam bir paralellik göstermektedir. Waterstart [14] Chinook som balıkları (Oncorhynchus tshawytscha Walbaum 1792) yumurtalarının mantar enfeksiyonlarına karşı korumada formolün ml/l lik konsantrasyonunda en olumlu sonucun alındığını kaydetmiştir. Belirtilen değer, formol çözeltisi ile ilgili bulgularımıza yakın olmasına rağmen az da olsa küçük farkın türün ve çevre koşullarının farklılığından kaynaklandığı düşünülmektedir. Bazı araştırıcılar tarafından alabalık yumurtalarının mantarlaşmayı önlemede dezenfektan olarak kullanılan metilen mavisi, iyot ve formol için uygulanabilir konsantrasyonlar Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2 deki verilerle çalışmamızın bulguları karşılaştırıldığında; formol için verilen (1-2 ml/l) değerin larval dönemde uygun olacağı, ancak yumurta evresinde ise formolün 4 ml/l lik konsantrasyonunun daha uygun olduğu görülmüştür. İyot uygulamasında yumurta evresinde iyotun 4mg/L lik konsantrasyonu, larval evrede 2 mg/l lik konsantrasyonununda daha iyi sonuç alınmıştır. Bu nedenle elde edilen veriler Güner ve diğ. [9] ile Yılmaz [11] ın değerleri bulgularımıza yaklaşık olmasına rağmen, Timur ve Timur [7] un verileri ile uyum sağlamamaktadır. Metilen mavisi için ise verilerde 5-10 mg/l lik konsantrasyon belirtilmiş olup, çalışmamızda yumurta döneminde metilen mavisinin 10 mg/l lik, larval dönemde ise metilen mavisinin 20 mg/l lik konsantrasyonunda daha iyi sonuçlar alınmıştır. Sonuç olarak; metilen mavisi, iyot ve formol çözeltileri ile yapılan denemelerde formol çözeltisinin iyot ve metilen mavisi çözeltilerinden daha etkili olduğu görülmüştür. Gökkuşağı alabalığı yumurtalarının dezenfeksiyonunda, yumurta evresinde formolün 4 mg/l lik konsantrasyonunun, larval dönemde ise formolün 2 ml/l lik veya metilen mavisinin 20 mg/l lik konsantrasyonlarının 15 dakikalık banyo şeklinde kullanılmasının uygun olacağı tespit edilmiştir. Elde edilen değerler balık türüne, çevre koşullarına, suyun fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre az veya çok değişebilir. Alabalık üretiminde formol ve metilen mavisi çözeltilerinin belirtilen konsantrasyonlarının özellikle mantar enfeksiyonlarına karşı uygulanması ile yumurtadan çıkacak larva miktarının artacağı ve kullanılan dozajların düşüklüğü nedeniyle muhtemel yan etkilerinin daha az olabileceği, ayrıca ülke ekonomisine de daha fazla katkı sağlayacağı sonucuna varılmıştır. Her türlü yetiştiricilikte mümkün olduğunca kimyasal madde kullanımının en az düzeyde tutulması önemli bir konudur. Çünkü fazla kimyasal madde kullanımı önceden bilinmeyen çeşitli yan etkilerde bulunması ve ilerde insan sağlığı açısından da zararlı sonuçlar doğurabileceği unutulmamalıdır. Tablo 2. Alabalık yumurtalarının mantarlaşmayı önlemede dezenfektan olarak kullanılan metilen mavisi, iyot ve formol için uygulanabilir konsantrasyonlar Metilen Mavisi İyot Formol Kaynak 5-10 mg/l ml/l [1] ml/l [5] mg/l --- [7] 5-10 mg/l ml/l [10] 5-10 mg/l 1-2 mg/l 1-2 ml/l [9] mg/l 1-2 ml/l [11]

5 M. Ş. Ural ve ark. / Bibad, 4 (1): 37-41, KAYNAKLAR [1] Çelikkale, M. S., İçsu Balıkları ve Yetiştiriciliği. I. K.T.Ü. Sürmene Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulu, Cilt: 1, Yayın no: 124, K.T.Ü. Basımevi, Trabzon, 419s. [2] Barnes, M.E., Corde, R.J., Sayler, W.A., Use of Formol Soluation during Incubation of Eyed Eggs of Inland Fall Chinook Salmon. The progressive Fish Culturist 59: [3] Emre, Y. ve Kürüm, V., Alabalık Yetiştiriciliği. Minpa Matbaacılık Tic. Ldt. Şti, Ankara, 232s. [4] Hekimoğlu, M.A., Benekli Deniz Alası (Cynoscion nebulosus Cuvier 1830) Yumurtalarda Mantar Görülmesine Karşı Formol Çözeltisi ve İyot Çözeltisi Kullanılmasının Etkilerinin Araştırılması. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 18 (3-4): [5] Arda, M., Seçer, S., Sarıeyyüpoğlu M., Balık Hastalıkları. Medisan Yayın Serisi: 56, Ankara, 142s. [6] Özdemir, Ö., Ölmez, M., Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhyncus mykiss Walbaum, 1972) Yumurtalarını Aktif İyotla Dezenfeksiyonunun Kuluçka Parametrelerine Etkileri. S.D.Ü. Eğirdir Su Ürünleri Fak. Derg., 9: [7] Timur, G., Timur, M., Balık Hastalıkları. İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayın No: , İstanbul, 538s. [8] Alpbaz, A., Su Ürünleri Yetiştiriciliği. Alp Yayınları, İzmir, 548s. [9] Güner, Y., Güzel, Ş., Kayım, M., Serezli, R., Öksüz, A., Bircan, R., Atamanalp, M., Tokşen E., Kocabaş, M., Balık Üreticisi El Kitabı. Y.Y.Ü. Ziraat Fakültesi, Proje Koordinasyon Merkezi Yayını, SAS AJANS, İzmir, 284s. [10] Çağıltay, F., İçsu Balıkları Yetiştiriciliği. Nobel Yayın No: 58, Ankara, 262s. [11] Yılmaz, C., Alabalık Yetiştiriciliği. Tarım İl Müdürlüğü, Elazığ, 106s. [12] Alderman, D.J., The toxicity of iodofhores to salmonid eggs. Acuaculture 40: [13] Rach, J.J., Howe, G.E., Theresa, M.S., Safety of formol solition treatments on warm and coolwater fish eggs. Acuaculture 149: [14] Waterstart, P.r., Marking, L., L., Clinical Evaluation of Formal, Hydrogen Peroxide and Sodium Chloride for the Treatment of Saprolegnia parasitica on Fall Chinook Salmon Egss. The Progressive fish Culturist, 57: