SİVASLI CEFAÎ NİN BAŞ KAFİYELİ ŞİİRLERİ *

Transkript

1 1 SVSI Î BŞ K ŞRR * r. oğan K Özet ürk şiirinin ilk örneklerinde görülen baş kafiyeler ede Korkut boylarından itibaren ortaya ve dize sonuna kaymıştır. ünümüzde de bazı âşıklar tarafından baş kafiye ile şiirler vücuda getirilmektedir. nahtar kelimeler: âşık şiiri, baş kafiye, kafiye çeşidi ürk şiirinin ilk örnekleri olarak gördüğümüz ygurların şiirlerinde kafiye, dize başındaydı. Buna ilk dikkati çeken Reşit Rahmeti rat olmuştur. rat, ski ürk Şiiri adlı eserinde, kafiyenin dize başında kullanıldığına işaret eder. buradan yola çıkan Osman ikri Sertkaya da bunları baş kafiye olarak isimlendirir ve baş kafiyenin göz için olduğunu düşünür. 1 e var ki, baş kafiye olarak isimlendirilen bu kafiyeler ede Korkut boylarında da gördüğümüz gibi zamanla mısra sonuna kaymıştır. rat, kafiyenin dize başından dize sonuna gelişini de o devirde vurgunun dizenin başında bulunmasına bağlar ve kafiyenin dize başında sonuna geçişini de yine vurgu sebebine bağlar. Bunda rat ın haklılık payı olmasının yanında rap ve ars gibi diğer kültürlerle temasımız sonucu onlardan aldığımız edebi şekil ve şiir tekniklerinin de rolünün olduğunu göz ardı etmememiz gerekir. ürk halk şiirinde baş kafiye konusunda daha önce Âşık debiyatı raştırmaları kitabında ayrıntılı bilgi verdiğimizden burada aynı konuyu tekrar irdelemek istemiyoruz. Biz burada baş kafiye konusundaki örnekleri zenginleştirmek gayesiyle, Sivaslı efaî nin konuyla ilgili şiirlerini kaydedecek, bu şiirlerin özelliklerine temas edeceğiz. ncak daha önce efaî yi tanıtmanın uygun olacağı kanaatindeyiz. efaî nin asıl ismi Binali ydın dır de Sivas ın merkez köylerinden asbey de doğmuştur. ursun ve uriye nin oğludur. Orta halli bir ailenin tek erkek çocuğudur. Üç kere evlenmiş, 1974 yılındaki ilk evliliğinden bir kızı (adime) olmuştur de ilk eşinden ayrılmış, 1990 da ikinci defa evlenmişse de bir yıl sonra bu evliliği de sona ermiştir de üçüncü kere evlenen Binali şu anda mutlu bir hayat sürmektedir. Son evliliğinden ursun ve Kürşat isminde iki oğlu olmuştur. On yıl Sivas emir Çelik müessesesinde * ayımlandığı yer: Millî olklor, S. 54, az 2002, Osman ikri SRK, ski ürk Şiirinin Kaynaklarına oplu Bir Bakış, - ürk Şiiri Özel Sayısı I (ski ürk Şiiri), S. 409, Ocak 1986, s. 43.

2 2 çalışan âşığımız, buranın özelleştirilmesi dolayısıyla işten çıkarılmıştır. Şu anda Sivas ta bir âşıklar kahvesi açmıştır. Âşıklığa 1975 yılında başlamıştır. Önceleri şiir yazma şeklinde ortaya çıkan bu heves, Binali nin Âşık ülşadî yle karşılaşıp ona çırak olmasından sonra saz çalabilme ve irticali olarak şiir söyleme noktasına gelmiştir. 100 den fazla şiiri olan efaî nin mahlasını da yine ülşadî vermiştir. erhangi bir hikâye bilmeyen ve irticali kuvvetli olan efaî, genellikle ülşadî ve çıraklarıyla karşılaşma yapmıştır. dını ilk defa Balıkesir de yapılan şiir yarışmasında takdirle karşılanan ve ödüle lâyık görülen şu şiiri ile duyurmuştur. Ş SKR ĞII üreğim yanıyor nasıl anlatam ain teröristin işini oğul asıl sabır edem nasıl unutam aktın ciğerimin başını oğul Üzülmek faydasız buymuş kaderin e adın silinir ne dolar yerin Bize ulaşmadan kara haberin ördüm bir gün evvel düşünü oğul avrum sana yanmayan can kalmadı ğlamayan hiçbir insan kalmadı izimde fer damarda kan kalmadı Kuruttun gözümün yaşını oğul Kundaklar beledim beşikler burdum irmi yıl seninle avundum durdum uvamdan uçurdum yuvanı kurdum a kime bıraktın eşini oğul aze çiçeğimi erken derdiler akdir-i lâhi seni vurdular Çınar teslim ettim tabut verdiler Koydular önüme na şını oğul edim hele açın nerden vurulmuş ivan kollar tüfeğine sarılmış lbisen üstünde kepin sır olmuş Sancağa sarmışlar başını oğul aptılar örf adet makam töreni

3 3 edim ki seyredem bakam töreni çtım al bayrağı takam töreni Kurşunlar süslemiş döşünü oğul edim î ye gel bir ağıt koş O dedi atiha asin daha hoş llah ın hikmeti her gün iki kuş Bekliyorlar mezar taşını oğul efaî nin başkafiyeli şiirleri aynı zamanda akrostiş özelliği de göstermektedir. Bu, şiirde, söz konusu edilen kavram yahut kişi ismindeki sesler ile ayrı ayrı dörtlük meydana getirilmesi şeklindedir. Sözgelişi; sözündeki () sesi ilk dört dizenin başına, () sesi ikinci dörtlüğün bütün dizelerinin başına, () sesi üçüncü dörtlüğün bütün dizelerinin başına getirilir. Böylelikle şiir, hem akrostiş hale sokulur hem de her dörtlükte mısra başı kafiye vücuda getirilmiş olur. O zaman aklımıza şu soru gelmektedir: caba bu durumda kafiyeyi nerede arayacağız yahut söz konusu dörtlükte çift kafiyeden söz edebilir miyiz? Buna cevabımız, kafiyenin hem dize başında hem de ilgili dörtlüğün dizeleri sonunda bulunduğu yönünde olacaktır. Bu durumda, baş kafiyeleri ayrı dize sonundaki kafiyeleri ayrı olarak değerlendirmek gerekir. Çünkü, bizzat âşık tarafından şuurlu olarak çift kafiye vücuda getirilmiştir. Şiirler: rının yaptığı ballar misali ğızlarda tatlı dil yten anım llah ım vermesin kötü bir hali ğlama her zaman gül yten anım iğidin yatağı bedenin cüssen ürekler hoplatan nefesler kesen aylaların yavru ceylanısın sen akışır mı sana çöl yten anım a ki şiir yazmak oldu vesile akdimin bu şekil yad oldu dile ebessüm hitaben hoş görün ile akdire şayansın bil yten anım lma yanakların artık allansın ndazene uygun süsle pullansın

4 4 lleme bırak ne olur sallansın sir mi kemere bel yten anım e gerek efaî uzunca söze uru şevk vuruyor kirpiğe göze ezaket bağında taze mi taze â-dide yetişen gül yten anım ünyayı neylerdim sen olmasaydın erdimin dermanı çaresi duygu ertli yüreğimde bulunmasaydın ostluğun olmazdı süresi duygu mutsuz olacam olamıyorum nutup da ayrı kalamıyorum ğruna can koydum bulamıyorum zak mı vatanın neresi duygu anan ateş gibi ele alınmaz aşamak istesem sensiz olunmaz alan sözde sahte özde bulunmaz ıkılmayan aşkın töresi duygu ündüzün güneşi gecenin ayı özüme nur oldun gördüm dünyayı önlümün lokması sevgimin payı ariplerin ciğerparesi duygu sanmaz efaî yorulmuyor ki fuklara kolay varılmıyor ki mutla hayalle sarılmıyor ki slanmaz gönlümün yarası duygu MM RK atih sana bir nasihat edeyim arisî lisanda dili incitme

5 5 ikriyle ağaçsız yurdu neyleyim idanı koparıp dalı incitme lim isen ak tan ilim al gitsin rif ol da gizli sırrı bul gitsin l derdine şifa ise çal gitsin rıyı öldürüp balı incitme atlı dil dostluğun bir simgesidir avır koyma bu da neyin nesidir oka muhabbetin kelepçesidir ut kucakla hiç bir eli incitme hsanlık hakiri övmekle olur hvanlık kör nefsi dövmekle olur rfanlık herkesi sevmekle olur nsan ol da hiçbir kulu incitme erkes efaî ye getirmez onu er toprak bağrında bitirmez onu er bağban her zaman yetirmez onu oyrat olup gonca gülü incitme ani söz vermiştin unutmam diye er sözünde böyle yalan mı vardı epsi aşkımızın üç beş saniye aklısın mazide kalan mı vardı şkına düşeli ben oldum deli hdimiz varıdı uzun vadeli ramadın neden gittin gideli caba bir engel olan mı vardı utkumu aşkımı söyle kim bildi atlı bir sevdayı korkuma sildi elefonlar sustu sesin kesildi utsak edip esir alan mı vardı çime işledin canım kalmadı

6 6 nsanlıktan çıktım şanım kalmadı liğim kurudu kanım kalmadı çinde zehirli yılan mı vardı an verirken bülbül gülün altında anilik yaşarmış felin altında anım diyen tatlı dilin altında azıca yapılan p(i)lan mı vardı y efaî öyle yaz ki hep gitsin meğimi sen de geri tep gitsin lbette haklısın boş ver yap gitsin ttiğin dünyada bulan mı vardı Â asıl methedeyim böyle güzeli idası sedası sözü bir güzel amerdim istesin verem canımı e hoştur siması yüzü bir güzel stese arz etmem arzuhalimi ncidip kırmasa gönül dalımı nsanı öldürür endam çalımı şvesi cilvesi nazı bir güzel assas hoş görülü ince mi ince uriye benziyor inan görünce ayata dönderir nazar edince ümayun bakışlı gözü bir güzel llah bir yaratmış sanki bir dahi bartmadım gerçek böyle billahi şık oldum tanıdıkça vallahi dabı ahlakı özü bir güzel al olsun ÂÎ var ise hile âkin bulamadım hiç bir vesile akayt olmadan tatlı bir dille utfedip arasa bizi bir güzel