2010 KÜRESEL TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI RAPORU

Transkript

1 2010 KÜRESEL TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI RAPORU T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI RYKGM - EKONOMİK ANALİZ VE DEĞERLENDİRME DAİRESİ ANKARA YAYIN NO: 104 İÇİNDEKİLER D.BAYKARA, S.MERT, Ş.DOLU

2 YÖNETİCİ ÖZETİ KÜRESEL TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI RAPORU GİRİŞ KORUMACI ÖNLEMLERDE SINIRLAMA TİCARETİ KOLAYLAŞTIRAN FAKTÖRLER TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI ENDEKSİ BAŞARILI ÜLKE ÖRNEKLERİ VE BÖLGELERE İLİŞKİN BİLGİLER BAŞARILI ÜLKE ÖRNEKLERİ Sİngapur Hong Kong Danİmarka BÖLGELERE İLİŞKİN BİLGİLER Asya ve Pasİfİk Bölgesİ Latİn Amerika ve Karayİpler Orta Doğu ve Kuzey Afrİka Sahra Altı Afrİka KRİTERLER İTİBARİYLE TÜRKİYE NİN DURUMU PAZARA ERİŞİM SINIR YÖNETİMİ ULAŞIM VE İLETİŞİM ALTYAPISI İŞ ÇEVRESİ... 33

3 ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1: Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi 2010 Yılı Sıralaması (2009 Yılı Karşılaştırması ile Birlikte) Şekil 2: Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi ve Alt Endeks Sıralamaları (2010 Yılı) Şekil 3: Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi ve Alt Endeks Sıralamaları(2010 Yılı) Devamı TABLO LİSTESİ Tablo 1: Pazara Erişim Alt Endeksi (Sıralama) Tablo 2: Ülkeler İtibariyle Pazar Erişimi (2010) Tablo 3: Sınır Yönetimi Alt Endeksi (Sıralama) Tablo 4: Ülkeler İtibariyle Sınır Yönetimi (2010) Tablo 5: Ulaşım ve İletişim Altyapısı Alt Endeksi (Sıralama) Tablo 6: İş Çevresi Alt Endeksi (Sıralama)

4 YÖNETİCİ ÖZETİ Günümüzde ticaret uluslararası çıkarların ortak bir noktada buluşturulmasında kilit bir role sahiptir. Gelişmiş bir piyasa erişimi, daha verimli sınır yönetimi, daha iyi altyapı ve iş çevresi, hem ihracatçılar hem de ithalatçılar için önemli fırsatlar sunmaktadır. Dolayısıyla bir ülkenin kendi içinde ticareti kolaylaştırıcı önlemler alması, ülkenin ticaret partnerlerine de çeşitli faydalar sağlamaktadır. Bu anlamda, ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik düzenlemelerin temini için diğer ülkelere destek verilmesi de, karşılıklı çıkarların sağlanması noktasında önem arz etmektedir. Dünya Ekonomik Forumu nun Lojistik ve Ulaşım Sektörü Sanayi Ortaklık Programı çerçevesinde geliştirilen ve ilk kez 2008 yılında yayımlanan, Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi (ETI), bu düşünceyi benimseyerek, çalışmalar yapmakta, hükümetlerin ticaretin kolaylaştırılması yönünde attığı adımları izlemekte ve ticareti teşvik etmek için ek önlemler alınabilecek alanları belirlemektedir. Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi, ülkelerin sınırlardan varış noktasına kadar, ticarete konu olan eşyanın serbest dolaşımını kolaylaştırmak için geliştirdiği kurumların, politikaların ve hizmetlerin derecesini ölçmektedir. Bu ölçümde, ülkelerin benimsediği ticaret politikalarının yanında, sınır yönetimi, ulaşım ve iletişim ve genel iş çevresi hususlarını incelemektedir Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi Ekonometrik Testinin gösterdiği gibi, bu endeksin ülkelerin ticaret performanslarına yönelik açıklayıcı bir gücü bulunmaktadır. Yapılan analizde, ihracatçı bir ülkenin Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi Puanında (ETI Score) kaydettiği %1 lik artışın, o ülkenin ihracatında %1.7 lik bir artışa neden olduğu görülmüştür. İthalatçı ülkeler için bahsedilen bu etki daha fazla olup, endeks puanındaki %1 lik bir artışın, ülkenin ithalatında %2.3 lük bir yükselişe yol açtığı tahmin edilmektedir. İki etki birlikte değerlendirildiğinde ve diğer değişkenler sabitken, ele alınan ülke çiftinin ortalama ETI puanında %1 lik bir artışın, bu iki ülkenin karşılıklı ticaretinde %4 lük bir artışa sebep olduğu tahmin edilmektedir. Endeksin yapısı, alt endeksler ile 4 temel alana ayrılmış ticaretin temel kolaylaştırıcı unsurlarından oluşmaktadır.

5 1. Pazara Erişim Alt Endeksi, ülkeye giren eşyayı karşılama ve ülkedeki ihracatçılar için dış piyasalara girişi kolaylaştırma noktasında ülkenin benimsediği politika çerçevesini değerlendirmektedir. 2. Sınır Yönetimi Alt Endeksi, sınır yönetimlerinin, eşyanın giriş ve çıkışını kolaylaştırma seviyesini değerlendirmektedir. 3. Ulaşım ve İletişim Altyapısı Alt Endeksi ülke içinde ve dışında eşyanın hareketini kolaylaştıracak gerekli ulaşım ve iletişim altyapısını sağlayıp sağlamadığını dikkate almaktadır. 4. İş Çevresi Alt Endeksi, ülkede faaliyette bulunan ihracatçı ve ithalatçıların faaliyetlerini etkileyen düzenleyici ve güvenlik çevresi kadar yönetişimin niteliğini dikkate alan bir endekstir. Bunlardan Pazara Erişim Alt Endeksi, iç ve dış pazarlara pazarlara erişim bileşeninden oluşmaktadır. İç ve dış pazarlara erişim bileşeni, bir ülke piyasasının koruma düzeyini, ticaret rejiminin niteliğini ve ülkenin ihracatçılarının hedef pazarlarda karşılaştığı koruma düzeyini ölçmektedir. Buradaki ölçüm sadece bir ülkenin ithalat malları üzerinde uyguladığı tarife ve tarife dışı önlemleri (tariffs and non-tariff measures) değil, aynı zamanda gümrüksüz ithalatların (goods imported duty-free) payı, tarifelerin çeşitliliği (the variance of tariffs), tarife piklerinin sıklığı (the frequency of tariff peaks), farklı tarifelerin sayısı (the number of distinct tariffs) ve spesifik tarifelerin (specific tariffs) payını hesaba katmaktadır. Dış pazarlarda koruma karşılaşılan tarifeler açısından ele alınmıştır. Aynı zamanda, ikili veya bölgesel anlaşmalardan kaynaklanan hedef pazarlardaki tercih marjı da dikkate alınmıştır. Sınır Yönetimi Alt Endeksi, gümrük idarelerinin verimliliği, ithalat-ihracat işlemlerinin verimliliği ve sınır idarelerinin şeffaflığı bileşenlerinden oluşmaktadır. Gümrük idarelerinin verimliliği bileşeni, gümrük otoritelerince ve ilgili diğer idarelerce sağlanan hizmet düzeyini ve özel sektörün muhatap olduğu gümrük işlemlerinin verimliliğini ölçmektedir. İthalat-ihracat işlemlerinin verimliliği bileşeni, gümrük idaresi kapsamının üstüne çıkarak, gümrüklerce ve ilgili sınır kontrol idarelerince yapılan kontrol işlemlerinin etkililiğini ve verimliliğini, ithalat ve ihracat işlemleri için gereken belge ve gün sayısını, ithalat ve ihracat işlemlerinin

6 gerçekleştirilmesi için ortaya çıkan toplam maliyeti (vergi ve tarifelerin dışında) ölçer. Sınır idaresinin şeffaflığı bileşeni, ithalat ve ihracatla ilgili olarak, her bir ülkede görülen yolsuzluk düzeyini ve kayıtdışı ödemelerin veya rüşvetin yaygınlığını değerlendirmektedir. Ulaşım ve İletişim Altyapısı Alt Endeksi, ulaşım altyapısının mevcudiyeti ve kalitesi, ulaşım hizmetlerinin mevcudiyeti ve kalitesi ve bilgi ve iletişim teknolojilerinin mevcudiyeti ve kullanımı bileşenlerinden oluşmaktadır. Ulaşım altyapısının mevcudiyeti ve kalitesi bileşeni, havalimanı yoğunluğu, karayollarının yüzdesi, nakliyeciler için mevcut aktarma bağlantı düzeyi gibi her bir ülkede taşıma yöntemlerinin tümü için ulaşım altyapısının durumunu ölçmekte ve havayolu, karayolu, denizyolu ve demiryolu olmak üzere tüm ulaşım altyapısının kalitesini ele almaktadır. Ulaşım hizmetlerinin mevcudiyeti ve kalitesi bileşeni, liner taşımacılık şirketlerinin sağladığı hizmetler ile uluslararası sevkiyatların izleme ve takip edilebilirliği dahil, sevkiyatlar için mevcut sunulan hizmetlerin miktarı ve kalitesi, sevkiyatların varış noktasına zamanında ulaşımı, genel posta etkinliği ve genel olarak lojistik endüstrisinin yetkinliği hususlarını dikkate alarak altyapı değerlendirmesini tamamlayıcı nitelik arz etmektedir. Bu bileşen ayrıca, GATS anlaşmasındaki ülke taahhütleri uyarınca ulaşımla ilişkili sektörlerin açıklık derecesini dikkate almaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin artan önemi ile bu teknolojilerin, gümrük işlemleri ve iletişimde, sevkiyat yönetiminin kolaylaştırmasında oynadığı rol karşısında, bilgi ve iletişim teknolojilerinin mevcudiyeti ve kullanımı bileşeni, her bir ülkede cep telefonu ve internet gibi araçların yaygınlık oranlarını incelemektedir. İşletmelerin eşya alım satımında internet kullanımının yaygınlığı ve devletin sunduğu online hizmet endeksi de yapılan ölçümler içinde yer almaktadır. İş Çevresi Alt Endeksi de düzenleyici çevre ve fiziksel güvenlik bileşenlerinden oluşmaktadır. Düzenleyici çevre bileşeni, ülkelerdeki düzenleyici çevrenin ticarete elverişlilik düzeyini incelemektedir. Yönetişimin genel niteliği, özellikle sınır ötesi ticaret yapan şirketler için yabancı çalıştırma kolaylığı noktasında yabancı katılıma açıklık, ülkedeki politika çerçevesinin doğrudan yabancı yatırımları destekleme düzeyi, sermaye hareketleri üzerindeki kısıtlamalar ve ülkelerin imzaladığı ticaretle ilgili çok taraflı anlaşmaları endeksi gibi göstergeler bu bileşenin konuları arasında yer

7 almaktadır. Güvenlik çevresi, eşyanın bir sorun yaşanmadan olmadan varış noktasına sevkiyatı konusunda büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda, fiziksel güvenlik bileşeni, hem genel suç/şiddet anlamında, hem de terör tehdidi anlamında ülkelerdeki şiddet seviyesi ile kanun ve düzeni uygulama gücü kapsamında emniyet hizmetlerinin güvenilirliğini ölçmektedir. Öte yandan, Küresel Ticaretin Kolaylaştırılması 2010 Endeksinin ilk sıralarında, ticaretin iç pazarın küçük bir kısmında yer aldığı nispeten küçük ve açık ekonomiler yer almaktadır. Singapur bu konuda açık ara farkla önde yer almakta ve Singapur u Hong Kong takip etmektedir. Daha önceki yıllarda olduğu gibi yine İskandinav ülkeleri sıralamada önde yer almışlardır. Danimarka 3 üncü, İsveç 4 üncü, Norveç 7nci ve İzlanda 11inci sıradadır. Küresel Ticaretin Kolaylaştırılması 2010 Raporuna göre, Türkiye 2010 yılında bir önceki yıla göre 14 sıra gerileyerek 62 inci sırada yer almıştır. Ülkemiz Pazara Erişim Alt Endeksinde 2010 yılında, bir önceki yıla göre otuz üç sıra gerileyerek 4,4 puanla 125 ülke arasında 47 inci sırada yer almıştır. Alt bileşenlere bakıldığında ise Türkiye 2010 yılında iç pazara erişim ayağında 5,3 puanla 31 inci sırada yer almış, ihracatçıların dış pazarlara erişiminde ise 2,7 puanla 76 ıncı sırada yer almıştır. Sınır Yönetimi Alt Endeksi nde Türkiye 2010 yılında, bir önceki yıla göre 5 sıra gerileyerek 4,1 puanla 61 inci sırada yer almıştır. Alt bileşenlere bakıldığında ise ülkemiz, 2010 yılında gümrük idaresinin verimliliği bileşeninde 3,9 puanla 69 uncu sırada, ithalat ve ihracat işlemlerinin verimliliği bileşeninde 4,8 puanla 52 nci ve sınır idaresinin şeffaflığı bileşeninde 3,5 puanla 62 nci sırada yer almıştır. Ulaşım ve İletişim Altyapısı Alt Endeksinde Türkiye, bir önceki yıla göre sekiz sıra gerileyerek 3,9 puanla 125 ülke arasında 57 nci sırada yer almıştır. Alt bileşenlere bakıldığında, ülkemiz 2010 yılında ulaşım altyapısının mevcudiyeti ve kalitesi bileşeninde 4,1 puanla 68 inci sırada, ulaşım hizmetlerinin mevcudiyeti ve kalitesi bileşeninde 3,9 puanla 57 nci sırada, ICTs nin mevcudiyeti ve kullanımı bileşeninde 3,5 puanla 53 ncü sırada yer almıştır

8 İş Çevresi Alt Endeksinde Türkiye, bir önceki yıla göre oniki sıra gerileyerek 3,9 (2009 yılı raporunda 4,2) puanla 125 ülke arasında 87 nci (2009 yılı raporunda 75inci sıradadır.) sırada yer almıştır. Ülkemizin Küresel Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksinde en kötü olduğu alan iş çevresidir. Alt bileşenler irdelendiğinde, ülkemiz 2010 yılında düzenleyici çevre bileşeninde 3,7 puanla 71 inci sırada, fiziksel güvenlik bileşeninde 4,1 puanla 96 ncı sırada yer almıştır.

9 1. KÜRESEL TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI RAPORU GİRİŞ Günümüzde ticaret uluslararası çıkarların ortak bir noktada buluşturulmasında kilit bir role sahiptir. Gelişmiş bir piyasa erişimi, daha verimli sınır yönetimi, daha iyi altyapı ve iş çevresi, hem ihracatçılar hem de ithalatçılar için önemli fırsatlar sunmaktadır. Dolayısıyla bir ülkenin kendi içinde ticareti kolaylaştırıcı önlemler alması, ülkenin ticaret partnerlerine de çeşitli faydalar sağlamaktadır. Bu anlamda, ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik düzenlemelerin temini için diğer ülkelere destek verilmesi de, karşılıklı çıkarların sağlanması noktasında önem arz etmektedir Dünya ticareti 2. Dünya Savaşı'ndan bu yana görülen en derin resesyondan sonra toparlanmaya başlamıştır. Ticaret yaşanan düşüşler aslında Büyük Depresyon da yaşananlardan çok daha büyüktür. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), ticaretin toparlanmasının ve 2008 yılında ulaştığı değerleri aşmasının yıllar alacağını tahmin etmesine rağmen, iyileşme süreci hızlanmıştır yılında dünya mal ticareti hacmi %14 oranında artmıştır. Pek çok araştırma, ticaret hacmindeki düşüşün ana sebebinin artan korumacılık değil Lehman Brothers başarızlığına dünya çapında verilen eş zamanlı ve etkileşimli tepkilerden kaynaklanan talepteki azalma olduğunu doğrulamıştır. Talepteki bu keskin düşüşün hem yaygın olarak ticareti yapılan temel malların fiyatları hem de DTÖ tarafından 2009 yılında %12,2 oranında düşüş olduğu kaydedilen ticaret hacmi üzerinde yan etkileri olmuştur. Ticarete konu olan eşyalar küresel tedarik zincirleri boyunca ülkeden ülkeye geçerken, toplam ticaret ikiye üçe katlanmaktadır. Bu zincirler sebebiyle, bir ülkedeki ithalat siparişlerindeki düşüş, pek çok ülkede ithalat ve ihracatı azaltabilir. Eşyalar genellikle depolanabilir. Mamul ve yarı mamul malların ticaret hacmindeki büyük düşüşler, talep azaldığında, bu malların satın alınmasının gecikmesi veya iptal edilmesi gerçeğinin yansımasıdır. Sonuçta, talepteki düşüş, satıcıları, yeni siparişler alınmadan önce bitirilmesi gerekli istenmeyen stoklar ile başbaşa bırakır. Bu durum hizmetler için geçerli değildir yılında, eşya siparişleri toparlanmış ve hem mal fiyatlarında hem

10 de ticaret hacminde iyileşme görülmüştür. Ancak tam toparlanma için dayanıklı tüketim malları alımlarında canlanma gerekmektedir yılları arasında küresel ticarette yaşanan daralma, küresel ticaret sistemi için gerçek bir stres testi olmuştur. Bu daralma aynı zamanda, daha önceki yıllarda yapılan daha açık bir küresel ticaret sistemine doğru ilerlemenin kalıcı olma ihtimali olup olmadığını incelemek için bir fırsat sağlamaktadır. Buna ilişkin kanıtlar olumlu görünse de henüz tam değildir ve son karar ancak tam iyileşme sağlandıktan sonra verilebilir KORUMACI ÖNLEMLERDE SINIRLAMA Yabancı firmalara ve ürünlere karşı negatif ayrımcılık yapma yönünde önlemler alan pek çok ülke vardır. Yüksek işsizlikten kaynaklanan baskılar koruma taleplerini arttırmakta ve teşvik ve kurtarma paketleri gibi hükümet istikrar tedbirleri korumacılığı sağlamak için fırsatlar yaratmaktadır. İlaveten, korumacılığın, anti-damping vergileri ve telafi edici vergiler gibi prosedürler yoluyla uygulanan pek çok değişik yasal biçimleri de bulunmaktadır. Bu tür eylemlerin geniş çaplı incelemesi, pek çok ülkede yerleşik bağımsız bir analist gurubu olan Global Trade Alert (GTA) tarafından yürütülmektedir. GTA nın Aralık 2009 yılı raporunda, krizden sonraki ilk yılda yaklaşık 300 korumacı önlemin koyulduğu belirtilmektedir. Bu önlemlerin %32 si devlet yardımları ve kurtarmaları içermektedir. %20 si anti-damping ve telafi edici vergi yoluyla uygulanan korunma şekilleridir yılında endüstri tarafından talep edilen ticaret engelleri (ürün bazında 140 adet talep), 2008 yılına göre (ürün bazında 115 adet talep) %20 oranında artmıştır yılında ise talep sayısı ürün bazında 81 idi. Son yıllardaki koruma önlemlerindeki artışa rağmen 2000 yılındaki seviyelere çıkmadığı ise açıktır. En etkileyici sınırlama, pazara erişim alanında gerçekleşmiştir. Uluslararası tepki dikkat çekici olmuştur ve tepki pek çok ülkede açık ticaretin korunması üzerine geniş çaplı ve politik bir uzlaşma önermektedir. GTA tarafından belirlenen önlemlerin sadece yedi tanesi yüksek tarifeleri içermektedir. Tek taraflı ve bölgesel ticaretin serbestleştirilmesinin de sayısız örnekleri vardır. Örneğin, resesyona rağmen DTÖ 2009 yılında üyelerinin 14 adet yeni bölgesel ticaret anlaşması yaptığını açıklamıştır. Bu durum 2000 yılında yıllık ortalama 13 yeni bölgesel anlaşma yapılması kararı ile uyumludur.

11 Bu Rapor da kullanılan tarife bilgileri yukarıdaki izlenimi doğrulamaktadır ve 2009 yıllarında tam tarife datası edinebilen 73 ülke ele alınmıştır ve bu periyotta tarım ve sanayide gelişen değişiklikleri tespit etmek için bu ülkelerin tarife verileri 2007 yılının ağırlıkları kullanılarak ağırlıklandırılmıştır. Çoğunlukla, tarife değişiklikleri oldukça küçük olarak tespit edilmiştir. Tarım sektöründe küçük düşüşler tespit edilse de genel olarak örneklemdeki ortalama tarife temel olarak değişmemiştir. Tabii ki bazı istisnalar söz konusudur. Özellikle, Brezilya ve Arjantin de ortalama tarifeler, sanayi tarifelerindeki yükseliş nedeniyle %3 oranında artmıştır. Diğer taraftan, ortalama tarifelerde Mauritus, Nijerya, İzlanda ve Ukrayna da önemli düşüşler gerçekleşmiştir. Bu ülkeler, hem tarım hem de sanayide tarife oranlarını düşürmüşlerdir. Tarife artışlarının olmaması kurallara dayalı çok taraflı ticaret sisteminin gücünü göstermektedir. Aslında pek çok gelişmekte olan ülke yasal olarak aşmaları engellenmiş tarife oranlarının çok daha altında tarife uygulamaktadırlar yılında örneğin, ortalama En Çok Kayrılan Ülke oranı (bu Rapora dahil olan ülkeler için sınır olan oran) %31,3 idi. Bu oran uygulanan ortalama tarife oranının neredeyse 4 katıydı. Görünüşe göre, en çok gelişmekte olan ülkeler yasal zorunluluklar nedeniyle değil şu anda uyguladıkları tarife oranlarının cari şartlar için bile uygun olduğunu düşündükleri için tarife oranlarını yükseltmemektedirler. Bu durumda, tarifelerin yükseltilmemesine ilişkin küresel normun payı oldukça büyüktür. Bazıları (örneğin G-20 ülkeleri) tarafından, korumacı tarife önlemlerinden kaçınılması diğerlerinin de ölçülü davranmasını sağlamıştır. Ayrıca, açık ticaret için politik güçler de çabalamaktadırlar. Artan karşılıklı bağımlılık korumacı baskıların dengelenmesine de yardımcı olmuştur. Pek çok yerel firmanın ithal edilen girdiye bağımlı olması yüksek vergi oranlarından iç bileşenlerinden etkilenmesine sebep olmaktadır. Bu sonuç, 1930 larda sergilenen davranışlarla dikkat çekici tezatlık içermektedir larda belirlenmiş parasal değerlerle spesifik tarifelerin yaygın kullanımı durumu kötüleştirmekteydi. Çünkü spesifik tarifeler, eşya fiyatları düştüğü zaman daha kısıtlayıcı olmuştu. DTÖ aracılığıyla advalorem tarifelerin kullanımının sağlanması bu etkinin şu anda sınırlı olmasına yardımcı olmuştur.

12 1.3. TİCARETİ KOLAYLAŞTIRAN FAKTÖRLER Küresel Rekabetin Kolaylaştırılması Raporu, hazırlanırken ticaretin kolaylaştırılması hususunun, uygulanan ticaret politikasına ek olarak, (ele alınan diğer üç faktörle birlikte) bir dizi faktörle ilgili olması düşüncesinden yola çıkılmıştır. Ticaret politikasının yanında Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi (ETI), sınır yönetimi, ulaşım ve iletişim ve genel iş çevresi hususlarını incelemektedir. Bu yılın raporunda anılan bileşenler açısından önemli gelişme kaydeden ülkeler olmuştur. Örneğin ithalatihracat işlemlerinin etkinliğinin artırılması açısından sınır yönetiminde Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 18 sıra (29.), gümrük idarelerinin verimliliğinin artırılması açısından Ekvator 15 sıra (92.) yükselme kaydetmiştir. Ulaşım ve iletişim alanında en iyi ilerleme Tacikistan, Kazakistan ve Madagaskar da, iş çevresi açısından da Polonya, Makedonya ve Lesotho da görülmüştür. Özellikle tarifeler açısından toplan veriler iyi görünmekle birlikte tarifelerin yükseldiği ülkeler de bulunmaktadır. Bu alt endekse ilişkin sıralama ile gümrük verimliliğinde en çok düşüş Suriye ve Tunus ta görülmüştür. Ulaşım altyapısının kalitesinin kötüleşmesine bağlı olarak, ulaşım ve iletişim sıralamasında en büyük düşme Burkina Faso, Uganda, Hindistan ve Sri Lanka da görülmüş, fiziki güvenliğin zayıflamasıyla ilişkili olarak da Yunanistan, Honduras ve Madagaskar da, iş çevresi konusunda görece azalma kaydedilmiştir. Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi (ETI), hükümetlerin ticaretin kolaylaştırılması yönünde attığı adımları izlemekte ve ticareti teşvik etmek için ek önlemler alınabilecek alanları belirlemektedir. Burada kısa dönemde iyileşme ile uzun dönemde ekonomik büyüme ve refahın artırılması amaçlanmaktadır. Öte yandan Dünya Ticaret Örgütü üyelerinin tümüne fayda sağlayacak açık bir küresel ticaret sisteminin temin edilmesi için Doha Turu nun başarılı bir sonuca ulaştırılması, mevcut şartlarda atılabilecek en önemli adım olacaktı. Ancak, Doha Turu (Doha Round) bir çıkmaza girmiştir. Diğer taraftan Doha Turu na ek olarak, sınır engellerini azaltıp ticareti teşvik etmek için özellikle gelişmekte olan ülkeler için dikkate değer ve atılması gereken başka adımlar da mevcuttur.

13 Az gelişmiş ülkeler açısından, pazara erişim ihracatı teşvik etmek için yeterli değildir. Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi, bu ülkeler zaten ihracatları için nispeten düşük ticaret engelleriyle karşılaştıklarına işaret etmektedir. Bunun yerine, onların arz yönlü kapasitelerinin desteklenmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Bu nedenle kurumlarda ve altyapıda yenilikler yapılmasını gerekmektedir. Gümrüklerde mevcut bilgi sistemi uygulamalarının, ulaşım ve iletişim kalitesinin, kamu idarelerinin kapasitesinin geliştirilmesi gibi bazı hususlarda ek mali kaynaklar yaratılması gerekmektedir. Bu durum Doha Turu kapsamında öngörülen Ticaret Yardımının (Aid for Trade) önemini ortaya koymaktadır. Günümüzde ticaret uluslararası faydanın sağlanmasında kilit bir role sahiptir. Gelişmiş bir piyasa erişimi, daha verimli gümrük, daha iyi altyapı ve iş çevresi, hem ihracatçılar hem de ithalatçılar için önemli fırsatlar sunmaktadır. Dolayısıyla ülkeler kendileri için ticareti kolaylaştırıcı önlemler aldığında, ülkenin ticaret partnerleri de bu durumdan çeşitli faydalar sağlamaktadır. Söz konusu önlemlerin alınması için diğer ülkelere verilecek ticaret yardımları da bu anlamda karşılıklı çıkarların sağlanması noktasında önem arz etmektedir TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI ENDEKSİ Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi, Dünya Ekonomik Forumunun Lojistik ve Ulaşım Sektörü Sanayi Ortaklık Programı çerçevesinde geliştirilmiş ve ilk kez 2008 yılında yayımlanmıştır. Bu süreçte bir dizi kuruluş (the Global Express Association (GEA), the International Air Transport Association (IATA), the International Trade Centre (ITC), the United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), the World Bank, WTO) ile bilgi ortaklığı (Data Partners) sağlanmıştır. Ayrıvca Dünya Ekonomik Forumunun anıla programının bir parçası olan şirketlerden (Agility, Brightstar Corp., Deutsche Post DHL, FedEx, GeoPost, Stena, TNT, Transnet, UPS, and Volkswagen) de önemli bilgiler alınmıştır. Küresel Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi nin ölçümleri sonucunda ortaya çıkan 2010 Listesi, 2009 yılındaki durumla karşılaştırmalı olara aşağıdaki tabloda verilmiştir.

14 Şekil 1: Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi 2010 Yılı Sıralaması (2009 Yılı Karşılaştırması ile Birlikte)

15 Buna göre ilk sırada Singapur yer almış, bu ülkeyi sırasıyla Hong Kong ve Danimarka izlemiştir. Ticaretin kolaylaştırılması Endeksi, ülkelerin sınırlardan varış noktasına kadar, ticarete konu olan eşyanın serbest dolaşımını kolaylaştırmak için geliştirdiği kurumların, politikaların ve hizmetlerin derecesini ölçmektedir. Endeksin yapısı, alt endeksler ile 4 temel alana ayrılmış ticaretin temel kolaylaştırıcı unsurlarından oluşmaktadır. 1. Pazara Erişim Alt Endeksi, ülkeye giren eşyayı karşılama ve ülkedeki ihracatçılar için dış piyasalara girişi kolaylaştırma noktasında ülkenin benimsediği politika çerçevesini değerlendirmektedir. 2. Sınır Yönetimi Alt Endeksi, sınır yönetimlerinin, eşyanın giriş ve çıkışını kolaylaştırma seviyesini değerlendirmektedir. 3. Ulaşım ve İletişim Altyapısı Alt Endeksi ülke içinde ve dışında eşyanın hareketini kolaylaştıracak gerekli ulaşım ve iletişim altyapısını sağlayıp sağlamadığını dikkate almaktadır. 4. İş Çevresi Alt Endeksi, ülkede faaliyette bulunan ihracatçı ve ithalatçıların faaliyetlerini etkileyen düzenleyici ve güvenlik çevresi kadar yönetişimin niteliğini dikkate alan bir endekstir. Bu dört alt endeksin her biri, ticareti kolaylaştırıcı bir dizi bileşenden oluşmaktadır. Bu bileşenler: Pazara Erişim: İç ve Dış Pazara Erişim Sınır Yönetimi: Gümrük İdarelerinin Verimliliği İthalat- İhracat İşlemlerinin Verimliliği Sınır İdarelerinin Şeffaflığı Ulaşım ve İletişim Altyapısı Ulaşım Altyapısının Mevcudiyeti ve Kalitesi Ulaşım Hizmetlerinin Mevcudiyeti ve Kalitesi Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Mevcudiyeti ve Kullanımı

16 İş Çevresi Düzenleyici Çevre Fiziksel Güvenlik olarak belirlenmiştir. İç ve Dış Pazarlara Erişim Bileşeni, bir ülke piyasasının koruma düzeyini, ticaret rejiminin niteliğini ve ülkenin ihracatçılarının hedef pazarlarda karşılaştığı koruma düzeyini ölçmektedir. Buradaki ölçüm sadece bir ülkenin ithalat malları üzerinde uyguladığı tarife ve tarife dışı önlemleri (tariffs and non-tariff measures) değil, aynı zamanda gümrüksüz ithalatların (goods imported duty-free) payı, tarifelerin çeşitliliği (the variance of tariffs), tarife piklerinin sıklığı (the frequency of tarif peaks), farklı tarifelerin sayısı (the number of distinct tariffs) ve spesifik tarifelerin (specific tariffs) payını hesaba katmaktadır. Dış pazarlarda koruma karşılaşılan tarifeler açısından ele alınmıştır. Aynı zamanda, ikili veya bölgesel anlaşmalardan kaynaklanan hedef pazarlardaki tercih marjı da dikkate alınmıştır. Gümrük İdarelerinin Verimliliği Bileşeni, gümrük otoritelerince ve ilgili diğer idarelerce sağlanan hizmet düzeyini ve özel sektörün muhatap olduğu gümrük işlemlerinin verimliliğini ölçmektedir. İthalat-ihracat İşlemlerinin Verimliliği Bileşeni, gümrük idaresi kapsamının üstüne çıkarak, gümrüklerce ve ilgili sınır kontrol idarelerince yapılan kontrol işlemlerinin etkililiğini ve verimliliğini, ithalat ve ihracat işlemleri için gereken belge ve gün sayısını, ithalat ve ihracat işlemlerinin gerçekleştirilmesi için ortaya çıkan toplam maliyeti (vergi ve tarifelerin dışında) ölçer. Sınır İdaresinin Şeffaflığı Bileşeni, ithalat ve ihracatla ilgili olarak, her bir ülkede görülen yolsuzluk düzeyini ve kayıtdışı ödemelerin veya rüşvetin yaygınlığını değerlendirmektedir. Ulaşım Altyapısının Mevcudiyeti ve Kalitesi Bileşeni, havalimanı yoğunluğu, karayollarının yüzdesi, nakliyeciler için mevcut aktarma bağlantı düzeyi gibi her bir ülkede taşıma yöntemlerinin tümü için ulaşım altyapısının durumunu ölçmekte ve havayolu, karayolu, denizyolu ve demiryolu olmak üzere tüm ulaşım altyapısının kalitesini ele almaktadır.

17 Ulaşım Hizmetlerinin Mevcudiyeti ve Kalitesi Bileşeni, liner taşımacılık şirketlerinin sağladığı hizmetler ile uluslararası sevkiyatların izleme ve takip edilebilirliği (the ability to track and trace international shipments) dahil, sevkiyatlar için mevcut sunulan hizmetlerin miktarı ve kalitesi, sevkiyatların varış noktasına zamanında ulaşımı, genel posta etkinliği ve genel olarak lojistik endüstrisinin yetkinliği hususlarını dikkate alarak altyapı değerlendirmesini tamamlayıcı nitelik arz etmektedir. Bu bileşen ayrıca, GATS anlaşmasındaki ülke taahhütleri uyarınca ulaşımla ilişkili sektörlerin açıklık derecesini dikkate almaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin artan önemi ile bu teknolojilerin, gümrük işlemleri ve iletişimde, sevkiyat yönetiminin kolaylaştırmasında oynadığı rol karşısında, Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Mevcudiyeti ve Kullanımı Bileşeni, her bir ülkede cep telefonu ve internet gibi araçların yaygınlık oranlarını incelemektedir. İşletmelerin eşya alım satımında internet kullanımının yaygınlığı ve devletin sunduğu online hizmet endeksi de yapılan ölçümler içinde yer almaktadır. Düzenleyici Çevre Bileşeni, ülkelerdeki düzenleyici çevrenin ticarete elverişlilik düzeyini incelemektedir. Yönetişimin genel niteliği, özellikle sınır ötesi ticaret yapan şirketler için yabancı çalıştırma kolaylığı noktasında yabancı katılıma açıklık, ülkedeki politika çerçevesinin doğrudan yabancı yatırımları destekleme düzeyi, sermaye hareketleri üzerindeki kısıtlamalar ve ülkelerin imzaladığı ticaretle ilgili çok taraflı anlaşmaları endeksi gibi göstergeler bu bileşenin konuları arasında yer almaktadır. Güvenlik çevresi, eşyanın bir sorun yaşanmadan olmadan varış noktasına sevkiyatı konusunda büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda, Fiziksel Güvenlik Bileşeni, hem genel suç/şiddet anlamında, hem de terör tehdidi anlamında ülkelerdeki şiddet seviyesi ile kanun ve düzeni uygulama gücü kapsamında emniyet hizmetlerinin güvenilirliğini ölçmektedir. Bahsedilen tüm bileşenler bir dizi değişkenden oluşmakta ve kullanılan veri seti, sayısal veriler ile anket verilerini içermektedir. Sayısal veriler uluslararası kuruluşlar (ITC, UNCTAD, World Bank, WTO gibi) ve halka açık kaynaklardan, anket verileri ise her yıl Dünya Ekonomik Forumunca belirlenen ve bu araştırma kapsamındaki ülkelerin üst düzey iş çevreleriyle yapılan anketlerden elde edilmiştir.

18 Çalışmada incelenen 9 bileşen 4 er alt endeks halinde gruplandırılmıştır. Her ülke için toplam skor, alt endekslerin ağırlıklandırılmamış ortalamasının (unweighted average) alınması ile hesaplanmıştır. Öte yandan, 2009 Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi Ekonometrik testinin gösterdiği gibi, bu endeksin ülkelerin ticaret performanslarına yönelik açıklayıcı bir gücü bulunmaktadır. Analiz göstermektedir ki, ihracatçı bir ülkenin Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksinde (ETI Score) kaydettiği %1 lik bir puan artışı, o ülkenin ihracatında gerçekleşen %1.7 lik bir artışa işaret etmektedir. İthalatçı ülkeler için bahsedilen bu etki daha fazla olup, endeksteki %1 lik bir puan artışı, ülkenin ithalatında %2.3 lük bir yükselişe yol açtığı tahmin edilmektedir. İki etki birlikte değerlendirildiğinde ve diğer değişkenler sabitken, ele alınan ülke çiftinin ortalama ETI skorunda %1 lik bir artışın, bu iki ülkenin karşılıklı ticaretinde %4 lük bir artışa işaret ettiği tahmin edilmektedir. Aşağıda, 4 temel alt endekse ilişkin sıramalar yer almaktadır. Buna göre, Pazara Erişim Alt Endeksinde ilk sırayı Singapur almış, bu ülkeyi Şili takip etmiştir. Sınır Yönetimi Alt Endeksinde 1inci sırada Singapur 2nci sırada İsveç yer almaktadır. Ulaşım ve İletişim Altyapısı Alt Endeksinde ise Almanya ilk sırada, Birleşik Krallık 2nci sırada yer almaktadır. İş Çevresi Alt Endeksinde de Finlandiya 1inci, Singapur 2nci sırada yer almıştır.

19 Şekil 2: Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi ve Alt Endeks Sıralamaları (2010 Yılı)

20 Şekil 3: Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi ve Alt Endeks Sıralamaları (2010 Yılı) Devamı

21 2. BAŞARILI ÜLKE ÖRNEKLERİ VE BÖLGELERE İLİŞKİN BİLGİLER 2.1. BAŞARILI ÜLKE ÖRNEKLERİ SİNGAPUR Küresel Ticaretin Kolaylaştırılması 2010 Endeksinin ilk on sırasında, ticaretin iç pazarın küçük bir kısmında yer aldığı nispeten küçük ve açık ekonomiler yer almaktadır. Singapur bu konuda açık ara farkla önde yer almakta ve Singapur u Hong Kong takip etmektedir. İlk onda yer alan ülkeler, geçen yılla benzerlik göstermekle beraber Yeni Zelanda (6 ncı sırada) ve Lüksemburg (9 uncu sırada), Finlandiya (12 nci sırada) ve Avusturya nın (14 üncü sırada) yerini almışlardır. Daha önceki yıllarda olduğu gibi yine İskandinav ülkeleri sıralamada önde yer almışlardır. Danimarka 3 üncü, İsveç 4 üncü, Norveç 7nci ve İzlanda 11inci sıradadır. Sıralamadaki ufak değişikliklere rağmen ilk onda yer alanların puanları sabit kalmıştır. Singapur üstün performansı ile ETI sıralamasında liderliğini sürdürmektedir. Bu şehir devleti 9 bileşenden 5 inde 1 inci sırada yer alırken ETI yi oluşturan 56 göstergenin 43 ünde ilk onda yer almıştır. Küçük bir ekonomi olan Singapur, çok açık bir ticaret politikasına sahiptir ve ihracatçılar hedef marketlerde sadece birkaç engelle karşılaşmaktadırlar. Ticaret ağırlıklı uygulanan tarife oranları (%0,03, ikinci en düşük) neredeyse sıfırdır. İthalatların %99,9 u gümrük vergisi ödenmeden yapılmakta ve Singapurlu ihracatçılar hedef marketlerde ortalama %4,5 tarife oranı (Şili den sonra en düşük ikinci oran) ile karşılaşmaktadırlar Singapur ayrıca çok basit tarife yapısına sahip olduğu için bu alanda 4 üncü sırada yer almaktadır. Bu göstergede, ilk 30 da yer alan yüksek gelirli ekonomiler içerisinde sadece Hong Kong ve Sinagapur yer almaktadır. Singapur un sınır yönetimi her açıdan en üst düzeydedir. Gümrük hizmetleri endeksinde en yüksek puan olan 12 yi alarak ilk sırada yer almıştır ve Doing Business çalışması, söz konusu ülkenin ithalat ve ihracat için gerekli belge sayısının (ortalama 4 belge) azlığını, işlemlerin hızını (ortalama 3 günden 5 güne kadar) ve düşük maliyetli olma yönünü ortaya çıkarmıştır. Konteyner başına 450 Dolar yaklaşık maliyet, yüksek gelirli ekonomilerdeki ortalama maliyetin yarısından daha azdır ve örneklemdeki en düşük maliyettir. Geçmiş yıllarda olduğu gibi, ulaşım altyapısının kalitesi ve kullanılabilirliğine ilişkin değerlendirme mükemmele yakındır. Singapur havayolu, liman ve karayolu alt

22 yapısının kalitesi konusunda en önde yer almaktadır. Ancak bağlantılar, zamanındalık, sevkiyatların kolaylığı ve ulaşılabilirliği ve lojistik yeterlilik ile bilgi ve iletişim teknolojileri penetrasyonunda geliştirilmesi gereken alanlar vardır. Örneğin, Singapur da her 100 kişiden 22 si geniş bant internet kullanıcısıdır. Bu rakam İsveç teki oranın yarısından azdır. Dünya Ekonomik Forumu nun Küresel Rekabet Edebilirlik Raporu ve Küresel Bilgi Teknolojisi Raporu serilerinde tekrarlanarak vurgulandığı üzere, Singapur un dünya çapında en önemli ticaret merkezlerinden biri haline gelmesini sağlayan özelliği, destekleyici iş ortamı sunmasıdır. Yolsuzluk seviyesi bu Rapora dahil olan ülkeler içerisinde en düşük seviyede, finansal marketlerde birinci sınıf (world class) (2 nci), politika yapımında da en etkin ülkelerdendir. Singapur un, çok taraflı ticaret anlaşmalarına açıklık konusunda daha çok ilerleme kaydetmesi gerekmekle (54 üncü) birlikte, ekononomisi yabancı katılıma (2 nci) açıktır HONG KONG Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi nde ikinci sırada yer alan Hong Kong, ETI nin bileşenlerinde güçlü performans sergilemeye devam etmektedir. Hiç bir bileşende 16 ncı sıradan aşağıda yer almamış, hiç birinde de en üstte bulunmamıştır. Hong Kong un serbest ticaret için taahhüdü iç pazardaki ticaret engellerinin yokluğuyla yerine getirilmiştir. Ülke, bu bileşeni oluşturan tüm göstergelerde mümkün olacak en yüksek puanı (7 puan) almıştır. İthalattaki açıklığına rağmen, Hong Konglu ihracatçılar ETI de yer alan ülkeler arasında hedef pazarlarda en yüksek ticaret engelleri ile karşılaşmaktadırlar. Ticaret ağırlıklı tarife oranı %6,2 seviyesindedir. Hong Kong un ulaşım altyapısı kalitesindeki birinciliği, dört ana ulaşım alanında (Havada ve denizde 2nci, demiryolu ve karayolunda 3üncü) mevcut altyapı olanaklarının mükemmelliğini yansıtmaktadır. Deniz taşımacılığı ile ilgili olarak, Hong Kong un pek çok ülkeye direk hatları vardır ve direk olmayan hatlar için gerekli aktarma sayısı çok azdır. Son olarak Hong Kong ticaret için çok elverişli bir ortam sunmaktadır (6ncı sırada). Bilhassa, finansal sektör yabancı katılıma açık olduğundan oldukça etkindir.

23 DANİMARKA Geçen yıla göre bir basamak yükselen Danimarka üçüncü sırada yer almıştır. ETI nin 4 bileşeninden 3 ünde çok başarılı olmuştur. Sınır yönetiminin verimliliğinde Singapur ve Hong Kong un ardından 3üncü sırada yer almıştır. Eşya ithalatı ve ihracatının maliyeti çok fazla olmasına rağmen gümrük kontrol işlemlerinin hızı, şeffaflığı ve verimliliği açısından çok yüksek puan almıştır. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki yoğun penetrasyonu ile Danimarka BİT altyapısında en önde yer almaktadır. Ayrıca deniz bağlantısı sınırlı olmasına rağmen ulaşım altyapı kalitesi dünya standartlarındadır. Danimarka iş çevresinin niteliğini de güçlendirmektedir (3 üncü). Ancak Danimarka 95 inci sırada yer aldığı pazara erişim bileşeninde vasat bir performans sergilemektedir. Aslında bu durum Avrupa Birliğine üye tüm ülkeler için geçerlidir. Çünkü AB nin son derece karmaşık bir ortak dış tarife cetveli vardır (96 ıncı) ve Birlik sık sık tarife dışı önlemlere başvurmaktadır (68 inci sırada). İlaveten, AB tarafından uygulanan tarife oranları çok düşük olmasına rağmen (4üncü sırada) üye ülkeler hedef pazarlarda ortalama %6 tarife ile karşılaşmaktadırlar BÖLGELERE İLİŞKİN BİLGİLER ASYA VE PASİFİK BÖLGESİ Asya ve Pasifik Bölgesi, dünya çapında en hızlı büyüyen ve en büyük ekonomilerine ev sahipliği yapan bir bölgedir. Bölgede yer alan ülkelerin çoğu, ticaretin nimetlerinden üst düzeyde yararlanmakta ve ticareti büyüme stratejilerinin merkezine koymaktadır döneminde küresel büyümenin %50 sinin Asya ya ait olacağı tahmin edilmektedir. Ayrıca küresel ekonomiden daha hızlı büyüyen bölgedeki gelişmekte olan ülkelerin, küresel büyümenin en büyük payını alacakları tahmin edilmektedir (%42 si). Aynı dönemde, bölge içinde, bölgeden ve bölgeye yapılan ticaret yıllık %9 büyüyecek ve küresel mal ticaretinin %40 ına denk gelecektir. Öte yandan Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksinde, önde sırada gelen ülkelerden Singapur, Hong Kong ve Yeni Zelanda ile bölgenin geri kalan ülkeleri arasında büyük bir fark bulunmaktadır.

24 Bu durum Ticaretin Kolaylaştırılması Endeksi nin sonuçlarının da yansıttığı gibi ilk 20 dışında kalan bölge ülkelerinin henüz Asya nın sunduğu imkanları yeterince değerlendiremediğini göstermektedir LATİN AMERIKA VE KARAYİPLER Çok iyi performans gösteren Şili ve Kosta Rika haricinde Latin Amerika ve Karayip ülkeleri çoğu alanda ETI sıralamasında ortalarda yer almaktadırlar. Bu raporun daha önceki basımlarında da vurgulandığı üzere, bölgenin yerli ve yabancı pazarlara erişimdeki üstün performansı bu bölgedeki ülkelerin en temel gücünü oluşturmaya devam etmektedir. Ancak iş çevresi özellikle yolsuzluk ve fiziksel güvenlik alanları gelişmeye ihtiyaç olan alanlardır ORTA DOĞU VE KUZEY AFRİKA 2010 yılında, Cezayir, Fas ve Ürdün ETI deki sıralamalarını yükseltmişlerdir. Bölge, ticaretin kolaylaştırılması konusunda yüksek seviyede çeşitlilik ihtiva etmektedir. Örneğin Birleşik Arap Emirlikleri 20 nci sırada yer alırken Cezayir en alt sıralarda yer alan yerini muhafaza etmektedir SAHRA ALTI AFRİKA Sahra Altı Afrika ülkeleri farklı seviyelerde ticarete olanak tanımaktadırlar ve son yıllardaki ticaretin serbestleştirilmesi çabaları bölgenin ticaret performansını arttırmak için yeterli olmamıştır. Pek çok Afrika ülkesi ticareti serbertleştirdiler ve hedef pazarlarda tanınan ayrıcalıkların tadını çıkardılar. Fakat ticaretin kolaylaştırılmasında ciddi bir ilerleme kaydedemediler. Sonuç olarak, Afrika hala diğer bölgelere nazaran ticaret yapmakta en pahalı bölge durumundadır. Pek çok durumda, ticaretin gelişmesinde, ticaretin maliyeti ticaret politikalarına göre çok daha ciddi bir engeldir. 3. KRİTERLER İTİBARİYLE TÜRKİYE NİN DURUMU 3.1. PAZARA ERİŞİM Küresel Ticaretin Kolaylaştırılması 2010 Raporuna göre, Türkiye Pazara Erişim Alt Endeksinde 2010 yılında, bir önceki yıla göre otuz üç sıra gerileyerek 4,4 puanla 125 ülke arasında 47 inci sırada yer almıştır. Bilindiği üzere Pazara Erişim Alt Endeksi

25 iki bileşenden oluşmaktadır. Bunlardan birincisi iç pazara erişim diğeri de dış pazarlara erişim dir. Buna göre Türkiye 2010 yılında iç pazara erişim ayağında 5,3 puanla 31 inci sırada yer almış, ihracatçıların dış pazarlara erişiminde ise 2,7 puanla 76 ıncı sırada yer almıştır. Bu sıralamayı belirleyen faktörlere bakıldığında, ithal ürünlere uygulanan tarife oranlarının, bu tarifelerin karmaşıklığının, hedef pazarlarda karşılaşılan tarife oranlarının ve hedef pazarlarda tercih marjının ülkemizi sıralamada geriye düşüren etkenler olduğu görülürken gümrüksüz ithalatın toplam ithalat içerisindeki payıyla (%76,1) ülkemiz için rekabet avantajı yarattığı izlenmektedir. Tablo 1: Pazara Erişim Alt Endeksi (Sıralama) GÖSTERGELER TÜRKİYE 2010 TÜRKİYE 2009 SİNGAPUR 2010 ALMANYA 2010 GÜRCİSTAN 2010 POLONYA 2010 GÜNEY KORE 2010 MALEZYA 2010 PAZARA ERİŞİM İç Pazara Erişim Dış Pazara Erişim Tarife Oranı Tarife Dışı Önlemler n/a n/a 64 n/a 27 --Tarifelerin Karmaşıklığı Tarife Dağılımı Tarife Pikleri Spesifik Tarifeler Farklı Tarifeler Gümrüksüz İthalatların Payı Hedef Pazarlarda Karşılaşılan Tarife Hedef Pazarlarda Tercih Marjı Kaynak: The Global Enabling Trade Report 2009, 2010 Tarife oranı alt göstergesine bakıldığında, Singapur un, Almanya nın, Gürcistan ın ve Polonya nın bu alt göstergede ilk sıralarda yer aldığı göze çarpmaktadır yılında Türkiye de ithalat işlemlerinde uygulanan ortalama tarife oranı %4,7 (2009 yılında %3,8 dir.) iken bu oran Singapur da %0, Almanya da %0,8, Gürcistan da %0,7 ve Polonya da %0,8 dir. Genel sıralamada ülkemizden üst sıralarda bulunan Güney Kore de tarife oranı %6,9, Malezya da ise %6,2 dir.

26 Tarifelerin karmaşıklığı alt göstergesinde yer alan öğelere bakıldığında ise örneğin farklı tarifeler ögesinde 2010 yılında ithalatta bir ülkeye uyguladığımız 222 çeşit farklı tarife söz konusu iken Singapur da bu sayı 7 dir. Gümrüksüz ithalatların payı alt göstergesine bakıldığında, Türkiye nin bu alt göstergede 125 ülke arasında 23 üncü sırada yer aldığı, ancak 2009 yılına göre 14 sıra gerilediği dikkat çekmektedir yılında gümrüksüz ithalatın toplam ithalat içerisindeki payı %85,1 olarak gerçekleşirken bu oran 2010 yılında %76,1 olmuştur. Singapur da ise tüm ithalat gümrük vergisi alınmamış, Gürcistan da %95,7 si, Malezya da da %76,6 sı gümrüksüz gerçekleştirilmiştir. Hedef pazarlarda karşılaşılan tarife alt göstergesinde Türkiye nin oldukça gerilerde kaldığı izlenmektedir. Türk ihracatçıları hedef pazarlarda ortalama %5,8 tarife oranı ile karşılaşırken Singapurlu ihracatçılar %4,5, Almanyalılar ve Polonyalılar %5,7, Gürcüler %5,4, Malezyalılar %4,8 tarife ile karşılaşmaktadırlar. Hedef pazarlarda tercih marjı alt göstergesine bakıldığında ise bu alt göstergede Türkiye nin Singapur, Almanya, Polonya, Malezya ve G.Kore nin önünde olduğu izlenmektedir. Tablo 2: Ülkeler İtibariyle Pazar Erişimi (2010) Türkiye Singapur Almanya Gürcistan Polonya G.Kore Malezya Tarife Oranı (%) 4, ,8 0,7 0,8 6,9 6,2 Tarife Dışı Önlemler n/a 19,9 43,8 n/a 41,5 n/a 16,9 (endeks 0-100) Tarifelerin Karmaşıklığı 4,8 6,9 3,2 4,8 3,2 4,9 4,5 (endeks 1-7) Gümrüksüz İthalatların 76, ,9 95,7 63,9 48,5 76,6 Payı (%) Hedef Pazarlarda 5,8 4,5 5,7 5,4 5,7 5,8 4,8 Karşılaşılan Tarife (%) Hedef Pazarlarda 34, ,2 52,8 12,2 4,3 14,5 Tercih Marjı (endeks 0-100) Kaynak: The Global Enabling Trade Report 2010

27 3.2. SINIR YÖNETİMİ Sınır Yönetimi Alt Endeksi nde Türkiye 2010 yılında, bir önceki yıla göre 5 sıra gerileyerek 4,1 puanla 61 inci sırada yer almıştır. Bilindiği üzere Sınır Yönetimi Alt Endeksi üç bileşenden oluşmaktadır. Bunlar gümrük idaresinin verimliliği, ithalat ve ihracat prosedürlerinin verimliliği ve gümrük idaresinin şeffaflığı dır. Buna göre Türkiye 2010 yılında gümrük idaresinin verimliliği bileşeninde 3,9 puanla 69 uncu sırada, ithalat ve ihracat işlemlerinin verimliliği bileşeninde 4,8 puanla 52 nci ve sınır idaresinin şeffaflığı bileşeninde 3,5 puanla 62 nci sırada yer almıştır. Söz konusu sıralamaları belirleyen göstergelere bakıldığında, gümrük işlemlerinin getirdiği yükün, ithalat ve ihracatta gerekli belge sayısının ve ithalat ve ihracatta yapılan düzensiz (belgesiz) ödemelerin ülkemizi sıralamada geriye düşüren etkenler olduğu görülürken sınır geçişlerinde yapılan kontrol işlemlerinin verimliliğinin, ithalat ve ihracatta geçen sürenin, ithalat ve ihracatın maliyeti ile yolsuzluk algısının ülkemiz için rekabet avantajı yarattığı izlenmektedir. Tablo 3: Sınır Yönetimi Alt Endeksi (Sıralama) GÖSTERGELER TÜRKİYE 2010 TÜRKİYE 2009 SİNGAPUR 2010 ALMANYA 2010 GÜRCİSTAN 2010 POLONYA 2010 GÜNEY KORE 2010 MALEZYA 2010 SINIR YÖNETİMİ Gümrük İdaresinin Verimliliği Gümrük İşlemlerinin Getirdiği Yük Gümrük Hizmetleri Endeksi İthalat ve İhracat İşlemlerinin Verimliliği Kontrol İşlemlerinin Verimliliği İthalatta geçen süre İthalat için gerekli belgeler İthalatın maliyeti İhracatta geçen süre İhracat için gerekli belgeler İhracatın maliyeti Sınır İdaresinin Şeffaflığı İhracat ve İthalatta Yapılan Usulsüz

28 Ödemeler(Rüşvet) --Yolsuzluk Algısı Endeksi Kaynak: The Global Enabling Trade Report 2010 Gümrük İşlemlerinin Getirdiği Yük alt göstergesine bakıldığında, Singapur ve Almanya nın bu alt göstergede ilk sıralarda yer aldığı göze çarpmaktadır. Bu alt göstergedeki sıralama oluşturulurken Ülkenizde gümrük işlemlerinin verimlilik düzeyini nasıl değerlendirirsiniz? sorusu sorulmuş, anketi cevaplayanlardan 1 den 7 ye kadar puan vermeleri istenmiştir. (1 puan son derece verimsiz, 7 puan çok verimli anlamına gelmektedir.) 2010 yılında Türkiye bu alt göstergede 3,4 puan almış ve verimlilik düzeyi ortanın altı olarak değerlendirilmiştir. Singapur 6,4, Almanya ise 5,1 puan almıştır. Gümrük Hizmetleri alt göstergesine bakıldığında, Singapur un bu alt göstergede tam puan alarak ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Gümrük Hizmetlerinde sıralama, gümrük idaresi ve ilgili kuruluşlar tarafından sunulan hizmetlerin farklı yönlerini yakalayan Global Express Derneği nin 15 farklı soru içeren anketine dayandırılmıştır. Söz konusu anket, eşyanın elektronik veri değişim sistemleri kullanılarak gümrüklemesinin yapılması, gümrük çalışma saatleri, çalışma saatlerinin dış ticaret erbabının ihtiyaçlarına göre ayarlanıp ayarlanmadığı, normal çalışma saatlerinde alınan hizmet için ödenen ücret, risk analizine dayalı fiziksel kontrol mekanizmaları, muayene işlemleri ve bu işlemlerin çabukluğu ve düşük değerli gönderiler için vergilerden muafiyetler gibi hizmetleri içermektedir yılında Türkiye bu alt göstergede 7,5 puan almış ve gümrük hizmetleri ortanın üzerinde olarak değerlendirilmiştir. Kontrol işlemlerinin verimliliği alt göstergesinde yine Singapur ve Almanya nın üst sıralarda yer aldığı gözlenmektedir. Bu alt göstergede, gümrük işlemleri ve sınırda görevli diğer kuruluşların yaptığı işlemlere yer verilmiştir. Lojistik Performans Endeksi anketine katılanlara uluslar arası lojistik alanındaki deneyimleri doğrultusunda çalıştıkları ülkedeki kontrol işlemlerinin verimliliği sorulmuş ve 1 den 5 e kadar puan vermeleri istenmiştir. (1 puan son derece verimsiz, 5 puan çok verimli anlamına gelmektedir.) 2010 yılında Türkiye bu alt göstergede 2,8 puan olarak verimlilik düzeyi orta olarak değerlendirilmiştir. Singapur işlemlerinde verimli olarak değerlendirilmiştir. ve Almanya ise 4 puan alarak kontrol

29 Tablo 4: Ülkeler İtibariyle Sınır Yönetimi (2010) Türkiye Singapur Almanya Gürcistan Polonya G.Kore Malezya Gümrük İşlemlerinin Getirdiği Yük(endeks 1-7) Gümrük Hizmetleri Endeksi (endeks 0-12) Kontrol İşlemlerinin Verimliliği (endeks 1-5) İthalatta geçen süre(gün) İthalat için gerekli belgeler (sayı) İthalatın maliyeti (konteyner başına dolar) İhracatta geçen süre(gün) 3.4 6,4 5,1 4,6 3,9 4,6 4, ,6 9 7,5 9,5 6, ,8 3,1 3,3 3, İhracat için gerekli belgeler (sayı) İhracatın maliyeti (konteyner başına dolar) İhracat ve İthalatta Yapılan 3.4 6,6 5,6 4,9 4,8 4,8 4,2 Usulsüz Ödemeler(endeks 1-7) Yolsuzluk Algısı Endeksi 4.4 9,2 8 4,1 5 5,5 4,5 (endeks 0-10) Kaynak: The Global Enabling Trade Report 2010 İthalatta geçen süre alt göstergesinde, Singapur un ilk sırada yer aldığı, Almanya ve Malezya nın ise ön sıralarda olduğu görülmektedir. Bu alt gösterge bir ithalat işleminin başladığı andan tamamlandığı ana kadar geçen tüm süreyi kapsamaktadır yılında Türkiye de bir ithalat işleminin gerçekleşmesi için geçen süre 15 gün iken Singapur da bu süre 3, Almanya da 7, Güney Kore de 8 ve Gürcistan da 13 gündür. Polonya bu alt göstergede ülkemizden kötü durumdadır. İthalat için gerekli belgeler alt göstergesinde, Güney Kore nin 125 ülke içerisinde 2 nci sırada yer aldığı gözlenmiştir. Bu alt gösterge, banka belgeleri, gümrük beyannamesi, gümrükleme dokümanları, liman belgeleri, ithalat lisansları gibi ithalat için gerekli tüm belgeleri kaspamaktadır. Türkiye de bir ithalat işleminin gerçekleşmesi için gereken belge sayısı 8 iken Güney Kore de bu sayı 3, Singapur ve Gürcistan da 4, Almanya ve Polonya da 5 tir.

30 İthalatın maliyeti alt göstergesine bakıldığında, Singapur ve Malezya nın ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Bu alt göstergede hesaplanan maliyet, doküman maliyetleri, gümrükleme ve teknik kontroller, liman masrafları, yurtiçi taşımacılık maliyetlerini içermekte gümrük vergileri ve ticaret vergilerini içermemektedir yılında Türkiye de bir konteyner eşyanın ithali için 1063 USD maliyet oluşmakta iken Singapur da bir konteyner eşyanın ithali için 439 USD, Malezya da 450 USD, Güney Kore de 742 USD, Polonya da 884 USD, Almanya da 937 USD ödenmektedir. Gürcistan da ise bir konteyner eşyanın ithali için 1250 USD ödenmektedir. İhracatta geçen süre alt göstergesinde, Singapur un ilk sırada yer aldığı, Almanya ve Güney Kore nin ise ön sıralarda olduğu görülmektedir. Bu alt gösterge bir ihracat işleminin başladığı andan tamamlandığı ana kadar geçen tüm süreyi kapsamaktadır yılında Türkiye de bir ihracat işleminin gerçekleşmesi için geçen süre 14 gün iken Singapur da bu süre 5, Almanya da 7, Güney Kore de 8 ve Gürcistan da 10 gündür. Polonya ve Malezya bu alt göstergede ülkemizden kötü durumdadır. İhracat için gerekli belgeler alt göstergesinde, Güney Kore nin 125 ülke içerisinde 2 nci sırada, Singapur, Almanya ve Gürcistan ın de ön sıralarda yer aldığı gözlenmiştir. Bu alt gösterge, banka belgeleri, gümrük beyannamesi, gümrükleme dokümanları, liman belgeleri, izin belgeleri gibi ihracat için gerekli tüm belgeleri kaspamaktadır. Türkiye de bir ihracat işleminin gerçekleşmesi için gereken belge sayısı 7 iken Güney Kore de bu sayı 3, Singapur, Almanya ve Gürcistan da 4, Polonya da 5 tir. İhracatın maliyeti alt göstergesine bakıldığında, Malezya ve Singapur un ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Bu alt göstergede hesaplanan maliyet, doküman maliyetleri, gümrükleme ve teknik kontroller, liman masrafları, yurtiçi taşımacılık maliyetlerini içermekte gümrük vergileri ve ticaret vergilerini içermemektedir yılında Türkiye de bir konteyner eşyanın ihracı için 990 USD maliyet oluşmakta iken Malezya da bir konteyner eşyanın ihracı için 450 USD, Singapur da 456 USD, Güney Kore de 742 USD, Polonya da 884 USD, Almanya da 872 USD ödenmektedir. Gürcistan da ise bir konteyner eşyanın ihracı için 1270 USD maliyet oluşmaktadır. İthalat ve ihracatta yapılan usulsüz ödemeler alt göstergesine bakıldığında, Singapur un bu alt göstergede 125 ülke arasında 2 nci sırada yer aldığı görülmektedir. Bu alt göstergedeki sıralama oluşturulurken Ülkenizde firmaların ithalat ve ihracatla