AYDIN L NDE MARKALA MA POTANS YEL NE SAH P YEREL ÜRÜNLER NARA TIRILMASI PROJES ARA TIRMA RAPORU 28 / 06/ 2012

Transkript

1 AYDIN L NDE MARKALA MA POTANS YEL NE SAH P YEREL ÜRÜNLER NARA TIRILMASI PROJES ARA TIRMA RAPORU 28 / 06/ 2012 MARKAYDERMarkala mayenilikçilikvekalitegeli tirmederne i AtaMah.DenizliBulvar No:18Ayd nticaretborsas Binas Kat:5No:504AYDIN bilgi@markayder.org Bu döküman T.C. Güney Ege Kalk nma Ajans n n destekledi i Ayd n linde Markala ma Potansiyeline Sahip Yerel Ürünlerin Ara t r lmas projesi kapsam nda haz rlanm t r. çerik ile ilgili tek sorumluluk MARKAYDER e aittir ve T.C. Güney Ege Kalk nma Ajans n n görü lerini yans tmaz.

2 ÖNSÖZ Ayd n linde Markala ma Potansiyeline Sahip Yerel Ürünlerin Ara t r lmas Projesi Güney Ege Kalk nma Ajans (GEKA) 2011 Do rudan Faaliyet Deste i (TR32/11/DFD) kapsam nda desteklenen ve Markala ma Yenilikçilik ve Kalite Geli tirme Derne i(markayder) taraf ndan yürütülmü olan bir projedir. Proje i tirakçileri aras nda Adnan Menderes Üniversitesi, Ayd nticaret Odas ve Ayd n Genç adamlar Derne iyer alm t r. Proje 28 Mart Haziran 2012 tarihleri aras nda uygulanm,ayd nmerkez dahil on yedi ilçesinde yerel ürünler ara t r lm,yerel yöneticiler, karar vericiler, sivil toplum örgütleri ve yöre halk ile görü meler yap lm,köytoplant lar gerçekle tirilmi,gezilen ve görü ülen ki iler esasal narakgörselar ivolu turulmu tur. MARKAYDER taraf ndan yürütülen bu proje asl nda yerel de erler konusunda fark ndal kyaratmak amac yla haz rlanm t r. Ayd nilçeleriyle birlikte pek çok medeniyete ev sahipli i yapm ; tar m, turizm, kültürel el sanatlar alanlar nda pek çok zenginli esahip bir ilimizdir. Eldeki bu zenginlikler su yüzüne ç kart lmadan, önce il genelinde, sonra ülke genelinde bilinirlik sa lanmadan, fark ndal kyarat lmadan küreselrekabette öne ç kman nmümkünolmad a ikard r. Bu sebeple pek çok alanda zengin olan ilimizde bu ürünlerin tespit edilmesi, hukuki yönden güvence alt na al nmas,marka de eri yarat lmas,pazarlanmas ve özelde Ayd n a genelde ülke ekonomisine katk sa lanmas milli de erlerimizin korunmas anlam na gelmektedir. Ayd n da pek çok yerel de er olmas na ra men bu sadece Ayd n ilinde tan nmakta ve yerel üreticilere destek sa lamamaktad r. Oysa bu ürünlere marka de eri kazand r larak tan nm l k düzeyinin artt r lmas ; ulusal ve uluslararas düzeyde rekabet edilebilir ürünler ortaya ç kartmak mümkündür. Biz MARKAYDER olarak Ayd n a bir eyler katabilmek ad na ç kt m zbu yoldadesteklerinibizdenesirgemeyen ve heyecan m z bizimlepayla arak projeye katk sa layan;

3 Ayd n Valisi Say n Kerem AL a, Ayd n Milletvekillerimize, Belediye Ba kanlar m za, Kaymakamlar m za, Sivil ToplumKurulu lar m za, Ayd nhalk na; Proje tirakçilerimiz; Adnan Menderes Üniversitesine, Ayd n Ticaret Odas na ve Ayd n Genç adamlar Derne ine; Projemizi destekleyerek Ayd niçin bir ta koymam za f rsat sa layan Güney Ege Kalk nma Ajans na, Sonsuz Te ekkürlerimizisunuyoruz. Diliyoruz MARKAYDER taraf ndan yürütülen bu proje bundan sonra yap lacak çal malar için bir temel ta olsun, güçlensin, büyüsün. Ayd niçin en güzeliolsun Proje Ekibi Ad na PeriBanu NEMUTLU MARKAYDER Yönetim Kurulu Ba kan Proje Ekibi ; Peri Banu NEMUTLU (Koordinatör); Prof.Dr. Tülin Ba, Soner Akçam, Çimen Mutlu, Mehmet Yirmibe, Nuri A açc, Ba ak Bice.

4 AYDIN L NDE MARKALA MA POTANS YEL NE SAH P YEREL ÜRÜNLER ÖNSÖZ Ç NDEK LER KISALTMALAR AYDIN YEREL ÜRÜNLER ALBÜMÜ AYDIN YEREL ÜRÜNLER F LM ii iii iv v vi G R 1 B R NC BÖLÜM AYDIN L YAPISI, CO LÇELER N N, KONUMU,KISATAR H,DEMOGRAF K RAF ÖZELL KLER,TARIM, KL MVE B TK ÖRTÜSÜ, HAYVANCILIK, YEREL DE ERLER I. AYDIN MERKEZ LÇE...4 A. KONUMU...4 B. KISA TAR H...4 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...5 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...5 D. TARIMYAPISI...5 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...6 F. HAYVANCILIK...6 G. YEREL DE ERLER...6

5 II. BOZDO AN LÇES...8 A. KONUMU...8 B. KISA TAR H...8 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...8 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...9 D. TARIMYAPISI...9 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...10 F. HAYVANCILIK...10 G. YEREL DE ERLER...11 III. BUHARKENT LÇES...13 A. KONUMU...13 B. KISA TAR H...13 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...14 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...14 D. TARIMYAPISI...14 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...15 F. HAYVANCILIK...15 G. YEREL DE ERLER...15 IV. Ç NE LÇES...17 A. KONUMU...17 B. KISA TAR H...17 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...17 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...18 D. TARIMYAPISI...18 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...18 F. HAYVANCILIK...19

6 G. YEREL DE ERLER...19 V. D D M LÇES...22 A. KONUMU...22 B. KISA TAR H...22 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...23 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...23 D. TARIMYAPISI...23 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...23 F. HAYVANCILIK...24 G. YEREL DE ERLER...24 VI. GERMENC K LÇES...26 A. KONUMU...26 B. KISA TAR H...26 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...27 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...27 D. TARIMYAPISI...27 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...28 F. HAYVANCILIK...28 G. YEREL DE ERLER...28 VII. NC RL OVA LÇES...30 A. KONUMU...30 B. KISA TAR H...30 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...31 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...31 D. TARIMYAPISI...31 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...32

7 F. HAYVANCILIK...32 G. YEREL DE ERLER...32 VIII. KARACASU LÇES...33 A. KONUMU...33 B. KISA TAR H...33 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...34 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...34 D. TARIMYAPISI...34 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...35 F. HAYVANCILIK...35 G. YEREL DE ERLER...35 IX. KARPUZLU LÇES...38 A. KONUMU...38 B. KISA TAR H...38 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...39 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...39 D. TARIMYAPISI...39 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...39 F. HAYVANCILIK...39 G. YEREL DE ERLER...39 X. KOÇARLI LÇES...41 A. KONUMU...41 B. KISA TAR H...41 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...42 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...42 D. TARIMYAPISI...42

8 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...43 F. HAYVANCILIK...43 G. YEREL DE ERLER...43 XI. KÖ K LÇES...46 A. KONUMU...46 B. KISA TAR H...46 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...46 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...47 D. TARIMYAPISI...47 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...48 F. HAYVANCILIK...48 G. YEREL DE ERLER...49 XII. KU ADASI LÇES...50 A. KONUMU...50 B. KISA TAR H...50 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...51 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...51 D. TARIMYAPISI...51 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...52 F. HAYVANCILIK...52 G. YEREL DE ERLER...52 XIII. KUYUCAK LÇES...55 A. KONUMU...55 B. KISA TAR H...56 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...56 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...56

9 D. TARIMYAPISI...56 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...57 F. HAYVANCILIK...57 G. YEREL DE ERLER...57 XIV. NAZ LL LÇES...58 A. KONUMU...58 B. KISA TAR H...58 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...58 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...59 D. TARIMYAPISI...59 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...60 F. HAYVANCILIK...60 G. YEREL DE ERLER...60 XV. SÖKE LÇES...62 A. KONUMU...62 B. KISA TAR H...62 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...62 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...63 D. TARIMYAPISI...63 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...63 F. HAYVANCILIK...63 G. YEREL DE ERLER...63 XVI. SULTANH SAR LÇES...66 A. KONUMU...66 B. KISA TAR H...67 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...67

10 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...67 D. TARIMYAPISI...68 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...68 F. YEREL DE ERLER...68 XVII. YEN PAZAR LÇES...70 A. KONUMU...70 B. KISA TAR H...70 C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI...71 Ç. CO RAF ÖZELL KLER...71 D. TARIMYAPISI...71 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ...71 F. HAYVANCILIK...72 G. YEREL DE ERLER...72 K NC BÖLÜM YEREL ÜRÜN MARKALA MASI, YEREL ÜRÜN KORUMA ALTERNAT FLER,CO RAF ARET, MARKA,ENDÜSTR YEL TASARIM I. GENEL ÇERÇEVE...74 II. YEREL ÜRÜNLERLE MARKALA MA...77 III. YEREL ÜRÜN KORUMA YÖNTEMLER...78 A. CO RAF ARET Tan m...78 a. Men ead...79 b. Mahreç areti...79

11 2. Co rafi arettesciliba vuru artlar Co rafi aret TescilSüreci Co rafi aret TescilininSonuçlar...81 B. MARKA Tan m Çe itleri...84 a. Ticaret Markas...84 b. Hizmet Markas...85 c. Ortak Marka...85 ç. GarantiMarkas Marka TesciliBa vuru artlar Marka TescilSüreci Marka TescilininSonuçlar...87 C. ENDÜSTR YEL TASARIM Tan m Endüstriyel Tasar m TesciliBa vuru artlar Endüstriyel Tasar m TescilSüreci Endüstriyel Tasar m Tescilinin Sonuçlar...93 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AYDIN L NDE MARKALA MA POTANS YEL OLAN YEREL ÜRÜNLER I. GENEL ÇERÇEVE...94 II. MARKALA MA POTANS YEL OLAN YEREL ÜRÜNLER...95 A. TARIM ÜRÜNLER Ayd n nciri Ayd n Kestanesi...96

12 3. Ayd nkünar Ayd nmemecikzeytini Ayd nzeytinya Kuyucak (Yamalak) Zeytini Söke Pamu u B. YÖRESEL LEZZETLER Ayd nbal Ayd nkabak Tatl s Ayd nsabuniye Lokumu Ayd nyuvarlamayeme i Bozdo an Tatl Sucu u Çine Köftesi Dalama Tand r ncirliovadeve Sucu u Koçarl dake kek Koçarl Künarl Pidesi Ortaklar Çöp i SökeTatl maya Ekme i Yenipazar ÇörekEkme i Yenipazar Pidesi C. ELSANATLARI Ayd nefe apkas Bozdo an K l Çad r Çine Akçaova Çömlekçili i Karacasu Çömlekçili i Karacasu Dericili i...120

13 6. Kö kkirpiklipat neoyas NazilliBasmas SökeKörüklü Çizmesi Güllübahçe Bez Bebekleri Yenipazar Folklorik Bebek III. YEREL ÜRÜNLERLE MARKALA MASTRATEJ LER A. B L NÇLEND RME FAAL YETLER B. E T MFAAL YETLER B. TANITIMFAAL YETLER SONUÇ KAYNAKLAR

14 KISALTMALAR AB :Avrupa Birli i ADÜ :AdnanMenderes Üniversitesi AYG AD :Ayd ngenç adamlar Derne i AYTO :Ayd nticaretodas Bkz.-bkz. :Bak n z dp. :Dipnot DPT :Devlet Planlama Te kilat GEKA :Güney Ege Kalk nma Ajans KHK :KanunHükmünde Kararname m. :Madde MARKAYDER :Markala mayenilikçilikvekalitegeli tirmederne i M.Ö. : Milattan Önce M.S. : MilattanSonra MTA :Maden Tetkik Arama R.G. :Resmi Gazete STB :SökeTicaret Borsas STO :SökeTicaret Odas T. : Tarih TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TPE : TürkPatent Enstitüsü TTK : Türk Ticaret Kanunu vb. :ve benzeri vd. :ve devam

15 AYDIN L NDE MARKALA MA POTANS YEL NE SAH P YEREL ÜRÜNLER G R Ayd n linde Markala ma Potansiyeline Sahip Yerel Ürünlerin Ara t r lmas Projesi Güney Ege Kalk nma Ajans (GEKA) 2011 Do rudan Faaliyet Deste i (TR32/11/DFD) kapsam nda desteklenen ve Markala ma Yenilikçilik ve Kalite Geli tirme Derne itaraf ndan yürütülmü olan bir projedir. Proje itirakçileri aras nda Adnan Menderes Üniversitesi, Ayd n Ticaret Odas ve Ayd n Genç adamlar Derne iyer alm t r. Proje 28 Mart Haziran 2012 tarihleri aras ndauygulanm,ayd nmerkez dahilonyediilçesinde yerel ürünler ara t r lm, yerel yöneticiler, karar vericiler, sivil toplum örgütleri ve yöre halk ile görü meler yap lm,köytoplant lar gerçekle tirilmi,gezilen vegörü ülen ki ileresas al narak görselar ivolu turulmu tur. MARKAYDER taraf ndan yürütülen bu proje asl nda yerel de erler konusunda fark ndal kyaratmak amac yla haz rlanm t r. Ayd nilçeleriyle birlikte pek çok medeniyete ev sahipli i yapm ; tar m, turizm, kültür ve el sanatlar alanlar nda pek çok zenginli esahip bir ilimizdir. Eldeki bu zenginlikler su yüzüne ç kart lmadan, önce il genelinde, sonra ülke genelinde bilinirlik sa lanmadan, fark ndal kyarat lmadan küreselrekabette öne ç kman nmümkünolmad a ikard r. Bu sebeple pek çok alanda zengin olan ilimizde bu ürünlerin tespit edilmesi, hukuki yönden güvence alt na al nmas,marka de eri yarat lmas,pazarlanmas ve özelde Ayd n a genelde ülke ekonomisine katk sa lanmas milli de erlerimizin korunmas anlam na gelmektedir. Ayd n da pek çok yerel lezzet olmas na ra men bu sadece Ayd n ilinde tan nmakta ve yerel üreticilere destek sa lamamaktad r. Oysa bu ürünlere marka de eri kazand r larak tan nm l k düzeyinin artt r lmas ; ulusal ve uluslararas düzeyde rekabet edilebilir ürünlerinortaya ç kart lmas mümkündür. Yerel, kültürel nesnelerde erozyonun ba lad topluluklarda, toplumlar n gitgide kendinden uzakla mas, birbirine benzemesi, çe itlili in daralmas anlam na 1

16 gelen geli meler ya anm ve bu geli melerin erken fark na varan topluluklar, bir anlamda kültürelasimilasyonolarak ortaya ç kmas muhtemelbu ku atman nortadan kald r lmas n n ancak kendi kültürüne sahip olmak ve onu ya atarak, gerekirse modernize ederek üzerinde çal mak oldu unu idrak etmi lerdir. Kendi kaynaklar yetersiz olan ülkelerin adeta tereciye tere satmak olarak nitelendirilebilecek bir davran modeli ile ba kalar n nkaynaklar na sahip olmak arzular,bu kaynaklar n esas sahibi olan ülkeleri kendi kaynaklar na sahip çkmaya zorlam t r ve zorlamal d r. Öncelik alan Ayd nve ilçelerinde markala ma potansiyeline sahip yerel el sanatlar, tar msal ürün ve lezzetlerin tespit edilmesi olan projenin genel hedefi Ayd n a özgü yerel de erlerin marka de erine sahip ürünler haline gelmesi ve sürdürülebilir olmas için alternatif çözümler üretmek ve önerilerde bulunmakt r. Projenin genel amaçlar yerel de erlerimize sahip çkmak ve nesiller aras gelene insürdürülmesinisa lamakt r. Özelamaçlar ise Ayd nve lçelerinde yöreye özgü tar m, el sanatlar ürünleri ve yöresel lezzetleri tespit etmek; yerel de erlerin ilçe ve il genelinde yayg nl, bilinirli ihususundatoplumsalfark ndal ara t rmak; yerel ürünlerinne ekilde üretildi ini ve hukuki korumalar n n olup olmad n n ara t rmak; katma de eri yüksek ürünler olmas için yap lmas gereken çal malar belirlemek ve markala ma çal malar na özendirmek; marka de erininyükseltilmesiamac ylagereklitan t mve bilinçlendirme çal malar için stratejiler olu turmakt r. 28 Mart Haziran 2012 tarihleri aras nda Ayd n ilinde uygulanan proje kapsam nda ilk önce il ve ilçeler hakk nda bilgi toplanm t r. 13 Nisan 2012 tarihinde karar vericiler, i adamlar,sivil toplum kurulu lar yöneticileri, akademisyenler ve toplum liderlerinin kat ld bir ortak ak ltoplant s düzenlenmi tir. Ortak ak ltoplant s sözlü de erlendirmelerle olumlu sonuçlanm ayr ca toplant esnas nda kat l mc lar taraf ndan doldurulan bilgi payla mformlar projenin ilçe gezileriiçin önemli bir verikayna olmu tur. 2

17 Ayd nmerkez ve ilçeler hakk nda elde edilen ön veriler toparland ktan sonra ilçe karar vericileri ve bilgi kaynaklar ile görü melere ba lanm t r. 14 Nisan 2012 ve 22 Haziran 2012 tarihleri aras nda ilçe toplant lar gerçekle tirilmi tir. Ziyaret edilenler öncelikle kaymakaml klar ve belediyeler olmu tur. lçenin yap lanmas na göre iadamlar dernekleri, ticaret odalar, esnaf odalar, birlikler, kooparatifler, sosyalkültüreldernekler, halk e itim merkezleri, müze müdürlükleri, elsanatlar atölyeleri ziyaret kapsam na al nm t r. Yöre halk görü meleri çevre ko ullar na göre zaman zaman köytoplant lar,zaman zaman ev ve i yeri ziyaretleri eklinde gerçekle mi tir. Yerel de erler tespit edildi inde görsel kay t alt na al nm, mümkünse yaz l kaynaklar toplanm, mümkün olmayan durumlarda röportaj yap larak kay talt naal nm t r. lçe ziyaretleri ile birlikte 14 Nisan 2012 ve 22 Haziran 2012 tarihleri aras nda görsel kay tlar gerçekle mi tir. Elde edilen verilerin toplumla payla lmas ve fark ndal kyarat lmas için çevregezileri, kültürelde erler, do alzenginlikler ve tarihizenginliklerara t r lm,foto raf çekimlerinekonuolmu tur. Ortak ak ltoplant s ve ilçe ziyaretleri sonucu proje kapsam nda saptanan yerel de erlerin korunmas ve sürdürülebilir olmas aç s ndan karar vericiler ve toplum liderleri ile markala ma stratejileri ve ortak eylem planlar n nolu turulmas için 11 Haziran 2012 tarihinde Markala maya Yönelik Strateji Olu turma Toplant s gerçekle tirilmi tir. Toplant ile çal man nsonuçlar konusunda bilgi ve önerilerin payla m ve sürdürülebilir olmas aç s ndan ortak politikalar n belirlenmesi amaçlanm t r. Ortaya ç kan stratejileriraporun son bölümünde görmek mümkündür. Projenin sonuç toplant s ise 26 Haziran 2012 tarihinde gerçekle tirilmi tir. Projesonucunda eldeedilenverilerinpayla ld ve stratejiplanlar n naktar ld bu toplant da ayn zamanda yerel ürünler ve yerel el sanatlar sergilenmi, geni kat l ml bir enlik gerçekle tirilmi tir. Proje kapsam nda elde edilen yerel ürün foto raflar albümolarak tümkat l mc lara da t lm t r. 3

18 B R NC BÖLÜM AYDIN L YAPISI, CO LÇELER N N, KONUMU,KISATAR H,DEMOGRAF K RAF ÖZELL KLER,TARIM, KL MVE B TK ÖRTÜSÜ, HAYVANCILIK, YEREL DE ERLER I. AYDIN MERKEZ LÇE 1 A. KONUMU Ayd n, orta ve bat kesiminde verimli ovalar, kuzey ve güneyi da lar ile çevrilibüyük MenderesHavzas üzerinde8007km² lik biralan üzerinekuruludur. Do usunda Denizli, bat da Ege Denizi, kuzeyde zmir ve Manisa, güneyde ise Mu la illeriyle kom udur. l, 37-44' ve 38-08' kuzey enlemleri ile 27-23' ve 28-52' do u boylamlar aras nda yer al r. B. KISA TAR H Ayd n; tarihin bilinen devirlerinden beri çe itli uygarl klara merkez olmu, Antik Ça nafrodisias, Milet, Alinda, Didyma, Nisa, Prien, Magnesiagibi önde gelen kentlerinde say s z bilgin ve bilge ki iler yeti mi tir. Bugünkü Ayd n; kuzeyindeki Top Yata s rt nda kurulan Tralles Kenti ile birlikte MÖ2500 y l nda Hititler zaman nda geli mi, VII. yy.da Lydia zaman nda da en parlak ça n ya am t r. Selçuklularla birlikte Türk uygarl n nkültür varl ve eserleriyle donat lan Ayd n, sosyal hizmetler, tar mve mimaride uygar günlere ahit olmu tur. Ayd n' ntürk egemenli inde bir yönetim birimi statüsü kazanmas 1390 ylnda Y ld r m Beyaz t' n ehzadesi Ertu rul Bey'in Vali olarak Ayd n'a atanmas yla ba lam t r. Ayd no ullar zaman nda ehrin ad Ayd ngüzelhisar olmu,daha sonra Ayd n ad n alm t r. ehir, XIV yy. da bugünkü yerine kurularak idari kademelendirme s ras yla, 1390 y l nda eyalet, 1426 y l nda sancak, 1811 de zmir, 1 Ayd nmerkezilçe hakk ndaayr nt l bilgi içinbkz. 27/05/2012. (Belirtilen adresten al nt yap lm t r). 4

19 Saruhan (Manisa), Mente e(mu la), Antalya, Isparta sancaklar n kapsayaneyaletin merkezi oldu. Eyalet merkezi (1857) zmir e ta nd ysa da bu yönetim biriminin ad Osmanl Devleti nin sonuna kadar Ayd n olarak kald. Ayd n' n1919 y l na kadar sancak eklindedevamedenbu yönetim ekli, 25May s1919-7eylül1922 yllar aras nda 40 aya yak nsüren i galden sonra ve Kurtulu Sava n nkazan lmas yla birlikte 1923 y l nda de i mi,müstakilvilayet olmu tur. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 y l sonu itibar ile aç klananadrese Dayal Nüfus Kay tsistemine göre Ayd nil nüfusu ki idir. Nüfusun %60 ( ki i) ehirlerde, %40 i ise ( ki i) k rsalkesimde ya amaktad r. Y ll knüfus art h z binde9,35 dir. Ayd n'da16 lçe, 53 belediye, 490 köy, 265 mahalle bulunmaktad r. Ç. CO RAF ÖZELL KLER Ayd n; tar m, turizm ve sanayi sektörlerindeki potansiyeli, vas fl gücüyle Ege Bölgesive Ülkemizin h zla geli en illerindenbiridurumundad r. insan Ayd n, orta ve bat kesiminde verimli ovalar, kuzey ve güneyi da lar ile çevrilibüyük MenderesHavzas üzerinde8007 km² lik bir alan üzerinekuruludur. Rak m 65 metredir. D. TARIM YAPISI Büyük Menderes rma n nsulad bereketli ovalar üzerinde ha alanda kurulu Ayd n n% 49 unda yani hektar nda tar myap lmaktad r. Ayd nili toprak, iklim, topo rafik yap ve ekolojik özellikleri ile polikültür tar ma elveri lidir. Tar m nher kolunda yüksek bir potansiyele sahiptir. Ayd n linin sahip oldu u hektarl ktar marazisi içinde ha ve %51 pay ile zeytin ve meyvelikler en geni alan kaplar. Geriye kalan arazilerin hektar orman, hektar çay r-mera, hektar göl-batakl k, hektar tar m d arazilerdir. En çok katma de er yaratan bitkisel ürünler; incir, zeytin, pamuk ve kestanedir. limiz; zeytin, incir, kestane üretiminde Türkiye de 1. srada, pamuk üretiminde 3. s rada yer almaktad r. 5

20 l de 2011 y l nda ton ya pamuk, tonkestane üretilmi tir. incir, ton zeytin, ton E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ Akdeniz ikliminin hakim oldu u l de yazlar scak ve kurak, k lar l kve ya l geçer. Ortalama s cakl k17.6 C, ortalama ya l gün say s 80.6, ortalama ya miktar 677,5 mm/y l' d r. F. HAYVANCILIK lde hayvan varl ve hayvansalürünler üretimi a a daki gibidir. Büyükba HayvanVarl Küçükba HayvanVarl KümesHayvan Say s Et Üretimi Süt Üretimi Su Ürünleri Üretimi Yumurta Üretimi Bal Üretimi adet adet adet 6.416ton ton ton 156 milyonadet 2.862ton G. YEREL DE ERLER Ayd n n tar mdan sonraki ikinci önemli gelir kayna turizmdir. l ekonomisindekültürveturizm varl klar önemliyertutmaktad r. Ayd n da 5müze (Ayd nmüzesi ve buna ba l Yörük Ali Efe Etnografya Müzesi, Afrodisias Müzesi ve buna ba l Karacasu Etnografya Müzesi, Milet Müzesi), belediyelere ve Adnan Menderes Üniversitesine ba l 3(Çine Kuva-i Milliye Müzesi, Çine Ar c l kmüzesi ve Nazilli Etnografya Müzesi) olmak üzere 8 müze ile 21 önemli ören yerimevcuttur. Yakla k civar nda kültür varl tescillidir. Önemli örenyerleri Afrodisias (Karacasu), Alabanda (Çine), Alinda (Karpuzlu), Apollon Tap na (Didim), Gerga (Çine), Harpasa (Nazilli), Magnesia 6

21 (Germencik-Ortaklar), Mastaura (Nazilli),Milet (Didim), Nysa (Sultanhisar), Priene (Söke),Tralleis, (Ayd n-merkez) dir. Ayd nher y l k aylar nda düzenlenen deve güre leri, halk oyunlar (zeybek oyunlar ), efelik kültürü, asker ugurlama, incir (Germencik, Incirliova), erik (Umurlu), çilek, portakal (Sultanhisar), pamuk (Söke) festivalleri, keçi klndan dokumac l k(bozdogan), elsanatlar (igneoyas,nak,simliislemeler, havut deve süslemecili i-semercilik, Türkmenve Yörükkilimleri, heybeleri)ile ünlüdür. Ayd nbütününde Yap lan Festivaller 2 Ayd nbelediyesi: Alt n ncirkültürvesanatfestivali(eylül) Ku adas -Güzelçaml :Kültür ve Deniz enlikleri(haziran) Koçarl : Çamf st Festivali(May s) Ku adas -Davutlar: Geleneksel eftali Kültür ve Sanat Festivali(Temmuz) Nazilli: Uluslar aras 5EylülKurtulu vehalk Danslar Festivali(Eylül) Kö k: Kestane Festivali (Aral k) Karacasu: Aphrodisias Kültür vesanat Festivali(May s) Germencik: ncir Festivali (Eylül) ncirliova: Alt n ncirfestivali (A ustos) Sultanhisar: Nysa Kültür ve Sanat Festivali(Nisan) Sultanhisar-Atça: Çilek Festivali(May s) Söke: Pamuk Festivalive Kurtulu Etkinlikleri(A ustos- Eylül) Buharkent: Taze ncir Festivali(A ustos)

22 II. BOZDO AN LÇES 3 A. KONUMU Bozdo an, Ayd nil merkezine 69 km uzakl ktad r. Kuzeyinde Yenipazar ve Nazilli, bat s nda Çine, güneyinde Mu la ili ve do usunda Karacasu ilçesi bulunmaktad r. B. KISA TAR H lçe s n rlar içerisinde yap lan kaz larda, yaz l tarih öncesine ait birçok eser ortaya çkar lm t r. Bölgede Karya, Roma, Bizans uygarl klar n n izleri görülmektedir. Türklerin Anadolu ya gelmeleri ile birlikte bölge Türk boylar n n egemenli ialt nagirmi tir. Kütahya, Simav, Denizli bölgelerinde 1283 te Yakup Bey taraf ndan kurulan Germiyano ullar beyli inde suba olanayd no lumehmet Bey, Selçuk ve Birgi'yi fethettiktensonraba ms zl n ilanetmi tir. XIV. yüzy l nba lar ndaba ms zolan Ayd no ullar Beyli ibugünkü Sultanhisar'akadar fetihlerinigeni leterek dahasonra Nazilli, Bozdo anvekaracasu'yudahakimiyetlerialt naalm lard r de kaza olan bugünkü Amasya köyüne ba l olan Bozdo an 1879 da yap lan idari te kilatlanmayla ilçe olmu tur. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerinegörebozdo an ntoplamnüfusu35.345ki idir. Yaz kent isminde 1beldesi, 9mahallesi, 44 köyübulunmaktad r. 3 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r. (Bozdo an Kaymakaml Resmi Sitesi) ; (Ayd n l Kültür ve Turizm Müdürlü ü Resmi Sitesi ), ; (Bozdo an Belediyesi Resmi Sitesi), ; (Maden Tetkikve AramaGenel Müdürlü ü Resmi Sitesi),

23 Ç. CO RAF ÖZELL KLER Bozdo an ilçesi, BüyükMenderes havzas n ngüneyinde Akçay' nsulad ovan nyan nda yükselenmadranda eteklerindekiikitepe üzerine kurulmu tur. D. TARIM YAPISI lçede, ekonomik hayat geni ölçüde tar ma dayal d r. Akçay Nehrinin sulad verimli Bozdo an Ovas tümüyle tar ma ayr lm t r. Akçay ve Büyük Menderes köprülerinin yap m ile tar mzamana ba l olarak geli mi, ürünler çe itle mi, üretim artm, ekilebilir ve sulanabilir topraklar ço alm ve tar mda modernaraç ve gereçlerle üretimyap lmas yayg nla m t r. lçede dikili alalar içerisinde zeytinlikler ba ta gelir. lçede yeti tirilen zeytin, Ayd n ili üretiminin yakla k%2,5 ini kar lamaktad r. Sebze olarak domates, biber, patates, patl can, fasulye gibi ürünler yeti ir. lçede biberin özelbir yerivard r. Genelolarak kurutmal ayönelik k rm z toz biber üretimi yap lmaktad r. Bozdo an, elveri li iklimi ve verimli topraklar sayesinde meyvesi bol bir ilçedir. ncir, zeytin, kestane, elma, ceviz, eftali, turunçgiller, ayva ve nar gibi meyveler yeti tirilmekle birlikte son yllarda yüksek sistem ba c l k hzla geli me göstermektedir. Kardinal üzümü olarak adland r lan bu üzüm türüiri taneli dolgun siyah çekirdeklitatl -sulu bir üzümdür. Üretilen bu üzümüntamam taze olarak yurt d na ihraç edilmektedir. lçede bir mantar çe idi olan kuzugöbe i tabii olarak ormanlarda yeti mektedir. Genellikle Mart, Nisan, May saylar nda bulunmakta, elde edilen miktar n%90 yurt d na ihraç edilmektedir. lçede ayr ca susam, yerf st,patates üretimi yap lmaktad r. Alt nta, H mlar ve Güre köylerinde çam f st yeti mekte olup bu köyler için ekonomik önem arz etmektedir. 9

24 Bozdo an da Kemer Baraj kurulmadan önce incir aaçlar geni yer kaplamaktad r. Ancak Kemer Baraj n nkurulmas sonucunda incirin kalitesinde bir bozulma görülmesi üzerine pek çok incir bahçeleri bozularak pamuk tarlas na dönü türülmü tür. Yörede üretilen incir miktar Ayd nili incir üretiminin yakla k %7,5 inikar lamaktad r. lçede üretilen bir di er önemli tar m ürünü ise Nazilli pamuklu dokuma fabrikas n n kurulmas ile üretimi artm olan pamuktur. Ayr ca, da köylerinde sulanamayan k raç arazilerde tütün tar m yap lmaktad r. Ekime elveri li alanlar n%30.37 gibi büyük bir bölümünde tah l üretimi yap lmaktad r. Yeti tirilen tah l ürünleri ars nda arpa, bu day, m s r ba ta gelmektedir. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ lçede Akdeniz iklimive bitki örtüsü hakimdir. lçeorman varl bak m ndan Ayd n' nen geli mi ilçelerinden biridir. lçe arazisinde ormanlar nkaplad alan dekar olup, genel alan içerisindeki pay %60,90'd r. Orman alan nda; f st k çam, karaa aç, prnal me esi, sak z çam, tespih aac, yabani zeytin, idin, k z lçam, karaçam, gibi a açlara rastlanmaktad r. F. HAYVANCILIK lçede hayvanc l k önemli geçim kaynaklar aras nda gelmektedir. lçe hayvanc l nda s rn ekonomik olarak önemli bir yeri bulunmaktad r. Süt s rc l ve besi s rc l olmak üzere geli en Hol tayn (Alaca) Mantofon rklar n n birim ba na verimi önceki yllara göre art göstermektedir. Bilhassa y llardan beri yap lagelen suni tohumlama çal malar sonucunda yerli rk s r say s nda azalma görülürken, melez ve kültür rklar nda önemli art lar gözlenmektedir. Hayvanc l k, bilhassa s rc l ktar ma dayal bir sektör oldu undan ekilip dikilebilen arazi varl yla do rudan ba lant l d r. Sulanabilir arazi miktar n nyeterli oldu uakçay nehri vadisinde geni ovalara sahip köylerde kültür rk s rile melez rklar (Hol tayn) daha yo un olarak yeti tirilmektedir. (Alamut, Kavakl,Ziyaretli, 10

25 Yaz kent, Haydere, Kam lar, Yakaköy, Kazandere ). Yerle im alan olarak rak m yüksek yerlerde de genellikle yerli rklar ve bunlar n melezleri yeti tirilmektedir. Hayvansal ürünler üretiminde ilk s ray süt üretimi almaktad r. Günlük olarak üretilen sütler, süt toplay c lar taraf ndan al narak mand ralarda süt ürünlerine dönü türülerekde erlendirilmektedir. Alamut köyünde özelsektöreait do adanesli tükenmekte olan knal keklik üretim çiftli ibulunmaktad r. Kemer Baraj Gölüve AkçayNehri çevresinde Alabal kyeti tiricili iyapan i letmeler bulunmaktad r. G. YERELDE ERLER lçe ekonomisinde tar m nyan sra tar ma dayal sanayi ve daha çok tar m ürünlerinin al msat mlar na dayanan bir ticaret vard r. lçede, Madran da lar ndan ç kmakta olan do al kaynak suyunu i eleyerek halka ula t ran bir adet Bozdo an Belediyesine, bir adet özel sektöre ait i eleme tesisi bulunmaktad r. Bozdo an Belediyesitaraf ndan iletilmekte olanmadran Memba Suyu DolumTesislerinde MadranGazozu ad alt ndasadegazoz üretimi yap lmaktad r. Yeralt Kaynaklar Seramik hammaddelerinden birisi olan kuvars, Bozdo an Söke Çine ilçeleri s n rlar dahilindeolup %96.21 SiO2 ve%1.2 Fe2O3 ortalama tenörlü ton kuvars mevcuttur. Bozdo an Gerzile'de orta kaliteli ton görünürrezerve sahip talk mevcuttur. Çine, Bozdo an ve Koçarl ilçelerinde bir ksm i letilmekte olankuvars yataklar mevcuttur. lçede Madran da lar ndan ç kmakta olan do al kaynak suyu kayna bulunmaktad r. El Sanatlar lçe kad nlar taraf ndan yayg nolarak i ne oyas ve dantel yap lmakta ve ilçeye gelen toptanc lar taraf ndan ba ka ehirlere pazarlamas da sa lanmaktad r. Proje kapsam nda yap lan ziyaretlerde yöreye özgü bir teknik ya da motife rastlanmam t r. 11

26 K l çad r dokumac l ilçede gelene i olan bir el sanat d r. Olukba, K z lcaköy ve Duta aç köylerinde bu el sanat n hala icra eden ustalar bulunmaktad r. Yörede kl çad r dokumac l n n1000 yll k bir geçmi ioldu u söylenmektedir. Keçi klnn kurutulmas, e irilerek iplik haline getirilmesi ve gelenekseltezgahlardadokunarak çad ryapmaya haz rkuma (çul) haline getirilmesi süreçlerinin tamam bölgenin ustalar taraf ndan elde yap lmaktad r. Keçi klndan çuldokuma i ine mutafl k denmektedir. K n s cak, yaz nserin tutan çad rlar daha çokturistik amaçlarla içpazara verilmekle birlikte Ortado uvearap ülkelerine de gönderilmektedir. Olukba Köyünde kurulmu olan bir de k l çad rfabrikas bulunmaktad r. Fabrikan nkurulmas sonras nda bu i igelenekselmetotla yapan üreticininpazar n n daralmas sebebiile halk elindekitezgahlarlapenyedokumac l yapmaktad r. Fakat bu i in geleneksel ya da yöreye özgü bir tekni iya da özelli iyoktur. TarihiTuristikDe erler lçede Roma, Bizans ve Selçuklu kültürlerinin izlerini ta yan eserler vard r. Koyuncular köyüyak n nda bulunan Neopolis, Kavakl köyü yak n ndaki Bargasa yerle meleriylekörtekekalesi, Örtülü vekonakl köylerindekisarn çlarvekemer Köprüsü bunlar nba l ca örnekleridir. Yerel Lezzetleri Bozdo an pide konusunda Ayd n niddial ilçelerinden birisidir. Peynirli, sebzeli, etli çe itleri bulunanpidenin sunumunda bu ilçe için ayrt edici özellik üzerine bir miktar manda kayma konularak tüketilmesidir. lçenin ni asta sucu udenilen bir ürünü mevcuttur. pe dizili cevizlerin ni astal bir hamura bulanmas ve as larak kurutulmas yöntemi ile üretilen tatl ilçede çoktercihedilengelenekselbir lezzettir. lçe mutfa n nbir di er yerel lezzeti ise kar helvas d r. K nkar ya d nda özel kuyulara gömülerek saklanan kar, yaz n pekmez ya da meyve uruplar ile özellikle vi ne urubu ile tatland r larak tüketilmektedir. Serinletici bir yaz tatl s d r. 12

27 III. BUHARKENT LÇES 4 A. KONUMU Buharkent, Ayd n il merkezine 84 km uzakl ktad r. Bat s nda Kuyucak, kuzeyinde, do usunda ve güneyinde Denizli ili bulunmaktad r. B. KISATAR H Buharkent in üzerinde kuruldu utopraklar s ras yla Hitit, Frig, Lidya, yon, Pers, Büyük skender, Selevkoslar, Bergama, Roma ve Bizans egemenliklerialt nda ya am t r. Bizansegemenli inde ikenbölgeye AnadoluSelçukluDevletininak nlar olmu tur.türklerinbölgeyeyerle meleri1211 y l narastlar. Buharkent e ilk yerle imin yllar aras nda Ortakç ve Istakl ( shakl )bölgelerine oldu usan lmaktad r. Ayn yüzy lda Mo ollar nanadolu ya sald r lar sebebi ile ç Bat Anadolu ve Ege ye göç eden yörüklerin bir k sm n nda bubölgeye yerle ti ianla lmaktad r. Anadolu Selçuklular ndan sonra bölgeye Ayd no ullar Beyli ihakim olur y l nda Ayd no lu Mehmet Bey'in o lu Umur Bey, beyli iiçin çok önemli bir ticaret ehriolandenizli yi Büyük MenderesVadisi üzerinden zmir eba lamak için Buharkent ilçe snrlar içinde MenderesNehri üzerinde1950 li yllarakadar kullan lan bir köprü yapt rm t r. Böylelikle Menderes vadisinde oldu u gibi Buharkent çevresindedenüfusyo unlu uartmaya ba lam t r. Ayd no lu Beyli inin Osmanl mparatorlu utaraf ndan ortadan kald r lmas ilebölge1426 y l ndaosmanl hakimiyetinegirmi tir y l nda Ortakç da meydana gelen büyük deprem sonras sadrazam, zmir Valisi Kamil Pa a n n direktifleriyle planl olarak Burhaniye (Buharkent) 4 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r. (Buharkent Kaymakaml Resmi Sitesi), 07/06/2012; (T.C. GüneyEge Kalk nma Ajans TR32JeotermalKaynaklar vejeotermal Enerji Kaynaklar Ara t rma Raporu2011); 05/06/

28 Kasabas kurdurulmu ve imdiki alan yerle im yeri olarak seçilmi tir y l nda 2. Me rutiyetin ilan ndan sonra Burhaniye Belediyesi kurulmu tur. 22 A ustos1919tarihinde Burhaniye bölgesiyunankuvvetleritaraf ndan i galedilmi tir. Yakla k3 y lsüren i gal süresince yöre halk i gale hep direnmi tir. 3Eylül 1922 tarihinde bölge dü man i galinden kurtar lm t rve ilçede bu tarih her y lkurtulu günü olarak kutlanmaktad r. NüfusunKurtulu Sava sras ndaazalmas nedeniyle1924 ylndabelediye te kilat kald r larak köye dönü türülmü tür. 1 Mart 1954 tarihinde ikinci kez belediye te kilat na kavu mu,1988 ylnda ilçe olmas yla birlikte ismibuharkent olarakde i tirilmi tir. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Buharkent in toplam nüfusu ki idir. 5 mahallesi, 7 köyü bulunmaktad r. Ç. CO RAF ÖZELL KLER lçenin yüzölçümü 102 km²'dir. lçenin güney s n r n Büyük Menderes nehri olu turmaktad r. Nehir yakla k16 km ye kadar ilçe snrlar içinde akmaktad r. lçenin kuzeyinde Ayd nda lar yer almaktad r. lçe Ayd nve Mente eda lar n n birbirine çok yakla t bir k s m üzerinde bulunmaktad r. En yüksek noktalar; 894 m. Murat da - Kz ltepe ile 1138 m. yükseklikteki Yarpuzlu tepesidir. Bu da lar üzerinde Ericek ve Gündo an köyleri yer al r. Di er yerle im yerleri ova kenar nda kurulmu tur. D. TARIM YAPISI Akdeniz iklimi hakim olan ilçenin kullan labilir tar m arazilerinin de erlendirilmesindeenbüyük pay inciralmaktad r. Buharkent taze incirkonusunda özel bir yere sahiptir. ncirden sonra pamuk ekimi ve sebzecilik gelmektedir. Zeytin ise önemli bir di er faaliyet alan olmaktad r. Bölgenin iklim özellikleri sebebi ile zeytin daha erken ç kmakta ve dolay s ile ya s kma i lemi daha erken ba lamaktad r. Ayr ca ilçede turfanda sebzecilik son y llarda yap lanplastik seralarla 14

29 geli me e ilimindedir. Özellikle bezelye son yllarda tercih edilen bir ürün haline gelmi tir. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ lçede egemen iklim olarak Akdeniz iklimi görülür. Zaman zaman yüksek kesimlerde ve do u kesimlerde karasal iklim görülmektedir. Akdeniz ikliminin sokulabildi ison nokta üzerinde bulunan ehir merkezi turunçgil üretiminde son s n r üzerinde bulunmaktad r. F. HAYVANCILIK lçede tar marazilerinin ve orman alanlar n ngeni olmas nedeniyle fazla say da küçükba hayvan bulunmaktad r. Büyükba ve küçükba hayvanc l kyan nda tavuk ve yumurta üretimide sözkonusudur. G. YERELDE ERLER Yeralt Zenginlikleri Buharkent-Ortakç Jeotermal Sahas ilçe s n rlar ndad r. Buharkent lçesi'nin Termal Turizm Merkezi ilan edilmesine ili kin Bakanlar Kurulu karar,13 Mart 2008tarihli26815say l ResmiGazete'deyay nlanarakyürürlü egirmi tir. Buharkent Termal Turizm Merkezi, Ayd n ilinin kuzeydo usunda yer al rken kuzeyinde Kayadibi, bat s nda Ortakç,do usunda Savc ll ve K z ldere yerle meleri vard r. Yakla k5.255 hektarl kbir alan kaplayan termal turizm merkezi, Buharkent ilçe merkezini çevreleyen bir alanda yer seçmi tir. Ayd n-denizli karayolunun (D320) içinden geçti ibuharkent Termal Turizm Merkezi, Denizli ilinin Sarayköy vebuldanilçeleriaras nda yer almaktad r. Buharkent jeotermal alan nda, Kzldere ve Tekkeköy mevkiinde geni bir alana yay lm çok say da kaynak ve kuyu bulunmakta olup, bunlar iki alt bölgeye ayr larakincelenmi tir. K z ldere Bölgesi jeotermal sahas nda, Türkiye nin ilk jeotermal santral kurulmu tur. Sahada geçmi te çok say da s cak su kayna n n oldu u bilinmektedir. 15

30 Fakat günümüzde K z ldere santral n nelektrik üretimisonucu sahadaki k smi bas nç dü ü ü nedeniyle, bölgedeki kaynaklar ntamamen kurumu oldu uveya çok zay f ç k lar eklindekendinigösterdi igözlenmi tir. Bölgede 1968 y l ndan bugüne kadar çok say da sondaj yap lm t r. Sahadaki 22 kuyunun 9 ukullan lmaktad r. Su s cakl C aras nda de i mektedir. Toplam debi 508 lt/sn dir. Kz ldere Jeotermal Santral n nkurulu gücü 15.8 MGW olup, 11.5 MGWelektrik üretilmektedir. Tekkeköy Bölgesi; Kzldere jeotermal alan n n güneyinde kalan bölgede, Büyük Menderes grabeninin güneyinde D-B yönündeki krk hatt boyunca çok say dakaynak bulunmaktad r. S cakl klar C aras nda de i en bu kaynaklar n toplam debisi 60 lt/sn dir. Bölgedeki s cak su kaynaklar,3kapl ca tesisi ve 1termal otel taraf ndan kullan lmaktad r. GelenekselDe erler Bölgede2005 y l ndanbu yana Taze ncir Festivali düzenlenmektedir. ncir konusunda konferans, seminer gibi bilgilendirici çe itli faaliyetlerin de yer ald festivalde Buharkent inen güzeltaze incirine ödülverilmektedir. El Sanatlar Bölge kad nlar aras nda yayg nolarak i ne oyas ve dantel yap lmaktad r fakat yöreye özgü bir teknik ya da motif sözkonusu de ildir. Arkeolojik, Tarihi VeTuristik De erler Ortakç Köyü Tarihi Hamam ; Ortakç Köyünde uan kullan lmayan ve harap halde bulunan tarihi bir hamam mevcuttur. Bölgeden ç kan s cak kaynak suyu önceki yllarda bu hamamda ve sonras nda da hamam çevresinde geli mi kapl ca tesislerindekullan lm t rfakat suyun uanortakç Köyüne ba lanm olmas sebebi ile tarihi hamam ve çevresinde termal turizm kapsam nda de erlendirilebilecek herhangibir yap lanmasözkonusude ildir. Ortakç köyündeevlerinmusluklar ndan bu su akmakta, ayn zamanda yöre halk taraf ndan içme suyu olarak tüketilmektedir. 16

31 Yerel Lezzetleri lçeye özgü bir lezzet olmamas na kar nbuharkent mutfa na örnek olarak gösterilebilecek yemekler; kabak çiçe i k zartmas ve dolmas,kenger (deve dikeni) ile yap lan yemekler, dalgan ( s rgan) otu ile yap lan yemekler ve börekler, koyun eti ile yap lanke kek (özellikle hay riçin verilen yemeklerde), b tt mya da menengiç de denen bedrenotu veyeme isay labilmektedir. IV. Ç NE LÇES 5 A. KONUMU Bat s nda Koçarl ve Karpuzlu ilçeleri, kuzeyinde Dalama beldesi ve Yenipazar ilçesi, do usunda Bozdo an ilçesi ve güneyindemu la ili ile kom udur ve Ayd nil merkezine 37 kmuzakl ktad r. B. KISA TAR H Büyük Menderes havzas n ngüneyindemadranda n ngüneybat eteklerinde Ayd n - Mu la karayolu üzerinde yer alan ilçenin; verimli topraklar, do al ko ullar n n elveri lili i ve ticaret yollar üzerinde olmas nedeniyle tarihi çok eskilere dayanmaktad r. Çine antik Kayra ve Ionya bölgelerini birbirine ba layan geçit üzerinde olmas nedeni ile Ayd n neski ve önemliyerle imyerlerindenbiridir. Çine1877 y l nda bucak, 1880 y l ndada ilçete kilat nakavu mu tur. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Çine nin toplam nüfusu ki idir. Akçaova isminde bir beldesi, 6adet mahallesive 65 adet köyübulunmaktad r. 5 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r. (Çine Belediyesi Resmi Sitesi), ; (Çine Kaymakaml Resmi Sitesi), ; n Valili i Resmi Sitesi,), ; 17

32 Ç. CO RAF ÖZELL KLER lçenin yüzölçümü 957 km² dir. Büyük Menderes Havzas n ngüneyinde Çine Çay n nsulad, ye il alanlara bakan Madran Da n n güneybat eteklerinde kurulmu tur. Ayd n-mu la Karayolu üzerinde bulunan ilçenin topraklar n n%70 i da l k, %30 u ovad r. D. TARIM YAPISI lçe ekonomisi tar mve hayvanc l adayal d r. Tar m, Çine ve Akçaova ovalar nda yo unla m t r. Msr, pamuk, zeytin ve yer fst gibi geleneksel ürünlerin yan sra son yllarda meyve, sebze ve serac l k üretimi de ilçeyi oldukça söz sahibiyapm t r. Halihaz rda ekonomik olarak yeti tirilen meyvelerin ba nda eftali, kay s, nar, elma, erik, kiraz, armut, ceviz ve kestane gelmektedir. lçede do rudan gelir deste ialan 8800 adet zeytin üreticisi bulunmaktad r. 4,5 5milyon zeytin a ac olup; %85i delicedenmemeci e dönü türülmü, gerikalan kültürzeytincili idir. lçenin tar malanlar nda bu day, msr (tane-silajl k), pamuk, yer fst, çavdar yeti tirilmektedir. Tar m arazilerinin kullan m amac na göre da l m aa da gösterilmi tir. Ürün Cinsi Alan(ha) Zeytinlik Tarla Bitkileri 9855 Sebze Bahçesi 2190 Meyve Bahçesi Toplam E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ Çine lçesi l man Akdeniz iklimininetkisialt ndad r. Yazlar s cak vekurak, k lar l kve ya l d r. Scakl kortalamas 18 C dir. lçenin en dü ük scakl k derecesi-6.0 C dir. Y l nortalama aç k günlerininsay s 43.5 gündür. makiliklerdir. Genel bitki örtüsü; çam orman,zeytinlikler ve tipik Akdeniz bitkisi olan 18

33 F. HAYVANCILIK Hayvanc l kta özellikle süt inekçili i ve besicilik halk n ba l ca geçim kayna n olu turur. lçede toplam adet büyükba hayvan bulunmaktad r. Bunlar n ü kültür, i melez ve ü yerlidir. Toplam küçükba hayvansay s dir. Hayvanvarl n ntamama yak n bellidönemlerde merada tabii olarak beslenmekte olup, yakla k6000 adet büyükba hayvan nbak mve beslenmesi meradan belli dönemlerde takviye ve su verilerek yap lmaktad r. Ayr ca 200 adet yerli hayvan merada tamamen yabani olarak yeti mektedir. lçe dahilinde halen faal olarak devam eden 8400 adet ticari ve zati ihtiyaç amaçl hayvanc l k i letmesi mevcuttur. Bucak köyünde adet kapasiteli et tavukçulu utesisi faaliyetinisürdürmektedir. lçenin merkez ve köylerinde 250 çiftçi adet fenni kovanla ar c l k yapmaktad r. Ayr ca ilçede Türkiye nin ilk Ar c l kmüzesibulunmaktad r. G. YERELDE ERLER Çevredeki ç rç r, zeytinya fabrikalar,sabun atölyeleri ve maden ocaklar, ilçe sanayini olu turur. Günümüzde maden sanayi oldukça geli mi tir ve dünya pazar nda özelliklekuvars ve feldspat üretiminde sözsahibidir. Bunlardan ba ka metal i leme ve imalat tesisleri vard r. Topçam i eleme tesislerinde üretilen do al kaynak suyu ilçe ekonomisine büyük katk sa lamaktad r. Çine köftesi bölge için 3ku akt rsürdürülen bir simge haline gelmi tir. Özellikle güney bölgelerine tatile giden tatilciler için Ayd nmu la yolu üzerindeki Çine Köftecileri vazgeçilmez bir konaklama noktas durumuna gelmi tir. Yeralt Zenginlikleri lçe dünyan n en kaliteli sodyum, feldspat ve kuvars maden rezervlerine sahiptir. lçede faaliyet gösteren yakla k10 maden irketi, bugün 2500 civar nda isçiyi istihdam etmektedir. Bu irketler Çine ve Karpuzlu da lar ndan ç kartt klar, k rma ve ö ütme tesislerinde i ledikleri beyaz madenlerin yüzde 80 ini ihraç ederek, ülke ekonomisineart katma de er sa lamaktad rlar. 19

34 El Sanatlar Akçaova Çömlekleri lçenin Akçaova beldesinde çömlekçilik mevcuttur. Çömlek çamuru bölgeden ç kar lan Akçaova Topra ndan sa lanmaktad r. Çömlekçilik bölgede 4 ku akt r yap lmaktad r. Proje kapsam nda yap lan görü melerde çömlekçili in geçmi inin bölgede yloldu ubilgisi al nm tr. Akçaova belde belediyesinin önderli inde Avrupa Birli inden kaynak sa lanarak beldeye Avrupa Birli i Destekli Akçaova Belediyesi Çömlekçilik Eitim Merkezi kurulmu tur. Yöre ustalar n n e itmen olarak kat ld kurslarda yakla k30 kat l mc ya çömlekçilik e itimi verilmi ve Çömlekçilik E itim Merkezinde çal ma imkan sa lanm t r. Bu e itimler sonras kazan lm olan ilk kad n çömlek ustas da yine bu merkezde çal malar nadevametmektedir. Arkeolojik, Tarihi VeTuristik De erler lçede Tepecik Höyü ü, Gerga Antik Kenti ve Alabanda Antik Kenti olmak üzere 3 adet ören yeri bulunmaktad r. Tepecik Höyü ü Çine Karakollar Köyünün 3 km güneybat s nda, Çine Çay n n 1 km do usundad r. Karakollar Ovas n niçinde bulunan höyük 40x120 mboyutlar nda ve 9myüksekli indedir. Yap lan kaz lar höyükteen erken Geç Neolitik Ça danklasik ça larauzanankesintisizbirya am nvarl n ortayakoymu tur. Bulgular, höyü ü erken Tunç Ça na ve Kalkolitik kültüre ta maktad r. Kaz larda elde edilen bulgular erken dönem Bat Anadolu seramik gelene inden örnekler vermektedir..ö. 2bin y llar ndan daha eskilere dayanan günlük kullan m parçalar kaz lar n doyuruculu unu göstermektedir. Kaz lar Tepecik Höyü ü nün basit bir yerle imden öteye geli mi bir yerle im oldu unu kan tlam t r. Bulgular Miken Kültürü ile paralel ronoloji vermektedir. 4 yld r süren kaz larda sur duvarlar, ithal Miken kaplar, günlük kullan ma ait kaplar, hayvan biçimli kaplar, metal eserler, mermer idoller, perdah ve oluk bezemeli kaplar, ta baltalar, ilenmi kemikler bulunmu tur. Kaz larda obsidyen, çakmakta, da kristali vekuvarsgibi çe itlita lardan yap lm orak dilgi 20

35 ve dilgicikleri de bulunmu tur ki bu da Tepecik te tar m n da yap ld n kan tlamaktad r. Çine Tepecik te uana kadar kaz çal malar ndan elde edilen neticeler, bulundu uco rafyan nhenüz yeterince bilinmeyenbronz Ça lar ve öncesikültürel yap s nakatk sa lamaktad r Gerga Eski Çine nin 6km güneydo usunda Ovac kköyününkuzeyinde bir saat süren yaya trmanma ile ula labilengerga ören yeri, ula mgüçlü üne ra men, görülmeyede er çok ilginç bir Karyakentidir. Yakla k1myüksekliktekiharflerle kayaya kaz lm Gerga yaz t ile i aretlenen yerle me, çevreye da lm pek çok yap ta,heykel, heykelkaidesi, an t, mezar, tap nak ve duvar kal nt lar ile doludur. Tipik Karya sanat n n arkaik özelliklerini gösteren bu kal nt lar aras nda en ilgi çekenleri, kaidelerinden koparak dü mü olan dev boyutlu insan heykellerine ait parçalar ve üzerinde Gerga yaz l cepheleri aç k kayadan yap lm küçük yap lard r. Bilimadamlar nagörebu yerle me, kentle mi kutsalbiraland rvegerga adl bir tapk n nmerkezidir. Alabanda Alabanda Ayd n' n Çine ilçesine 9 km uzakl ktaki Do anyurt Köyünde, eskiden Araphisar olarak adland r lan mevkiide bulunanantik ça kentidir. Hellenistik dönemden kalan kent surlar, Bulev-Terion, agora, tiyatro, Roma hamamlar, an t mezarlar ba l ca kal nt lard r. Vitruvius'un sözünüetti iapollon tap na yöredeki en önemli yap d r. Antik Karia kenti olan Alabanda, Karia dilinde "ala" (at) ve "banda" (yar )anlam nagelenkelimelerdentüretilmi tir. Romal tarihçi Çiçero ise, kentin ad n Kar tanr s Alabandos'tan ald n söyler. Alabanda hakk ndakiilktarihibilgim.ö.5.yüzy laaittir. (Heredot) Kent Hitit, Aka ve Roma uygarl klar n ya am t r. Kaz larda bulunan ta nabilir eserler stanbul ve zmir arkeoloji müzelerindedir. Kal nt lar aras nda iki giri kap s ileakropolünyerald tepenin yamaçlar ndatiyatronunbirkaç basama, senato, Apollon Tap na ile surlar nkal nt lar görülebilmektedir. Bat yönündeki nekropolde ant mezarlar ortaya ç kar lm t r. 21

36 Ünlü tarihçi Strabon, Alabanda halk n n elenceye fazlas yla dü kün oldu unu, kentteharp çalan çok say dagenç k z noldu unu anlat r. Yar dan fazlas görünmeyen bir tiyatro, ykk dökük bir meclis evi, hiç görünmeyen iki tap na,ortal kta bulunmayan bir agoras ile %90` yeralt nda olan bu kent için tarihçiler "en az Efes kadar önemli bir antik kent" demektedirler. Alabanda Meclis Evi binas dikdörtgen bir binad r. Güney ve kuzey duvarlar büyük ölçüde, do u ve bat duvarlar da ksmen ayaktad r. Ad geçen meclis evi, demokrasinin Anadolu topraklar nda ye ermeye ba lad n n önemli bir göstergesidir. Yerel Lezzetleri Güveçte Tand r Yeme i Akçaova Beldesinde Ramazan Bayram n nikinci günü yap lmakta olan özel bir yemektir Güveçte Tand r. Bölgede hemen her evin bahçesinde bulunan tand rda pi irilmektedir. Beldede üretilmekte olan çömleklerin içerisine pirinç ve ya konularak tand r ntaban na dizilmekte, tand r n üst ksm na ise ya lar güveçlerin içine akacak ekilde o laklar as lmaktad r. Yakla k 2 saat süresince pi irilen yeme in pirinçli k sm na B yran A denilmektedir. V. D D M LÇES 6 A. KONUMU Didim, Ayd nil merkezine 101 km uzakl ktad r. Bat s nda, güneyinde ve güneydo usunda Ege Denizi, kuzeydo usunda Bafa Gölü, do usunda Mu la ili, kuzeyindesökeilçesibulunmaktad r. B. KISA TAR H Tarihi belgelere göre, Atina Kral Kadros un o lu Neleus önderli indeki bir grup on taraf ndan kurulmu tur. Yöreye sras ile Selevkoslar, Bergamal lar ve 6 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r. (Ayd n lkültür ve Turizm Müdürlü ü Resmi Sitesi), 08/ 06/2012; (Didim Belediyesi Resmi Sitesi), 03/06/

37 Romal lar hakim olmu tur. Kent, Roma imparatorlu uikiye bölününce Bizans n elinde kalm t r. Selçuklular n yöreye egemen olmas ndan sonra XII. yüzy lda Mente eo ullar Beyli i snrlar içinde kalan kent, bu beyli in ba kenti olmu tur y l nda Osmanl lar nhakimiyetine girmi tir. May s 1990 da ilçe ünvan na kavu mu tur. Eski ismi Yenihisar olan ilçe, yöre halk n niste ine uyularak 9Nisan 1997 tarihinde Resmi Gazetede yay nlanan kararla Didim olarak de i tirilmi tir. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Didim in toplam nüfusu ki idir. Akbük ve Akyeniköyisminde 2beldesi, 8mahallesi, 5köyübulunmaktad r. Ç. CO RAF ÖZELL KLER Didim Ege Bölgesi kysnda, Büyük Menderes nehrinin denize döküldü ü yerdenba layarak, güneyde Ayd n-mu la il s n r na (Akbük Körfezi) kadaruzanan bir k y bölgesidir. Bölgenin bat s nda Didim Yerle imleri ile Alt nkum, do usunda ise Akbük körfezi yer almaktad r hektar yerle im alan,60 km k y band,13 km lik plaj bulunan bu tatil beldesinin k y lar irili ufakl say s zca koylarla çevrelenmi tir. Kuzeyi Söke Ovas, kuzeydo usu Bafa Gölü,güneyi, bat s ve do usu Ege Denizi ile çevrili olan Didim biryar madagörünümündedir. D. TARIM YAPISI lçenin ekonomisi ilk s rada turizme dayansa da tar malan nda da üretim söz konusudur. Zeytin önemli bir tar m ürünüdür. lçe özellikle so uk s k myöntemi ile iddial d r. lçedebu day, yulaf, arpagibihububat ürünleri, pamukvemeyve -sebze üretimide mevcuttur. E. KL M VE B TK ÖRTÜSÜ Didim de arazi, genellikle, Akdeniz e özgü maki bitki örtüsüyle kapl d r. Kimi yerleri e imli, kimi yerleri düz olan arazinin toprak yap s killi ve ta l d r. 23

38 F. HAYVANCILIK Küçükba hayvanc l k ve k y eridinde her mevsim bal kç l k yap labilmektedir. G. YERELDE ERLER Didim in ekonomisinin omurgas n turizm olu turmaktad r. lçe, denizi, plajlar,hakim rüzgar yönününkaradan denize olmas sebebi ile dü ük nem oran na sahip havas ve ören yerleri ile bir turizm merkezi konumundad r. Yurtiçinden ve yurtd ndan çok say da turistin tatil için tercih etti ibir merkez olmas n nyan s ra 2. konutsahipli ikonusundadayinehemyurtiçindenhemde ngiltereba taolmak üzereyurtd ndangeleninsanlariçinen çoktercihedilenyerle imyerlerindendir. El Sanatlar Turizm bölgesi olmas sebebi ile ilçede turizme yönelik el sanatlar geli mi tir fakat proje gezilerinde ilçeye özgülenebilecek bir el sanat na rastlanmam t r. Arkeolojik, Tarihi VeTuristik De erler Milet Antik Kenti Didim ilçesi, Balat köyüyak nlar ndad r. Milet te ilk yerle imin M.Ö ortalar ndan ba lamak üzere Myken kolonisi varl ile görüldü ü bilinmektedir. Daha sonra Milet, Atina Kral Kodros un olu Nekus önderli indeki onial lar taraf ndan tekrar kurulmu tur. onia n nen önemli ehir limanlar ndan birisidir. Dört liman vard r. EnparlakdöneminiM.Ö 7. ve 6. yüzy lda ya am t r. Özellikle M.Ö. 650 densonra Karadeniz ve Akdeniz dekikolonilerisayesinde çok zenginle mi tir. M.Ö. 546 da Perslerin elinegeçmi tir. Daha sonra Roma dönemindede ba ms zbir kentolmu tur. Miletenparlakdönemindebirsanatvefelsefemerkezikonumunagelmi tir. Söz konusu dönemde antik ça n yedi bilgesinden Thales, Anaksimenes, Anaksimendros ve Hekataios Milet te ya am ve eserler vermi lerdir. Dönemin ehir planc s Hippodamos da Milet te ya am t rve kendi geli tirdi i, sokaklar n birbirinidik kesti i zgara sistemkent plan n Milet euygulam t r. 24

39 Erken H ristiyanl kdöneminde de önemli bir merkez olan Milet te, yerle im yeri küçülmü, 13. yüzy lda Selçuklu egemenli ine, daha sonra da Osmanl egemenli ine geçmi tir. Ören yerinde bu dönemlerden kalma; Milet Tiyatrosu, FaustinaHamam,agora, törencaddesi, an tsal çe me, gymnasium, VirgiliusCapito, hamam, Türk hamam,athena Tap na stadium, delphinion, limanan t,agora, Zeus Olympios Temenosu, bouleuterion (Senato Binas ), Msr Tanr lar n ntemenosu kal nt lar bulunmaktad r. Milet Müzesi Müze; Ayd n li, Didim lçesi, Balat köyü nün hemen kuzey yak n nda yer alanantik Miletoskentindenad n almaktad r. Didim ve Söke ilçeleri Milet Müzesi nin sorumluluk alan ndad r. Müze koleksiyonunda yakla kolarak 7300 arkeolojik, 93 etnografik, e yak nsikke olmak üzeretoplam üstündeenvanterekaytl eser vard r. Koleksiyondaki eserlerin büyük ksm Milet, Didim ve Priene ören yerlerinden ve buralarda yap lmakta olan kaz lardan gelmi tir. Müzenin en önemli buluntu grubunu Arkaik Dönemeserleriolu turmaktad r. DidimveApollonTap na Apollon Tap na,didim ilçe merkezindedir. Didyma asl nda bir antik kent de il, kutsal bir mahaldir. Miletos tan gelen kutsal yol ile ba lant ya sahip Didyma birkehanet merkezidir. Didymaileilgiliilkyaz l kaynakherodot tur. HerodotM.Ö. 600 lerde MsrKral II. Nekho ve Lidya Kral Kroisos un Didyma daki Apollon mabedine adaklar sunduklar n nakleder. Arkaik devirde çok ünlü olan Apollon un kutsalyeripersler taraf ndanm.ö. 494 de yak lm t r. M.Ö. 311 de tekrar canlanmaya ve mabet yeniden in aedilmeye ba lan r. Seleukoslar döneminde mabet planda de i iklikler yap larak boyutlar büyütülmü tür. Artemis, Zeus, Aphrodite mabetleriyle di er baz yap lar n da bulundu uin aat nroma devrinde de sürdü ü, mabet çevresinde ele geçen kitabelerden anla lmaktad r. M.S. 250 den önce mabet önemini yitirmeye ba lam ve M.S. 385 de Theodosios un emri ile tamamen önemini yitirmi tir. H ristiyanl n yayg nla mas ilezatenbitirilmemi olanmabedinadyton unabirkilise yap lm t r. 25

40 VI. GERMENC K LÇES 7 A. KONUMU Germencik, Ayd n il merkezine 22 km uzakl ktad r. Kuzeyinde zmir, do usunda ncirliova, güneydo usunda Büyük Menderes Nehri ve Koçarl, güneybat s nda isesökeilçesibulunmaktad r. B. KISA TAR H Germencik in en eski yerle im alan, Ortaklar n4km. yak n ndaki antik Magnesia kentidir. M.Ö. 7. yüzy lda Yunanistan n Magnesia yöresinden gelen Aiolial lartarafndankuruldu usöylenir. Pers, SeleukosKrall,BergamaKrall, Makedon mparatorlu u, Roma, Bizans dönemlerini ya am t r. Bizansl lar döneminde psikoposluk merkezidir. Kent 1300 lerde Ayd no ullar hakimiyetine girmi fakat salg nhastal klarsebebiileterkedilerekortadankalkm t r. Germencik ilçesinin Ayd no ullar zaman nda bugünkü konumunun 2km. kuzeyinde De irmencik ad ile kuruldu ubilinmektedir. Osmanl döneminde " neabat" denilenilçeninad dahasonragermencikolarakde i mi tir. lçe 1919 ylnda Yunan i galine u ram t r. galkuvvetlerine kar verilen mücadelenin bölgedekien önemlisimgesicafer Efe ve çetesiolmu tur. Cafer Efe gerçekle tirdi ibask nlar nbirinde yayl mate iile kar la m ve ehit dü mü tür. lçenin i galden kurtuldu u 7 Eylül günü Kurtulu Günü olarak kutlanmaktad r. Çekilen i gal güçlerinin çekilirken bugün Kanl Bahçe ad verilen bölgede katletti i 94 ki i hat ras na ilçede yap lm Kanl bahçe ehitlik An t bulunmaktad r. lçe de bir di er an tda Germencik ilçesi ve köylerinden Çanakkale Sava lar nagiderek ehit dü enaskerler an s na yap lm t r. 7 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r. (Ayd n lkültür ve Turizm Müdürlü ü Resmi Sitesi), ; (Germencik Kaymakaml Resmi Sitesi), ; (Germencik Belediyesi Resmi Sitesi ), ; (T.C. GüneyEge Kalk nma Ajans TR32JeotermalKaynaklar vejeotermal Enerji Kaynaklar Ara t rma Raporu2011); 05/06/

41 19. yüzy l sonlar nda Ayd n iline ba l bir nahiye merkezi olan Germencik, sava sonras 1948 y l nda ilçe merkezi olmu tur. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Germencik in toplam nüfusu ki idir. Hd rbeyli, Mursall ve Ortaklar isminde3beldesi, 6mahallesi, 25 köyübulunmaktad r. Ç. CO RAF ÖZELL KLER lçenin güneydo u snr Büyük MenderesNehridir. lçe Büyük Menderes havzas n n verimli ovas n n üzerinde yer almaktad r. Germencik Ömerbeyli JeotermalSahas ilçenin s n rlar içindedir. D. TARIM YAPISI Türk tar mekonomisinin özellikle incir alan nda % 60' n, zeytin üretiminde ise % 47'sini kar layan Germencik'te ayr ca, pamuk ve tütün yeti tirilmekte, geli mi serac l k, sebzecilik, meyvecilik ve çiçekçilik yap lmaktad r. lçe ekonomisinde en önemli paya sahip olan incir; Ayd niline özgü bir meyve olup, ilin simgesi haline gelmi tir. ltopraklar n n verimli olmas ayr ca havas n n uygunlu u yan nda rutubetin istenilen düzeyde olu u ve rüzgarlar n özellikle incirin olgunla mas ndaki olumlu etkisi Germencik incirinin yüksek nitelikliolmas n sa lamaktad r. lçe ekonomisinde ikinci derecede önemli paya sahip olan tar m ürünü zeytin ve zeytinya, üçüncü ürünise pamuktur. Pamuk, elyaf n nyan sra ya ndan ve küspesindende yararlan lan bir sanayi bitkisidir. Son y llarda birinci ve ikinci ürün olarak ekili i h zla artan m s r n da ilçe ekonomisinde pay h zla yükselmeye ba lam t r. lçede Gümü köy bölgesi serac l k alan nda geli mi tir. Bölgede yakla k 150 dönüm kapal alanda yap lan serac l n jeotermal enerji ile s t lmas, üretim maliyetinin dü ük ancak kazanc n yüksek olmas n sa lamaktad r. 27

42 E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ lçede Akdeniz iklimi özellikleri görülür. Akdeniz ikliminin etkileri, çöküntü ovalar boyunca kydan yer yer km kadar içerilere sokulur. lçede kar ya lar ve donolaylar çok ender görülür. K lar oldukça l man ve yazlar oldukça s cak geçer. F. HAYVANCILIK Germencik te hayvanc l kda önemli bir geçim kayna d r. Hayvan varl say salolarak çok yo unolmamakla birlikte, hayvan ba na dü en verimoldukça yüksektir. lçede adet büyükba hayvan bulunmaktad r. Ayr ca tavukçuluk ve yumurtac l kda yap lmaktad r. G. YERELDE ERLER lçenin ekonomisinin tar madayal olmas sebebi ile yayg nolarak yeti tirilen incir, pamuk ve zeytin ile ilgili sanayi kurulu lar bulunmaktad r. Sera sebzecilik, hayvanc l k, tavukçuluk ve yumurtac l kda yap lmaktad r. Yeralt Zenginlikleri Germencik-Ömerbeyli JeotermalSahas Ayd n n n15 km bat s nda Ömerbeyli-Alangüllü yerle im yerleri snrlar içinde yer alan yüksek scakl kl bir sahad r. Sahada arama ve geli tirme amaçl olarak MTA taraf ndan yllar aras nda 11 adet sondaj çal mas yap lm t r ylnda MTA taraf ndan yap lan jeofizik de erlendirme raporu sonuçlar,germencik jeotermal sahas n nyakla k50 km² lik bir alana yay ld n göstermektedir. DPT ve MTA n n Germencik-Ömerbeyli jeotermal alan yla ilgili olarak yap lan de erlendirmelerine göre bölgede bu kaynaklardan elektrik üretimi, ehir s tmas ve so utmas (Ayd n-germencik-söke- ncirliova), sera s tmas, kurutmac l k, tekstil endüstrisi, so uk hava depolar, termal turizm, termal tesis s t lmas alanlar nda faydalan labilece ibelirtilmi tir. 28

43 Bozköy-ÇamurJeotermalSahas DPT ve MTA n nde erlendirmelerine göre basit kapl ca uygulamalar n n bulundu ubozköy-çamur jeotermal sahas n nmevcut durumunun geli tirilmesiyle termal turizm, termal tesis s tmas,sera s tmas, ehir s tmas alanlar nda jeotermal kaynaklardan faydalan labilece ibelirtilmi tir. Gümü JeotermalSahas Gümü Jeotermal Sahas da ilçe snrlar içerisinde bulunmaktad r. Ortaklar Köyü yak n ndad r. lçenin jeotermal kaynak yönünden çok zengin olmas sebebi ile bölgede çok say da kapl ca tesisi bulunmaktad r. Arkeolojik, Tarihi VeTuristik De erler Magnesia AntikKenti Magnesia antik kenti, Germencik lçesi, Ortaklar Beldesine ba l Tekin Köyü snrlar içinde, Ortaklar-Söke karayolu üzerindedir. Kent efsaneye göre Thessalia dan gelen Magnetler taraf ndan kurulmu tur. Apollon un kehaneti ve yol göstermesi üzerine Anadolu ya gelen Magnetlerin kurduklar ilk Magnesia n nyeri bilinmemektedir. Diodor, MenderesNehrininsürekliyatakde i tiripta mas sonucu meydana gelen salg nhastal klar ve Pers tehlikesine kar,atinal Thibron un kenti M.Ö ta d n yazmaktad r Yeni Magnesia çevresi surla çevrili, yakla k 1300x1100 m2 bir alan kapsayan, zgara planl caddeve sokak sistemine sahip bir kenttir. Priene, Ephesos ve Tralleis üçgeni aras nda ticari ve stratejik aç dan önemli bir konuma sahip oldu u dü ünülmektedir. Magnesia n n zaman m zdaki ünü; tasar m ve uygulamalar yla günümüze kadar ula m olan mimar Hermogenes tenkaynaklanmaktad r y llar aras nda Artemis kutsalalan nda yürütülenkaz çal malar sonucunda tap na n önündeki altar ile agora aras nda mermer dö emeli tören alan ortaya çkart lm t r. Tören alan çevresi boyutlar 3 m.ye ula an tanr kabartmalar yla kapl olup, önünde kurban halkalar yer almaktad r. Magnesia n n di er önemli yap lar ndan biri de bugün mil alt nda kalarak ortadan kaybolmu olan agoras d r. Agora m2 lik boyutu ve 414 sütunu ile dönemin en büyük çar lar aras nda yer almaktayd.magnesia da eski çal malarda Bizans dönemine ait oldu u 29

44 dü ünülen yap n n, y lar nda yap lankaz çal malar sonucu Homeros un Odyseia adl eserinden tan d m zköpek bacakl Skylla n nmaceras n anlatan kabartmalarla betimlenmi ba l klar n kullan ld Roma dönemine ait Çar Bazilikas oldu uanla lm t r. Dini amaçl törenlerde kullan lmak üzere yap lmakta iken heyelan nedeniyle yar mkalm bir yap olan Theatron, 32 ki ilik Latrina (genel tuvalet) ile birlikte Magnesia n n önemli yap lar aras nda yerini alm t r. Magnesia da bugün ksmen görülebilen di er yap lar aras nda ise, Milet teki Faustina Hamam n nbir kopyas olan hamam, Odeon, Stadion, spor a rl kl bir e itim merkezi olan Gymnasion, Romatap na,bizanssuruve5. yy.aaitenineplanl ÇerkezMusaCamiisay labilir. Yerel Lezzetleri Ayd n ilinin genelinde yayg n olan ot kavurmalar (sarma k, kedirgen, dalgan, turp otu gibi), ke kek, k zartma, Germencik ilçesinde de bilinen yöresel bir lezzettir. Yörede me hur olan ve öne ç kandi er bir lezzet Ortaklar Çöp i i dir. Ortaklar beldesinde çöp i yapanpek çok i letme bulunmaktad r. VII. NC RL OVA LÇES 8 A. KONUMU Ayd nil merkezine 11 km uzakl ktad r. Kuzeyinde zmir, do usunda Ayd n merkez ilçesi, güneyinde Koçarl, bat s nda isegermencik ilçesibulunmaktad r. B. KISA TAR H ncirliova bölgesinde Hititler, Frigler, Lidyal lar, onlar, Persler, Büyük skender, Romal lar, Bizansl laregemenolmu lard r. Bumedeniyetlerleilgili, geni kapsaml kaz ve ara t rmalar yap lmam t r. Karaba, Erbeyli ve Ömerbeyli köylerindeadlar bilinmeyentarihikal nt lararastlanmaktad r. 8 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r. ( ncirliova Belediyesi Resmi Sitesi), ;, ( ncirliova Kaymakaml ResmiSitesi), ; 30

45 ncirliova1400 lü yllardanberiyerle imyeridir ylndabucakolmu, 1898 y l nda da belediye te kilat kurulmu tur. Ozamanki ad Karap nar iken 1942 y l nda ncirliova olarak de i tirilmi tir. 4Temmuz 1987 tarihinde de ilçe statüsüne kavu mu tur. Germencik ve ncirliova 26 May s1919 da Yunan kuvvetleritaraf ndan i gal edilmi tir. Yöre halk igale sürekli direnmi, Haziran 1919 tarihlerinde dü mana Erbeyli stasyonunda bir bask n düzenlemi ve çok say da ehit vermi tir. Erbeyli de kaybedilen ehitler ad na ilçede bir an tbulunmaktad r. BüyükTaarruz sonras i gal güçlerinin zmir e do ru geri çekilmesi ile paralelolarak ncirliova da 7 Eylül 1922 tarihinde dü mandan temizlenmi tir. Lozan Antla mas sonras gerçekle en mübadele kapsam nda ncirliova ya da Girit ve di er adalardan gelip yerle enlerolmu tur. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre ncirliova n n toplam nüfusu ki idir. Acarlar isminde 1 beldesi, 6mahallesi, 21köyübulunmaktad r. Ç. CO RAF ÖZELL KLER lçenin yüzölçümü 151 km² olup deniz seviyesinden yüksekli i64 metredir. Ayd n- zmir otoyolu co rafi yap olarak ilçeyi ikiye böler. lçenin kuzey kesimleri da l karazi olup, de i ik oranda meyilli arazilerdir. Güney kesimi ise düz bir yap arzeder. Kuzeyinde Ayd ncevizlida lar,güneyinde isebüyük Menderes Ovas ile çevrilidir. lçenin en önemli akarsuyu Büyük Menderes olup kizdere, Yalk dere ve C l mb z çaylar bu nehre dökülmektedir. D. TARIM YAPISI Ege bölgesinde bulunmas, Akdeniz iklimine sahip olmas, yaz-k tar m yap labilmesi, arazisinin sulak ve ekilebilir olmas nedeniyle ilçe ekonomisinin % 80 i tar ma dayal d r. ncir, zeytin, pamuk, sebze ve meyve yeti tiricili i yap lmaktad r. 31

46 Ayd n zmir Demiryolu nun güneyinde kalan tarla arazilerinin %85 inde pamuk olmak üzere, de i ik oranlarda bu day, arpa, birinci ve ikinci ürün m s r, az miktarda ayçiçe i gibi bitkilerin ekimi yap lmaktad r. DemiryolununKuzeyindekalanarazinin yakla k1-1,5km. geni li indeki k sm nda tamamen meyvecilik hakim olup, bu sahan n kuzeyinde kalan da köylerinde zeytin ve bölgenin en önemli ürünü olan incir yeti tiricili iyo unolarak yap lmaktad r. Narenciye ba taolmak üzere erik, eftali, kay s, üzümgibi meyve çe itleri yeti tiricili i yap lmaktad r. Sebzecilikte en fazla göze çarpan ürünler domates, biber, patl can, bamya, fasulye ve börülcedir. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ lçede Akdeniz klimi hakimdir. Yazlar s cak ve kurak, k lar l kve ya l geçer. Y ll k scakl kortalamas 17.7 C dir. Meteorolojik verilere göre en yüksek s cakl k44 ºC, en dü ük s cakl k 11 ºColarak tespit edilmi tir. Y ll kortalama nispi nem%63dolay ndad r. F. HAYVANCILIK klimin uygun olmas ndan dolay büyükba hayvan yeti tiricili i yap lmaktad r. Büyükba hayvanc l n nyan sra tavukçuluk ve yumurtac l kda son y llarda geli me halindedir. Bölgede ayr ca deve sucu u üretimiyap lmaktad r. G. YERELDE ERLER lçede tar ma dayal olarak küçük ölçekli iletmeler mevcuttur. Mevcut tar msal iletmeler aras nda çrç r fabrikalar, zeytinya fabrikalar, incir ileme ma azalar bulunur. Ayr ca ilçede sanayi sitesi mevcuttur. Sanayi sitesinde imalata yönelik üretim olmay p, bak m-onar m ve in aat sektörüne yönelik i ler yap lmaktad r. lçedebir çok köyüniçmesuyu yeralt sular ilekar lanmaktad r. DeveGüre leri Deve güre lerinin tarihi 19. yüzy l nba lar na kadar uzan r. Otarihlerde zmir yönüne giden kervanlar, eski ad yla Karap nar olan, imdiki ncirliova da konaklamaktad r. Konaklama esnas nda develerin birbiriyle güre tiklerinigörendeve 32

47 sahipleri, develerininbuhareketlerineilgiduymu lar, zamanlabudurumugelenek halinegetirmi lerdir. Önceleri ah slar aras nda iddia yoluylaufak çapl yap landeve güre leri, daha sonralar geni leyerek, toplumsal bir e lence haline gelmi tir. Her y l düzenlenen deve güre lerine, Ayd n ili d ndan Çanakkale, Bal kesir, Denizli, Antalya ve zmir yörelerinden kat l mc lar olmaktad r. Deve güre leri ilçeye hem yöreden hem çevre illerden ziyaretçi çekmekte ve hareket kazand rmaktad r. ncirfestivali lçede 1997 ylndan bu yana ncir Festivali düzenlenmektedir. Festival kapsam nda ilçenin ve incirin tan t m için çe itli etkinlikler düzenlenmekte, üreticiler aras nda en kaliteli inciriyeti tiren üreticiye ödülverilmektedir. Yerel Lezzetleri Ayd n ndi er bölgelerinden ayr lan özel bir yemek olmamakla birlikte ilçede yap lan yöresel yemekler; saç böre i, çingene pilav, pa aböre i, yuvarlama, k rl k zartma, ekmek dolmas,hamur çorbas,ke kek ve ot kavurmalar d r. VIII. KARACASU LÇES 9 A. KONUMU Karacasu, Ayd n il merkezine 85 km uzakl ktad r. Kuzeyinde Kuyucak, bat s ndabozdo an, güneyinde vedo usunda Denizliili bulunmaktad r. B. KISA TAR H Bölgede yerle ik hayat ntam olarak ne zaman ba lad bilinmemektedir. Ancak, Karacasu AfrodisiasAntik Kentive çevresinde bulunantarihieserlerden lçenintarihinin5-6bin y l öncesinekadaruzand de erlendirilmektedir. 9 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r., (Aphrodisias Antik Kenti Web Sitesi ); ; (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü Resmi Sitesi), ; ZM_RAPORU-MART_2012.pdf (Nazilli Ticaret Odas Bölge Turizm Raporu Mart 2012), 03/06/2012; (Ayd n lkültürveturizmmüdürlü ü ResmiSitesi),

48 Bizans kaynaklar na göre, ilçe ve çevresinin Türklerin eline geçi ive Türk boylar n nbölgede iskan 1071 Malazgirt Meydan Sava sonras na rastlar. Tarihi kaynaklardan, Selçuklu kabilelerinden Da han sülalesine mensup Eymür A iretinin Ataeymir Beldesinin bulundu uyerde yerle mi oldu u; Ayhan Kabilesi Yaz rl Boyunun Yaz rköyüve civar n yurt edindikleri; bu boylardan gelen "Karasül" Oyma n nise, "Karacasu Köyü"nü kurduklar anla lmaktad r yüzy llar aras nda bölge dört kez Selçuklular neline geçmi ve Karacasu topraklar Türkmen boylar nca iskan edilmi ;bölgeye, bir süre Mente e Beyli i, daha sonra da Ayd no ullar Beyli iegemen olmu tur tarihinde II. Murat, Karacasu topraklar n Osmanl mparatorlu u'na katm ; 1864 y lnda Nazilli'ye ba l bucakolankaracasu, 1867tarihindenitibarenilçe olarak Ayd niline ba lanm t r. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Karacasu nun toplam nüfusu ki idir. Ataeymir, Geyre, Yenice isminde3beldesi, 6mahallesi, 27 köyübulunmaktad r. Ç. CO RAF ÖZELL KLER Karacasu lçesi, do usunda bulunan Babada ile bat s nda bulunan Kar ncal Da aras ndakalanve yer yer da l kve engebeli bir araziyap s na sahip yakla k40 kmuzunlu undakivadidekurulmu tur. lçenin en önemli akarsuyu Dedeler Köyünden çkp Büyük Menderes Irma nadökülendandalaz Çay 'd r. lçenin rak m 600 metre olup en yüksek noktas Kar ncal Da 'd r. lçenin yüzölçümü, 782 km² dir. D. TARIM YAPISI Da l kve ormanl kalanlar n çoklu usebebiyle tar malanlar küçük çapl d r. Tar mfaaliyetleri aras nda meyvecilik ba ta gelmektedir. lçe elma yeti tiricili i yönünden önemli bir potansiyele sahiptir. Buna ilave olarak zeytin, incir, üzüm, nar, eftali veceviz yeti tirilen ba l catar msal ürünlerdir. 34

49 Tarla ziraat aç s ndan tütün önemli bir yer tutmaktad r. Di er tarla bitkilerinden bu day, arpa, m s r, pamuk ve yem bitkileriekili ide mevcuttur. lçede toplam dekarl k genel tar m arazisi mevcuttur. Sulanan tar m arazisimiktar dekar ve k raç arazimiktar dekard r. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ lçenin iklimi, Akdeniz iklimi özelliklerini ta maktad r. Ancak, rak m n k smen yüksek olmas nedeniyle, Ayd nilinin di er bölgelerine göre k mevsimi dahaso uk, yaz mevsimiisedahaserinvekurakt r. F. HAYVANCILIK Ekonomik alanda önemli bir geçim kayna da hayvanc l kt r. Ancak, mera alanlar n nyetersizli i, et ve sütürünlerinin dü ük fiyatlarla al c bulmas ve girdi fiyatlar n n yüksekli i hayvan mevcudunun yllar itibariyle azalmas na sebep olmu tur. G. YERELDE ERLER lçede so uk hava depolar, zeytinya fabrikalar gibi tar ma dayal i letmeler mevcuttur. Yine tar m ürünlerine ba l olarak nakliyecilik ve meyve-sebze ticaretisözkonusudur. Ayr ca dericilik, seramikçilik, zeytin i letmecili ive dokumac l ken önemli sanayi kollar n nba ndan gelmektedir. De i ik kapasitede deri ileme atölyeleri mevcuttur. Hali haz rda küçük veya orta ölçekli 12 deri, 25 seramik ve 7zeytin i letmesi mevcuttur. Ayn zamanda, evlerde zeytin iletmecili i yap lmaktad r. Dokumac l kise daha çok aile i letmesi olarak geleneksel bir ekilde yürütülen bir u ra alan d r. Özellikle, Ataköy, I klar, Yeniköy, Palamutçuk ve Dikmen köylerinde çok say da tamotomatik dokuma tezgah vard r. Yeralt Zenginlikleri Karacasu Dedeler köyünde iyi kaliteli içeri iolan diyatomit yata nda zaman zaman i leme yap lmaktad r. Mermer aç s ndan Karacasu ilçesi önemlipotansiyellere sahiptir. lçede Geyre, Tepecik, Hangedi i ve Nargedik sahalar nda toplam 30 milyon m3 potansiyel mermer rezervi tespit edilmi tir. Bu sahalarda özel sektör 35

50 taraf ndan i letme yap lmaktad r. lçede Göztepe ve Bölükard ç ta i letilen z mpara yataklar bulunmaktad r. El Sanatlar Çömlekçilik Yörede 200 yll kgelene iolan bir el sanat d r. Yörede bulunan Kar ncal Da ndan ç kar lan ve demir oksit oran çok yüksek olan k rm z toprak ile yap lan çömleklerin rengi herhangi bir boya ya da vernik i lemi görmeden sadece f r nlanmak suretiyle yöreye özgü krm z rengini almaktad r. Toprak, killi olmas sebebi ile su geçirmemektedir ve testi yap m na uygundur. Yakla k35 ustan n çal t atölyeler ilçenin bir mahallesinde toplu halde bulunmaktad r. Üretimsüreci, topra nelenmesinden çamur halinegetirilmesineve tezgahta ilenerekson ürün halinegelmesinekadar tamamengelenekselmetotla yap lmaktad r. Dericilik lçe ekonomisi için önemli bir girdi olu turmaktad r. Hayvandan ç kan ham derinin kuma haline gelene dek geçirdi i sürecin tamam Karacasu daki i letmelerde gerçekle mektedir. Hem yurt içihem yurt d sat olmas nda ra men ilçede derinin ürün haline getirildi ive pazarland bir i letme sözkonusu de ildir. Sadece Adnan Menderes Üniversitesi Karacasu Meslek Yüksek Okulu Dericilik BölümündeKaracasuderisiileyap lm ürünlerkstl say damevcuttur. Arkeolojik, Tarihi VeTuristik De erler Afrodisias Ören Yeri ve Müzesi Karacasu lçesi büyük bir turizm potansiyeline sahiptir. lçeye 13 km mesafede Geyre Beldesinde bulunan Afrodisias Ören Yeri ve Müzesi, Türkiye'nin ve dünyan nsay l müzelerindenve örenyerlerinden biriolup ylda yakla k yerlive yabanc turist taraf ndanziyaret edilmektedir. Ad n ak ve güzellik tanr ças Aphrodite den alan Aphrodisias özellikle Roma ça nda Aphrodite tap n m ile ünlenmi antik bir kent olup, günümüzde de çok iyi korunmu an tyap lar ile Türkiye nin en önemli arkeolojik yerlerinden biridir. 36

51 Sonrakidevirlerde üzerine tiyatro yap lan höyük, M.Ö lere kadar giden prehistorik bir yerle medir. M.Ö. 6. yüzy lda Aphrodisias küçük bir köydür. lk Aphrodithe tap na da bu devirde yap lm t r. Bu görünüm M.Ö. 2. yüzy lda zgara planl kentinkurulu uilede i mi tir. Budevirdekentte, yakla kbirkilometrelikbir alana yay lm civar nda insan ya amaktad r. M.Ö. 1. yüzy lda Roma mparatoru Augustus Aphrodisias ehrini ki isel korumas alt na alm t r. Bugün ayaktakalanan tlarondansonrakiikiyüzy liçinde yap lm t r. Tiyatro ve tap nak aras nda etraf sütunlarla çevrili iki meydan planlanm t r. (Tiberius Portikosu ve Agora). Antik dünyan nen iyi korunmu stadyumu ise kentin kuzey ucunda yer almaktad r. M.S. 3. yüzy l n sonlar nda Aphrodisias Roma mparatorlu unun Karia Eyaletinin ba kentiolmu tur. M.S. 4yüzy l nortalar nda da kentinetraf surla çevrilmi tir. Bu kent antikça n önde gelen mimarl k, sanat, heykeltra l kve tap nma merkezlerindendir. Yap lan arkeolojik ara t rmalar sonucunda tp ve astronomi alanlar nda da çal malar yap ld belirlenmi tir. Kentte görülebilecek ba l ca yap kal nt lar,m.s. 2. yüzy lda mparator Hadrianus zaman nda yap lan hamam, büyük havuzlu agora, M.Ö. 1. yüzy lda Tanr ça Aphrodite için yap lan tap nak, stadyum, tiyatro,tiyatro hamam,odeon, piskopossaray,felsefe okuludur. Bölge Bronz Ça içinde önemli bir yerle imalan d r. Afrodisias Örenyeri içinde bulunan ve Arkeolojik ara t rmalar yap lan Akropol ve Pekmez Tepe höyükleri, Bronz Ça n n bütün tabakalar n kapsayan önemli buluntular vermi lerdir. Afrodisias kaz lar nda, Akropol Tepe Höyü ü ve Afrodit Tap na çevresindedemir Ça,Lidyatipiseramik verentabakalar, Arkaik ve Klasik Dönem yerle imitespit edilmi tir. M.Ö. birincibin y liçindebölgeninen önemliantikkenti olan Afrodisias ta Ön Asya kökenli Tanr ça tar, Asterte, Anadolu kökenli Tanr ça Kybele ve Grek kökenli Tanr ça Afrodit kültlerinin birle mesinden olu an do ave bereket tanr ças nitelikli Afrodisias Afrodit i kültü geli meye ba lam ve Afrodit Tap na kurularak ehir birkült (inanç) merkezihalinegelmi tir. 37

52 Do algüzellikler Çamaras Köyünde bulunan ve henüz turizme aç lmayan S rtlanini Ma aras ve ayr ca Bahçeköy elalesi görülmeye de er do al güzelliklerdir. Ayd nilinin en yüksek yerle imbirimiolankaracasu, yaylaturizmi aç s ndanda önemta maktad r. Özellikle yazaylar nda ilçe, ilve ilçelerden çoksay daziyaretçialmaktad r. Yerel Lezzetleri Karacasu Pideleri ve Pidecileri Ayd n nbirçok ilçesinde oldu ugibikaracasu da pidekonusunda çok iddial ilçelerden birisidir fakat Karacasu nun iddias sadece pideler anlam nda de ildir. letmelerle ve ilçenin yöneticileri ile yap lansöyle ilerde di er ilçelerdeki ustalar n Karacasukökenlioldu ubilgisial nm t r. Birba kadeyi lekaracasuhempideleri ile hempideustalar ile sektörde iddial d r. IX. KARPUZLU LÇES 10 A. KONUMU Karpuzlu, Ayd nil merkezine 54 km uzakl ktad r. Bat s ve kuzeybat s nda Koçarl,do usu vekuzeydo usunda Çine, güneyinde Mu la ili bulunmaktad r. B. KISA TAR H Bölgedekieneskiyerle imizlerikariadevletineaittir. BölgeKarial lardan sonra Pers, Roma, Bizans dönemlerini ya am t r. Ayd no ullar ve Mente o ullar n n bölgeye hakim olmas 14. yüzy la denk gelmektedir. Ayn yüzy l nsonundaisebölgeosmanl hakimiyetinegirmi tir. 10 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r., (Ayd n Valili i Resmi Sitesi), ;, (Karpuzlu Kaymakaml Resmi Sitesi), ; (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü Resmi Sitesi), ; n lkültürveturizmmüdürlü ü ResmiSitesi ),

53 Karpuzlu yerle imi ilk önce Dolamanl mevkiinde kurulmu, daha sonra bugünkü alana yerle ilmi tir. lk ad Demircidere olup, y l ndabelediye Te kilat kurulduktansonrakarpuzluolarakde i tirilmi tir. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Karpuzlu nun toplam nüfusu ki idir. 4mahallesi, 19 köyü bulunmaktad r. Ç. CO RAF ÖZELL KLER lçenin iki önemli da Gökbel ve Be parmak Da lar d r. lçeye ad n da veren verimli Karpuzlu ovas her tür tar m faaliyetine imkan sa lamaktad r. D. TARIM YAPISI lçe ekonomisi genel olarak tar ma dayal d r. Nüfusun büyük ço unlu u geçimini tar msal faaliyetlerle sa lamaktad r. lçede ana tar m ürünleri zeytin ve pamuktur. Ayr ca msr, bu day, susam, börülce, ve karpuz yeti tirilmekte, tarla sebzecili ide yap lmaktad r. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ lçe nin genel bitki örtüsü çam orman (k z lçam, karaçam, fst kçam ) ve zeytinlikler ile tipik Akdeniz bitkileri olan makilerdir. Yazlar scak ve ya s z, k lar l kve ya l Akdeniz iklimi hükümsürmektedir. F. HAYVANCILIK Bölgede büyükba ve küçükba hayvanc l kyap lmaktad r. Da köylerinde ve özellikle Tekeler Köyü civar nda ar c l k yayg nd r. Bölgedekido albitki örtüsüneparalelolarak ÇamBal,Kargan (Karaba Otu) ve Hay tbal üretilmektedir. eklindedir. G. YERELDE ERLER Bölgedeki ticari faaliyetler yayg n üretilen tar m ürünlerine ba l i letmeler 39

54 Yeralt Zenginlikleri Bölgede feldispat ve kuvars yataklar mevcuttur. Arkeolojik, Tarihi VeTuristik De erler Alinda Antik Kenti Karpuzlu ilçesinde yer alan Alinda, önemli Karia kentlerinden biridir. Bugünkü Karpuzlu yerle iminin kuzeybat s nda bulunmaktad r. Karia prensesi adan nyönetiminin kendisine b rak lmas yönünde bir anla ma yaparak kenti buraya gelen Büyük skender e teslim etmi tir. Alinda bir süre Aleksandria olarak adland r lm t r. Bu dönemde Alinda kenti Grek kültünü benimsemi, Roma döneminde de önemini sürdüren kent M.S. 3. yüzy la kadar kendi ad na para basm t r. Alinda Bizans döneminde Aphrodisias Metropolitli ine ba l piskoposluk merkeziolmu tur. Alindakentininetraf birsur ile çevrilidir. Surduvarlar yerelgranit ta ndan yap lm t r. Oldukça iyi korunmu durumdaki sur duvarlar yer yer kulelerle desteklenmi tir. Kente su sa layan su kemerleri de yer yer korunmu durumdad r. Akropolün bat s ndaki su kemeri dört ayak üzerine oturmu yuvarlak kemerli bulunmaktad r. Alinda da bugünde ayakta kalan en önemli yap Agora d r. Dikdörtgen planl yap n ngüneyinde üst kat stoa olarak düzenlenmi pazar yap s yer al r. Do u Bat yönünde uzanan yap üç katl d r. Akropolüngüneybat ete inde tiyatro yer al r. Tiyatro Roma döneminde de ilavelerle kullan lm t r. Akropolde yaln zplan belliolacak durumda ikiadet tap naktemeli yer almaktad r. Yerel Lezzetler lçeye özgü bir lezzet olmamas na kar n di er Ayd n ilçelerinde de yap lmakta olan yemekler yap lmaktad r. Bunlara örnek olarak saç böre i, ot kavurmalar,pelvize tatl s,börülce yemekleri, kuru biber kavlatmas,odun ate inde sebze k zartmas say labilir. Ayr ca Karpuzlu ilçesinde yerel ad yla Filiskin olarak nitelendirilenfiliskin(yarpuz) bitki çay tüketimifazlad r. 40

55 X. KOÇARLI LÇES 11 A. KONUMU Koçarl, Ayd n il merkezine 21 km uzakl ktad r. Kuzeyinde Germencik, ncirliova ve Ayd nmerkez ilçesi, do usunda Çine ve Karpuzlu, güneyinde Mu la, bat s nda isesökeilçesibulunmaktad r. B. KISA TAR H Yörenin bilinen ilk sahipleri, M.Ö. 300 yllar na kadar ya ad san lan ve bugünkü Mersinbeleni Köyü nün güneyindeki harabelerde ya ad tespit edilen Karia l Amyzonlar d r. Bu dönemde bölge, Büyük skender in komutanlar ndan Antiyöküs idaresinde 150 ylkadar kalm, daha sonra Roma mparatorlu u döneminiya am,1260 y lnda AnadoluSelçukluDevleti ninegemenli inegirmi, Anadolu Selçuklu Devleti nin da lmas ndan sonra ise bir süre Mente eo ullar Beyli i nin yönetiminde kalan Koçarl ve civar,sultan Çelebi Mehmet taraf ndan Osmanl topraklar nakat lm t r. Koçarl ad ;bir rivayete göre Koçarl ya yerle en ki ilerin eski yerle im yeri olan Kaçkar, Kaçkarl dan, di er bir rivayete göre ise göçebe olu lar ndan dolay Göçerler kelimesindengelmektedir. KanunîSultanSüleyman n, 1522 y l nda Rodos Seferi ne ç karkenordusuyla Koçarl dolaylar nda konaklad bilinmektedir. Bölgeden Kanuni ile birlikte Rodos Seferine giden Türk Airet Reisi Mehmet Bey e sefer dönü ü Sar çay, Büyük Menderes ve Çine Çay aras nda kalan arazi Kanuni taraf ndan ba lan r. Cihano ullar bölgeye yerle ir ve günümüze kadar ula m olan ilçe merkezindeki kuleyiin aederler. 11 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r. (Koçarl Belediyesi Resmi Sitesi), 01/06/2012; kocarli.gov.tr/nufus_ve_ekonomi.html, (Koçarl Kaymakaml Resmi Sitesi), ; (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü ResmiSitesi),

56 Yunanl lar n27may s1919 da Ayd n i galiile talyandenetimindebulunan Koçarl ya BüyükMenderes nehrini aarak göç edenler de olmu tur. Koçarl,II. Me rutiyet e kadar (1908) köyolarak yönetilmi tir. Me rutiyetten sonra, co rafi konumu sebebiile bucak haline getirilmi,1nisan1946 y l nda ise ilçe olmu tur. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Koçarl n ntoplam nüfusu ki idir. B y kl veyeniköy isminde 2beldesi, 5mahallesi, 44 köyübulunmaktad r. Ç. CO RAF ÖZELL KLER lçe Türkiye nin en verimliovalar ndan biriolan BüyükMenderesOvas n n güneyinde kurulmu tur. Denizden yüksekli i61 metre olan ilçe 534 km² alana sahiptir. lçeninovalar,büyük MenderesOvalar olarak an l r. Bu ovalar bulunduklar kasaba ve köylerin adlar ile isimlendirilmi lerdir; do uda Halilbeyli, Çakmar, Cincin, Boydere, Çak rbeyli, Bo aziçi, Orhaniye Ovalar, bat da Büyükdere, ahinciler, Sobuca Dedeköy, Tekeli, Güdü lü, Yeniköy, B y kl,kasaplar, Ya hanl, Haydarl Ovalar bulunmaktad r. Da l k k s mlarda ise Be parmak Da lar aras nda geni çe düzlüklere rastlanmaktad r. Astune Yaylas, Çulhalar Yaylas ve MersinbelenYaylas,bölgenin önemli yaylalar d r. Bölgenin en önemli akarsuyu üphesiz ncirliova ve Koçarl aras nda snr durumundakibüyük MenderesNehri dir. Bunun yan ndaküçükçayvederelerde bölgeninsuzenginli inekatkdabulunurlar. Boyderesi, Cincin, Çakmar, Koçarl, lhanl,büyükdere, Güdü lü dereleri d nda, Çine çay,sar çay bölgenin önemli su kaynaklar d r. D. TARIM YAPISI Ayd nilinin en eski yerle im yerlerinden biri olan Koçarl da pamuk ve zeytin ekonominin temelini te kil eder. Bunlar n yan sra incir, kestane, sera sebzecili ive hayvanc l kda geli mi tir. Özellikle da köylerinde yer alan fst k çamlar, hektar alan kaplamakta ve bu köylerde ya ayan vatanda lar m ziçin 42

57 önemli bir gelir kalemi olu turmaktad r. Çam fst arpa, ayçiçe ide bölgede yeti tirilentar m ürünleridir. yan nda bu day, üzüm, msr, Da l kbölgelerde yo un olarak yeti en kekik, karaba otu, defne yapra ve s rgan halk taraf ndan toplanarak çe itli sanayi dallar na sat lmaktad r fakat bu konuda herhangibir birlik ya da örgütlenme sözkonusu de ildir. lçenin ovalar nda özellikle Yeniköy ve Bykl beldelerinde kavun yeti tiricili isözkonusudur fakat çiftçinin ürününsaklanmas ve pazarlanmas ile ilgili sorunlar mevcuttur. Bu konuda da yine herhangi bir birlik ya da örgütlenme söz konusu de ildir. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ lçede Akdeniz iklimi hakimdir. Yazlar scak ve kurak, k lar ise l k ve ya l geçer. Koçarl n nbitki örtüsü, da lar ndaki zeytin ve f st k çamlar ile kapl ormanlar d r. F st k çam,bölgenin ormandokusundakien önemli a açt r. F. HAYVANCILIK lçenin da l kkesimlerine ar c l kve hayvanc l k yap lmaktad r. Bölgenin da l k kesimlerinde yo un bir ekilde yeti en karaba otu (kargan) ve hay t bitkisindenkargan ve hay tbal, çam a açlar n nalt nda yeti en püren bitkisinden ise pürenbal üretimi imkan mevcuttur. Son yllarda bölgede Karya koyun yeti tiricili iyap lmaktad r. Bu konuda Kas m 2011 de Koçarl lçe Gda Tar m ve Hayvanc l k Müdürlü ü taraf ndan geli tirilip finansal deste ikaymakaml ksosyal Yard mla ma ve Dayan ma Vakf taraf ndan sa lanan Karya Koyun Projesi kapsam nda ye il kart düzeyinde gelire sahipvatanda larayeti tirmesiiçinkarya rk koyunteminedilmi tir. G. YERELDE ERLER Bölgede tar ma dayal bir sanayiden bahsedebiliriz. Zeytinya fabrikalar, salamurhane ve tar mmakineleride ekonomiye önemlikatk lar sa lamaktad r. 43

58 Yeralt Zenginlikleri Bölgede alt n, bak r, kur un, çinko, demir gibi metalik maden olu umlar söz konusudur. Çine, Bozdo an ve Koçarl ilçelerinde bir k sm i letilmekte olan kuvars yataklar mevcuttur. Koçarl Çavdar Küçükçavdar sahas nda muhtemel uranyum rezervitespit edilmi tir. GelenekselDe erler Ayd n nbirçok ilçesi için bir gelenek haline gelmi olan deve güre leri, Koçarl ilçesinde dehaydarl beldesinde düzenlenmektedir. Deve güre leribölgeye hem yöreden hem çevre illerden gelen kat l mc larla turistik bir hareketlilik kazand rmaktad r. El Sanatlar Yöre kad nlar ; i ne oyas, kaneviçe, dantel türünde el i leri yapmaktad r fakat projekapsam nda yap lan ziyaretlerde gerek teknik, gerek çe it olarak yöreye özgü bir elsanat na rastlanmam t r. Arkeolojik, Tarihi VeTuristik De erler Amyzon Antik Kenti Bugün Karpuzlu lçesi nde yeralanantik Alinda kentininkuzeyindeyüksek ve sarp kayal kbir yerde kurulmu eski bir Karia kentidir. Günümüzde Koçarl lçesi nin 30 km. güneyindeki Akmescit Köyü snrlar içindedir. Maz n Kalesi ismiylean lmaktad r. M.Ö. III. yüzy lda Ptolenoslar nba da olan Amyzon, Roma devrinde de ya amayadevametmi vedahasonrabirpsipokoslukmerkeziolmu tur. Antik kentin kal nt lar günümüzde görülebilir durumdad r. Kentin etraf n izodomik regtogonal ekilde örülmü çok güzel ta içili i gösteren bir sur ku atmaktad r. Kentin önemli ikinci kal nt s yaz tlar nanlatt na göre Apollo ve Artemis e ait olmas gereken tap nakt r. Tap nak tamamen ykld için plan hakk nda bir eysöylemekpek mümkünde ildir. 44

59 Cihano lu Kulesi yllar nda Cihanzade brahim A ataraf ndan yapt r lm,1960 l y llardarestoreedilmi tir. Kuleyide içine alancihanzadeler e ait bahçedekikonak 1949 ylnda çkan bir yang nda külolunca yerine yenisi in aedilmi tir. Bu bahçede ayn zamanda bölgeninilktatl su çe mesidebulunmaktad r. Cihanzade Mustafa Camii Koçarl ilçe merkezindedir ylnda mescit olarak in aedilen bugünkü Cihano lu Camii, 1773 y l nda Koçarl e raf ndancihanzade Mustafa Beytaraf ndan camii haline getirilmi tir. lk kez 1784 ylnda, ikinci kez 1834 ylnda tamir görmü tür. Mihrab n üzerine bir talyan ressam taraf ndan Mekke panoramas i lenmi tir. Barok üslupta ilenmi mermer mimberi gerçekten görülmeye de er niteliklere sahiptir. Ah ap ilemeli giri kap s nda ah ap süsleme ve oymac l k sanat n ntüminceliklerinigörmek mümkündür. Yerel Lezzetleri Koçarl ilçe merkezindeki birçok evde ve da köylerinde ekmek, özel yöntemlerle haz rlan r. Buralarda ekmek, sac üzerinde pi irilir. lçede ot a rl kl bir beslenme al kanl söz konusudur. Özel günlerde, dü ünlerde ve yemekli toplant larda yemek listesinin ba nda et ve bu day ndövülmesi ile yap lan ke kek bulunmaktad r. Bunun d nda yöreye özgü di er yemekler; Pa aböre i, Yuvarlama, Tand rkebap, Kulak Çorbas,Etli Enginar, Arapsaç, Zeytinya l Börülce, Zeytinya l K rl K zartma, Patl can Kavurma, Kedirgen, Sarma k Kavurma, Nohutlu Kereviz, mam Bay ld, Ev Makarnas, Turp Otu Salatas, rmik Helvas, Czd rma, Sallama, Pelte, Gatmer, Ç lb r, Kapama, Saç Böre i dir. 45

60 XI. KÖ K LÇES 12 A. KONUMU lçe, güneyde Dalama beldesi, bat da Umurlu beldesi, do uda Sultanhisar ilçesi, kuzeyde ise zmir in Ödemi ve Beyda ilçeleri ile kom udur. Ayd nil merkezine 18 kmuzakl ktad rve Ayd n Denizlikara yolu üzerinde yer almaktad r. B. KISATAR H Ara t rmalara göre birçok uygarl nizlerini ta yan yöre, s ras yla Hitit (Eti) Frigya, Lidya, Pers, Makedonya mparatorlu u, BergamaKrall,RomaveBizans dönemleriniya am t r. Bizanssonras bölgedeanadoluselçuklular hükümsürmü, Anadolu Selçuklu hâkimiyetinin zay flad dönemde ise Mente e ve Germiyan Beylikleri kurulmu tur. Ayd no lu Mehmet Bey in döneminde Kö k ile birlikte Karacasu, Bozdo an, Atça, Sultanhisar, Umurlu ve yöresi Ayd no ullar n n hakimiyetine geçmi tir da Ayd no ullar Beyli inin topraklar n nkesin olarak Osmanl Devletinekat lmas ilebirliktebölgedeosmanl egemenli inegirmi tir. I. Dünya Sava ve Milli Mücadele y llar nda en çetin, en ac mas zolaylar n ya and bölge, efe vezeybeklerin üstün gayretlerive vatanperverliklerisayesinde 6 Eylül 1922 tarihinde i galden kurtar lm t r. Bu nedenle, 6Eylül Kö k ün Kurtulu Günü olarak çe itli törenlerle kutlanmaktad r. 20 May s 1990 tarihinde ilçe olmu tur. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerinegöre Kö k üntoplamnüfusu27.231ki idir. lçenin4mahallesi, 24köyü bulunmaktad r. 12 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r., (Ayd n Valili i Resmi Sitesi), ; (Kö k Kaymakaml Resmi Sitesi), ; (Kö k Belediyesi Resmi Sitesi), 23/05/2012; 46

61 Ç. CO RAF ÖZELL KLER lçenin alan 188 km² olup, Büyük Menderes çöküntü hende inde, Büyük Menderes in kuzeyinde konumlanm t r. Denizden yüksekli i 65 metredir. Güneyiovaolan ilçenin kuzeyegittikçe daha engebeli ve yüksek bir arazi yap s na sahip oldu ugörülmektedir. lçenin kuzeyinde do u-bat yönünde uzanan Ayd nda lar bulunur. Güneyinde Menderes Nehri ve Mente eda lar ile çevrili olan Kö k, Büyük Menderes çöküntü ovas nda yer al r. Kö kovas Büyük Menderes Nehrininson2500 y ldanberita d alüvyonlarladolmu tur. lçede bulunan en önemli akarsu, ovan nyüzeyinde do u-bat do rultusunda uzananveegedenizinedökülenbüyük MenderesNehrive ilçeninkuzeyinden Ayd nda lar ndan do an, güneye do ru akan ve Büyük Menderes te son bulan Ba çay rderesidir. Ayr ca ilçe s n rlar içerisinde EthembeyGölüve YavuzköyGölü bulunmaktad r. D. TARIM YAPISI Kö k ilçesinde iklimin elveri lili i sayesinde çok çe itli tar m ürünleri yeti tirilmekte ve hem içhem d piyasaya sürülmektedir. Akdeniz ikliminin ilçede hâkim olmas, ilçe topraklar n noldukça verimli olmas ve elde edilen ürünlerinkaliteliolmas gibi nedenlerle ilçede ya ayanhalk tar mfaaliyetlerine büyük önem vermektedir. Büyük Menderes Nehri, sulama kanallar ve yeralt suyununzenginli itar mda çe itlili iartt rm t r. Kö kyavuzköy e yak nalanlarda yap lan sondaj çal malar nda 980 m. ile 1300 m. aras nda dört adet jeotermal kuyu aç lm t r. Buradan elde edilen s cak su, elektrik enerjisi üretmede kullan lmakta olup ayr ca tar msal amaçl kullan lmas da planlanmaktad r. lçe merkezi ve ova köylerinde narenciye, pamuk, m s r; yüksek arazi yap s olan köylerde önemli miktarda zeytin, incir, kestane, ceviz, elma gibi ürünler üretilmektedir. Ayr ca önem sras na göre karpuz, erik, eftali, bu day, arpa gibi ürünler de yeti tirilmektedir. 47

62 Zeytin ve zeytinya,ilçe içinoldukça de erlidir. lçe ekonomisinde önemli bir yere sahip olan zeytin üretiminin % 70 i ya, %30 u salamura olarak de erlendirilmektedir. Kontinü sistem zeytinya fabrikalar n n say s nda art görülmektedir. ncir, ilçe ekonomisine katk s ve yeti me alan n ngeni li i aç s ndan ikinci s rada bulunmaktad r. ncir a açlar, yakla k olarak 2500 hektarl k alan kapsamaktad r. Bu sahadan ylda 8500 ton kuru incir meyvesi elde edilmektedir. Ayr cadi erkom uilçelerdendeyakla kolarak7000toncivar ndakuru incirilçede i lenmektedir. Kestane, ilçeye önemli miktarda girdi sa lamas bak m ndan Kö kilçesinin ekonomisi için oldukça önemlidir. Kö k, gerek kestane a aç varl gerekse üretim yönünden Ayd nilinde 3. s rada yer almaktad r. Ayd nili ise ülkemizde 1. s radad r. Kestane, Sar çam, Mente eler, Kzlcaköy, Kran, Ketenyeri, Karatepe, Gökgiri, Cumayan,Ba çay r, AkçaköyveAhatlarköylerindeyo unolarakyeti tirilmektedir. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ Kö kilçesinde ve çevresinde Akdeniz iklimi görülür. lçede yazlar s cak ve kurak, k lar ise l kve ya l geçer. lçedeki en s cak ay Temmuz, en so uk ay ise Ocak ay d r. lçeye y ll k400 mmile 700 mmaras nda ya dü tü ü görülmektedir. klime ba l olarak, ilçede hâkim olan bitki örtüsü, Akdeniz ikliminin tipik bitki örtüsü olan makidir. Bu bitki örtüsü metreye kadar yayg nolarak görülür. 800 metreye kadar kz lçam, 900 metreye kadar fst k çam,450 metreye kadar p rnal me esi ve 700 metreyekadar zeytin delicesigörülür. Kekik, sarma kve kendirgengibiotsubitkiler ilçedeoldukça yayg nd r. F. HAYVANCILIK lçe ekonomisi genel olarak tar ma dayal olmas na ra men, ilçede büyükve küçükba hayvanc l k da yap lmaktad r. S rc l k ova köylerinde daha çok süt s rc l olarak yap lmaktad r. lçenin önemligelir kaynaklar ndan biride ar c l kt r. 48

63 G. YERELDE ERLER Kö kilçesinde, sanayile me ve ticaret, tar msal üretime ba l olarak geli me göstermekte, orta ve küçükölçekli i letmelerin say s n nartt görülmektedir. lçede tar msal ürünlerin i lenmesi, paketlenmesi ve pazarlamas alanlar nda onlarca firma, fabrika veya küçük i letme halinde faaliyet göstermektedir. Yeralt Zenginlikleri lçe, elektrik enerjisi üretimi ve tar malanlar nda kullan labilecek önemli jeotermal enerji kaynaklar na sahiptir. Bu ba lamda, Ayd n-salavatl Jeotermal Sahas 8,5 MWe Jeotermal Santrali Projesi haz rlanm t r. Bu proje kapmas nda, Ayd nili, Sultanhisar ve Kö k lçeleri hudutlar içerisinde yat r myap lmaktad r. lk a amada yat r m tamamlanan pilot tesis mevcut AS-1 ve As-2 no lu iki üretim kuyusunun üretiminikullanacakt r. Salavatl jeotermalsahas n nrezervzenginli inin bulunmas, bölgede Ayd n-kö k htisas Organize Sera Bölgesi olu umunu h zland rmakta ve bu yöndekiproje çal malar devametmektedir. GelenekselDe erler DeveGüre leri Kö k te ve Ayd n ndi er ilçelerinde yap lan bu geleneksel halk e lencesinin amac,daha çok toplumsal bir dayan ma ve kültürel etkile imdir. lk olarak 210 y l kadar önce organize edilmi ve düzenlenmi tir. Deve güre leri, tek hörgüçlü di iyoz develer ile "buhur" ad verilen çift hörgüçlü erkek develerin e le mesinden meydana gelen ve "tülü" ad verilen erkek develer aras nda yap l r. Güre ler genellikle Aral k, Ocak, ubat aylar nda düzenlenir. El Sanatlar ne oyalar (iplik-ipek), grep oyalar,kefiye oyalar,havut yap m,semereyer yap m, a aç i leri (a zl k, be ik, biblo, çocuk oyunca ), has rdokumac l, sepet yap m yöredekielsanatlar n nba l calar d r. Kö k ilçesi Çiftlik Köyünde gelin olan kzlar kna gecesinde yörenin geleneksel kyafeti üzerine ya da gelinlikle birlikte aksesuar olarak gelin grebi denilen bir ba örtüsü takmaktad rlar. Bu örtünün kenar nda Kirpikli Pat da denilen 49

64 Gelin Grep Oyas olarak da adland r lan bir çe it i ne oyas bulunmaktad r. Çiçek çiçek i lenmekte olan bu oyan n özelli i çiçekler ve yapraklar netraf na dik durmas için at kuyru u k l geçirilmesidir. Bu oyay yörede yapan birkaç kad n kalm t r. Yerel Lezzetleri Ayd n ndi er ilçelerinde de bilinen yöresel lezzetlerden baz lar unlard r; Ac l güveç, kapama, patl can biber k zartma, zeytinya l k rl k zartma, zeytinya l taze ve kuru börülce, patl can kavurma, sarma kkavurma, nohutlu kereviz, etli enginar, arap saç,kedirgen, ke kek, yuvarlama (s kma), pa aböre i, cilav (ayran böre i), ekmek dolmas, çingene pilav,lokma, pelvize, kabak tatl s.yöre, ifal otlar bak m ndanda oldukçazengindir. XII. KU ADASI LÇES 13 A. KONUMU Ku adas ilçesi Ayd n ilinin kuzeybat kö esinde bir yay eklinde uzanmaktad r. Kuzeyinde zmir ili Selçuk ilçesi, do usunda Germencik ilçesi Ortaklar beldesi, güneydo usunda Söke ilçesi, bat s ndan da Ege Denizi bulunmaktad r. lçenin Ayd nmerkezineuzakl 57 km dir. B. KISA TAR H yonlar taraf ndan Efes e ba l NEOPOL S ad yla imdiki ehir merkezine çok yak n olan Y lanc Burnu mevkiinde kuruldu u san lan Ku adas,m.ö. V. 13 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r., (Ku adas Kaymakaml Resmi Sitesi), ; (Ku adas Belediyesi Resmi Sitesi Stratejik Plan ); 09/06/2012; (Güney Ege Kalk nma Ajans ResmiSitesi, Ku adas ), ; (Ayd n lkültür ve Turizm Müdürlü ü Resmi Sitesi, Korunan Alanlar - Milli Parklar Ve Tabiat Parklar -), 09/06/2012; (Kad Kalesi Anaia Kaz s Web Sitesi ), ; (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü ResmiSitesi),

65 yüzy l ba nda Perslerin, M.Ö. 64 y l nda Romal lar n ve daha sonra da Bizansl lar n hakimiyetine geçmi tir. Ortaça lardavenedik vecenevizlilerburaya Scalanova (Yeni skele) ad n vermi lerdir ylnda 1. Mehmet Çelebi zaman nda Osmanl lar taraf ndan zapt edilmi ve içinde pek çok ku yuvas bulunan Güvercinada ya ithafen ad na Ku adas denmi tir. Ku adas 1865 ylnda ilçe olmu tur, 1957 y l na kadar zmir iline, butarihtensonradaayd niline ba lanm t r. lçe kurtulu sava yllar nda talyan ve Yunan igali görmü, 7Eylül 1922 te dü man i galindenkurtulmu tur. 7Eylül ilçede Ku adas Kurtulu Günü olarakkutlanmaktad r. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Ku adas n ntoplam nüfusu ki idir. Davutlar ve Güzelçaml isminde2beldesi, 15 mahallesi, 6köyübulunmaktad r. Ç. CO RAF ÖZELL KLER lçe Ege Denizi kysnda Ku adas ad yla an lan körfezin yamaçlar na kurulmu ve güneye do ru daralan yar mhilal biçimindegüngeçtikçe geni lemi tir. Ayd nilinin bat s nda bulunan ilçenin deniz seviyesinden yüksekli i5metredir. lçe merkezinin do usunda Pilav da ile Kalafat da, bat s nda ise Kilise da bulunmaktad r. D. TARIM YAPISI Ku adas ilçesininarazivarl hektard r. Bunun %61,1 iniormanve fundal k alanlar, % 27,52 lik bölümünü ise di er araziler (yerle im yeri, kullan lmayan, ta l k, tar ma elveri siz vb. alanlar) olu turmaktad r. % lik bölümününde ise tar m arazileri bulunmaktad r. Çiftçi Kay t Sistemine göre Ku adas ilçesindekitar marazisi38.720dekard r. lçedetar marazilerinin %80 ini meyve (zeytin, ba, eftali, narenciye, kiraz vs.) alanlar olu turmaktad r. %20 lik bölümisetarla bitkilerivesebze üretimiiçin ayr lm t r. 51

66 lçede Davutlar yolu üzerinde 1büyük organik tar m i letmesi bulunmaktad r. Bu i letme bitkisel ve hayvansal üretiminin tamam n organik yöntemlerle üretmektedir. Bununla birlikte Kirazl Köyünde 40 civar nda üretici organik tar ma ba lam lard r. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ Ku adas ilçesinde tipik Akdeniz iklimi hâkimdir. Yazlar scak ve kurak, k lar ise ya murludur. Ylk ortalama scakl 16,8 C dir. Ku adas ilçesinde ya lar naz oldu uhaziran, Temmuz ve A ustos aylar nda nisbi nem oran da % 60 nalt na dü mektedir. F. HAYVANCILIK Ku adas lçesinde hayvanc l k yeterince geli tirilememi tir. Büyükba hayvan say s 2.020; küçükba hayvan say s keçive koyunolmak üzere toplam t r. Bal kç l k yo un olarak denizde teknelerle avc l k eklinde yap lmaktad r. G. YEREL DE ERLER Ku adas n nekonomisi turizm ve tar ma ba l sektörlere dayal d r. lçe deki turizmin geli iminde yöreye ticaret amac yla gelen denizci ve tüccarlar n Efes Harabeleri ve Meryem Ana y kendi ülkelerinde tan tmalar n n büyük etkisi olmu tur. Özellikle Meryem Ana n n1960 l yllar n ba nda Vatikan taraf ndan kutsal yer olarak ilan edilmesinden sonra, ilçenin turizm geli imi de giderek h zlanm t r. Gümrük giri - çk kap s n nbulunmas turizmin geli mesindeki en önemli etkenlerden biridir. Turistler ilçeye genellikle yak ndaki tarihi ören yerlerini (Efes, Milet, Priene, Didim, Afrodisias gibi) gezmek içingelmektedirler. Ku adas ilçe merkezinde faaliyet gösteren 2 adet liman bulunmaktad r. Bunlardan birikruvaziyer gemiler için olan yolcu liman,di eriise yat liman d r. Yeralt Zenginlikleri Ayd nilindeki önemli jeotermal alanlardan biri Ku adas sn rlar içerisinde bulunan Ku adas -Il ca Jeotermal Sahas d r. Kaynak kapl cada, kapl ca tesisi s t lmas nda ve sera s t lmas nda kullan lmaktad r. 52

67 Arkeolojik, Tarihi VeTuristik De erler Dilek Yar madas -Büyük MenderesDeltas Milli Park Ege Bölgesi nde Ayd n nku adas ve Söke ilçeleri snrlar içerisinde yer alan Milli Parka, Ku adas Söke karayolu ile ula lmaktad r. Milli Park Ku adas na 28 km., Söke ye 34 km. uzakl ktad r. Samson Da n n Ege Denizi ne do ru uzant s yla ekillenendilekyar madas n njeolojik yap s palezoik istler, mezozoik kalker ve mermerler ile neojen tortul kütlelerden meydana gelmi, Menderes mast n nbir parças d r. Yar mada kumlu, killi, yat kve yüksek k y ekillerini içeren plajlar yla ilgi çekici k y özelliklerine sahiptir. Milli Park nesli tükenmeye yüztutmu Anadolu parças n nbat da ya ad son noktad r. Ayr ca, Akdeniz ülkelerinde korunan türler aras nda da bulunan Akdeniz foku ve deniz kaplumba alar milli park n kylar nda ya ama ve üreme olana bulmu tur. Milli Park nkuzeydo usundaki Dilek Tepesi nin ete inde yer alan Güzelçaml köyündeki M.Ö yüzy llarda kutsal say lan onia n nsiyasal ve bilimselmerkeziolanpanionion, konfederasyonuntoplant yeriolarakkullan lm t r. ÖküzMehmetPa akervansaray Ku adas skelesi yak n ndad r ylnda Sadrazam Öküz Mehmet Pa a taraf ndan yapt r lm t r. Kal nve yüksek duvarlar n çevreledi idikdörtgen avlunun etraf nda iki katl,revakl kapal mekan vard r. Moloz ta ve dev irme ta malzeme kullan larak in aedilmi tir. Küçük bir içkalegörünümündeolankervansaray, en üst k sm üçgen uçlu, sivri dendanelidir. Çe itli dönemlerde restorasyon görmü ve sa lamdurumdad r. Günümüzde otelve turistik tesisolarak kullan lmaktad r. Anaia Kad Kalesi Ku adas ilçe merkezinin yakla k8km güneyinde, Davutlar beldesinin kuzeybat s nda, ülkenin en uzun plaj n n üzerinde, günümüzde yazl k siteleri aras nda kalm bir kale harabesi bölge sakinleri taraf ndan uzun zamandan beri Kad kalesiolarak bilinmektedir. Yak ngeçmi te Ku adas n nen verimli tar marazilerinden biri olan Karaova mevkiinde yer alan Kad kalesi ören yeri, bugün içinde bulundu u mahalleye ad n vermi tir. 53

68 PygelaAntikYerle imi Dünyada, sa l k ehri olarak kurulan ilk kent Pygela'd r. Argos Kral Agamemnon, 10 yl süren Truva sava lar sras nda, yorgun dü en askerlerini dinlendirmek, hemdesava gemilerinionarmakiçin ehrikurmu tur. Panionion 12 Ion ehrinin olu turdu uyar dini, yar siyasi Panionion Birli i'nin merkezi, Güzelçaml beldesi içinde bulunan, Dilek Yar madas 'ndaki Milli Park s n rlar içinde kalan, Kaletepe'de "Karyon-Otomatik Tepe" idi. M.Ö. 700 y llar nda 12 ehir devletinin delegelerinin, yln belirli günlerinde Panionionda toplan p, önemli politik kararlar al nd bilinmektedir. Panionion, ayn zamanda iyi bir kehanet merkeziolarak datan nmaktad r. Neapolis Güvercin Ada'n ngüneyinde, denize uzanan ikinci bir yar madad r, Antik ça larda Ionlar taraf ndan kurulan Ku adas 'n n ilk yerle im yerlerinden biridir. Halendenizalt ndaantikbirkentinkal nt lar mevcuttur. Güvercinada Ku adas kysnda yer alan küçük bir adad r. Bir mendirek ile karaya ba lanm t r, üzerinde Bizans döneminde in a edilen bir kale bulunmaktad r. Osmanl imparatorlu uzaman nda ve özellikle Mora isyan s ras nda di er adalardan gelecek sald r lara kar bir ileri karakol görevi görmü tür. Ayr ca, korsanlara kar kulland için halk aras nda "Korsan Kalesi" ad ile an lmaktad r. Kale restore edilerek, ayd nlatmas yap lm veturizminhizmetinesunulmu tur. Roma Hamam lon ve Romadönemlerinde, Ku adas ve çevresi insanlarapygela ve Roma hamamlar ile ifa da tm t r. Efes'in parlak döneminde, cilt hastal klar n n her çe idine iyi gelen ifal su kayna n n üzerine in aa edilen Roma Hamam,Il ca Tepe'nineteklerinde harap vaziyettedir. 54

69 Kur unlumanast r Kur unlu Manast r,davutlar' narkas ndaki tepede denizden yakla k600 m yüksekte, körfezi ku bak gören bir konumdad r. 8.yy da yo un H ristiyan göçüne maruz kalan bölgede, Efes'e yak npek çok manast r, Bizans mimarisinin güzel bir örne idir. And zkulesi And zkulesi Mevkii Ku adas 'ndan Ayd n'a giden Atatürk yolu üzerinde Pilav da eteklerindedir. M.Ö yllar nda, ç Anadolu'dan göç eden Karya'l Legel ve Lidyal lar'danolu an küçük bir gurup bu bölgeye yerle mi tir. Uzun y llar tar mla ura arak ya amlar n sürdüren bu topluluktan, günümüze ula m bir buluntu yoktur. And zkulesi'nin, Helenistik devirden kalma bir gözetleme kulesi oldu usan lmaktad r. Kale çi Camii Öküz Mehmed Pa a taraf ndan 17.yy da Kervansaray ile birlikte yapt r lm t r. Ku adas 'n ngörkemlitek camisidir. Yerel Lezzetleri Ku adas na özgü lezzetlerden birisi parça et, nohut, arpac k so an ile pi irilen bir tür pilav olan bolama d r. Lok lok pilav ya da adak yeme i de denmektedir. Bunun d nda Ayd ngenelinde bilinen zeytinya l yemekler ve ot kavurmalar da yerellezzet olarak kar m za ç kmaktad r. XIII. KUYUCAK LÇES 14 A. KONUMU Kuyucak, Ayd n il merkezine 57 km uzakl ktad r. Bat s nda Nazilli, do usunda Buharkent ilçesi ve Denizli ili, güneyinde Karacasu, kuzeyinde Manisa ili bulunmaktad r. 14 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r. (Ayd n lkültür ve Turizm Müdürlü ü Resmi Sitesi), ; (Kuyucak Kaymakaml Resmi Sitesi), ; 55

70 B. KISA TAR H M.Ö yllar nda Hitit egemenli inde olan ilçe, M.Ö.1200 yllar nda Lidyal lar n hakimiyetine girmi tir. Sras yla Pers, Roma, Bizans ve Selçuklular yönetimine geçen yöre 1425 y l nda Osmanl Devletine ba lanm t r. Kent, as rlarca Aphrodisias ile Efesaras nda yolculuk yapanaskeribirlikler ile ticaret kervanlar n n yerle imyeriolarak ünlü olmu tur. lçenin belediye örgütü 1876 yllar na dayanmaktad r. 1860'larda bucak merkeziolankuyucak, 1953 y l nda ilçe olmu tur. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Kuyucak ntoplam nüfusu ki idir. Ba aran, Horsunlu, Kurtulu, Pamukören ve Yamalak isminde 5beldesi, 6mahallesi, 23 köyü bulunmaktad r. Ç. CO RAF ÖZELL KLER Ayd n da lar ile Mente e da l k yöresi aras nda uzanan Büyük Menderes nehrinindo usunda yer almaktad r. Yüzölçümü 465 km² dir. Kuyucak ilçesi, Ege Bölgesi'nde birbirine paralel uzanan yükseltiler ve graben ovalar n n, Büyük Menderes nehrinin akt çöküntü alan n n kuzey kesiminde ve Ayd nda lar n nete indedir. Kuyucak' ngüney bölümünü, boydan boya Menderes ovas kaplamaktad r. En önemli yükselti 2000 m. yüksekli eeri en Kar ncal Da d r. Kuyucak' n en büyük akarsuyu Büyük Menderes'tir. Dinar yak nlar ndan do up Bafa gölününbat s ndaki eski Milet ehrinin 30 km. ilerisinde Ege Denizi'ne dökülmektedir. Büyük Menderes nehrinin Ayd nili snrlar içindeki uzunlu u160 km. dir. D. TARIM YAPISI Kuyucak ekonomisinin temeli tar ma, hayvanc l a ve orman ürünlerine dayanmaktad r. Akdeniz ikliminin görülmesi bölgede tar m ürünlerinde çe itlilik getirmektedir. Ova taban nda pamuk ve di er tar m ürünleri yeti tirilirken, birikinti 56

71 konisi yamaçlar nda meyvecilik (narenciye, erik, kay s ), sulanmayan yamaçlarda ise incir, zeytin yeti tirildi igörülmektedir. Kuyucak ilçesinin taban arazisi olan Menderes ovas pamuk yeti tirmek için çok elveri lidir. Kuyucak da iddial tar m ürünlerinden biri de portakald r. Kuyucak ilçesiturunçgiller yeti tirdi igibidaha çok butürlerin fidanc l n yapanbir merkez konumundad r. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ Kuyucak'ta yazlar derecelik scakl klar gösterir. Kuyucak Akdeniz iklimkarakterine ba l olarak en çok k nya al r. lkbahar ve sonbahar aylar nda daya görülür. Yazaylar ndaisekurakgeçer. Kuyucak ilçesinin tabii bitki örtüsü Akdeniz ikliminin etkisiyle yükseltiye göre de i ir metre aras nda maki bitki toplulu u, metre aras nda kar k orman örtüsü, metrenin üstünde da çay rl klar yer al r. F. HAYVANCILIK Mera hayvanc l ;ekime elveri li topraklar naz oldu udar vadiler içinde yerle en bütünda köylerinde yayg nd r. Hatta Pamucak ve Dereköy'de tar mdan önde gelenbir u ra oldu ugörülmektedir. G. YERELDE ERLER lçede ticaride eriolan ürünler; zeytin, pamuk, narenciye bölge içindeki tüccarlar ve Tari taraf ndan al nmaktad r. Hayvansal ürünler ise mand ralar taraf ndantoplanmaktad r. lçede endüstri daha çok tar ma dayanmakla birlikte küçük kapasiteli ç rç r ve zeytinya fabrikalar bulunmaktad r. Yerel Lezzetleri Yörede Ayd ngenelinde de bilinen pa aböre i, zeytinya l yemekler, ot kavurmalar,yuvarlamagibiyöresellezzetlerbilinmektedir. Portakal üretimininfazla olmas nedeniyle bu konudasektörmarkala mas nauygunoldu u dü ünülmektedir. 57

72 XIV. NAZ LL LÇES 15 A. KONUMU Nazilli, Ayd nil merkezine 45 km uzakl ktad r. Bat s nda Sultanhisar ve k smen Yenipazar, güneyinde Bozdo an, do usunda Kuyucak ve kuzeyinde zmir ili bulunmaktad r. B. KISA TAR H Büyükmendereshavzas nayerle enetiler, OrtaAsyamedeniyetiniburadan deniz a r ülkelere kadar yaym lard r. M.Ö Y l nda bu imparatorluk y k lm yerine Frigler geçmi tir. Frigler sonras bölgede Lidyal lar, Persler, Atinal lar, Ispartal lar, Büyük skender ve Makedon mparatorlu u, Romal lar, Bizansl lar hüküm sürmü lerdir. Selçuklular nanadolu ya hakim olmalar ile birlikte bölge Selçuklular idaresine geçmi,sonras nda ise Ayd no ullar ve Osmanl lar bölgeye hakimolmu lard r. 28 May s1919 da Yunan igali ile kar la an Nazilli, 5Eylül 1922 de i galden kurtulmu tur. Nazilli 19.yüzy ldan itibaren Ayd nsanca na ba l olarak yönetilmi, 1831 ylnda ilçe merkezi olmu tur ylnda belediye te kilat kurulmu tur. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Nazilli nin toplam nüfusu ki idir. Arslanl, sabeyli, Pirlibey isminde 3beldesi, 18 mahallesi, 60 köyübulunmaktad r. 15 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r., (Nazilli Ticaret Borsas Web Sitesi ), ; (Nazilli Belediyesi Resmi Sitesi), ; ZM_RAPORU-MART_2012.pdf (Nazilli Ticaret Odas Bölge Turizm Raporu Mart 2012), 03/06/2012; (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü ResmiSitesi ), ; 58

73 Ç. CO RAF ÖZELL KLER lçenin yüzölçümü toplam 644 km² dir. Büyük Menderes Havzas 'n n olu turdu uova, Nazilli'degeni lemeyeba lamaktavekuzey-güneydo rultusundaki uzunlu u10km yigeçmektedir. Nazilli'nindeiçindebulundu uovadenizden75 80 metre yüksekliktedir lçe s n rlar içindendo arak Büyük Menderes rma nadökülen ve bu rma besleyen sabeyli Deresi, Dall ca-gereniz Çay,Dere köyçay ve Mergen Çaylar ba l ca akarsu kaynaklar d r. D. TARIM YAPISI lçede tah l grubundan bu day, arpa, çavdar üretilmekte, bu day tarladan kald r ld ktansonra ikinci ürünolarak m s r üretimiyap lmaktad r. Nazili pamuk üretimi olarak Türkiye'de çok büyük bir potansiyele sahiptir. Nazilli'de üretilen pamuk elyaf kalitesi aç s ndan dünyada en kaliteli olanlar ndand r. Pamuktan üretilenelyaf, tekstilve di er sanayiidallar nda kullan lmaktad r y l nda kurulan Nazilli Pamuk Ara t rma Enstitüsü pamuk konusunda bilimsel ara t rmalar yaparak hem daha kaliteli pamuk üretilmesine hem de pamuk çekirde i üretimiyle verimin art r lmas konusunda çal malar yapmaktad r. lçede Ege Tütünü diye adland r lan tütün üretimi de yap lmaktad r fakat bölgede yeti tirilen di er tar m ürünleri ile k yasland nda üretimi çok dü üktür. lçenin özellikle da yamaçlar nda zeytin üretilmektedir. Nazilli'de ayçiçe i, susam, patates, yerf st ve kestane de yeti tirilmektedir. Özellikle Ayd nilindeki kestane üretiminazilli'nin yüksek kesimlerinde yo unla m t r. Kestane genellikle iç piyasaya Nazilli'dengönderilmektedir. Türkiye'nin meyankökü üretiminin % 80'i Menderes Havzas ndan kar lanmaktad r. Meyan kökü Nazilli de de çok eski zamanlardan beri üretilmektedir. 59

74 lçede yeti en bir di er önemli ürün ise incirdir. Üzüm üretimi de oldukça ileri düzeye gelmi tir. Gemre, Salman ve Sultaniye gibi çe itleri vard r. Özellikle Sultaniye cinsiihracata dönük olarak yeti tirilmektedir. lçe için birdi er önemligelirkayna daturunçgillerdir. Portakal, limon, mandalina yeti tirilmektedir. lçe de meyveolarakelma, çilek, eftali, kiraz veerik üretimisözkonusudur. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ Arazi varl, co rafi konumu, iklim ko ullan, su kaynaklan ve toprak yap s n nuygunlu unazilli'de tar m ürünlerivebitkiler aç s ndan büyük bir çe itlilik vezenginlikgörülmesinesebepolmaktad r. F. HAYVANCILIK Nazilli de hayvanc l k da geli im göstermektedir. lçede hayvan varl listelendi inde büyükba, küçükba,3420 tek t rnakl, kanatl, 3650 fennikovan, 300 yerlikovanbulunmaktad r. G. YERELDE ERLER lçede tar ma dayal bir sanayi sözkonusudur. lçenin stratejik tar m ürünleri olan incir, kestane ve pamukla ilgili i letmeler yan nda, ticaribuzdolab ve so utucu üretimi, enerji sistemleri,otomotiv, depolama ve ta mac l ksektörleride geli mi tir. Türkiye nin ilk basma fabrikas olan ve aç l 1937 de Atatürk taraf ndan yap lm olansümerbank NazilliBasmaFabrikas ilçede bulunmaktad rfakat fabrika uanaktifde ildir. Yeralt Zenginlikleri Nazilli Gedik Jeotermal Sahas ilçe snrlar içerisinde bulunmaktad r. Ayr ca ilçede bak r, kur un, çinko zuhurlar vard rfakat zuhur oldu uiçin rezerve yönelik çal ma yoktur. Yine Nazilli ve Germencik ilçelerinde küçük civa zuhurlar vard r. lçenin sabeyli beldesinde çkmakta olan do al kaynak suyu sabeyli Belediyesinin rlan Do al Kaynak Suyu Dolum Tesislerinde i elenmektedir. 60

75 Arkeolojik, Tarihi VeTuristik De erler Harpasa Antik Kenti Nazilli lçesi nin Esenköy Köyü snrlar içerisindedir. Yüksekçe bir tepe üzerinekurulu olankent, eski bir Kariakentidir. Kentinetraf bugün halagörülebilen surlarla çevrilidir. Antik kentten günümüze ula an en önemli yap,esenköy modern yerle mesininhemen üzerindeyeralanyenisudeposununalt ndakiantiktiyatrodur. Kentin içinde bulunan Arpaz Beyler Kona, 18. yüzy layanl kdönemi yap lar ndand r. Arpaz daki en önemli mimari yap lar kümesini olu turan beyler kona, Harpasa Antik Kentinin bulundu u Hisartepenin eteklerinde ve Akçay Ovas nahakimkonumdain aedilmi tir. Mastaura AntikKenti Mastaura Antik Kenti, Nazilli ilçesi Bozyurt Köyü s n rlan içinde Menderes Nehri'nin kuzeyinde ve Nysa Antik kenti yak nlar nda bulunmaktad r. Kent Bozyurt Köyü'nün 1 km kuzeyinde, do u ve bat s yüksek tepelerle çevrili, ortas ndan Mastaura (Krizoroas) deresinin geçti idar vadininkuzeyindeyeralan küçük bir antik yerle medir. Bu derenin Hellen dilinde "Alt n Klçl Dere" anlam na geldi i bilinmektedir. Hristiyanl kdöneminde piskoposluk merkezi olan kent Ephesos ve Khalkedonkonsillerinekat lm t r. Yerel Lezzetler Nazilli ilçesinde de pide çe itleri yayg n olarak tüketilmektedir. Nazilli Ticaret Odas taraf ndan bu konuda markala ma çal malar n n yap ld proje gezilerinde edinilen bilgiler aras nda yer almaktad r. Ot kavurmalar, yuvarlama, ke kek, pa aböre i, zeytinya l kzartma ve sebze yemekleriyine yöresellezzetler olarak bilinmektedir. lçede ayr ca kardan yap lan ve pekmez ya da meyve uruplar yla tatland r lan bir so uk tatl çe idi bulunmaktad r. Kar Helvas ad yla bilinen bu tatl türü için ilçede yine markala ma ve tan t m çal malar n nyap ld ö renilmi tir. 61

76 XV. SÖKE LÇES 16 A. KONUMU Ayd nilinin 54 km bat s ndad r. Kuzeyinde Ku adas, zmir ve Germencik, do usunda Koçarl, güneyinde Mu la ve Didim, bat s nda Ege Denizi bulunmaktad r B. KISA TAR H lçe Priene antik kentini snrlar içerisinde bulundurmaktad r. Bölge Hitit, Lidya, Pers, Makedon mparatorlu u, Roma, Bizansdönemleriniya am t r. Bizans egemenli inin sonlar na do ru1300 y llar nda Ayd nbey'in Türkmen a iretlerini buraya getirdi ive Söke'yi bu a iretlerden birinin ba kan olan Süleyman ah' ndedesi ad na kurdu usöylenmektedir. 1426'da Mente ebeyli inin merkezi olan Söke, Osmanl lar döneminde de Mente e Sanca n n merkezi olarak kalm t r.18.yyba lar nda S la sancak merkeziyken1868'de Ayd n'a ba lanm t r. lçe, May s 1919 tarihinde talyanlar, 21 Nisan 1922 günü ise Yunanl lar taraf ndan igal edilmi tir. lçenin 6 Eylül 1922 de Yunan igalinden kurtulu uher y l6eylülgünütörenlerlekutlanmaktad r. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Söke nin toplam nüfusu ki idir. 7beldesi, 8mahallesi ve 34 köyü bulunmaktad r. 16 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r., (Ayd n lkültürve TurizmMüdürlü ü Resmi Sitesi ), ; (Söke Kaymakaml Resmi Sitesi, Söke nin Tarihçesi), ; (Söke Ticaret Odas Resmi Sitesi ), ; nyeniufukgazetesiwebsitesi, -Söke olarakserac l ksektörünehaz r zhaberi-), ; 62

77 Ç. CO RAF ÖZELL KLER Söke'nin yüzölçümü 1.088km² olup, denizseviyesindenortalama yüksekli i 23 metredir. Büyük Menderes nehrinin yak n nda kurulmu olan kent geni düzlük halinde alüvyon ovan nkuzey k y s nda yer almaktad r. ehre 50 km. uzakl kta Bafa Gölü bulunmaktad r. Göl, Söke ve Milas snrlar içerisinde kalmaktad r. Söke'nin kuzeyinde Samson Da lar,gümü ve Kemer Da lar,güneyinde ise Be parmak Da lar bulunmaktad r. D. TARIM YAPISI Söke, Türkiye'nin en önemli pamuk üretim alanlar ndan biridir. lçenin ekonomisi, yll k gayrisafi has lan n%70'ini sa layan tar msal üretim ile tar ma dayal sanayimallar üretiminedayanmaktad r. lçede hektarl kbir alanda ba ta pamuk, hububat, m s rve ayçiçe i olmak üzere di er tarla bitkileri üretimi, hektarl k bir alanda zeytin, narenciye, incir ve di er meyve üretimi, 770 hektarl kbir alanda isesebze ve bostan (karpuz) üretimiyap lmaktad r. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ Söke'de tipik Akdeniz iklimi görülmektedir. Yazlar kurak ve scak, k lar l kve ya l geçmektedir. Söke'de Akdeniz Bölgesi'nin karakteristik bitki örtüsü makiler yer almaktad r. Da lar nyüksek kesimlerinde karaçam ve fst k çam,da yamaçlar nda zeytin, düzlük alanlarda incir, narenciye, yeti mektedir. Sökeovas nda yeti en kültür bitkileri, bu day, arpa, yulaf, msr vb. sanayi bitkileri; pamuk, ayçiçe i, susamd r. F. HAYVANCILIK lçede büyükba ve küçükba hayvanc l k yan nda kanatl hayvanlara yönelik üretim yap lmaktad r. Bal üretimi de mevcuttur. G.YEREL DE ERLER lçe, tar ma dayal üretim yapan sanayi tesisleri, tar m ürünleri i leme ve de erlendirme tesislerive kooperatifkurulu lar ile yüksek bir potansiyele sahiptir. 63

78 Yeralt Zenginlikleri Söke ilçesi s n rlar içerisinde kuvars, z mpara ta,linyit, feldispat madenleri ç kar lmaktad r. Bölgede ayr ca uranyum rezervi bulunmaktad r. Söke-Ayd n Karayolu Argavl Köyünde yap lan sondaj çal malar nda ilk etapta serac l kiçin yeterli olan 70 derecelik scak suya ula lm t r. Bu kayna n modern serac l k çal malar ndakullan m sözkonusuolabilece i dü ünülmektedir. El Sanatlar Körüklü Söke Çizmesi Söke de yakla k100 yll kgelene iolan bir el sanat d r. Körüklü çizme, Ayd nbölgesi efelerinin boyunlar na sar ya l k(pu u), ba lar na sekiz kö ekasket takt klar yerelefe k yafetlerinin önemli bir parças d r. Bugün bu elsanat n icraeden sadece birkaç usta kalm t r. Çizmeyi günlük hayatta sürekli kullanan neredeyse kalmam olsa da, bölge için bir gelenek haline gelmi olan deve güre lerinde güre lere gidendeve sahiplerive efeler taraf ndan hala giyilmektedir. Güllübahçe Bez Bebekleri Projegezilerikapsam nda, Söke ye15kmmesafedekigüllübahçe beldesinde 2005 ylnda kurulmu olan Güllübahçe Kültür Turizm ve Kalk nma Derne i GÜLDER in bir çal mas olarak Güllübahçe Bez Bebekleri görülmü tür y l nda 3ayl k düzenlenen kursla bebeklerin yap lmas na ön ayak olunmu tur. Belde kad nlar taraf ndan 2009 ylndan bu yana yap lmakta olan bebekler tamamen el yap m d r ve Güllübahçe kad nlar n n günlük geleneksel giyim tarz n yans tmaktad r. alvar,yele i, oyal yemenisi ve pati iile yöre kad n n nbirebir kopyas eklindedir. Bebe ingövdesipamukdoldurularakolu turulmu turvedolgu malzemesiolarak da yinesökebölgesipamuklar kullan lmaktad r. Güllübahçe Priene Hal Kilim Atölyesi Güllübahçe beldesinde yap lmakta olan bir di er el sanat ise hal kilim dokumac l d r ylnda kurulmu olan Priene Hal ve Kilim Dokumac l Derne i nde tamam yerli halktan 15 kad nhal ve kilim dokumaktad rlar. Hal ve kilimlerin dokundu uipleri tamamen do al malzemelerle ve do al yöntemlerle renklendirmektedirler. pleri boyamak için kulland klar malzemeler aras nda kuru 64

79 s rgan, turunç, ada çay,siyah çay, so an kabu u, mandalina, kiraz sap,zeytin, ceviz kabu usay labilir. Priene yaz s n n ya da pamuk ve zeytin motiflerinin dokundu uhal lar ve kilimler mevcut olmas na ra men yöreye özgü bir motiften bahsetmek mümkün de ildir. Sadece Menderes ad n ça r t ran ve Meander ismi verilen bir kilim motifi mevcuttur. Oniks Ta lemecili i Güllübahçe beldesi Turunçlar mevkiinde bulunan Oniks Ta Atölyesinde Priene bölgesinden (Boynak Köyücivar ) ç kar lmakta olan oniks ta lar i lenmekte ve hediyelik e yaolarak sat asunulmaktad r. Arkeolojik, Tarihi VeTuristik De erler Priene Priene, Samson Da n n güney yamac nda, Söke ilçesinin 15 km güneybat s na kurulmu önemli antik kentlerden biridir. 370 m. yükseklikte sarp bir kaya üzerine kurulmas sald r lara kar koymada avantaj sa lam t r. Miletos gibi Ion Birli inin bir üyesi oldu ukabul edilen Priene hakk ndaki ilk bilgilere ise M.Ö. 7. yüzy lortalar ndaantikkaynaklardarastlanmaktad r. Kentin en önemli yap lar aras nda Demeter Tap na, Athena Tap na, tiyatro, agora, Zeus Tap na,bouleuterion, Yukar Gymnasion, A a Gymnasion, M s rtap na,büyük skender in evi, Bizans klisesi, nekropol ve konut alanlar say labilir ki ilik kapasiteye sahip tiyatro M.Ö. 350 y l nda in aedilmi tir.. Bafa GölüTabiatPark Bitki örtüsü ile yaban hayat zenginli ine sahip ve manzara bütünlü ü olan do aparçalar na Tabiat Park denilmektedir. Ayd nilinde 1adet tabiat park bulunmaktad r. Ilg n, Zeytin ve K z lçamdan olu an bitki örtüsü vard r y l k ortas ku say m nda denfazlasuku unungöldekonaklad belirlenmi tir. Tepelipelikan, cücekarabatak, flamingo, akkuyruklukartal, ka kç ku ubölgenin belliba l ku türleridir. Gölün hemen do usunda Herakleia Antik Kentinde, Athena ile Endymion Tap naklar,agora, hamam ve anfitiyatro bulunmaktad r. K y ya çok yak nbir ada 65

80 üzerindeki Bizans Manast r ve hemen yan nda bir kayaya oyulmu bulunmaktad r. Kaya Mezar Eski Do anbey Köyü Eski Do anbey Köyü Söke ilçesine 30 km, Tuzburgaz Köyüne 6 km mesafede bulunan eski bir Rum köyüdür. E imli arazide yer seçmi olan yerle im, evlerin ta i çili ive Arnavut kald r ml dar sokaklar ile çok etkileyici bir manzara sunmaktad r ylnda ya anan mübadele ile Rum halk köyden ayr lm ve yerlerine Balkan ülkelerinden Türkler getirilip yerle tirilmi tir. Köyde önceki y llarda okul, karakol gibi ilevler için kullan lan bina restore edilerek Dilek Yar madas Büyük MenderesDeltas MilliPark Ziyaretçi-Tan t mmerkeziolarak hizmetesunulmu tur. Yerel Lezzetleri Nohut mayas ile yap lmakta olan tatl maya ekme i yöreye özgü bir lezzettir. Söke mutfa na örnek olarak say labilecek yemekler; evketi Bostan Yeme i, Güllübahçe Tarhanas,Ekmek Dolmas, Pa aböre i, Çalkama / Ayranl, ot kavurmalar,zeytinya l yemeklerdir. XVI. SULTANH SAR LÇES 17 A. KONUMU Ayd nil merkezine 30 km uzakl ktad r. Kuzeyinde zmir, do usunda Nazilli, güneyindeyenipazar, bat s nda ise Kö kilçesibulunmaktad r. 17 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r., (Sultanhisar Kaymakaml Resmi Sitesi ), ; (Sultanhisar Kaymakaml Resmi Sitesi ), ; ( T.C. Güney Ege Kalk nma Ajans TR32 Jeotermal Kaynaklar ve Jeotermal Enerji Kaynaklar Ara t rma Raporu 2011); 05/06/2012;, (Yeni As rgazetesi Web Sitesi, -Salavatli Jeotermal Elektrik Santralinin Temeli At ld Haberi-), ; (Sultanhisar Belediyesi Resmi Sitesi, Akharaka ),

81 B. KISA TAR H Sultanhisar nilk yerle im yeri, bugün ilçe merkezinin 3km. kuzeyinde bulunan NYSA antik kentidir. NYSA Antik Kentinin tarihi ise M.Ö. III. Yüzy la yani eski Roma devrine kadar uzanmaktad r. Bugün NYSA da kal nt lar görülen ehir I. Ankokhos taraf ndan kurulmu, ehre e inin ismine ithafen Nysa ad verilmi tir. Günümüze ula an yerle im, 1270 ylnda Selçuklular taraf ndan kurulmu, k sa sürede kültür ve sanat merkezi haline gelmi tir. Bölge sras yla y llar aras nda Mente eo ullar, yllar aras nda Ayd no ullar, yllar aras nda da Osmanl dönemini ya am t r. Sultanhisar, Ayd no ullar beyli inden ( ) Ayd nbey in kz Nilüfer Sultan nhisar d r. Bu sebeple yerle iminad da Sultanhisar olmu tur. Antik Ça dan bu yana Kral Yolu, pek Yolu, Ulu Yol gibi önemli ticaret yollar üzerinde bulunan Sultanhisar, sahip oldu ubenzersiz iklimi, tabiat varl klar yan s ra önemlibir kültür ve sanat merkeziolarak hep öneminikorumu bulunmaktad r. Milli Mücadele döneminde Kuva-y Milliye nin önemli direni merkezlerinden birisi olmu tur. Yörük AliEfe nin Sultanhisar Kavakl Köyünden olu umilli mücadelede bu ilçenin önemini daha da vurgulamaktad r ylna kadarnazilli lçesineba l bir bucak merkeziolansultanhisar, 1958 ylnda ilçe olmu tur. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Sultanhisar' ntoplam nüfusu ki idir. Atça ve Salavatl isminde 2beldesi, 5mahallesi, 11 köyübulunmaktad r. Ç. CO RAF ÖZELL KLER Yüzölçümü 267 Km² ve rak m 84 m dir. Deniz seviyesinden yakla k73 m. yükseklikte kurulmu tur. Sultanhisar genel olarak alüvyal arazi üzerinde bulunmaktad r. Alüvyal arazinin gev ek zeminli olu uve alan njeolojik geçmi ine 67

82 ba l olarak birinci derecede deprem bölgesi içerisinde yer almas, ilçenin yatay yönde geli mesine yol açm t r. D. TARIM YAPISI lçede yeti tirilen belli ba l ürünler Akdeniz Bölgesi ve Ege Bölgesi'nin özelliklerinita yanzeytin, kestane, incir, üzüm, narenciye, pamuk ve çilektir. Tarla sebzeleri yeti tiricili ide yap lmaktad r. Sultanhisar Türkiye nin önde gelen çilek üretimmerkezlerindendir. Üretilen çile in büyük bir k sm ihraç edilmektedir. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ lçede Akdeniz iklimi egemendir. Yazlar scak ve kurak, k lar l k ve ya l d r. Yll k scakl k ortalamas 17 C'dir. Yamaçlarda maki, çal türleri, k z lçam, sedir ve me e a açlar ndanolu anormanlar do albitkiörtüsünü olu turur. F. YERELDE ERLER lçenin sanayisi tar ma dayal d r. Bunlar zeytinya fabrikalar,pamuk ç rç r fabrikalar,tar m ürünlerimumlamave paketleme tesisive incir i letmeleridir. Yeralt Zenginlikleri Sultanhisar-Salavatl JeotermalSahas Saha Ayd n il merkezinin 20 km do usunda yer almaktad r. DPT ve MTA n n Sultanhisar -Salavatl jeotermal sahas yla ilgili olarak yap lan de erlendirmelerine göre bölgede bu kaynaklardanelektrik üretimi, ehir merkezi s tmas (Sultanhisar-Atça-Nazilli-Ayd n), sera s tmas, endüstriyel proses s s, merkezi ehir so utmas, termal turizm, termal tesis s tmas alanlar nda faydalan labilece ibelirtilmi tir. Bölgede yap m tamamlanm DORA-1 ve DORA- 2isminde2adet jeotermalenerjisantrali bulunmaktad r. Arkeolojik, Tarihi VeTuristik De erler Nysa Antik Kenti Antik Karia bölgesinin en önemlikentiolan Nysa, Sultanhisar lçesi'nin 3km kuzey bat s nda yer almaktad r. Nysa, Büyük Menderes Ovas n nkuzeyinde yer alan Ayd nkuzey sra da lar n ngüneye bakan yamac nda Tekkecikdere adl akarsuyun çevresinde çokdik bir bo az nolu turdu ualan nher ikiyan nda kurulmu romantik 68

83 görünümlü bir kenttir. Nysa da bir köprü, bir stadyum(amphitheater), akar sular n içinden geçti igizli bir yer alt geçidi, anfi tiyatro, Gymnasion ve Agora günümüze kadar ayaktakalm önemli bölümlerindendir. Acharaka Nysa antik kenti ile yakla k4km. bat s nda yer alan Salavatl beldesinin kuzeydo usunda bulunan Acharaka ören yeri, eski ça larda bir termaltedavi merkezi olarak kullan lm olmas yla ünlüdür. Bugün buradaki Sar Su olarak adland r lan derenin suyunun içerdi i kükürt ile yeralt ndaki kükürtlü gaz nvarl eski ça larda bu antik yerle imin çok önemli ve mistik bir tedavi merkeziolmas n sa lam t r. Milet inkutsalalan Didyma daoldu ugibiacharaka daki kutsalyerle imdenysa antikkentinekutsalbir yolile ba lanm t r. Yörük Ali Efe vemalgaç Bask n AliEfe1895 ylnda Sultanhisar ilçesi Kavakl Köyündedünyayagelmi tir. 19 ya na geldi inde Ayd nda lar nda Alanyal Molla Ahmet Efe nin zeybe i olmu tur. K sa zamanda efesinin ve zeybeklerin güven ve sevgisinikazanarak çetede ikinci adam durumuna gelir. Alanyal Molla Ahmet Efe nin Bozdo an Kavakl dere bask n nda ölümü üzerine Yörük AliEfe ad yla grubunba nageçer. Dört yldan fazla da larda dola an Yörük Ali Efe halk taraf ndan sevilir, say l r, destek ve itibar görür y l nda, YörükAli Efe Kuva-yi Milliye ye kat l r ve Çine grubunun lideriolur. 16 Haziran1919 tarihinde, 60 arkada yla birlikte Sultanhisar lçesi ne 2km. uzakl kta bulunan Malgaç Demiryolu köprüsünü havaya uçurur ve köprü yan ndaki dü man karargah n imha eder, oradaki dü man kuvvetlerini etkisiz hale getirir. Bu bask n, Kuva-y Milliye nin ad n duyuran, Milli Mücadele hareketini tetikleyen, dü man n önemli bir kuvvetine kar yap lan ilk örgütlü, teknik niteli i bulunan planl bir bask nd r. Malgaç Bask n n n Bat Anadolu da millimücadelesava n nba lamas nda öncü bir rolü ve önemi vard r. Yerel Lezzetleri Ayd nilinin genelinde de bilinen baz lezzetleri unlard r: Kulak çorbas ; yemeklerden ac l güveç, patl can biber kzartma, zeytinya l krl kzartma, zeytinya l taze ve kuru börülce, patl can kavurma, sarma kve kedirgen kavurma, 69

84 yaprak sarma, etli nohut yahnisi, nohutlu kereviz, etli enginar, arap saç,ke kek, tand rkebap, yuvarlama (s kma), pa aböre i. XVII. YEN PAZAR LÇES 18 A. KONUMU Ayd n il merkezine 40 km uzakl ktad r. Kuzeyinde Sultanhisar, kuzeydo usunda Nazilli, do usunda Bozdo an, güneyinde Çine, bat s nda ise Dalama beldesibulunmaktad r. B. KISA TAR H Yenipazar n 5 km do usunda bulunan antik Orthasia kent kal nt lar Yenipazar n çok eski bir yerle im yeri oldu unu ortaya koymaktad r. Strabon taraf ndan bir Karya yerle imi oldu usöylenen Orthasia daha sonra Lidya ve Pers egemenli inedegirmi tir li y llarda bugünkü ilçe merkeziningüneydo usunda yeralan, Orthasia kal nt lar n nda bulundu uve Tolozlar da denen Donduran köyüve çevresindeki bölgeye Türkmen bir halk gelip yerle mi tir. Yeni kurulan bu yerle im çevredeki köyler ve kasabalarda ya ayan halk için ürettiklerini satabilecekleri yeni bir pazar yeriolmu tur. Bunedenleyerle iminad Yenipazarolarakan lmayaba lanm t r. Osmanl Devleti döneminde 18. yy.'da, Yenipazar Ayd nsanca na ba l bir idare merkezidir ve Cumhuriyet kuruluncaya kadar da Osmanl egemenli inde kalm t r. Ayd n, Kö kve Nazilli gibi Yunan i galine u ramam t rfakat ilçeden ve köylerinden çok say da asker ve gönüllü milli mücadeleye kat lm t r. Yenipazar n milli mücadeledeki en bilinen kahraman "Yörük AliEfe"dir ylnda Kavakl 18 lçe hakk nda bilgiler; belirtilen kaynaklardan yararlan larak, baz bölümlerde al nt yap larak haz rlanm t r., (Yenipazar Kaymakaml Resmi Sitesi ), ; (Yenipazar Belediyesi Resmi Sitesi), ; (Gazete 2000 Web Sitesi,- Her Kö esinin Bir Anlam Var Haberi-), ; n l Özel daresi Resmi Sitesi ), ; 70

85 Köyü'nde do mu tur ylnda çete örgütü kurarak da a çkan ve ço alarak "Milli Ayd nalay "ad n alan güçleriyle Kurtulu Sava nda birçok yararl l klar göstermi tir. Cumhuriyet devrinde Yenipazar 1957 y l na kadar Bozdo an'a ba l iken 17 Mart 1957tarihinden itibarenayd niline ba l ayr bir ilçe olmu tur. C. DEMOGRAF KVE DAR YAPISI 2011 yl Türkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre Yenipazar ntoplam nüfusu ki idir. lçenin Yenido an isminde bir beldesi, 4mahallesi, 14 köyübulunmaktad r. Ç. CO RAF ÖZELL KLER Yenipazar yüzölçümü 180 km² dir. Yenipazar Ege Bölgesi'nde, As lege Bölümü s n rlar içerisinde yeralanbir yerle imyeridir. Topraklar Büyük Menderes Havzas 'n norta bölümünde yer almakta; güneyde Madran Baba Da n nbüyük Menderes vadisi ile kesi ti i noktada bulunmaktad r. Yenipazar ilçe merkezinin denizden yüksekli i56 m k y dan uzakl ise yakla k100 km dir. D. TARIM YAPISI lçenin ekonomisi tar ma dayal d r ve ovan n tamam nda sulu tar m yap labilmektedir. klim artlar n nda uygun olmas ndan dolay bu topraklar n% 90' nda pamuk tar m yap lmaktad r. lçe halk n nbüyük ço unlu upamuk üreticili i ile u ra maktad r. Bunun yan nda zeytincilik, narenciye ve hayvanc l k yap lmaktad r. E. KL MVE B TK ÖRTÜSÜ Yenipazar ve çevresinde Akdeniz iklimigörülmektedir. Yazlar çok s cak ve kurak, k lar ise l man ve ya l geçmektedir. Yenipazar' n özel konumu ve denizden bir hayli uzak olmas,bu alanda hakim olan Akdeniz iklimi üzerinde baz de i ikliklerenedenolur. Yenipazar ve çevresininhakimdo albitki örtüsü, tümakdeniz ikliminin görüldü ü alanlarda oldu ugibi maki dir. Makiler ova ileda nbirle ti i s n rdan güneye do ru 750 m. yüksekli ekadar yayg nbir ekilde görülür. Bu alanda maki 71

86 türünden bodur çal lar, me e, yabani zeytin ya da delice, kekik, sak z, gökdiken, karadiken, menengiç, sandal ve mersin en önemli bitki türlerindendir. lçenin güneyinde K z lçamvekaraçamormanlar yer almaktad r. F. HAYVANCILIK Yörede besi hayvanc l, özellikle büyükba hayvanc l k yap lmaktad r. Nadirenkümes hayvanc l na darastlanmaktad r. G. YERELDE ERLER El Sanatlar Yenipazar Belediyesi taraf ndan Kad n Çevre Kültür ve letme Kooperatifi kurulmu tur. Amac ilçe kad nlar n n üretti iel i lerinin tan t m ve pazarlanmas d r. Kooperatif, fuar, festival, sergi gibi organizasyonlarda yer alarak yöre kad nlar n n eme ini de erlendirmek için çal malar na devam etmektedir. YenipazarFolklorik Bebekleri Kad n Çevre Kültür ve letme Kooperatifinin çal malar ndan biri de Yenipazar Folklorik Bebekleridir. Kad nve erkek olmak üzere iki çe idi bulunan bebekler yörenin kad nve erkek efelerinin geleneksel k yafetlerini ta maktad rlar. Gelenekselefe kültürünün ya at lmas nda bebeklerin önemi büyüktür. 8 kö eliefe apkas 8 kö eli Efe apkas yörede pamuk a alar n nve deve güre iile ilgilenenlerin yerel k yafetlerinin vazgeçilmez bir parças d r. Körüklü çizme ve talyan kesimi klot pantolonu tamamlamaktad r. Özellikle Ramazan ve Kurban bayramlar öncesi ve deve güre i sezonunun yakla t günlerde apkaya olan ilginin artt söylenmektedir. 8 kö eli apkan nher kö esi bir meziyetisimgelemektedir. Bu 8 özellik öyledir; cömertlik, mertlik, dürüstlük, yi itlik, çal kanl k, misafirperverlik, alçakgönüllülük vevatanperverlik. Arkeolojik, Tarihi VeTuristik De erler OrthasiaKentiKal nt lar Yenipazar ilçesinin 5 kilometre do usunda, Donduran Köyünde bulunmaktad r. Yunanl co rafyac ve tarihçi Strabon Orhasia dan Karya yerle mesi 72

87 olarak sözetmektedir. M.Ö. 7. yüzy lda Kimmerlerinsald r s na u rayankent, Lidya kral Alyattes in Kimmerleri yenmesi sonucu Lidyal lar neline geçmi, M.Ö 6. yüzy lda ise onya birli ine kat lm ve birçok Anadolu kenti gibi Perslerin egemenli inegirmi tir. Kentteki önemli yap lar aras nda yer alan tiyatro ve bir Bizans yap s olup, bugün de ayakta durmaktad r. Nekropol üzerinde ise iyi korunmu durumda lahitler veodamezarlar görülmektedir. Tarihi Alhan Hamam Tarihi Alhan Hamam,Alhan Köyüüzerinde bir tepede zeytinlik bir alanda bulunmaktad r. Hamambirçok kez y k lmaktan ve tahriptenkorunmaya çal lm t r. CITTASLOW SAK N EH R Yenipazar ilçesi sakin ehir ünvan na sahiptir. talyanca Citta ( ehir) ve ngilizce Slow (Yava )kelimelerinden olu an Cittaslow, "Sakin ehir" anlam nda kullan lmaktad r. Cittaslow A, küreselle menin ehirlerin dokusunu, sakinlerini ve ya am tarz n standartla t rmas n ve yerel özelliklerini ortadan kald rmas n engellemek içinslow Food hareketindenortaya ç km bir kentler birli idir. Küreselle meninyaratt homojenmekanlardanbiriolmakistemeyen, yerel kimli ini ve özelliklerinikoruyarak dünya sahnesinde yer almak isteyenkasabalar n ve kentlerin kat ld bir birliktir. ehrin dokusunun, renginin, müzi inin ve hikayesinin uyum içinde, ehir sakinlerinin ve ziyaret edenlerin zevk alabilecekleri bir hzda ya anmas d r. Belki de en önemlisi, bir ehrin, dünyadaki binlerce ayn ehirden farkl la mas d r. Yerel Lezzetler Yenipazar mutfa na özgü yemekler; Yavru Kavurmas, Yenipazar Çörek Ekme i, Yenipazar Pideleri, Hamur Çorbas,SiniPidesi, Ot Çöre idir. lçe genelinde özellikle çörek ekme ive pideler aras nda da tahinlipidenin öne ç kt görülmü tür. Çörek ekme inde gelene in devam olarak Yenipazar sokaklar nda halk n kullan m na aç kolansokak ta f r nlar görülmektedir. 73

88 K NC BÖLÜM YEREL ÜRÜN MARKALA MASI, YEREL ÜRÜN KORUMA ALTERNAT FLER,CO RAF ARET, MARKA,ENDÜSTR YEL TASARIM GENEL ÇERÇEVE Türkiye sahip oldu ukültürel, do al ve tarihi zenginlikleri bak m ndan di er ülkelerle mukayese edildi inde yerel de er zenginli i, kültür, tarih ve turizm aç s ndansondereceavantajl d r. Bupotansiyelin kullan lmas ndaneldeedilensonuç Dünya Turizm Örgütü nün verilerine de yans maktad r. Bu istatistiklere göre ülkemiz turizmsektöründe dünyada hemturizm geliri hemde a rlad yabanc ziyaretçisay s bak m ndanilk 10 da yeralan ülkeleraras ndad r. Turizmin ülkemizdeki ekonomik geli imine bakt m zda ise son 20 yld r milli gelir içindekipay n 4kat art rarak en h zl geli en sektör olmu tur. Ülkemizin turizm potansiyelini daha verimli kullanabilmesi turizmin ekonomiye olan katk s n daha üst seviyelere çkarabilmesi, yerel, bölgesel ve ulusal kalk nmay gerçekle tirmeye en fazla katk da bulunabilmesi, istihdam ndaki pay n ndaha da art r lmas n sa lamak üzere Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Türkiye Turizm StratejisiEylemPlan ( ) haz rlanm t r 19. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Türkiye Turizm Stratejisi Eylem Plan ( ) çal mas tarih ve2007/4 say l Yüksek Planlama Kurulu Karar ile kabul edilmi ve tarihli Resmi Gazete de yay mlanm t r. Söz konusu çal man n vizyonu sürdürülebilir turizm yakla m n benimseyerek istihdam nart r lmas nda ve bölgesel geli mede turizmi öncü bir sektör konumuna ula t rmak ve Türkiye yi 2023 ylna kadar, uluslararas pazarda turist say s ve turizm geliri bak m ndan ilk 5ülke aras nda önemli bir var noktas ve uluslararas birmarka haline getirmektir. Bu plan n öngördü ü geli melerletürkiye turizminin 19 Tam metin için bkz. (T.C.Kültür Ve Turizm Bakanl Yat r m ve letmeler Genel Müdürlü ü Resmi Sitesi),

89 2023 y l nda 60 milyonun üzerinde turist, yakla k86 milyar dolar d turizm geliri ve1350 $ turist ba na harcamaya eri mesi öngörülmektedir. Sözkonusu çal malar ile Türkiye turizminin çe itlenmesi ve tüm yla yay lmas hedeflenmekte ve bunun gerçekle ebilmesi için turizm sektörü için uzun vadeli stratejiler k sa ve orta vadede kamu ve özelsektör için öncelikli eylemler yer almaktad r. Turizmin çe itlenmesi ülkemiz co rafyas nda kültürün, do an nve sa l n yenidenke fiilemümkündür. Buke ifiçbölgelereolanmerak vetalebiart racak, ülkemiz co rafyas nda dengeli bir turizm geli imi ya ama geçirilecektir. Sözkonusu stratejilerinen önemlilerindenbiriolankentsel ÖlçekteMarkala mastratejisizengin kültürel ve do al de erlere sahip kentlerimizin markala t r larak, turistler için bir çekim noktas haline getirilmesini öngörmektedir. Marka, bir ürün hakk nda bizi etkileyen beklentiler ve inançlar sistemidir. Birticari ürünmarkaolabilece igibibir ülke, bölge, ehir veyayörede marka olabilir. Var noktas (destinasyon) olarak geli tirilecek bir yörenin markala mas için özel bir kampanya yap lmal ve markala ma için özel düzenlemeler yap lmal d r. Markala an bir yöreye ula m kolay bir ekilde sa lanmal gereksundu u i olanaklar gerekseuluslararas fuar veorganizasyonlarla sürekli bir ilgi sa lanmal d r. Bu noktada, uluslararas otomobil, moda ve turizm fuarlar marka kentlerin imaj n nsüreklili iaç s ndan çokönemlidir. ehirlerde markalargibi i levselolmal d r. levsellik, ayr cakatmade er de yaratmaktad r. Yarat lan bu katma de er sayesinde marka kentler, her aç dan bir çekim merkezi olmaktad r. Bu anlamda marka ehir i,sanat, kültür, e lence, sanayi, ula m aç s ndan da merkez olmal d r. Dünya örneklerine bakt m zda Londra, New York, Paris, Prag, Barselona, Sydney ve Moskova gibi kentler markala m kentlerdir. Bu kapsamda, Türkiye TurizmStratejisikapsam nda ülkemizde stanbul, Ankara, zmirveantalyagibikentlerde ehirturizminin, Ad yaman, Amasya, Bursa, Edirne, Gaziantep, Hatay; Konya, Kütahya, Manisa, Nev ehir, Kars, Mardin, Sivas, anl urfa ve Trabzon illerinde ise kültür turizminin canland r larak marka kültür kentlerinin olu turulmas öngörülmektedir. Kültür turizmi aç s nda markala t r lmas dü ünülen illerde Türkiye TurizmStratejisiEylemPlan ( ) kapsam nda, 75

90 uluslararas standartlarda ehir müzelerikurulmas,tarihi, kültürel ve mimari özelli i olan yap lar n ve ören yerlerinin restorasyonunun yap lmas gibi mimari düzenlemeler; ula msistemi ile ilgili düzenlemeler; kongre turizmine yönelik tesis ve aktivitelerin canland r lmas çal malar n nba lat lmas,sanat köyleri kurulmas gibi kültürel aks düzenlemeleri; kent merkezinde turizm dan ma bürolar n n aç lmas, yerel idare ve ilgili kurulu lar ile ibirli iyap larak altyap ve üstyap eksikliklerinin tamamlanmas gibi fiziksel ve sosyal düzenlemelerin gerçekle tirilmesi hedeflenmektedir. Kentsel ölçekte markala maya yönelik öngörülere ula mak ve Eylem Plan nda öngörülen ksa ve orta vadeli faaliyetleri uygulamak için markala mas öngörülen her ehre özgü eylem planlar n n haz rlanmas markala ma çal malar n n önko uludur. Bu çerçevede, markala ma için haz rlanacak eylem planlar nda ksa ve orta vadede, kentsel restorasyon, altyap,fiziksel düzenlemeler, tan t mve e itim gibi konu ba l klar nda ne tür eylemler yap laca ve bu projelerin maliyetleri yer alacakt r. Marka kentlerde haz rlanacak eylem planlar n nkapsam n nsaptanmas ve stratejilerin belirlenmesi için marka kültür turizmi kentlerinde, sivil toplum örgütleri, yerel yönetimler, ticaret odalar,tümkamu kurum ve kurulu lar,kent konseyleri, meslek odalar ve yerel halk n ve Kültür Bakanl n n kat l mlar ile gerçekle tirilecek toplant lar düzenlenmesiplanlanmaktad r. Markala ma stratejisi farkl sektörlerin, profesyonel gruplar n, üniversitelerin ve sivil toplum örgütlerinin kat l m yla olu turulacak büyük bir organizasyondur. Organizasyon kapsam nda sözkonusu ehirlerin, Do al, tarihi, kültürel ve sanatsal yönden sahip olunan zenginlikleri, Ulusal kongre ve fuar etkinlikleri için elveri li konum ve olanaklar, Geleneksel elence, festival ve gastronomi yönünden zenginlikleri, Sa l kve spor turizmi dallar ndaki potansiyelleri, Turist güvenli inin sa land bir kent olma özellikleri ön plana çkar lacakt r. Bu faaliyetlerin sonucunda marka kentleri ziyaret eden yerli ve yabanc turistlerin nitelik ve nicelikleriniart rarak turizmgelirlerinienüst düzeye ç kartmak amaçlanmaktad r. Yukar da Kültür ve Turizm Bakanl nezdinde yürütülmekte olan Marka ehirler Projesive Türkiye TurizmStratejisiEylemPlan ( ) içerisinde say lan iller aras nda Ayd nyer almamaktad r. Ancak Ayd n, sahip oldu ude erleri 76

91 su yüzüne çkartacak ve geli tirecek stratejilerle bu çal malar yapabilecek ve markala ma bilincini il genelinde yayg nla t rabilecek niteliklere sahip bir ehirdir. MARKAYDER taraf ndan yürütülmü olan Ayd n linde Markala ma Potansiyeline Sahip Yerel Ürünlerin Ara t r lmas Projesi kapsam nda elde edilen ön verilerek bu yoldaayr çal malaravegeli melereyolaçacakniteliktedir. II. YEREL ÜRÜNLERLE MARKALA MA Do al, tarihsel, kültürel, tar msal, sanatsal yönden co rafi ürün zenginli ine sahip bir ülkede ya amak asl nda büyük anst r. Co rafi ürün farkl l klar m z zenginli imizi artt ran en önemli etkenlerden birisidir. Ya ad m zyerden ba ka bir yere gitti imizde ilk akl m za gelen Oran nnesi me hur sorusudur. Ve i te asl nda bu sorunun alt nda hepimizin bildi iama tam olarak fark nda olmad bir gerçek yatar markala maanlay. Ayd ninciri, Giresun fnd,kayseri mant s,antep fst,isparta hal s, Afyon kayma, Malatya kay s s, Diyarbak rkarpuzu, Zara bal, Adana kebab, Eski ehir lületa, Erzincan tulum peyniri, anl urfa biberi, zmit Pi maniyesi, Çorum leblebisi, Mersin cezeryesi, Anamur muzu, Kemalpa atatl s ve niceleri ehirlerin tan t m olarak kullan lan ve bir nevi tan t c iaret yani markas olan ürünleridir. Co rafi iaret bir ürünün hangi yöre, bölge, ülkeden kaynakland n belirtmeye yarayan tan t c i aretlerdir. Son yllarda önemi daha da artan Fikri ve S nai Mülkiyet Hukuku içerisinde de erlendirilmektedir. Ancak marka, endüstriyel tasar mgibi yine Fikri ve S naimülkiyet Hukuku içerisinde yer alan di er haklardan farkl l karz eder. öyle ki belirtilen haklar nkullan m ilgili mevzuatlar gere i ba vuranki ilere özgülenmi ken; co rafi i aret anonim bir nitelik ta r. Yanisadece tescilettirenki ilerin de il, sicilde belirtilen özelliklere ba l kalarak üretimyapan di er üreticilerin de söz konusu co rafi iareti kullan m hakk bulunmaktad r. Dolay s yla co rafi iaret ile o yörede belirtilen niteliklere göre üretim yapan üreticilervetüketicilerdekorunmaktad r. 77

92 Co rafi i aretle ürün tescilinin pek çok yarar bulunmaktad r. Tescil Koruma sa lar. Yöreyi, bölgeyi, ehri tan t r. Belirli bir bölgede üretilen ürün olmas ya da o bölgedekitekniklerle üretildi iveya üretilebilece ibilgisiyle bir reklamarac olur. Belirli bir kalitenin iareti olur. Co rafi kaynak gösterir. Pazar pay n büyütür. Üreticilere de er sa lar. Tüketicilere ürün kalitesine yönelik garantisunar. Yurt içinde ve yurt d nda ehrin prestijini art r r. Ve en önemlisi bilinçli olmaya yönelik verdi imesajd r: Yöremize, de erlerimize, ürünlerimize sahip ç k yoruz. III. YEREL ÜRÜN KORUMAYÖNTEMLER A. CO RAF ARET 1. Tan m Co rafi iaret, belirgin bir niteli i, ünü veya di er özellikleri itibariyle kökeninbulundu ubir yöre, alan, bölge veya ülke ile özde le mi bir ürünü gösteren i aretlerdir. Türkiye de co rafi iaretler, 1995 tarih ve 555 say l Co rafi aretlerin Korunmas Hakk nda Kanun Hükmünde Kararname kapsam nda tescil edilerek korunurlar. Kararnamede yer alan tan mlara ve ko ullara uygun olarak her türlü ürünün (do al ürünler, tar m, maden ve el sanatlar ürünleri ile sanayi ürünleri) co rafi i aretlerle korunmas mümkündür. 555 say l Co rafi aretlerin Korunmas Hakk nda Kanun Hükmünde Kararname nin2incimaddesine göre korumadan; Türkiye Cumhuriyetivatanda lar, Türkiye Cumhuriyeti snrlar içinde ikametgah olan veya snai veya ticari faaliyettebulunangerçek ve tüzelki iler, Paris Sözle mesi veya Dünya Ticaret Örgütü'nü Kuran Anla ma hükümleri dahilinde ba vuruhakk na sahipki iler, Türkiye Cumhuriyeti uyru undaki ki ilere kanunen veya fiilen co rafi i aret korumas tan yan devletlerin uyru undaki gerçek veya tüzel ki iler de kar l kl l kilkesiuyar nca Türkiye'de co rafi i aret korumas ndan yararlan r. 78

93 Co rafi i aretler men ead ve mahreç i areti olmak üzere ikiye ayr l r. a.men ead Bir ürünün men ei olan yöre, alan veya bölge ad, a a daki artlar nbirlikte kar lanmas durumunda "men ead n "belirtir: Co rafi s n rlar belirlenmi bir yöre, alan, bölge veya çok özel durumlarda ülkedenkaynaklananbir ürünolmas ; Tüm veya esas nitelik veya özellikleri bu yöre, alan veya bölgeye özgü do a vebe eriunsurlardankaynaklananbir ürünolmas ; Üretimi, i lenmesi ve di er i lemlerinin tümüyle bu yöre, alan veya bölge s n rlar içinde yap lanbir ürünolmas. Men e ad olarak co rafi iaret korumas na konu edilen ürünün üretimi, i lenmesi ve di er i lemlerinin tamam s n rlar belirlenmi co rafi alanda gerçekle mek zorundad r. Çünkü ürünler sadece oco rafi bölgede üretildi itakdirde niteli inin kazanabilmektedir. Bu sebeple bulunduklar co rafi bölge d nda üretilemezler. Men ead co rafi kaynak gösteren niteliktedir. Örnek olarak Gemlik Zeytinini, Eski ehir Lüle ta n,ezine Peynirini, Ayd n nciriniverebiliriz. b.mahreç areti Bir ürünün men ei olan yöre, alan veya bölge ad, aa daki artlar n kar lanmas durumunda "mahreç i areti" göstergesinibelirtir: Co rafi snrlar belirlenmi bir yöre, alan veya bölgeden kaynaklanan bir ürünolmas ; Belirgin bir niteli i, ünü veya di er özellikleri itibariyle bu yöre, alan veya bölge ile özde le mi bir ürünolmas ; Üretimi, i lenmesi ve di er i lemlerinden en az birinin belirlenmi yöre, alan veya bölge s n rlar içinde yap lan bir ürünolmas. Mahreç i aretiolarakco rafi i aret korumas nakonuedilen ürünün üretimi, i lenmesi ve di er ilemlerinden en az biri snrlar belirlenmi co rafi alanda gerçekle mek zorundad r. Mahreç i aretine konu olan ürünler ait olduklar co rafi bölgeye haiz hammadde ve üretim yöntemlerinin aynen kullan lmas ve ürünün 79

94 kalitesinin ayn olmas art yla ait olduklar co rafi bölgenin d nda da üretilebilirler. Mahreç i aretigenelolarakbelirlibirco rafibölgeyeaitolan ürünün üretim tekni ini belirten niteliktedir. Örnek olarak Trabzon ekme ini, Kütahya Çinisini, Mara dondurmas n verebiliriz. 2.Co rafi arettesciliba vuru artlar Co rafi iaretlerintesciliiçin yetkili mercitürkpatent Enstitüsüdür. Yurt içinden veya yurt d ndan yap lacak tümba vurular Türk Patent Enstitüsüne veya onun yetkili k ld makama yap l r. Co rafi i aret ba vurusunda bulunma hakk na sahip olanlar; Ürünün üreticisiolangerçek veya tüzelki iler, Tüketicidernekleri Konu ve co rafiyöre ile ilgilikamu kurulu lar d r. Co rafi i aret olarak tesciledilemeyecek olan i aretler ise; Co rafi i aret tan m na uymayanadlar ve i aretler; Ürünlerinadlar ; Bitkitürleri, Hayvansoylar veya benzeriadlar; Kamu düzenive genelahlakaayk r i aretlerdir. 3. Co rafi aret Tescil Süreci Türk Patent Enstitüsü nün adresinden de ula labilecek olan Co rafi aret Tescil Ba vuru formunun eksiksiz olarak doldurulmas ve istenen di er belgelerin de verilmesi ile Türk Patent Enstitüsü ne ba vuru yap l r. Türk Patent Enstitüsü, yap lan co rafi i aret ba vurular n inceleyerek bilgi ve belgelerinde eksiklik bulunan ba vurulara 3 ay süre tan r. Verilen süre içinde eksiklikler giderilmezse ba vuru reddedilir. 80

95 555 say l KHK ko ullar n ta yan co rafi iaret ba vurular ndan men e adlar ResmiGazete ile yerelgazetede, mahreç i aretleriiseresmigazeteveyerel gazetenin yan sra yurt çap nda da t m olan en yüksek tirajl günlük gazetelerin birinde yay mlan r. tiraz süresi Resmi Gazetedeki yay mtarihinden itibaren 6ayd r. tiraz için her y ltürk Patent Enstitüsü taraf ndan belirlenen ücret ödenir. Ancak kamu kurum ve kurulu lar itiraz ücreti ödemez. Hakk nda itiraz yap lan ba vuru için, ba vuru sahibinin kar görü ü istendikten sonra konuda uzman, tarafs z kurum ve kurulu lardan görü al n r. Al nan tümgörü lerden sonra Enstitü bir de erlendirme yapar. Bu de erlendirme sonucunda itiraz n veya ba vurunun reddine yahut ba vurunun kapsam nda de i iklik yap lmas na karar verilebilir. Ba vurunun kapsam nda de i iklik yap lmas nakarar verilirse ba vuru, sondurumuyla yeniden yukar dabelirtilengazetelerde yay mlan r. Buyay nitiraza aç kde ildir. Co rafi i aret ba vurular n n tescili, Resmi Gazetede yay n tarihi itibar yla kesinle ir. Tescili kesinle en ba vuru ile ilgili tescil ücretinin 3 ay içinde ödenmesi gerekmektedir. 4. Co rafi aret Tescilinin Sonuçlar Co rafi i aretler anonim niteliktedir. Bu sebeple sadece tescil ettiren ki ilerin de il, sicilde belirtilen özelliklere ba l kalarak üretim yapan di er üreticilerin de söz konusu co rafi i aretikullan mhakk bulunmaktad r. Koruman n kapsam ve önleme hakk na ili kin düzenlemeler 555 say l KHK n n15 inci maddesinde yap lm t r. Co rafi i aret ba vurusu yapma hakk na sahip ki iler ile tescil edilmi co rafi i areti kullan mhakk na sahip ki iler, üçüncü ki iler taraf ndan a a da say lanlar nyap lmas n önleme hakk na sahiptir: Tescilliad n ününden herhangi bir biçimde yarar sa layacak kullan mlar veya tescil kapsam ndaki ürünleri and ran ya da ça r t rabilen ürünlerle ilgili olarak tescilli ad n dolayl veya dolays z olarak ticari amaçl kullan m, 81

96 Sözcük olarak gerçek co rafi yeriifade etmekle birliktehalkta haks zbiçimde ürünün ba ka yer kaynakl oldu uizlenimini b rakankullan m ;veya korunan ad ntercümesininkullan m ; veya stilinde, tarz nda, tipinde, türünde, yöntemiyle, orada üretildi ibiçimde veya benzeri di er aç klama veya terimlerle birlikte kullan m, Ürünün içveya d ambalaj nda, tan t mve reklam nda, veya ürünle ilgili herhangi bir yaz l belgede do al veya esas nitelik ve özellikleri ile men ei konusunda yanl veya yan lt c herhangi bir aç klama veya belirtiye yer verilmesi, Ürünün men ei konusunda halk yan ltabilecek biçimde ambalajlanmas veya yan lg yaratabilecek di er herhangi bir biçimde sunulmas. B. MARKA Marka, Ticaret Hukukunun konusu olarak nitelendirilmesine ra men dünyadaki geli ime ba l olarak ayr bir hukuk dal haline gelen Fikri ve Snai Mülkiyet Hukukuiçerisindeyeralanbirkavramd r. Bir i letmenin mal ve hizmetlerini di er bir i letmenin mal ve hizmetlerinden ay rt etmeye yarayan ve ay rt edicilik özelli i ile ticari mal ve hizmetlerin tan t lmas na yarayan i aret olan marka n nde eri baz i letmeler aç s ndan, üretim tesislerinin ve malvarl klar n nederlerinden çok daha fazla olabilmektedir. AvrupaBirli ivedi ergeli mi ülkelerdemarka, rekabet düzenininkurucu unsurlar ndan say lmakta; marka de eri ile ürünlerin imajlar tüketiciler için önemli bir rol oynamakta ve ürünlerin pazarlanmas nda tan t marac olarak belirleyici olan markan n i letmeler aç s ndan sermaye unsuru haline geldi igörülmektedir 20.Bu suretle iletmeler ba ar l markalar yla lisans verebilecek veya satabilecek isim hakk na da sahip olmaktad rlar. Günümüzde di er avantajlar ne olursa olsun ürün 20 Sevilay UZUNALLI, Avrupa Birli ine Uyum Sürecinde Markan nköken Ay rt Etme levi ile Ba lant l Kavramlar n Yorumu, Ça a Hukuk Vakf Yay nlar, stanbul, 2008, s

97 ve hizmetleri için marka de eri yaratamayan i letmeler rekabet ortam nda güçlü bir yer edinememektedirler. 1.Tan m 556 say l KHK n n5incimaddesinin1inci f kras nda bir i letmenin mal ve hizmetlerini bir ba ka i letmenin mal veya hizmetlerinden ay rt etmeyi sa lamas ko uluyla, ki iadlar dahil özellikle sözcükler, ekiller, harfler, say lar, mallar n biçimi veya ambalajlar n ngibi çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade edilebilen, bask yoluyla yay mlanabilen ve ço alt labilen her türlü iarettir. ifadesine yer verilmekle markan n aç kça bir tan m yap lmamas na ra men geli tirilebilecekdolayl bir tan mlamaya yerverilmi tir. An lan madde hükmüne göre marka bir te ebbüsün mal ve hizmetlerini, bir ba kate ebbüsünmalvehizmetlerindeay rtetmeyisa lamas ko uluylaki iadlar dahil, özellikler sözcükler, ekiller, harfler, say lar, mallar nbiçimi veya ambalajlar gibi çizimle görüntülenebilen veya benzer ekilde ifade edilebilen, bask yoluyla yay nlanabilen ve ço alt labilen her türlü i aretleri içerir. Yani mallar ve hizmetleri ay rt etmek için kullan lan ay rt edici kelimeler, harfler, rakamlar, çizimler, resimler, ekiller, renkler, logolar, etiketler hatta günümüzde kokular ve sesler de marka olarak tesciledilebilmektedir. 556 say l KHK n n 5 inci maddesinde ifade edilen, iaretin çizimle görüntülenebilme veya benzer biçimde ifade edilebilme, bask yoluyla yay nlanabilme ve ço alt labilme art, günümüzde daha geni anla lmaktad r. Yasal düzenlemeye konu olan bu art namac tesciledilecek markan nbiçiminin tam olaraktespitedilmesiveuyu mazl klarsözkonusuoldu undabubiçiminbelirleyici olarak kullan lmas d r. Bu art nyerine getirilmesi bak m ndan harfler, matemetiksel i levler, kimyasal formüller, renklerin kodu, nota yaz lar veya üç boyutlu i aretin çizimlegörüntülenmesimarka tesciliiçin yeterliolmal d r SevilayERO LU, Soyut Renk, Ses ve Üç Boyutlu aretlerinmarkaolarak Tescili, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2003,C.V, S.1,s

98 Markalar nuluslararas Tesciline li kinmadrid Anla mas vebu Anla maya li kin Protokolün Uygulanmas na Dair Yönetmelik ile AB Topluluk Marka ve Tasar mofisi (OH M) stinaf Kurulu, bir i aretin marka olarak kabulü için ola an d unsurlar içermesinden ba ka markan nkarakteristik özellikleri olarak, al c n n gözüne çarpmas gerekti ini ayn zamanda ay rt edicilik unsuruna sahip olmas gerekti ini kabuletmektedir Çe itleri Çe itli aç lardan ele al nd nda markalar ; ticaret markalar, hizmet markalar,bireysel markalar, garanti markalar,ortak markalar, tan nm markalar gibi gruplara ay rmak mümkündür 23.Bu ayr myap l rken, markalar nkullan ld klar alanlar, markalar namaçlar,markalar nolu umlar veya mülkiyet sahipleri kriter olarak al nabilmektedir. Zira tescil edilmemi i aret 556 say l KHK ya göre marka de ilsadece i arettir. Türk Hukukunda 556 say l KHK n n 2inci maddesinde "Marka"n n, ortak markalar ve garanti markalar dahil ticaret markalar veya hizmet markalar n ifade etti ibelirtildi inden, yasal düzenleme gere imarkalar ticaret markalar, hizmet markalar,ortak markalar ve garantimarkalar olarak ayr lmaktad r. a. Ticaret Markas tarih ve say l ResmiGazetedeyay mlanarak yürürlü egiren 556 Say l Markalar n Korunmas Hakk nda Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulanmas nadairyönetmeli in4üncü maddesinegöre; Marka, bir iletmenin imalât n ve/veya ticaretini yapt mallar ve/veya sundu uhizmetleri, ba ka iletmelerin mal ve/veya hizmetlerinden ay rt etmeye yarayan ticaret ve/veya hizmet markas olarak da nitelendirilebilen iareti ifade etmektedir. 22 Kutlu OYTAÇ, Kar la t rmal MarkalarHukuku, 2.Bas, stanbul,2002, s lhami GÜNE, Uygulamada SnaiMülkiyetHaklar ve CezaiKoruma, Güncel Yay nevi, zmir, 2007, s.186, Necati Meran, Marka Haklar ve Korunmas, Seçkin Yay nlar,ankara,2004, s.27, Arslan KAYA MarkaHukuku, stanbul,2006,s

99 b. Hizmet Markas 556Say l Markalar nkorunmas Hakk nda KanunHükmünde Kararnamenin Uygulanmas na Dair Yönetmeli in 4 üncü maddesinde yer alan marka; bir i letmenin imalât n ve/veya ticaretini yapt mallar ve/veya sundu uhizmetleri, ba ka i letmelerin mal ve/veya hizmetlerinden ay rt etmeye yarayan ticaret ve/veya hizmet markas olarak da nitelendirilebilen i aret tan m nagöre hizmet markas bir i letmenin sundu uhizmetleri di er i letmelerin sundu uhizmetlerden ay rt eden i arettir. c.ortakmarka Ortak marka, bir sözle me çerçevesinde tüzelki ilerin veya tüzel ki ilik meydana getirmeksizin bir araya gelen gerçek ki ilerin olu turdu ubirli edahil i letmelerce üretilen mal ve/veya hizmetleri, di er i letmelerin mal ve/veya hizmetlerindenay rt etmeye yarayan ve bu i letmelerce ayr ayr kullan labilen i areti ifade etmektedir. ç.garantimarkas Garanti markas, marka sahibininkontrolü alt nda, bu markay kullanmaya yetkili klnm bir çok iletme taraf ndan üretilen mal ve/veya hizmetlerin ortak özelliklerini, üretim usullerini, co rafi kaynaklar n ve kalitesini garanti etmeye yarayan i aretiifadeetmektedir. 3.Marka Tescili Ba vuru artlar Bir i aretin marka olarak tescili ve korunmas için aranan temel art ay rt edici niteli inin olmas d r 24.Markan nköken ay rt etme i levi yan nda garanti ve reklam i levleri de bulunmaktad r say l KHK n n5inci maddesinde marka, bir i letmenin mal ve hizmetlerini di er i letmelerin mal ve hizmetlerinden ay rt etmeye yarayan i aretolarak ifadeedildi indenay rt etmeninkonusunun i letmelerin mal ve hizmetleri oldu u dolay s yla markan n ilevinin de farkl iletmelerin ürünlerini ay rt etmek oldu uanla lmaktad r. Bu koruma ko ulu marka hakk n n 24 HamdiYASAMAN, MarkaHukuku556 Say l KHK erhi, stanbul, 2004,C. I,s. 173, Doktrinde markan n i levlerine yönelik farkl görü ler bulunmaktad r. Markan nreklam i levinin ay rt etme ve köken belirtme i levi kadar önem kazand na dair görü için bkz. Hanife D R KKAN, Tan nm Markan nkorunmas, SeçkinYay nlar,ankara, 2003, s

100 temel i levinin köken ayrt etme i levi oldu u konusunda dayanak te kil etti i dü üncesinido urmaktad r. Markan nmal nmen eini gösterme, ay rt etme, mal nkalitesini garanti etme, reklam, al c y çekme, itibar, al kanl kgibi i levlerinin bulundu u, ayr ca tüketiciler nezdinde sundu u ürün veya hizmet ile fark yaratt ölçüde imaj sa lad ve rekabeti güçlendirdi ikabuledilebilir bir gerçek olarak kar m za ç kmaktad r. Marka olabilmenin en önemli unsuru an lan iaretin ay rt edici olup olmamas d r. aretin, üzerinde bulundu umal ve hizmetleri bir ba ka i letmenin malve hizmetlerindenay rt etmeye elveri liolmas gerekmektedir. 4.Marka Tescil Süreci Marka tescil ettirmek isteyen kimse ahsen ya da marka vekili arac l yla TürkPatent Enstitüsü Ba kanl na eldenveyaposta yoluyla ba vurur. Marka tescil ba vurular 556 say l Markalar nkorunmas Hakk nda Kanun Hükmünde Kararname ile bu Kanun Hükmünde Kararnamenin uygulanmas na dair 09 Nisan 2005 tarihinde yürürlü egiren Yönetmelik ve 7Kas m1995 tarihinde yürürlü egiren4128say l Kanunun5incimaddesihükümlerinegöre i lemgörür. Yasa hükümleri uyar nca koruman nba lama tarihi; ba vuru dilekçesinin usulüne uygunolarak haz rlan p Türk Patent Enstitüsüne verildi igün, saat ve dakikad r. Bir marka ba vurusunun geçerli say labilmesi için a a daki belgeleri Enstitüye verilmesigerekmektedir: a) Dilekçe: Dilekçede markan nkullan laca mal veya hizmetler genel ifade kullan lmadan yaz lacakt r tarih ve say l Resmi Gazetede yay mlanan TPE 2012/2 nolu tebli euygun olarak istenilen snfveya snflar ayr ayr belirtilerek yaz lacakt r. Marka tescil ba vurusunu; marka sahibi do rudan veya vekili arac l yla yapabilir. Ba vuru veya di er i lemler vekil taraf ndan yap l yor ise, tayin edilen vekiltürk Patent Enstitüsü Marka VekiliSiciline kay tl vekillerden birisiolmal d r. TürkPatentEnstitüsü markavekilisicilinekay tl olmayanki iler marka vekiliolarak tayin edilemez. 86

101 b) 5adet marka örne i: Markaolarak kullan lmak üzeresaptanan i aret en az 5x5 cm. en fazla 7x7 cm. ebad nda haz rlanmal d r. Marka örne irenkli veya siyah beyaz olabilir. Marka örne inde Latin harflerin d nda harf ve rakam bulunmas halinde (Arap, Kiril, Japon harfleri gibi) bunlar n Latin harfleri ve rakamlar kar l n nbelirtilmesizorunludur. c) Marka ba vuru harc ve ücreti ödenti belgesi (Ücretler marka sahibi ya da kanuni vekili ad na yat r lacak, unvan veya adres farkl olmayacakt r.) d) lave s n fveya s n flar n ücretinin ödendi ini gösterir belge. e) Ba vuru garanti markas ya da ortak marka tescili için yap l yorsa, markan n kullan lma usul ve eklini gösterir noter onayl bir teknik yönetmelik haz rlanarak, ba vuru evrak ile birlikte verilmelidir. Bu belgelerin eksik olmas durumunda, eksikliklerin tamamlanmas için iki ay süre verilir. Ba vuru tarihi eksikliklerin tamamland tarih itibariyle belirlenir. Eksikliklerintamamlanmamas durumundaba vuruyap lmam say l r. 5.Marka Tescilinin Sonuçlar Marka tescilinden do an haklar münhas ran marka sahibine aittir. Marka sahibi, a a da belirtilen fiillerin önlenmesini görevli ve yetkili mahkemeden talep edebilir. (De i ik: /m.1 :KHKmadde9): a) Markan n tescil kapsam na giren ayn mal ve/veya hizmetlerle ilgili olarak, tescilli marka ile ayn olan herhangibir i aretinkullan lmas, b) Tescilli bir marka ile ayn veya benzer olan ve tescilli markan nkapsad mal ve/ veya hizmetlerin ayn veya benzeri mal ve/veya hizmetleri kapsayan ve bu nedenle halk taraf ndan, i aret ile tescilli marka aras nda ili kilendirilme ihtimali de dahil, kar t r lma ihtimali bulunanherhangi bir i aretinkullan lmas, c) Tescilli marka ile ayn veya benzer olan ve tescilli markan nkapsam na giren mal ve/veya hizmetlerle benzer olmayan, ancak Türkiye de ula t tan nm l k düzeyi nedeniyle tescilli markan nitibar ndan dolay haks zbir yarar elde edecek 87

102 veya tescilli markan nitibar na zarar verecek veya tescilli markan nay rt edici karakterinizedeleyecek niteliktekiherhangibir i aretinkullan lmas. A a da belirtilen durumlar, 50 nci paragrafta belirtilen hükümler uyar nca yasaklanabilir. (De i ik: /m.1 :KHKmadde9) a) aretinmalveyaambalaj üzerinekonulmas, b) areti ta yan mal n piyasaya sürülmesi veya bu amaçla stoklanmas, teslim edilebilece inin teklif edilmesi veya o i aret alt nda hizmetlerin sunulmas veya sa lanmas, c) areti ta yan mal n gümrük bölgesine girmesi, gümrükçe onaylanm bir i lem veya kullan ma tabi tutulmas, d) aretin, te ebbüsün i evrak ve reklamlar nda kullan lmas. e) areti kullanan ki inin, i aretin kullan m na ili kin hakk veya me ru bir ba lant s olmamas ko uluyla, i aretinayn veya benzerinin internet ortam nda ticari etki yaratacak biçimde, alan ad, yönlendirici kod, anahtar sözcük veya benzeri biçimlerde kullan lmas. Markan nsa lad haklar, üçüncü ki ilere kar marka tescilinin yay ntarihi itibariyle hükümifadeeder. Markatescilba vurusununbültendeyay nlanmas ndan sonragerçekle envemarkatescilininilanedilmesihalindeyasaklanmas sözkonusu olabilecek fiiller nedeniyle ba vuru sahibi, tazminat davas açmaya yetkilidir. Mahkeme, öne sürülen iddialar n geçerlili ine ili kin olarak tescilin yay nlanmas ndan önce karar veremez. 88

103 C. ENDÜSTR YELTASARIM 1.Tan m 554 say l Endüstriyel Tasar mlar nkorunmas na li kin Kanun Hükmünde Kararnamede endüstriyeltasar mlar ile ilgilitemel kavramlaraait tan mlar; Tasar m: Bir ürünün tümüveya bir parças veya üzerindeki süslemenin, çizgi, ekil, biçim, renk, doku, malzeme veya esneklik gibi insan duyular ile alg lanan çe itliunsur veya özelliklerininolu turdu ubütünü Ürün: Bilgisayar programlar ve yar iletkenlerin topo rafyalar hariç olmak üzere, endüstriyelyolla veya elle üretilen herhangibir nesneninyan s ra bile ik bir sistem veya bunu olu turan parçalar, setler, tak mlar, ambalajlar gibi nesneleri, birden çok nesnenin veya sunu un bir arada alg lanabilen bile imleri, grafik semboller ve tipografik karakterleri Tasar mc : Korumaya konu olan tasar m tasarlayan ki i olarak ifade edilmektedir. 2. EndüstriyelTasar mtescili Ba vuru artlar 554 Say l Endüstriyel Tasar mlar n Korunmas Hakk nda Kanun Hükmünde Kararname uyar nca, bir tasar mtescil ba vurusu ba vuru a amas nda yenilik ve ay rt edici nitelik kriterlerine göre incelemeye tabi tutulmamaktad r. Bu nedenle endüstriyel tasar mtescili, uluslararas düzeyde bir kaç ülke d nda genelkabulgörmü itiraza dayal incelemesiz (yenilik ve ay rt edici nitelik aç s ndan) bir sistemolarak tan mlanmaktad r. Koruma artlar olan yenilik ve ay rt edicilik kriterlerinin mevcut yasam za göre dünya çap ndaolmas gereklili i, bilinenveanonimsay lacakmateryallerin neler oldu uhususunun büyük oranda subjektif ö eiçermesi, böyle bir ayr m n yap lmas nda objektif yakla m sa layacak kriterlerin bulunmamas gibi nedenlerle inisiyatifin ara t rma yapacak ki ilerde toplanaca gerçe inin daha fazlakar kl anedenolaca dü ünülmekteve tasar mtescilsistemi için itiraza dayal incelemesiz sistembenimsenmektedir. 89

104 3. EndüstriyelTasar mtescilsüreci Ülkemizde endüstriyel tasar mlar ntescil süreci özet olarak ekli inceleme, endüstriyel tasar msiciline kay tve yay n, itirazlar ve belgelendirme olarak dört ana i lemsürecindenolu maktad r. ekli nceleme: Tasar mtescil ba vurular n nilgili KHK n n3.maddesi hükmünce yap lan re sen inceleme ile ba vurunun Yönetmelikte öngörülen hükümler çerçevesinde incelenmesidir. Yap lan re sen inceleme, bu maddealt nda ifade edilen tasar mve ürün tan mlar na göre ba vurular nincelenmesi ve bu tan mlar d nda kalan ba vurular nreddedilmesi i leminden olu maktad r. ekli inceleme ise ba vuru için gerekli evraklar n ba vuruda sunulup sunulmad, sunulmu ise bu evraklar nilgili Yönetmelik maddelerinde aç kça ifade edilen nitelikteolup olmad n nincelenmesidir. Tasar mtescil ba vurular n n ekli eksiklik içermesi durumunda Enstitü, ba vuru sahibine veya vekiline bu eksiklerin giderilmesi için süre tan maktad r. ekli eksiklik olarak bildirilen unsurlar n süresi içerisinde giderilmemesi, endüstriyel tasar m tescil ba vurusunun i lemden kald r lmas ile sonuçlanmaktad r. Endüstriyel Tasar m Siciline Kay t ve Yay mlama: ekli eksiklik içermeyen ya da ekli eksikli i süresi içerisinde tamamlanan tasar m tescil ba vurular Endüstriyel Tasar msiciline kaydedilir. Sicilkayd ndayeralacakunsurlar; Ba vurunumaras vetarihi, Tasar mtescil numaras, tescil tarihi ve tasar m nyay mland tarihiile numaras, bülten Ba vuru çe idi, ba vurudayeralantasar msay s, Varsa rüçhan bilgileri, Tasar mhakk sahibininad, soyad / unvan, tabiiyetiveadresi, Tasar mc veya tasar mc lar nad,soyad,adresi, Varsavekilin ad, soyad, adresiilevarsavekilfirman nunvan, Tasar mveya tasar m nuygulanaca ürününad ve s n f, 90

105 Devir, lisans, yenileme, adres de i ikli igibi tasar mtescili ile ilgili kay tlar, Tasar m ngörselanlat m. Bir tasar mtescil ba vurusu, Endüstriyel Tasar msiciline kay tneticesinde ilgili ilk Bültende yay nlan r. Ba vuru sahibinin yay merteleme talebi olmas durumunda tasar mtescil ba vurusu iki defa yay nlan r. lk yay nda sadece sicil bilgilerine yer verilirken, ikinci yay nda sicil bilgileri ile beraber tasar m ngörsel anlat mlar dayay nlan r. Tescile tiraz: Belirtildi i üzere tasar mtescil sistemi için esas yönünden itiraza dayal sistem uygulanmaktad r. Rekabet ortam n n olu turulabilmesi ve sanayinin geli ebilmesi için yeni ve ay rt edici niteli esahip tasar mlar ntescille korunmas, bu özelli i ta mayan tasar mlar n ise korumadan yararlanmamas gerekir. Aksi takdirde haks z ekilde al nm ve hükümsüzlü ü rahatl kla ispat edilebilecek bir belgeyedayan larak piyasada ayn sektörde üretim yapanki ilere kar yapt r muygulatma yoluna gidilmesi sonucunda a rma duriyetlerin olu aca muhakkakt r. Bu ma duriyetin önlenebilmesi için itiraz mekanizmas n n yayg n olarakkullan lmas gerekmektedir. tiraz mekanizmas n n ilerli inisa layabilmek için tescilli tasar mlar nyay nland Resmi Endüstriyel Tasar mlar Bülteni ücretsiz olarak mutlak suretle TPE Bilgi ve Doküman Birimlerine gönderilirken, talepte bulunulmas halinde meslek odalar na, üniversitelere, di er kamu kurum ve kurulu lar na da gönderilmektedir. Ayn zamanda itiraz nkabul edilmesi halinde itiraz ücretiiadeedilmektedir. Tescilli tasar mlar nseçkin tasar mlar olabilmesi için her ay yay nlanan Bültenin özellikle meslek odalar nca takibi gerçekle tirilmeli ve itirazlar yap lmal d r. lan yap lm bir tasar mla ilgili olarak, gerçek veya tüzelki iler ile ilgili meslek kurulu lar tasar m n yenilik ve ay rt edici nitelik vasf na sahip olmad gerekçesiyle yada hak sahipli ine dayanarak ilân tarihinden itibaren alt ay içinde tasar mtescil belgesinin verilmesine kar Enstitü nezdinde itirazda bulunabilirler.yap lan itirazlar öncelikle ekli olarak incelenir ve kar görü al nmas için ba vuru sahibinetebli edilir. tirazedilentasar m nhaksahipli iile, 91

106 yenilik ve ay rt edici nitelik vasf na sahip olup olmad, sunulan belgeler nda Yeniden nceleme vede erlendirme Kurulu taraf ndan incelenir. Yap lacak itirazlarda özellikle, tiraza dayanak yap lan bilgi ve belgelerin itiraz ba vuru formunda belirtilmesi ve sunulan belgelerde itiraza gerekçe gösterilen ksmlar n aç kça i aretlenmek suretiyle gösterilmesi, tirazlar nde erlendirilmesinde orijinaltarihli belgelerindikkate al nmas nedeniyle, tarihsiz yada tarihi elle yaz lm olan belgelerin itiraza gerekçe gösterilmemesi, tiraza dayanak gösterilen dergi, katalog, kitap, bro ür gibi belgelerin as llar n ngönderilmesi yerine kapak sayfalar (ön ve arka kapak) ile birlikte itiraza konu ürün yada ürünlerin yer ald sayfalaraait net fotokopilerin noter tasdiklisuretlerinin gönderilmesi, tiraz ba vuru formunun ve ispatlay c belgelerin iki tak m halinde gönderilmesihususlar nadikkatedilmesigerekmektedir. Kurul taraf ndan al nacak karar, tescilin devam yada k smen devam yönünde olabilece igibi tescilin iptali yönünde de olabilir. Ksm tescil karar, çoklu ba vurular için geçerli olup, ba vuruda yer alan tasar mlar n sadece bir k sm n nkurul taraf ndan iptal edilmesidir. Yeniden nceleme ve De erlendirme Kurulunun vermi oldu ukarar Enstitünün nihai karar d r. Bu karar niptaline kar, karar ntebli edildi itarihten itibaren60 güniçerisinde Ankara Fikri ve S naihaklar Hukuk Mahkemesine dava aç labilir. Belgelendirme: 6 ayl k yasal itiraz süresi içerisinde endüstriyel tasar m tesciline ili kin itirazda bulunulmamas yada yap lan itirazlar neticesinde al nan Kurul karar n n tescilin devam yada k smen devam eklinde olmas durumunda tasar mtescil belgesi haz rlan rve ba vuru sahibine yada vekiline gönderilir. Yap lan itiraz n incelenmesi neticesinde al nan Kurul karar n n tescilin ksmen devam eklinde olmas durumunda, tasar mtescil belgesi bütün tasar mlar içerecek ekilde haz rlan r. Ancak iptaledilentasar mlar üzerinde iptal ibaresiyer al r. 92

107 4. EndüstriyelTasar mtescilinin Sonuçlar Tasar mtescil sistemi içerisinde bir tasar mancak yenilik ve ay rt edici nitelik artlar n haiz olmas ko uluyla korunmaktad r. Burada ifade edilen yenilik, bir tasar m nayn s n n, ba vuru veya rüçhan tarihinden önce dünyan nherhangi bir yerindekamuya sunulmam olmas n ;ay rt edici nitelik ise, birtasar m nbilgilenmi kullan c üzerinde yaratt genel izlenim ile herhangi bir tasar m n böyle bir kullan c da yaratt genel izlenim aras nda belirgin bir farkl l k olmas n ifade etmektedir. KHK datasar mkorumas d ndakalantasar mlar öylebelirlenmi tir; Yeni ve ay rt edici niteli esahip olmayan tasar mlar ile kamu düzeni veya genelahlakaayk r tasar mlar, Teknik fonksiyonun gerçekle tirilmesinde, tasar mc ya, tasar ma ili kin özellik veunsurlarda hiçbirseçenek özgürlü ü b rakmayantasar mlar, Tasarlanan veya tasar m n uyguland ürünü, ba ka bir ürüne mekanik olarak monte edebilmek veya ba layabilmek için ancak belirli biçim ve boyutlarda üretilebilentasar mlar. Ayr ca Endüstriyel Tasar mkorumas ; Üretimyöntemi, Ürününkullan mamac, Ürününteknik faydalar, Ürününfonksiyonel özelliklerigibikonular kapsamamaktad r. 554 say l Kanun Hükmünde Kararname ile sa lanan korumadan, Türkiye Cumhuriyeti vatanda lar veya Türkiye Cumhuriyeti s n rlar içinde ikametgah veya idari merkezi bulunan ya da snai veya ticari faaliyette bulunan gerçek veya tüzel ki iler ile Paris veya Bern Sözle meleri yahut Dünya Ticaret Örgütünü Kuran Anla man neki TRIP s hükümleri dahilinde ba vuru hakk na sahip ki iler yararlan r. Tescilli tasar mlar n koruma süresi ba vuru tarihinden itibaren 5 y ld r. Ancak bu süre be er yll k dönemler halinde yenilenmek suretiyle 25 seneye kadar uzat labilir. 93

108 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AYDIN L NDE MARKALA MA POTANS YEL OLAN YEREL ÜRÜNLER I. GENEL ÇERÇEVE MARKAYDER taraf ndan yürütülmü olan Ayd n linde Markala ma Potansiyeline Sahip Yerel Ürünlerin Ara t r lmas Projesi kapsam nda Ayd n Merkez dahil on yedi ilçesinde çe itli ara t rmalar ve görü meler yap lm t r. Proje kapsam nda yap lan bu çal malar neticesinde ile, ilçeye özgü pek çok yerelde er ile kar la lm t r. Belirlenecek çe itli stratejiler ile sözkonusu bu yerel ürünlerin tan n rl k düzeylerininartt r lmas,pazarlanmas,markala mas mümkündür. Ayd nili genel olarak co rafi konumunun avantaj ve iklim yap s nedeniyle pek çok tar m ürünün yeti mesine elveri li topraklara sahiptir. Toprak ve iklim ko ullar nedeniyle tar m ürünleri ve ürün çe itlili inedeniyle çok zengin oldu u görülmü tür. Ancak markala ma kapsam nda raporunda devam eden bölümlerinde tar m ürünleri konusunda ya ürün olarak ay rt edeci nitelikleri gözönüne al narak markala abilecek ürünler yahut sektörolarak markala maya müsait olan ürünler ön plana ç kart lm t r. Ayd nilinde yeti en tar m ürünleri belirtilenlerle s n rl de ildir. El sanatlar ve geleneksel lezzetler hususunda da benzer bir ayr m gözetilmi tir. Gelene iolan elsanatlar co rafi i arete konu olabilecekken daha yeni olan ancak yöreye özgülenebilen baz el sanatlar n n tasar m tescili ile koruma sa lanabilecek nitelikte oldu usonucuna var lm t r. Geleneksel lezzetlerin bir k sm genelolarakege yöresineaitkenyayg nl ve yöreselde erigözönüneal narak ilçe bak m ndan tan t marac olmas na engelde ildir. Proje kapsam nda yap lan tümçal malar ilçeye bir ekilde katma de er olarak geri dönebilecek, tan t m arac olabilecek yerel de erlerin ön plana ç kart lmas n ve yöreye ayn zamanda yöre halk na olumlu ekilde geri dönü sa lama amac n ta maktad r. Markala ma konusunda hukuk düzenlemeleri yasalar çerçevesinde belirlenmi tir. Markala ma çal malar bak m ndan mevzuat n öngördü ü giri imlerde bulunmak mümkündür. Ancak ayn zamanda markala ma pazarlama 94

109 ilkelerini de içinde ta yan bir unsurdur. Proje kapsam nda önerilenyerel de erler hukuki düzlemde ba vuru yollar n içeren öneriler ta makla birlikte; tan t m ve pazarlama ilkeleriyle markala ma çal malar ayr ca yürütülebilecekniteliktedir. II. MARKALA MA POTANS YEL OLAN YEREL ÜRÜNLER A. TARIM ÜRÜNLER 1. Ayd n nciri Ayd n nciri tarihinden itibaren Türk Patent Enstitüsü nezdinde Co rafi aret Korumas nda sahiptir Ylnda Avrupa Birli ikorumas için ba vurusu yap lm t r. Ba vuru sahibi Ayd nticaret Odas d r. TPE nezdinde tescil numaras 90 olup, co rafi snr Ayd n a ba l tüm ilçe ve köyleri kapsamaktad r. Ayd nsar lob incir olarak koruma sa lanan Ayd nincirinin üretim metodu, iklim istekleri veay rt ediciniteliklerico rafi aret Belgesi nde belirtilmi tir. 26 Bkz. PatentEnstitüsü Resmi Sitesi),

110 2. Ayd n Kestanesi Ayd nkestanesi Türk Patent Enstitüsü nezdinde Co rafi aret tescil süreci devam eden bir Ayd n ürünüdür 27.Ba vuru sahibi Ayd nticaret Borsas olup, TPE nezdinde ba vuru numaras C2010/61 dir. Ürün özellikleri ba vuruda belirtilmi olup;nazilli ve Kö kilçeleriba l ca yeti mealanlar olarak belirtilmi tir

111 3. Ayd n Künar Ayd nkünar Türk Patent Enstitüsü nezdinde Co rafi aret tescil süreci devam eden bir Ayd n ürünüdür 28.Ba vuru sahibi Ayd nticaret Borsas olup, TPE nezdinde ba vuru numaras C2012/63 tür. Ürün özellikleri ba vuruda belirtilmi olup;koçarl ilçesimezon bölgesiba l ca yeti me alan olarak belirtilmi tir

112 4. Ayd n Memecik Zeytini Ayd nmemecik Zeytini Türk Patent Enstitüsü nezdinde Co rafi aret tescil sürecidevameden bir Ayd n ürünüdür 29.Ba vuru sahibi Ayd n Ticaret Borsas olup, TPEnezdindeba vurunumaras C2010/55 dir. Ürün özellikleriba vurudabelirtilmi olup;ayd nilçeleriyeti mealan olarakbelirtilmi tir

113 5. Ayd n Zeytinya Ayd nzeytinya Türk Patent Enstitüsü nezdinde Co rafi aret tescil süreci devam eden bir Ayd n ürünüdür 30.Ba vuru sahibi Ayd nticaret Borsas olup, TPE nezdinde ba vuru numaras C2010/12 dir. Ürün özellikleri ba vuruda belirtilmi olup; Ayd nilçeleri ve köyleriyle birlikte co rafi snrlar n olu turmu tur. Ayd n zeytinya Ayd nmemecik zeytininden üretilen ve yöreye has özellikleri olan bir yerelde erdir

114 6. Kuyucak (Yamalak) Zeytini Ayd n n Kuyucak lçesi Yamalak beldesinde yeti mekte olan zeytin Yamalak Sar s ad yla Tar mbakanl nda nezdinde çe it ad yla tescilli bir tar m ürünüdür. Tescil sahibi Zeytincilik Ara t rma Enstitüsü olup tescil tarihi dur Say l Co rafi aretlerin Korunmas Hakk nda Kanun Hükmünde Kararname nin5/c maddesi gere ibitkitürlerive benzeriadlar Co rafi i aret olarak tescil edilememektedir 32.Bu nedenle Yamalak Sar s olarak yap lacak bir co rafi i aret ba vurusunun reddedilmesi muhtemeldir. Ancak Kuyucak Zeytini olarak co rafi i aret ba vurusunda bulunulmas ve zeytinin özellikleri aras nda yamalak sar s olarakbelirtilmesimevcut yasal düzenlemeyegörekabuledilebilir bir gerekçe olarak kar m za ç kmaktad r (T.C. Gda Tar m ve Hayvanc l k Bakanl TohumlukTescil vesertifikasyon Merkez Müdürlü ü Resmi Sitesi), 13/06/ Say l Co rafi aretlerin Korunmas Hakk nda Kanun Hükmünde Kararname tam metni için bkz

115 7. SökePamu u Pamuk; Söke ilçesi için önemli bir tar m ürünüdür ve Söke Türkiye nin önde gelen pamuk üretim alanlar ndan biridir 33.Her pamu un lif uzunlu u, mukavemeti, parlakl,boya tutma özelli ifarkl d r. Özellikle NazilliTipiolarak Tar mbakanl nezdinde türtescili bulunan pamuk türleriniekimiyle Söke Pamu u nunco rafi i aretba vurusununyap lmas mümküngörünmektedir. Ayd nilçeleri aras nda Nazilli ilçesinde yayg nve kaliteli pamuk üretimi yap lmaktad r. Ancak Tar mbakanl TescilSisteminde Nazilli- 84;Nazilli143 gibi tip tescilleri 34 bulundu undan Nazilli Pamu u olarak Co rafi i aret ba vurusunda bulunulmas n n 555 Say l KHK n n 5/c maddesi gere i itirazla kar la mas mümkün olabilir. Bu nedenle Ayd n ilçelerinin zenginli i bir bütün olarak nitelendirildi indevetürkiyegenelindesöke ninpamuklame hurlu ugözönüne al nd nda Söke Pamu u olarak Co rafi aret ba vurusunun yap lmas ; 33 Söke ve pamuk üretimi hakk nda güncel sorunlar ve öneriler hakk nda bkz. 7al%C4%B1%C5%9Ftay%C4%B1%20Sonu%C3%A7%20Bildirgesi.pdf, (Söke Ticaret Borsas Resmi Sitesi- Pamuk Çal tay Sonuç Bildirgesi),17/06/ (T.C. Gda Tar m ve Hayvanc l k Bakanl Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlü ü Resmi Sitesi), 13/06/2012; (T.C. G da Tar m ve Hayvanc l kbakanl Tar msal Ara t rmalar ve Politikalar Genel Müdürlü ü Nazilli Pamuk Ara t rma stasyonu Resmi Sitesi),17/06/

116 ba vuruyu yapacak olan ki itaraf ndan gerekli ara t rmalar yap ld ktan sonra genel üretimin Nazilli tipi pamuk üretimi oldu unun saptanmas halinde bu durumun ba vuruda belirtilmesinin mevzuat bak m ndandahauygunoldu u dü ünülmektedir. B. YÖRESELLEZZETLER 1. Ayd n Bal Proje kapsam nda yap lan ilçe ziyaretlerinde özellikle Çine, Koçarl ve Karpuzlu ilçelerinde yayg n olarak karaba (geleneksel ad yla kargan) ve hay t bitkisinden bal üretiminin yap ld gözlenmi tir. Özellikle Akçaabat, Umcular, Tekeler, Yagsilar, Ömerler, Karacaören, Zeytinköy karaba otunun yo un olarak yeti ti ialanlard r. Karganvehay tbal n n çe itlihastal klaraiyigeldi iyörehalk taraf ndan dile getirilmi olup; sözkonusu bitkilerin yeti me alan itibariyle ay rt edici özelliklerinin bulundu u dü ünülmektedir. Ayd n Bal olarak yap lacak co rafi iaret ba vurusu ile birlikte sektör markala mas n n da yayg nla aca dü ünülmektedir. 102

117 2. Ayd n Kabak Tatl s Ayd n kabak tatl s, bal kaba n n çok ince dilimlenmesi; yöreye özgü bekletme vepi irme özelli iolanbirtatld r. Gelenekselolarak üzerinetahinve ceviz içikonulmaktad r. Yayg nolarak bilinen kabak tatl s ndan farkl özelliklere sahiptir. Proje kapsam nda yap lan gezilerde kabak tatl s n nticari markalara konu oldu u 35 vepiyasaya sürüldü ü görülmü tür. Ancak Ayd n a özgü bir lezzet olarak Türk Patent Enstitüsü nezdinde co rafi i aret ba vurusununolmad görülmektedir. Yöreye özgü pi irme yöntemioldu undanay rt ediciözelliklerinin oldu uve Ayd n Kabak Tatl s olarak co rafi i aret ba vurusunda bulunulabilece i dü ünülmektedir. 35 Sektörel ve ticari markalara örnek için bkz. Ayd n ehir kebap salonu-me hur kabak tatl s olarak ticari markaya sahiptir.) 103

118 3. Ayd n Sabuniye Lokumu Ayd n da geleneksel olarak bilinen sabuniye lokumunun ana maddesi tereya ve eker olup, sert bir lokumdur. Proje kapsam nda yap lan ara t rmalarda, yörede tan nm l olan ve özel yap musulü olan sabuniye lokumu çe itli firmalar taraf ndanpiyasaya sürülmekte ve ticari ürün olarak kar m za ç kmaktad r 36.Yöreye özgü olan bu lokum türünün Ayd nsabuniye Lokumu olarak co rafi i arete konu olabilece i dü ünülmektedir. 36 Örnek için bkz. 18/06/

119 4. Ayd n Yuvarlama Yeme i Ayd nyuvarlama yeme iyöreye özgü bir lezzettir. Yeme in malzemeleri aras nda kyma, teraya, un, yumurta, yo urt, karabiber, tuz ve krm z biber bulunmaktad r. Ayd n genelinde bilinen bu yemek yöreye özgü yap m usulüne sahiptir. Yerel lezzetlere marka de eri kazand r lmas ve tan n rl k arac olmas bak m ndan markala maya konu olaca ve di er yöresel lezzetlerde oldu ugibi mahreç i aretiileco rafi aret ba vurusununyap labilece i dü ünülmektedir. 105

120 5.Bozdo an Tatl Sucu u Bozdo antatl sucu uilçeye özgü olan ve ni astadan yap lan tatl türüdür. pe serilen cevizlerin üzerine ni asta ve ekerden yap lan bir kar m ndökülmesiyle sucuk ekli verilerek haz rlan r ve genelde so uk tüketilmektedir 37. lçenin markala ma potansiyeliolan yerelbir lezzetioldu u dü ünülmektedir. 37 Bozdo an tatl sucu uolarak bilinirli ibulunmaktad r. Çe itli eklerde bas nda yer alm t r. Örnek için bkz

121 6. ÇineKöftesi Çine Köftesi; dana kymas, tuz, karabiber ve kimyon kar m ndan olu maktad r. Bir porsiyonda 8adet köfte ve közlenmi so an, domates ve biberle ikram edilmektedir. lçede tan n rl ve bilinirli iolan yöresel bir lezzet olarak kar m za ç kmaktad r 38.Proje kapsam nda yap lan görü melerde i letmelerin ticari markalar n n oldu u görülmü tür. Ancak Türk Patent Enstitüsü nezdinde Çine Köftesi olarak yöresel lezzetin tesciline yönelik bir co rafi iaret ba vurusu bulunmamaktad r. 38 Bilinirli i hakk nda çe itli örnekler için bkz /06/

122 7. Dalama Tand r Dalama Kuyu Tand r,ayd nmerkez Dalama beldesinde me hur bir yöresel lezzettir. Yap m nda süt kuzu veya o lak kullan lmakta; özel olarak haz rlanan kuyularda belirli süre pi irilmektedir. Kullan lan et kalitesi ve pi irme yöntemi ile yöreye özgü özellikleri bulunan Dalama Kuyu Tand r n ntürk Patent Enstitüsü nezdinde Co rafi aret tescil süreci devam etmektedir 39.Ba vuru sahibi Dalama Belediyesi dir

123 8. ncirliova Deve Sucu u Ayd n n ncirliova ilçesinde 1920 li yllardan itibaren deve sucu u üretimi yap lmaktad r. Deve güre leri ile de me hur olan ilçede deve sucuklar yöresel bir lezzet olarak bilinmektedir. Deve eti, ya ve çe itli baharatlar kullan larak haz rlanan sucuk yöredeki i letmelerin ticari markalar ile piyasaya sürülmektedir. Ticari ürünolarakpiyasaya ç kanbu lezzetin, gelene in ve yerellezzetinkorunmas amac yla yap lm bir co rafi i aret ba vurusu bulunmamaktad r. 109

124 9. Koçarl da Ke kek Geleneksel bir Ege lezzeti olarak bilinen ke kek yeme iayd nilinin tüm ilçelerinde yap lmaktad r. Proje kapsam nda yap lan ilçe ziyaretlerin özellikle Ke kek yeme ine Koçarl ilçesinin bir tan t marac ve gelenek olarak sahip ç kt görülmü tür. Her ne kadar Ayd n a özgülenmesi gereken bir yerel lezzet oldu u dü ünülse de Koçarl ilçesinde bir markala ma çal mas n nba lat lmas mümkün görülmektedir. Ancak her hangi bir tescil süreci ba lat l rsa Ayd n ilinin di er ilçelerinindebelirtilmesigerekti idü ünülmektedir. 110

125 10. Koçarl Künarl Pidesi Proje kapsam nda yap lan ilçe ziyaretlerinde Koçarl ilçesinde künar (çam f st ) üretiminin yayg noldu u; bu yörede yeti enkünar nkendine özgüözellikleri oldu u ve tar m ürünleri içerisinde Ayd n Künar olarak co rafi i aret ba vurusunun yap ld daha önce belirtilen bir husustur. lçe üretti itar m ürünü ile yenilikçi bir lezzet yaratm t r. Ayd n nyenipazar, Karacasu, Bozdo an ilçelerinde de yayg nolarak yap lan tahinli pidesine künar ekleyerek ay rt eden bir nitelik kazand rm t r. Pide hamuruna tahin kar t r lmas,yeniden yo urulmas ve üzerine tahin kat larak pi irilmesinden sonra elde edilen tahinli pidenin üzerine tereya nda kavrulan künarlar neklenmesi ile yöreye özgü bir lezzet ortaya konmu tur. Bu yenilikçi lezzetin çe itli markala ma çal malar ile yöreye katma de er sa layabilece i dü ünülmektedir. 111

126 11. Ortaklar Çöp i Ayd n ngermencik ilçesi Ortaklar Beldesinde çöp i me hur bir yerel lezzet olarak kar m za çkm t r. Etin terbiyesi ve bekletme süreleri bulunmakta olup; bir adet ya üç adet küçük kesilmi etin i egeçirilmesiyle haz rlanmaktad r. Közlenmi so an, domates ve biberle ikramedilmekte, genellikle ayran içeçek olarak sunulmaktad r. Çöp i Ege de yayg nolarak tüketilen ve Türkiye de de bilinen bir et yeme i-kebap çe ididir. Yöreye özgü ay rt edici i aretleri varsa yöresel lezzet olarak Co rafi iaret ba vurusunda bulunulmas denenebilecek bir markala ma yoludur. Ancak özgü ve ay rt edici niteliklerinin belirgin olmamas halinde itirazla kar la mas veya reddedilme ihtimali bulunmaktad r. Bununla birlikte proje kapsam nda ziyaret edilen i letmelerinticari marka sahibiolduklar ve bir ekilde çöp i iyöreye özgü olarak nitelendirdiklerigörülmü tür. 112

127 12. SökeTatl maya Ekme i Söke ilçesinde yayg n olarak tüketilen Söke Tatl maya Ekme i nohut mayas ile yap lan ve tatl ms tad nedeniyle özellikle kahvalt larda yayg nolarak tüketilen bir ekmek çe ididir. Söke ile özde le en bir yerel lezzet oldu uproje gezilerinde gözlenmi tir 40. Söke tatl maya ekme i çe itli frnlar ve iletmeler taraf ndan piyasaya sürülmekte ve ticari ürün olarak kar m za ç kmaktad r. Ancak yöresel lezzet olarak korunmas Türk Patent Enstitüsü nezdinde mahreç i aretiolarak co rafi iaret ba vurusunun yap lmas ile mümkündür. Proje kapsam nda yap lan ara t rmalardabirtescilba vurusununolmad görülmü tür. 40 Ülke genelinde çe itli bas nkanallar ile de gündeme gelen yerel bir lezzet oldu uhakk nda örnek için bkz. hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=340376&yazarid...,20/06/

128 13. YenipazarÇörekEkme i Yenipazar çörek ekme i; Söke tatl maya ekme inde oldu ugibi nohuttan elde edilen maya ile yap lmaktad r. lçe genelinde geleneksel ad çörek ya da çörek ekme i eklindedir. Yenipazar ilçesinde gelene iolan bu çörek, ilçenin sokaklar nda hala bulunan ve halk nkullan m na aç kolan sokak ta frnlar nda pi irilmektedir. Çörek ekme i özellikle bayramlarda çörek otu ve bademle süslenerek pi irilmektedir. Bu yerel lezzet ticari i letmeler taraf ndan da piyasaya sürülmektedir. Yörede bilinen ad Yenipazar Çörek Ekme i dir. Yenipazar Belediyesitaraf ndan ürünün markala mas yönünde çal malar yap lmaktad r. 114

129 14. YenipazarTahinli Pidesi Ayd n genelinde yayg n olarak pide yap lmaktad r. Proje kapsam nda gerçekle tirilenziyaretlerde özellikle Bozdo an, Karacasu, Yenipazar ilçelerininpide çe itlili i bak m ndan oldukça zengin ilçeler oldu u gözlenmi tir. Yenipazar ilçesinde yap lan tahinli pidenin hamuru çok bekletilemeden kullan lmaktad r. Bu durumun hazm kolayla t rd bilgisi pide ustas ndan al nm t r. Hamurun içine tahin ve eker kar t r larak hamur yenidenyo rulmakta; elde edilentahinlihamurun üstüne tekrar tahin, eker ve tereya konularak f r na verilmektedir. Ayd n da özgü olan bu yerel lezzetin özellikle Yenipazar ilçesindeki yap m usulü ile markala mas n ndo ru olaca dü ünülmektedir. Yenipazar Belediyesi taraf ndan markala maya yönelik çal malar devametmektedir. 115

130 C. ELSANATLARI 1. Ayd n Efe apkas Sekiz kö eli apka deve güre lerinin de yayg nolarak yap ld Ayd n da yerel bir de er olarak proje gezilerinde tespit edilmi tir. Özellikle deve güre leri için boyunda turuncu renk ya l kve sekiz kö eli apka ile efelerin boy gösterdi ibir gelenek bulunmaktad r. Ülkemizin Elaz,Adana gibi illerinde de yayg nkullan lan bu apkan nayd n a farkl bir özelli ioldu u, kö elerinin sivri de il daha yuvarlak üretildi i apka imalatç s ndan al nan bilgiler içerisindedir. Her kö enin anlam bulunmaktad r. Buna göre, 1.kö e Cömertli i, 2.kö e Mertli i,.3.kö e Dürüstlü ü, 4.kö e Yi itli i, 5.kö e Çal kanl, 6.kö e Misafirperverli i, 7.kö e Alçakgönüllülü ü ve 8.kö ede Vatanperverli i simgelemektedir. Bir gelenek ve yerel de er olarak sekiz kö e apkan ntürk Patent Enstitüsü nezdinde, el sanatlar olarak co rafi iaret yahut apkan n d görünü ünü koruma alt naal naca tasar mtesciliilekorunmas n nmümkünoldu u dü ünülmektedir. 116

131 2. Bozdo an K l Çad r Ayd n n Bozdo an ilçesinde özellikle, Olukba (Bresse), Kzlcaköy ve Duta aç köylerinde geleneksel yöntemlerle keçi klndan çad rlar üretilmektedir. KimizamanYörük çad r,osmanl çad r olarak da nitelendirilebilenbu çad rlar yörede yeti en keçilerin k llar n nkurutulmas, e irilmesi ve i lenmesi ile geleneksel yöntemle ve araçlarla elde edilmektedir. Yöre halk taraf ndan verilen bilgilerde keçi k l ndan yap lan çad r nyaz ngölgelik, k nkorunak olarak kullan ld ve güvenli oldu u(akrep, ylan gibi zararl hayvanlar nkeçi klnnyap s nedeniyle çad r üzerinde duramad klar ve koruma sa lad )bilgisi verilmi tir. Ürün ticarete hatta ihracata konu olmaktad r. Ticari ürün olarak piyasaya sürenlerin ticari markalar n n oldu uancak ticarette Bozdo an Kl Çad r olarak kullan lmad ve el sanat olarakherhangibirtescilba vurusununolmad projekapsam ndaedinilenbilgiler aras ndad r. Kl çad r yap m n n özellikle Olukba köyünde yakla k1000 yll k gelene ioldu u ö renilmi tir 41.Köyündi er ad olarak bilinenbresse ninköye gelip çad rc l ö reten ilk Yörük ki inin ad oldu u, yöre insan taraf ndan proje ekibiyle payla lan bilgiler aras ndad r. 41 Ayr nt l bilgi için bkz

132 3. ÇineAkçaova Çömlekçili i Ayd nili Çine ilçesi Akçaova beldesinde çömlekçilik bir el sanat ve geçim kayna olarak kar m za çkmaktad r. Yörede birkaç usta kalm t rancak Türkiye geneline sipari ile ürün gönderilmektedir. Özellikle güveç üretiminin yap ld beldede, güvecin özellikleri; s ya dayanakl olmas,do alolmas herhangi bir katk maddesikullan lmamas verenginintahinrenginiand ranbirkahverengitonuoldu u ö renilmi tir. Üreticiler taraf ndan ticari marka al nmas dahi ürünün katma de er olarak geridönü ünü sa layacak bir markala ma yoludur. 118

133 4. Karacasu Çömlekçili i Karacasu ilçesinde çömlekçilik, to ra neldeedilmesi, üretim aamas ve yöntemleri bak m ndan yöreye özgü niteliklere sahiptir 42.Afrodisyas Antik Kentinin de bulundu u ilçede müzede sergilen ve antik ça lardan kalan seramik eserler, yörede çömlekçili in çok eskilere dayand n n bir göstergesidir. Karacasu da çömlekçilik yap m nda kullan lan toprak Yaz rköyünden elde edilen ve yaz rto ra olarak da an lan demiroksit oran yüksek bir kil toprakt r. Topraktan kaynaklanan özellik gere i çömleklerin rengi krm z olmaktad r ve kendinden srl olarak nitelendirilmektedir. Geleneksel ekillendirme yöntemleri bulunmaktad r. Özellikle su testisiolarak bilinen toprak su kab yöre için özel bir öneme sahiptir. Geleneksel bir elsanat olan çömlekçili in Karacasu Çömlekçili i olarak bir co rafi iaret ba vurusu bulunmamaktad r. Yörede üretim yapan iletmelerin ço unda da ticari marka bulunmamaktad r. Kendine özgü ay rt edici nitelikleri bulundu undan Karacasu Çömlekçili i olarak gelene ive el sanat n korumak ad na Türk Patent Enstitüsü ne co rafi iaret ba vurusunun yap labilece i, ayn zamanda üreticilerin ticari markla mas n nsa lanarak yörede tan nm l k düzeyinin artt r labilece i dü ünülmektedir. 42 Ayr nt l bilgi için bkz. Ç ZER, Sevim; Bat Anadolu da Geleneklerini Koruyan Bir Çömlekçilik Merkezi: Karacasu, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Bölümü, 25/06/2012; Ayr ca Dokuz Eylül Üniversitesi nezdinde Karacasu Çömlekçili ihakk nda yaz lm lisansüstü tez çal malar bulunmaktad r. 119

134 5. Karacasu Dericili i Karacasu nun geleneksel ve özgü el sanatlar ndan bir di eri dericiliktir. Yörede, dericili in i lenmesinde hammadde olarak kullan lan palamut a ac yeti ti indendericili ingeli mesindebiretkenolmu tur. Projekapsam ndadericiler ve yöre insanlar yla yap lan görü melerde Osmanl zaman nda da dericilikle ilgili çe itli te viklerin sa land ö renilmi tir. Vateka olarak an lan deri yar mamul olarak piyasaya sürülmektedir. Deriden üretilen yan sanayi ürünlerine ise (ayakkab, sandalet, çanta kemer gibi) rastlanmam t r. Geleneksel Karacasu Dericili inin yan nda buna ba l çe itli yan sektörlerin de geli mesi, bu alanlara giri imcilerin yönlendirilmesiveyörenindericiliklemarkala abilece i dü ünülmektedir. Dericilik Karacasu nundandalaz mevkiinde yap lmaktad r. 120

135 6. Kö kkirpikli Pat neoyas Ayd n n Kö kilçesine ba l Çiftlik Köyünde at klnnda kullan ld bir i ne oyas yap lmaktad r. Proje kapsam nda yap lan gezilerde Ayd n n hemen hemen tümilçelerinde i ne oyas n nkad nlar taraf ndan yap lan yayg nbir el sanat oldu ugörülmü tür. Ancak Kö k Çiftlik köyünde yap lan i ne oyas görülenlerden farkl özelliklere sahiptir. Üç kat çiçek olarak yap lan oyan n, enalt kat nda yöresel olarak b y kdenilenye il yapraklar bulunmaktad r. Üç kat çiçek oyan niçerisine ise dik durmas için at kuyru u k l konulmaktad r. El sanat n gerçekle tirilen yöre kad nlar ile yap lan görü melerde günümüzde at k l yerine ince misina ipi de kullan ld ancak geleneksel yöntemde at klnn tercih edildi i bilgisine ula lm t r. Yemenilerin kenar na geçirilen oyalar n yerel ad Kirpikli Pat dr. Özellikle kna gecelerinde ve dü ünlerde gelinlerin ba na örtüldü ü, Kirpikli Pat ine oyalar n n da gelinin ba na geçirilmi çiçekgibidurdu ugörülmü tür. Çiftlikköyünde ve Kö kilçesinde yap lan dü ünlerde geleneksel olarak Kirpikli Pat i ne oyas n n hala kullan ld söylenmi tir. Bu göznuru el sanat n nyöre için bir markala ma arac olabilece i dü ünülmektedir. 121

136 7. Nazilli Basmas Nazilli ilçesinde yöreyle özde le mi olan bir yerel de er olarak Nazilli Basmas ile kar la lm t r. Nazilli pamu undan elde edilen basmalar nbir desen ar ivi bulunmaktad r. Sümer Basma Fabrikas n nilçede kurulmu olmas ve tarihi süreçte Sümerbank ürünü olarak piyasa sürülen basmalar n uan Adnan Menderes Üniversitesi nezdinde devam eden desen ar ivi çal malar da bulunmaktad r. lçe genelinde Nazilli Basmas ile ilgili markala ma çal malar n n yap ld bilgisi al nm t rancak resmi kay tlarda tescille ilgili her hangi bir bilgiye rastlanmam t r. Nazilli Basmas olarak yerel ürün tescili yap labilece igibi giri imciler taraf ndan sektörelmarkala maya da uygunbir ürünoldu u dü ünülmektedir. 122

137 8. SökeKörüklü Çizmesi Söke ilçesinde yöreye özgü olanayn zamandaefekültürünün bir parças olarak Körüklü Söke Çizmesi geleneksel ve markala ma potansiyeliolan bir yerel de er olarak görülmü tür. Söke de yap lan körüklü çizme yap m nda dana derisi ve ah ap çiviler kullan lmakta, bütünsüreçleri elde tamamlanmaktad r. Yerel ürüne isminiverenkörük için özelbir bükmetekni ikullan lma, baklava eklindekörük ekli görülmektedir. Bu körük çizmenin giyilmesi için rahatl k sa lamaktad r. Yöreye özgü bu elsanat n icra eden zanaatkarsay s üçü geçmemektedir. Kullan lan malzeme, yap mtekni ive yörede gelene iolmas unsurlar göz önüne al nd nda Söke Körüklü Çizmesi olarak Türk Patent Enstitüsü nezdinde Co rafi iaret ba vurusununyap labilece i dü ünülmektedir. Ayr caticari ürünolarakdapiyasaya sürüldü ünden üreticilerin kendi isimleriyle ticari marka sahibi olmalar n n markala man netkinli ikonusundafaydal olaca sonucuna var lm t r. 123

138 9. Güllübahçe BezBebekleri Güllübahçe Bez Bebekleri, Sökenin Güllübahçe beldesinde yöre kad nlar taraf ndan geli tirilen bir el sanat d r. Yöre kad nlar ile yap lan görü melerde 2009 y l ndan itibaren bu bebekleri yapt klar, Bebeklerin üzerindeki k yafetlerin Güllübahçe kad nlar n n günlük k yafetleri oldu u; yap m nda kullan lan malzemelerin tamamen do al oldu u, söke pamu uve basma kullan ld bilgisi verilmi tir. Çe itli ebatlarda yap lan bu bebekler yöre kad nlar taraf ndan sat lmaktad rancakticaretekonude ildir. Güllübahçe Bez Bebekleri nin d görünü lerini korumak ve piyasa sürülürken yasal korumalar n n olmas n sa lamak ad na tasar m tescili ile korunabilece i dü ünülmektedir. Bir di er koruma yöntemi olarak co rafi iaret ba vurusu sözkonusu olabilir. Ancak Co rafi iaret de erlendirmelerinde yörede gelene ininolmas yahut yöreye özgü özelyap mteknik ve ekillerininolmas bir de erlendirme kriteri olarak kabul edildi inden itirazla kar la mas yahut reddedilmesi ihtimaller dahilindedir. Bunlarla beraber Güllübahçe Bez Bebeklerini üreten kad nlar ndernek, birlik, i letme gibi bir yap lanma alt nda kendi markalar n alarak söz konusu bebekleri de bu isimle piyasaya sürerek markala malar n n olabilece i dü ünülmektedir. 124

139 10. YenipazarFolklorikBebek Yenipazar ilçesinde yöreye özgü ve markala ma potansiyeli oldu u dü ünülen bir di er el sanat Yenipazar Folklorik Bebekleri olmu tur. Yöre kad nlar taraf ndan yap lan bebekler geleneksel efe motiflerini içermektedir. Güllübahçe Bez Bebeklerindeoldu ugibi Yenipazar Folklorik Bebekleri nin de d görünü lerini korumak ve piyasaya sürülürken yasal korumalar n n olmas n sa lamak ad na tasar mtescili ile korunabilece i dü ünülmektedir. Bir di er koruma yöntemi olarak co rafi iaret ba vurusu sözkonusu olabilir. Ancak Co rafi iaret de erlendirmelerinde yörede gelene inin olmas yahut yöreye özgü özel yap m teknik ve ekillerinin olmas bir de erlendirme kriteriolarak kabul edildi inden itirazla kar la mas yahut reddedilmesi ihtimaller dahilindedir. Ayr ca Bebekleri üreten kad nlar ndernek, birlik, i letme gibi bir yap lanma alt nda kendi markalar n alarak söz konusu bebekleri de bu isimle piyasaya sürerek markala malar n n olabilece i dü ünülmektedir. 125