Tıbbi Cihaz Dezenfektanları. Prof. Dr. Cüneyt ÖZAKIN Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji AD. BURSA

Transkript

1 Tıbbi Cihaz Dezenfektanları Prof. Dr. Cüneyt ÖZAKIN Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji AD. BURSA

2 Enfeksiyonların önlenmesinde, temizlik ve el yıkama gibi basit fakat çok etkili olan önlemlerin yanı sıra, genellikle tekrar kullanıma uygun olarak tasarlanmış tıbbi gereçlerin, cerrahi aletlerin ve tıbbi cihazların dezenfeksiyonu ve/veya sterilizasyonu büyük önem taşımaktadır. Sterilizasyon Dezenfeksiyon Sürveyans-izolasyon önlemleri El hijyeni

3 Tıbbi cihaz İnsanda kullanıldıklarında aslî fonksiyonunu farmakolojik, immünolojik veya metabolik etkiler ile sağlamayan, fakat fonksiyonunu yerine getirirken bu etkiler tarafından desteklenebilen ve insan üzerinde: 1) Hastalığın tanısı, önlenmesi, izlenmesi, tedavisi veya hafifletilmesi, 2) Yaralanma veya sakatlığın tanısı, izlenmesi, tedavisi, hafifletilmesi veya mağduriyetin giderilmesi, 3) Anatomik veya fizyolojik bir işlevin araştırılması, değiştirilmesi veya yerine başka bir şey konulması, 4) Doğum kontrolü veya sadece ilaç uygulamak amacıyla imal edilmiş, tek başına veya birlikte kullanılabilen, amaçlanan işlevini yerine getirebilmesi için gerekiyorsa bilgisayar yazılımı ile de kullanılan ve cansız hayvanların dokularından da elde edilen ürünler dahil olmak üzere, her türlü araç, alet, cihaz, aksesuar veya diğer malzemeleri ifade eder. Tıbbi Cihaz Yönetmeliği (RG /01/2007)

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17 Dezenfeksiyon Cansız nesneler üzerinde bulunan ve potansiyel olarak patojen olan mikroorganizmaları ortadan kaldıran ya da sayılarını azaltan, ancak bakteri sporları ve bazı virüsler üzerinde genellikle etkili olamayan, fiziksel veya kimyasal yöntemler kullanılarak yapılan işlemdir.

18 Tüm mikroorganizmaların yok edilmesinin gerekmediği, kullanım amacına göre miktarlarının kabul edilebilir bir seviyeye düşürülmesinin yeterli olduğu durumlarda uygulanır. Dezenfeksiyon işleminde kullanılan kimyasal maddeler dezenfektan olarak adlandırılır. Günümüzde dezenfeksiyon terimi, kontaminasyonu minimal düzeyde azaltmaktan, sterilizasyona kadar uzanan geniş bir kavramı içine alır.

19 19

20

21 Kullanılmış olan cihazlar kirlenmiş, kontamine olmuş ve potansiyel olarak enfeksiyöz kabul edilirler. Tıbbi cihazların enfeksiyon oluşturma açısından riskinin değerlendirildiği ilk sınıflandırma, 1968 yılında Dr. Earle H. Spaulding tarafından yapılmıştır. Bu sınıflandırma, tıbbi gereçlerin kullanım amacı ve oluşturduğu enfeksiyon riski açısından değerlendirilmesini ve gereken düzeyde dekontaminasyonun sağlanmasını ve iş gücü kaybının önlenmesini mümkün kılmaktadır.

22 Tıbbi cihazlar taşıdıkları enfeksiyon oluşturma risklerine göre kritik, yarı kritik, kritik olmayan olmak üzere üç gruba ayrılır. Tıbbi cihazların dekontaminasyonu temizlik, dezenfeksiyon ve/veya sterilizasyon gibi bir dizi işlemle sağlanır.

23 Temizlik Tekrar kullanılabilir tıbbi araç ve gereçlerin etkili dezenfeksiyon ya da sterilizasyonu için öncesinde yapılacak ve en önemli aşamadır. Temizlik ile kan, doku ve vücut sıvısı kalıntıları, parçalanma ürünleri, pirojenler, toz, toprak gibi ortamdaki tüm yabancı maddelerin uzaklaştırılması amaçlanır.

24 Tıbbi cihazının dekontaminasyonunda Dekontamine edilecek cihazın özellikleri (sıcaklık, basınç, nem, kimyasal ajanlar gibi faktörlere toleransı), Gerekli imkanların (araç ve gerecin) varlığı, Seçilen yöntem ile ilişkili oluşabilecek toksik, aşındırıcı etki, Sıradan temizlik ajanları ile geçimsizlik, Çevreye zarar vermesi gibi risklerin varlığı dikkate alınması gereken hususlardır.

25 Kritik alet/malzemeler Steril dokulara ve steril vücut boşluklarına veya vasküler sisteme giren alet/malzemeler kritik alet/malzeme olarak sınıflandırılır. Bu tanıma uyan tüm alet/malzemelerin (cerrahi aletler, kardiyak kateterler, idrar sondaları, rijit endoskop ekipmanları, implantlar, vb.) steril olması gerekir.

26 Yarı kritik alet/malzemeler Mukoza veya bütünlüğü bozulmuş cilt ile temas eden alet/malzemeler yarı kritik olarak kabul edilir (solunum terapisi ve anestezi ekipmanları, endoskoplar, laringoskop blade leri, özefajial manometri probları, anorektal manometri kateterleri, vb.). Bu gruba giren alet/malzemeler için yüksek düzey dezenfeksiyon yeterlidir.

27 Kritik olmayan alet/malzemeler Bütünlüğü bozulmamış ciltle temas eden alet/malzemelerdir (ördek/sürgü, tansiyon aleti manşonu, yatak kenarları, koltuk değnekleri, hasta odasındaki yemek masası ve mobilyalar, yerler, vb.). Bu gruptaki alet/malzemelerin temiz olması yeterlidir. Sadece vücut sıvı/salgıları ile kirlenme meydana geldiğinde düşük düzey dezenfektanlarla dezenfeksiyon yapılmalıdır.

28 Cihaz, alet ve malzeme Spaulding Sınıfı İnfeksiyon riski Yöntem Cerrahi aletler, kardiyak ve üriner kateterler, implantlar, drenler, Enjektör iğneleri, akapunktur iğneleri, biyopsi forsepsi, transfer forsepsi, laparoskop, artroskop, bronkoskop, sistoskop Kritik malzeme (Steril doku veya vasküler sisteme giren) Yüksek Sterilizasyon Buhar, Plazma, ETO Sıvı sporisidal kimyasal; Uzun süreli temas ( 3saat)

29 Cihaz, alet ve malzeme Spaulding Sınıfı İnfeksiyon riski Yöntem Fleksible endoskoplar, laringoskoplar, vaginal-rektal ultrasonografi probları, transözefagial EKO probu, endotrakeal tüpler, nazal kanüller, ventilatör bağlantı hortumları, nemlendiriciler ve filtreler, nebülizer kapları, aspirasyon sondaları, beslenme sondaları, laringoskop bleytleri, larengeal tüpler, fiberoptik bronkoskop, airway, bazı oftalmik araçlar, kulak şırınga hortumu, amalgam kondansörü Yarı kritik (Mukozalara temas eden) Orta Nemli ısı, Yüksek düzey dezenfeksiyon (yüksek düzey dezenfektan ile 5-20 dk. temas) Orta düzey dezenfeksiyon ( 10 dak. Temas)

30 Cihaz, alet ve malzeme Spaulding Sınıfı İnfeksiyon riski Yöntem Steteskop, tansiyon aleti manşonu, EKG elektrotları, BIS elektrotları, pulse oksimetre, kulak spekulumu, tespit malzemeleri, küvöz, hasta yatağı ve örtüleri, yemek kapları, sürgüler vb Kritik olmayan (Sağlam deri ile teması olan, mukoza ile teması olmayan) Düşük Düşük düzey dezenfeksiyon ( 10 dak. Temas)

31 Yüksek düzeyde dezenfeksiyon Bakteri sporları hariç mikroorganizmaların tümü üzerinde etkilidir saat gibi uzun uygulama süreleri ile bakteri sporları da ortadan kalkmaktadır. Bakteri, virüs ve sporlar üzerine etkili olan dezenfektanlar Food and Drug Administration (FDA) tarafından sterilan olarak adlandırılmaktadır.

32 Orta düzeyde dezenfeksiyon Mikobakteriler, çoğu virüsler ve bakteriler üzerinde etkilidir. Bu düzeyde dezenfeksiyonu sağlayan kimyasal maddeler Environmental Protection Agency (EPA) tarafından tüberkülosit olarak da adlandırılmaktadır.

33 Düşük düzeyde dezenfeksiyon Vejetatif bakterilerin çoğunu, bazı mantarlar ve bazı virüsler üzerine etkilidir. EPA tarafından hastane dezenfektanı olarak tanımlanmaktadırlar.

34 Dezenfeksiyon amacıyla kullanılan maddeleri glikoller, alkoller, aldehidler, oksitleyici maddeler, fenolikler, kuaterner amonyum bileşikleri, gümüş bileşikleri olarak basitçe sınıflandırabiliriz.

35 Alkoller (etanol, n-propanol ve isopropanol) Non-korozif, yanıcı özellikte ve hızla buharlaştıkları için etkilerinin kalıcılığı temas süresi ile sınırlı, organik materyal varlığında etkinlikleri azalan, suyla karıştırılmaları halinde etkinliklerinin arttığı kimyasal maddelerdir.

36 Alkoller (etanol, n-propanol ve isopropanol) Yüksek konsantrasyonları ise ıslak yüzeylerin dezenfeksiyonu için uygun ve yüksek konsantrasyondaki alkol ile kombine edilen dezenfektan özellikteki kimyasallar, uygulandıkları yüzeyde daha hızlı etkinlik göstermektedir. Alkol zarfsız virüslere sınırlı etki gösterirken, mantar ve bakteri sporlarını etkileyememektedir.

37 Aldehitler Formaldehit ve gluteraldehit, sporosidal ve fungisidal olarak geniş bir etki spektrumuna sahip olup, organik materyal varlığında kısmen etkinlikleri azalabilmektedir. Uygulama sonrası sınırlı bir kalıcı aktiviteleri söz konusudur. Bu grupta sprosidal aktivitesi düşük olarak ortofitalaldehitden de bahsetmek gereklidir.

38 Oksitleyici maddeler Klor, oksijen; mikroorganizmaların hücre membranlarını oksitleyerek etkinlik gösterir. Sodyum hipoklorit bu grupta yaygın kullanılmakta, özellikle kan gibi protein içerikli sıvılar ile kirlenme varlığında yüksek konsantrasyonları ile kullanılmakta. Korozif etkisi kısıtlayıcı bir özellik olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine kalsiyum hipoklorit, hipokloroz asit, hipobromit solüsyonları da kullanılabilmektedir.

39 Oksitleyici maddeler Hidrojen peroksit tek başına ve çözelti içinde diğer kimyasal maddeler (kolloidal gümüş, yüzey aktif maddeler) ile kombine edilerek veya buhar formu ile yüksek düzey dezenfeksiyon amacıyla kullanılabilmektedir. Kloramin, iyod bileşikleri ve perasetik asit de oksitleyici maddeler grubunda yer alan diğer maddelerdir.

40 İdeal bir Dezenfektandan Mikrobisidal etkili olması, Etkisini kısa süre içinde göstermesi, Organik maddelerle inaktive olmaması, Ucuz olması, Aşındırıcı ve toksik özelliğinin olmaması, Temizlik maddeleri ile geçimsizliğinin olmaması, Çevreye zarar vermemesi beklenir.

41 41 41

42 Monitorizasyon Uygulama sonrası cihaz üzerinde canlı mikroorganizma varlığının test edilmesi için; Örnek alınarak kültür yapılabilirken, Organik kalıntı varlığının gösterilmesine yönelik Protein kalıntı testleri, ATP mevcudiyetini araştıran testler İşlemin etkinliğini daha hızlı monitörize edilmesini sağlamaktadır.

43 TESEKKÜR EDERİM 43 43