TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA YENİ YÖNELİMLER

Transkript

1 Editör Prof. Dr. Hasret Çomak Yrd. Doç. Dr. Caner Sancaktar TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA YENİ YÖNELİMLER İki Kutuplu sistem sonrası türk dış politikası İstanbul

2 Yay n No : 2938 İşletme-Ekonomi Dizisi : Bask Eylül 2013 STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya tama men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço- alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt : Beta Bas m A.fi. : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) (Sertifika No ) Kapak Tasar m : Müge Günbaş Mete Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No ) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 önsöz III ÖNSÖZ Cumhuriyetimizin kuruluşundan itibaren Türk Dış Politikasının değişmeyen parametreleri vardır den itibaren değişmeyen bu parametreler, toprak bütünlüğümüzün korunması, toplumsal barışın sürekli kılınması, uluslararası hukuka saygı, ülke kaynaklarının verimli ve sağlıklı değerlendirilebilmesidir. Türk Dış Politikası; ideolojiye, etnik kökene, dini inanç ve mezhebe bağlı değildir. Politikayı, Türkiye nin ekonomik ve stratejik çıkarları belirler. Her ülkenin olduğu gibi Türkiye nin de Dış Politikası, ulusal ve uluslararası gelişmelere göre niceliksel ve niteliksel değişmeler gösterebilmektedir. 21 inci yüzyılda dünya kendisini sürekli yenilemektedir. Dinamik bir yapısı olan Türk Dış Politikası, bu yeniliklere genellikle uyum göstermeye ve etkileşimli olmaya özen göstermektedir. Yaratıcı, çok boyutlu, esnek, tutarlı, öngörülebilir ve güvenilir özelliklere sahip olan Türk Dış Politikası, iki kutuplu sistem döneminde; barış, istikrar ve güvenlik önceliklerine sahip bir nitelik taşırken, günümüzde; küresel terörizm, kitle imha silahlarının yayılması, çevre sorunları, yasa dışı göç konuları, bölgesel sorunlar, iklim değişikliği, bölücü etkinlikler ve enerji arz güvenliği konularını içeren yeni bir gündemle kendini göstermektedir. Dünya güç merkezlerinin doğuya kaydığı bu dönemde Türk Dış Politikası dönüşümlere ve değişikliklere karşı kendini uyarlamak zorunda kalmıştır. Türk Dış Politikası bu süreçte bölgeselleşmiş ve sorumluluk alanı genişlemiştir. Özellikle bölgemizdeki ve Orta Doğu daki gelişmeler Türkiye nin kontrolü dışında bir gelişme göstermektedir. Almanya, Avusturya ve Fransa nın Avrupa Birliği üyeliğimize karşı gösterdiği olumsuz tutum, Türkiye nin Avrupa Birliği ne katılım sürecine ilişkin hızını ve ilgisini azaltmıştır. Bu gelişme bölge politikalarına olan ilgiyi

4 IV türk dış politikasında yeni yönelimler ve duyarlılığı artırmıştır. Bu nedenle Orta Doğu ve İslam ülkeleri ağırlıklı politikaların izlenmesinin önü açılmış ve yönelim bu yönde gelişmiştir. Türkiye bölgemizdeki değişimin belirleyicisi ve aktörü olmaya gayret göstermektedir. Bu yönelimi, bölge ülkelerinin bağımsızlık ve egemenliklerinin korunmasına yardımcı olarak, bölgenin ekonomik ve enerji kaynaklarının yine bölge ülkelerinin çıkarına değerlendirilmesine çalışarak, bölge ülkelerinin gönençlerinin artmasına katkıda bulunarak ve bölge ülkelerinde demokratik rejimlerin kurulmasına katkı sağlayarak gerçekleştirmelidir. Türkiye nin uzun vadeli ekonomik ve stratejik çıkarları, Kuzey Atlantik Bölgesi nde karşılıklı dayanışma ve işbirliği içersinde bulunması ile mümkündür. Türk Dış Politikasındaki bölgeselleşme hiçbir zaman Atlantik İttifakı ndaki dayanışmayı olumsuz etkilememeli ve işbirliğini sürekli kılmalıdır. Çok boyutlu dış politika daima Türkiye nin çıkarlarına hizmet edecektir. Türkiye, demokrasisine sahip çıkmalı ve kendi demokrasisini derinleştirmelidir. Demokrasimizi derinleştirmeden bölgeselleşebilecek dış politika; hem iç politikada ve hem dış politikada radikalleşme riski taşıyabilecektir. Bu nedenle Türkiye çağcıl bir demokrasi hedefine yönelmek ve bu kapsamda reform çalışmalarını sürekli yürütmek zorundadır. Demokraside derinleşmeden gerçekleşebilecek bölgeselleşme, demokratik eğilimleri olumsuz etkileyebilecek ve hatta dış politikamızın çok boyutlu niteliğinin yitirilmesine neden olabilecektir. Demokrasiyle de yakından bağlantılı bir konu olarak, devletlerin kendilerini uluslararası hukukla bağlı saymaları dünya barışı yönünden çok önemlidir. Türkiye bu evrensel ilkeye özenle uymalıdır. Türk Dış Politikasının öncelikli hedefi, merkezinde yer aldığı Avrasya coğrafyasının istikrar ve işbirliği alanına dönüştürülmesi için önemli rol üstlenmek olmalıdır. Cumhuriyetimizin kuruluşunun 90 ıncı yılında bölgesinde barış, istikrar, gönenç ve demokrasinin geliştirilmesine katkıda bulunmalıdır. Dünyanın kapitalist ve sosyalist olarak ikiye bölündüğü iki kutuplu sistem 1990 ların başında sona ermiştir. Bu nedenle 1990 sonrasında Dış Politikamızdaki yeni gelişmeleri irdeleyebilmek, yeni yönelim, dönüşüm ve

5 önsöz V açılımları ayrıntılı inceleyebilmek büyük önem arz etmektedir. Bu amaçla, Türk Dış Politikasında Yeni Yönelimler konulu eserimizin yayınlanmasının çok yararlı olacağı değerlendirilmiştir yılına girerken öğrencilerimiz ve araştırmacılar için Türk Dış Politikasının yeni yönelim ve değişimlerini içeren bir yayın yaratabilmek ve bilim alanına özgün eser kazandırabilmek düşüncesinden hareket edilerek hazırlanan bu kitap için makale sahipleri çok özverili çalışmaya gönül vermişlerdir. Çalışmamızın içeriğine bakıldığında kitabımızın 28 bölümden oluştuğu görülmektedir. Eserlerin sıralamaları metodolojik bir yaklaşımla belirlenmiştir. Kitabımızın hazırlık ve basım sürecinde katkı ve destekte bulunan çok değerli dost ve meslektaşlarımıza en içten teşekkürlerimi sunarım. Kitabımızın bölümlerini yazan Aigerim Shilibekova, Ali Bilgin Varlık, Arda Ercan, Ayşegül Gökalp Kutlu, Azime Telli, Bilge Ercan, Buket Önal, Burcu Güçlü Akpınar, Caner Sancaktar, Darhan Kydyrali, Ebru Tekin, Emine Akçadağ, Erdal Düzdaban, Fatih Yurtsever, Günay Gönüllü, H. Burç Aka, Hasan Öztürk, Kübra Deren Ekici, Mehlika Özlem Ultan, Mesut Şöhret, Nergiz Özkural, Ozan Gönüllü, Pınar Elbasan, Sertif Demir ve Sibel Kavuncu ya bu zorlu çalışmayı dikkatli, özenli ve kısıtlı bir zamanda ortaya çıkardıkları için çok teşekkür ederim. Çalışmayı bizzat özveri ile yayına hazırlayan ve birlikte editörlüğünü yürüttüğümüz Caner Sancaktar a ayrıca çok teşekkür ederim. Eserin basılmasını sağlayan Beta Yayıncılık Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seyhan Satar a şükranlarımı sunarım. Bu eseri okuyan herkese yararlı olmasını yürekten dilerim. AĞUSTOS / 2013, KOCAELİ Prof. Dr. Hasret ÇOMAK Kocaeli Üniversitesi Rektör Yardımcısı, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı

6 VI

7 İÇİNDEKİLER Soğuk Savaş Sonrası Türk Dış Politikasının Değişen Paradigmaları H. Burç Aka... 1 Türk Dış Politikasında Gelenek Dışı Aktörler Arda Ercan Türk Dış Politikası ve Kamu Diplomasisi Emine Akçadağ AKP Dönemi Türk Dış Politikası Mesut Şöhret Soğuk Savaş Sonrası Türkiye - ABD İlişkileri Buket Önal Esnek Avrupa Entegrasyonu Yaklaşımları Bağlamında Türkiye - Avrupa Birliği İlişkileri Nergiz Özkural Avrupa Birliği Sosyal Politikası ve Türkiye nin Uyumu Bilge Ercan Avrupa Birliği nin Güvenlik Yapılanması ve Türkiye Kübra Deren Ekici

8 VIII türk dış politikasında yeni yönelimler Türkiye - Avrupa Birliği İlişkilerinde Sınır Güvenliği Konusu Fatih Yurtsever Türkiye - Avrupa Birliği İlişkilerinde Kürt Sorunu Mehlika Özlem Ultan Soğuk Savaş Sonrası NATO nun Dönüşümü ve Türkiye Sibel Kavuncu AGİT ve Türkiye Erdal Düzdaban Şanghay İşbirliği Teşkilatı ve Diyalog Ortaklığı Ülkesi Türkiye Hasret Çomak Şanghay İşbirliği Teşkilatı nın Evrimi ve Türkiye Açısından Değerlendirilmesi Sertif Demir Sonrası Şanghay İşbirliği Teşkilatı ve Türkiye Hasret Çomak, Ayşegül Gökalp Kutlu Yumuşak Güç Konsepti Çerçevesinde Türkiye nin Bölgesel Rolü Mesut Şöhret Sonrası Türkiye - Orta Asya İlişkileri Aigerim Shilibekova Nursultan Nazarbayev Döneminde Kazakistan - Türkiye İlişkileri Darhan Kydyrali

9 içindekiler IX ABD, İsrail, Mısır ve Suudi Arabistan Açısından Türkiye nin Bölgesel Konumu Ebru Tekin Geçmişten Geleceğe Türkiye - Suriye İlişkileri Ali Bilgin Varlık Soğuk Savaş Sonrası Türk-Rus İlişkilerinde Güney Kafkasya nın Rolü Burcu Güçlü Akpınar Türkiye nin Balkanlar Politikası: 1990 Sonrası Balkan Açılımı Caner Sancaktar Türk Dış Politikasında Afrika Açılımı Hasan Öztürk BRICS ve Türkiye: Çok Kutuplu Dünyaya Doğru Pınar Elbasan Türkiye nin Enerji Arz Güvenliği ve Enerji Jeopolitiği Azime Telli Uluslararası Terörizm, İslamofobia ve Türkiye Kübra Deren Ekici Türkiye nin Uluslararası Çevre Politikası Günay Gönüllü Uluslararası Sermaye Hareketleri, Kriz Etkisi ve Türkiye Ozan Gönüllü

10