1. Giriş. Yıllara göre işletme büyüklükleri. Tarım Nüfusu (%) Tarım İşletmesi (Milyon) Ortalama İşletme Büyüklüğü (hektar) Nüfus (milyon)

Transkript

1 1. Giriş Ülkemizde, 1950 yılında 2.2 milyon olan işletme sayısı 1990 yılında 3.9 milyona çıkmıştır. Buna paralel olarak 1950 yılında 100 dekar olan ortalama işletme büyüklüğü 1990 yılı itibarı ile 59 dekara düşmüştür tarım sayımı sonuçlarına göre ise ortalama işletme büyüklüğü 61 dekar tespit edilmiştir. Ülkemizde; 21.5 milyon parça tarım alanı bulunmakta ve işletme başına ortalama yedi parça arazi isabet etmektedir. Yani çiftçilerimiz ortalama olarak yedi ayrı parça arazi üzerinde çiftçilik yapmaya çalışmaktadır. Tarımsal işletmelerde verimliliği büyük ölçüde düşüren arazi parçalanmasını; miras ve intikal, hisseli ve bölünerek yapılan satışlar, kiracılık ve ortakçılık, muhtelif amaçlarla yapılan kamulaştırmalar, tarım kesimindeki yüksek nüfus yoğunluğu gibi faktörler etkilemektedir. Yıllara göre işletme büyüklükleri Yıllar Toplam Nüfus (milyon) Tarım Nüfusu (%) Tarım İşletmesi (Milyon) Ortalama İşletme Büyüklüğü (hektar) Arazi toplulaştırması kapsamına göre çeşitli şekillerde tanımlanabilmektedir. Dar anlamda arazi toplulaştırması, parçalanmış mülklerin hiçbir alt yapı çalışmasına yer verilmeden birleştirilmesi olarak tanımlanmaktadır. Geniş anlamda toplulaştırma ise, parçalanmış mülklerin birleştirilmesi yanında, sulama, drenaj, ulaşım, toprak-su koruma önlemleri ve kırsal yerleşimin gerektirdiği çeşitli hizmetleri de kapsamaktadır. Tanımdan da anlaşılacağı gibi arazi toplulaştırması çalışması, kapsamı oldukça geniş, bir çok faktörün göz önünde tutulmasının zorunlu olduğu ve birçok bilim dalının ortak çalışmasının gerektiği, teknik çalışmaların egemen olduğu bir uygulama alanıdır. Özellikle Avrupa ülkelerinde arazi toplulaştırması bir kırsal düzenleme ve kırsal kalkınma aracı olarak kullanılmaya başlanılmıştır. Dağınık parselleri birleştirmek amacı ile başlanan ve esas öğesi her zaman olduğu gibi yine toprak düzenlemesi olan arazi toplulaştırması, günümüzde bütünleşik bir kırsal alan planlamasına yönelik çok yönlü kırsal gelişim aracı olmuştur. Tüm toplumun gereksinimleri doğrultusunda kırsal alanda bir fiziksel planlama, doğanın bakımı ve korunması, çevre sağlığı, dinlenme yerleri, su ekonomisi, zararlı atıkların yok edilmesi, balıkçılık, avcılık, enerji sağlanması, devlet yollarının planlanması, bölge planlanması, madencilik, hammadde kaynaklarının korunması ve güvence altına alınması önlemlerini de kapsayarak içeriğini genişletmiştir. Böylesine bir içerik, birçok disiplinlerle ilişkide olmanın yanı sıra, arazileri düzenlenen kişilerin yanında kent toplumunun da arazi toplulaştırmasına katılımını sağlayan bir konum ortaya koymuştur.

2 Önce Sonra Tarımsal verimliliğin artırılması için ülkemizde, tarımsal işletmelerin ortalama arazi büyüklüğünün hızla artırılması gerekmektedir. Bunun için de kuru ve sulu tüm tarım alanlarında arazi toplulaştırmasının yapılması ve parçalanmayı engelleyecek tedbirlerin alınmasına ihtiyaç duyulmaktadır Bu Güne Kadar Ülkemizde Yapılan Çalışmalar Ülkemizde arazi toplulaştırma çalışmalarına ilk olarak 1961 yılında Konya ili Çumra ilçesi Karkın Köyü nde başlanmış olup, 1962 yılına kadar çalışmalar sürdürülmüş, toplulaştırmanın teknik ve hukuki yönden arz ettiği özellikler nedeniyle yeterli mevzuatın ve yetişmiş teknik elemanların bulunamayışı gibi faktörler sonucunda çalışmalara bir süre ara verilmiş ve bilahare çalışmalara yeniden başlanmış, DPT ile Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO) nın Antalya Bölgesinde müştereken yürüttükleri proje kapsamında Arazi Toplulaştırma çalışmaları yapılmıştır yılında Manisa ve İzmir iller ine bağlı Salihli, Turgutlu, Manisa ve Menemen ovalarında sulamanın geliştirilmesi ve tarımsal üretimin arttırılması amacıyla geniş ölçüde çalışmalara başlanmıştır. Daha sonra da çeşitli zamanlarda mevzuat ve yasa değişiklikleri yapılarak, toplulaştırma çalışmaları sürdürülmüştür. O günden bugüne toplam hektar da arazi toplulaştırması tamamlanmıştır. Bu miktar kesinlikle yeterli değildir Yılları arasında hektar Yılları arasında hektar TOPLAM İhalesi yapılmış devam eden hektar hektar

3 1.2. Toplulaştırma Yapılacak Alanlar Uydu görüntüleri kullanılarak yapılan çalışmya göre Türkiye de toplam 14 milyon hektar sulu ve kuru tarım arazisinde arazi toplulaştırması uygulamalarına ihtiyaç duyulmaktadır. İl bazında uygulama potansiyelleri. SN İl Adı Alan(Ha) SN İl Adı Alan(Ha) 1 Konya 1.505,72 40 Çankırı 124,915 2 Şanlıurfa 890, Kütahya 124,21 3 Ankara 780, Karaman 123,17 4 Diyarbakır 530, Niğde 123,015 5 Eskişehir 498,07 44 Elazığ 115,112 6 Afyon 480, Bursa 110,84 7 Kayseri 433,46 46 Hatay 107,616 8 Aksaray 398, Malatya 95,118 9 Adana 391, Batman 95, Yozgat 389, Çanakkale 84, Kars 383, Erzincan 84, Sivas 303, Bitlis 84, Edirne 258,57 52 Sakarya 77, Tekirdağ 256, Şırnak 71, Erzurum 250, Osmaniye 70, Mardin 242, Ardahan 70, Kırşehir 241, Iğdır 68, Kırklareli 223, Isparta 67, Adıyaman 218, İstanbul 65, Nevşehir 215,71 59 İçel 63, Denizli 211, Siirt 55, Samsun 207, Bayburt 51, Çorum 195, Bolu 48, Uşak 179, Muğla 45, İstanbul 179, Kilis 36, Aydın 176, Kastamonu 35,76 27 Ağrı 173, Tunceli 34, Antalya 169,84 67 Düzce 20, Kırıkkale 169, Gümüşhane 16, Manisa 168, Kocaeli 14, Gaziantep 167,71 70 Artvin 14, Kahramanmaraş 166, Trabzon 10, Tokat 162, Bilecik 10, Amasya 143, Sinop 9, Van 142, Hakkari 6, İzmir 142, Bingöl 4, Burdur 138, Karabük 3, Balıkesir 138, Giresun 2,07 39 Muş 130, Yalova 549 Toplam ,77 Bu tabloda arazi toplulaştırma uygulanabilecek alanlar il bazında verilmiştir. Bu miktarlara illerde tamamlanmış olan uygulamalar dahil edilmiştir.

4 Türkiye de arazi toplulaştırması potansiyel alanların konumsal dağılımı aşağıda verilmiştir. Ekonomik sulanabilir arazi toplamı DSİ kaynaklarında 8,5 milyon hektar olarak verilmektedir. Bu miktar teknolojik gelişmelerle birlikte bir miktar artış gösterecektir, ancak bu konuda yapılmış bir çalışma olmadığından sulamaya açılacak alan 8,5 milyon hektar olarak alınmıştır. Bu güne kadar yaklaşık 5 milyon hektar arazi sulamaya açılmış, 3,5 milyon hektar araziye sulama hizmeti götürme çalışmalarına devam edilmektedir. Bu güne kadar yaklaşık 1,0 milyon hektar sulanan arazide arazi toplulaştırma uygulaması tamamlanmıştır. Toplulaştırma yapılacak alanlar ( Milyon Hektar) 16,0 14,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 8,5 5,0 1,0 4,0 3,5 5,5 0,0 Toplulaştırma yapılacak toplam alan Ekonomik olarak sulanabilir alan Sulamaya açılan alan Sulanan alanlarda tamamlanan Sulamaya açılmış alanlarda Sulamaya açılacak alanlarda Kuru tarım alanlarda Buna göre, toplulaştırma hedefi öncelik sırasına göre aşağıdaki gibidir; 1. Sulamaya açılacak 3,5 milyon hektar arazinin DSİ ile uyumlu olarak tamamlanması, 2. Sulamaya açılmış 4,0 milyon hektar arazinin toplulaştırılması,

5 3. Geriye kalan 5,5 milyon hektar kuru tarım arazilerinde arazi toplulaştırılması yapılması gerekmektedir. Ülkemizde halen toplulaştırma dar anlamı ile algılanmakta ve uygulanmaktadır. Tarım reformu Genel Müdürlüğü olarak toplulaştırmanın diğer kırsal problemlerin de çözümünde kullanılan bir araç olması için çalışmalar başlatılmıştır. Özellikle risk altında olan göl havzalarında, içme suyu amaçlı kullanılan göl havzalarında, Edirne ilimiz gibi taşkın riski olan bölgelerimizde çevre koruma amaçlı uygulamalara yapılması amaçlanmıştır. Bu tür yaklaşımlarda, göl çevresinde koruma bandı oluşturmak gibi amaçlarla çiftçi parselleri ile hazine arazileri yer değiştirilerek koruma bantları oluşturulacak veya diğer düzenlemeler yapılabilecektir. Tarımsal üretimi büyük ölçüde olumsuz yönde etkileyen tarım arazilerindeki parçalılığın giderilmesi, küçük işletmelerin yeter gelirli işletmelere dönüştürülmesi, toprak, su kaynaklarının teknolojik ve ekonomik gereklere göre kullanılması, birim alandan azami ekonomik verim alınması, yeni yerleşim yerleri kurulması, tarım arazisinin uygun kullanım şekillerinin belirlenmesi, toplulaştırmanın uygun görüldüğü yerlerde arazi toplulaştırma çalışmalarını yapmak gibi son derece önemli görevler, Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen uygulama alanlarında Tarım Reformu Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir Kurumsal Kapasite Tarım Reformu Genel Müdürlüğümüzün iş kapasitesine toplulaştırma çalışmaları açısından bakıldığında; 2003 yılında hektar alanda toplulaştırma projesi yürütülürken, bu miktar yılları arasında artırılarak hektara yükseltilmiştir yılına kadar ha. alanın toplulaştırması tamamlanmışken, 2007 yılı sonu itibarıyla toplulaştırması bitirilen alan miktarı % 70 lik bir artışla hektara çıkarılmıştır. Arazi toplulaştırma çalışmaları halen 37 proje ile hektar alanda sürdürülmektedir. 272 köyde arazi malikini ilgilendiren hektarlık örnek bir alandaki arazi toplulaştırma çalışması ile; toplulaştırma öncesi olan parsel sayısı, toplulaştırma sonrası e düşerken, ortalama parsel büyüklüğü 40 dekardan 57 dekara yükseltilmiştir Yatırımların Mevcut Durumu TRGM bünyesinde GAP illeri hariç önceki yıllarda ihale edilen halen 57 proje ile hektar alan da çalışmalar devam etmektedir yatırım programına yine GAP illeri hariç 18 proje ile hektar toplulaştırma projesi teklif edilmiştir. Böylece toplam hektar alanda 2009 yılı içerisinde AT ve TİGH uygulamaları devam edecektir yılı için ayrılan ödenek miktarı yaklaşık 20 milyon YTL civarındadır. İhale edilmiş ve edilecek olan işlerin toplam keşif bedelleri 312 milyon YTL olup iş programına göre 2009 için yaklaşık 100 milyon YTL ödeneğe ihtiyaç vardır. Ancak DPT tarafından TRGM ne verilen tavan değer 2009 yılı için yalnızca 20 milyon YTL dir Güney Anadolu Projesi (GAP) GAP eylem planı çerçevesinde yapılan iş proğramına göre DSİ tarafından sulamaya açılacak olan hektar arazi üzerinde yaklaşık hektar alanda AT çalışmaları önümüzdeki 5 yılda tamamlanacaktır. Bu iş için gerekli kaynaklar ayrılmıştır.

6 2. Projenin Amacı Proje ile, tarımsal gelirlerin arttırlılması, toprak ve su kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir kullanımı, kırsal altyapının iyileştirilmesi, tarım alanları ve civarındaki çevresel değeri yüksek alanların korunması, köy yerleşimlerinin düzenlenmesi ve toplulaştırma yapılan alanlar için arazi kullanım planlarının yapılması. Böylelikle, çiftçilerimizin gelenksel ve alışkanlıklara göre sürdürdükleri tarımsal uygulamalar ticari ve rekabetçi bir yapıya kavuşturulmuş ve çiftçilerin yaşam standartları iyileştirilmiş olacaktır. Ayrıca, Avrupa Birliği Uyum Çalışmaları gereği yapılması gereken tarım alanları ile ilgili düzenlemeler tamamlanmış olacaktır. Projenin diğer bir amacı da TRGM nin ve ilgili özel sektörün AT çalışmaları konusunda teknik ve diğer konularda kapasitesini arttırmaktır. Diğer konular, özellikle çevresel duyarlılık ve sürüdürülebilirlik olacaktır. Bu projenin ana prensipleri; a) Toplumun ilgili kesimlerinin katılımana özen gösterilecektir. Bu doğrultuda, kırsal alanda yatırım yapmakta olan Tarım Bakanlığı nın diğer birimleri, Karayolları, DSİ, Devlet Demir Yolları, Maden Tetkik ve arama Enstitüsü, Kültür Bakanlığı, Valilikler ve Kaymakamlıklar, ilgili Belediyeler, Muhtarlıklar gibi. Çalışma başlatılacak sahalar için çalışmaları özetleyen bilgilerle birlikte, bu sahalarda bir çalışmaları olup olmadığı sorulacaktır, b) İstekli bölgelere ağırlık verilmesi, c) Çiftçilerin zihinsel katılımlarının her aşamada alınması, d) Çiftçilerin arazi miktarlarını arttırmak, parsel sayılarını azaltmak, parsel şekillerini düzenlemek sureti ile parsel içi insan ve makine iş verimini arttırmak için gayret göstermek, e) Tüm parsellerin ulaşım, sulama ve drenaj sistemleri ile doğrudan bağlantısını yapmak sureti ile maiyetleri azaltmak, f) Köy merkezi ile parseller arasındaki ulaşımın en aza indirilmesi için çalışmalar yapmak, g) Tarım alanları ile ilgili kamusal yatırımlar için istimlak ödenmemesi, h) Tarım alanları ile beraber köy yerleşimlerinin de olanaklar ölçüsünde düzenlenmesi, i) Köyde bulunan mera alanlarının düzenlenmesi ve arttırılması için çalışmalar yapılması, j) Köyde bulunan sulak alanlar, doğal veya yapay göller gibi doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi, k) Ulaşımı düzenlemek, l) Yüzey akışları, doğal drenajları düzenlemek, m) Proje sahasının diğer özelliklerine göre gerekli tedbirleri alamak. Olarak özetlenebilir. 3. Uygulama Projelerin uygulamaları daha çok özel sektörden hizmet alımı yöntemi ile gerçekleştirilecektir. Bu hizmetler etütlerin yapılması ve projelerin hazırlatılması,

7 uygulamanın hizmet alımı yöntemi ile gerçekleştirilmesi ve gerektiğinde uygulamalrın kontrollük hizmetlerinin de hizmet alımı yöntemi ile yapılması planlanmaktadır. Bu nedenle proje kapsamında kamuya elaman alımı, bina yapılması, ulaşım araçları veya diğer demirbaşların alnması projeye konu edilmeyecektir. Böylelikle kurum kaynakları işlerin yapılması yerine işlerin yönetilmesi konularına yoğunlaştırılacak ve böylelikle kurumsal kapasite daha etkin kullanılacaktır. Diğer taraftan Türkiye özel sektör kapasitesi de gelişmiş olacak ve diğer ülkelerde de iş yapabilme yeteneği geliştirlmiş olacaktır. TRGM nün kurumsal kapasitesini arttırmak amacı ile aşağıdaki konularda eğitim faaliyetlerine yer verilebilcektir. a) Sulama, drenaj ve diğer TİGH konularında planlama ve uygulama eğitimleri yapılması, b) Çevresel değerler ve çevresel değerlerin korunması konularında, c) Bilgisayar kullanımı ve ilgili paket programların kullanımı konularında, d) Envanter ve veritabanı oluşturulması konularında, e) Yatırımların ve kurum performanslarının izleme ve değerlendirilmesi konularında, f) Toprak etüd ve haritalama çalışmaları konularında, g) Arazi kullanım planlarının hazırlanması ve arazi değerlendirme çalışmaları konularında, h) Avrupa birliğine uyum ve yabancı dil eğitimlerinin yapılması, i) Kurumsal kapasitenin arttırılması ve performans değerlendirme konularında eğitimler, j) Yukarıdaki maddelerde belirtilen konularda özel sektör elamanlarının eğtimi ve kuurm personeli ile uyumlaştırılması eğitimleri, k) Proje sahasında yaşamakta olan yerel halkın proje bileşenleri ve arazi kullanımları konularında eğitilmeler planlanabilecektir. Bu eğitimlerin daha çok yurt içi uzmanlar, üniversiteler tarafından verilmesi planlanmaktadır. Çok önemli gerekçeler olması durumunda yabancı uzmanlardan da yararlanılabilecektir. Böylelikle kamu üniversite ve kamu - özel sektör ilişkileri AT ve TİGH konularında gelişecek ve kamuda, üniversitelerde ve özel sektörde kapasite geliştirilmiş olacaktır. Buradan elde edilecek kazanımların diğer ülkelere aktarılması da söz konusu olacaktır. Yine kurumsal kapasitenin arttırılması ve performans değerlendirme amaçlı IT teknolojilerinden yararlanam amaçlı harcamalar yapılabilecektir Yap İşlet Devret Yaklaşımı Arazi toplulaştırması çalışmaları daha çok tarımsal altyapının iyileştirilmesi faaliyetlerinden oluşmaktadır. Yapılan faaliyetlerin geri dönüşümünü aşağıdaki gibi özetleyebiliriz Kazanımlar Çiftçi Kazanımları 1. Köy merkezi ile parseller arasındaki ulaşımda azalma olmakta ve yol kalitesi iyileşmektedir. Buradan yoldan kazanım hektara 25 Litre/Yıl olmaktadır.

8 2. Parsel içi makine iş veriminde önemli artışlar olmaktadır. Kazanım hektara 25 Litre/Yıl olmaktadır. 1. Arazi parçalanmalarından dolayı kullanılamayan veya yoğun tarım yapılmayan alanlar yeniden tarıma kazandırılmaktadır. 2. Sınır uzunluklarında önemli azalmalar olmakta, sınır kayıpları azalmakta ve net kullanılan alanda %5-6 civarında artış olmaktadır. Net kullanılan alan kazanımı yaklaşık hektar olacaktır. Türkiye de sulamaya açılmış ve açılacak olan 7,5 milyon hektar arazinin tamamlandığında beklenen kazanım aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. Yıllık Sürekli Kazanımlar Ulaşım Kazanımları Ürün Artışı Kazanımları Toplam Sürekli Olmayan Kazanımlar Sulama Yatırımları Kazanımları Kamulaştırma Kazanımları Toplam : 1,10 Milyar YTL : 10,10 Milyar YTL : 11,20 Milyar YTL : 18,20 Milyar YTL : 7,00 Milyar YTL : 25,20 Milyar YTL

9 Bunları dışında; KAMU KAZANIMLARI - Tarımsal altyapı yatırım bedelinde % 35 tasarruf sağlanmaktadır. - Toplulaştırma ile sulama oranı en az %30-35 artmaktadır. SOSYAL KAZANIMLAR - Hisselilik, sulama ve ulaşımdan kaynaklanan sosyal huzursuzluklar önlenmekte, yargı yükü azaltılmaktadır. DEMOKRATİK KAZANIMLAR: - Çiftçi mülklerinin değişimi esasına dayanan ve yerel halkın katılımı ile gerçekleştirilen arazi toplulaştırma çalışmaları ile çiftçilerin; - Birbirleri ve devlet kuruluşları ile isteğe bağlı ortak çalışma, - Geleneksel yapılanmadan uzaklaşma, - Planlama ve organizasyonlara katılma, gibi gelişmeler sağlanmaktadır. ÇEVRESEL KAZANIMLAR: - Arazi düzenlemeleri sırasında doğa değeri yüksek alanlar için gerekli düzenlemeler yapılarak çevrenin korunması sağlanmaktadır. - Tarımda kullanılan enerjinin azaltılmasından dolayı sera gazı salınımları azalmaktadır. Sağladığı diğer fayda ve olumlu etkileri şu şekilde sıralayabiliriz - Nüfus artışı, miras,alım-satım, kiracılık, ortakçılık gibi nedenlerle ortaya çıkan arazi parçalılığı ve dağınıklılığını ortadan kaldırarak işletmeleri rasyonel büyüklüğe getirmektedir. - Çok parçalı oluşun ortaya çıkardığı tarla sınırı, yol ve su arklarından doğan arazi kayıplarını azaltmaktadır. - Küçük parsellerde, ekim esnasında tarla sınırına fazla yaklaşılmama nedeniyle doğacak ürün kayıplarını azaltmaktadır. - Toplulaştırmadan sonra, parseller daha büyük ve şekilleri daha düzgün olacağından, makineli tarım daha kolay yapılmakta ve giderlerde önemli oranda azalmalar olmaktadır. - Küçük parseller bir araya getirileceği için, işletme merkezi ile parseller arasındaki uzaklık azalmakta ve buna bağlı olarak ulaşım giderleri azaldığından, zaman, işçilik ve yakıttan tasarruf sağlanmaktadır. - Parsel sayısı azaldığı, şekilleri düzeldiği ve büyüklükleri arttığı için tohum, gübre, ilaç gibi tarımsal girdiler, daha optimal bir düzeyde kullanılmaktadır. - Sulama projelerinin uygulanmasında, eski dağınık ve şekilsiz parsellerin sınırlarına bağlı kalma zorunluluğu olmayacağından, yatırım giderlerinden tasarruf sağlanmaktadır. - Her par selin yola ve kanala sınırı olacağından sulama ve ulaşım randımanı artmaktadır. - Parsellerde müştereklikten doğan huzursuzluklar giderilmektedir. - Köy sınırları s ab it noktalara dayandırılarak, köyler arasındaki sınır ihtilafları ortadan kalkmaktadır. - Varsa. dağınık ve müşterek haldeki Hazine arazisi birleştirilerek dağıtıma hazır hale getirilmektedir. Görüldüğü gibi, yukarıdaki kazınımlar yatırımcılar için çok net tanımlanabilir nitelikte değildir. Kısaca, elektrik santralleri, baraj yapımı, sulama şebekelerinin yapımı gibi

10 geri dönüşümü net olarak ifade edilebilen bir yatırım türü değildir. Bu nedenle anahar teslimi Yap İşlet Devret yönteminin kullanılabilmesi çok olanaklı görülmemektedir. Diğer taraftan da toplulaştırmanın kazanımları hiç azımsanacak miktarlarda da değildir. 7,5 milyon hektar arazinin 8 yılda bitirileceği varsayıldığında; 7,5 Milyon Hektar Arazi İçin İç Karlılık Oranı (Faizler ve amortisman dikkate alınmamıştır) Hesabı Y Yıllık Yatırım (*1000) Alan (Hektar) Çiftçi gelirleri (*1000 YTL) İstimlak Bedeli (*1000 YTL) Sulama Yatırımları (*1000 YTL) Sulama Etkinliği (*1000 YTL) Yıllık net gelir (*1000) Kümülatif Gelir (*1000 YTL) Yıllık Nakit Akışı (*1000 YTL) A C D E F G H=D+E+F+G I İ=I-A T Kaba bir bakış için aşağıdaki yapılan iç karlılık oranı hesabinda geri kazanımlar görülmektedir. Böylesi geri kazanıma sahip olan bir yatırımın Yap İşlet Devret formülü ile uygulanabilir olması gerekmektedir. Ancak kazanımların ve yapının çok iyi formüle edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle seçilecek uygun bir bölgede bu formülün test edilmesi ve bu nedenle bir plot uygulama yapılması planlanmaktadır. Plot proje, sözleşmeli çiftçilik temeline göre çalışan bir yapı üzerine çalışan bir sistem olarak planlanmaktadır. Seçilecek bölgede en az 10 yıllık bir sözleşme ile çiftçilerin şu anki kazançları garanti altına alınacaktır. Daha sonra bu arazilerde öncelikle toplulaştırma ve diğer tarla içi geliştirme hizmetleri özel sektör devlet iş birliği ile tamamlanacak ve bu arazilerde 10 yıl süre ile çiftçilerle birlikte sözleşmeli üretim yapılacek ve yaratılan katma değer çiftçi ve özel sektöre kazandırılacaktır. 4. Projenin Ana Bileşenleri Bu proje yedi yıllık bir dönem için planlanmaktadır. Proje bütçesi 300 milyon Amerikan Doları olarak planlanmıştır. Projenin önemli bileşenleri; 1. Çevresel duyarlılığı olan sulama alanları başta olmak üzere hektar arazide arazi toplulaştırması (AT) yapılması amaçlanmaktadır. Toplulaştırılcak alan miktarında dövüz kurlarına göre artma veya azalmalar olabilecektir. 2. AT çalışması yapılacak alanlarda her türlü TİGH faaliyetlerini tamamlamak amaçlanmıştır.

11 3. AT uygulanan alanlarda zorunlu olması durumunda ikincil ve üçüncül sulama sistemlerini tamamlamak veya güncellemek. 4. AT uygulanan alanlarda arazi kullanım planlamalarının yapılması. 5. TRGM nün hem Genel Müdürlük hemde taşta teşkilatları bazında kapasitesini arttırıcı eğitim faaliyetleri ve uygulamaları. 6. Belirlenecek bir plot alanda Yap İşlet Devret sisteminin uygulama olanaklarını araştırmak. Projenin önemli bir bileşenide yasal durumla ilgili olacaktır. Şu anda uygulamada olan 3202, 3083 ve 5402 sayılı kanunlar ve uygulanacak tüzükler konusunda bir takım belirsizlikler bulunmaktadır. Böylesi yaygın bir uygulama ile yasal zemin de netleşmiş olacaktır. 5. Yasal Durum İlk yapılan toplulaştırma çalışmaları; mülga TOPRAKSU Genel Müdürlüğü tarafından, 7457 Sayılı Kanun un 2. maddesinin (j) bendi ile Medeni Kanun un 678. maddesine dayanarak yapılmıştır yılına kadar yapılan toplulaştırma çalışmalarından sonra bir tüzük çıkarılması ihtiyacı doğmuş ve ilk Arazi Toplulaştırma Tüzüğü tarih ve 6/6707 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konmuştur. 17 Temmuz 1973 tarihinde 1757 Sayılı Toprak ve Tarım Reformu Kanunu yürürlüğe girince, bu kanuna eklenen bir madde ile reform bölgesi ilan edilen yerler dışında, bu kanun (7457) hükümlerine göre toplulaştırma çalışmaları yapılması imkanı sağlanmış ve 1978 yılına kadar uygulamalar sürdürülmüştür yılında, 1757 Sayılı Toprak ve Tarım Reformu Kanunu Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilince, ikinci defa 7457 sayılı Kanun un 2. maddesinin (j) bendi ile, Medeni Kanun un 678. maddesine dayanılarak, yılında çıkarılan 7/ sayılı Arazi Toplulaştırma Tüzüğü ne göre çalışmalara devam edilmiştir. Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünce, Tarım Reformu Bölgeleri dışındaki toplulaştırma çalışmaları bu tüzüğe göre sürdürülmüş, bu görev KHGM nün 5286 sayılı yasa kapatılması ile bu uygulama aynı kanun ve esaslara göre İl Özel İdare Genel Sekreterliğince yürütülmektedir. Diğer tarafından 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu nun yürürlüğe girmesi ile, kanunun 17. Maddesi gereği uyulama yetkisi Tarım ve Köyişleri Bakanlığına (TKB) verilmiştir. Aynı kanun Özel Arazi Toplulaştırması kavramını getirmiş ve böylece TKB dışında ikinci kurumlarında toplulaştırma yapmasına olanak sağlanmıştır. Ancak 5403 sayılı yasanın yürütülmesine dair tüzük henüz çıkarılmadığından bu yasaya göre henüz uygulama yapılamamıştır. Bu nedenle İl Özel İdaresl Genel Sekreterlikleri de, DSİ gibi tüzük çıkıncaya kadar uygulama yapamayacaklardır. Tarım Reformu Bölgesi olarak ilan edilen yerlerde ise toplulaştırma çalışmaları 22/11/1984 tarihinde kabul edilen 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanunu hükümlerine göre yürütülmektedir. Aşağıda bu kanunun ilgili maddeleri verilmiştir Sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanunu Madde 1 Bu Kanunun amacı sulama alanları ile Bakanlar Kurulunca gerekli görülen alanlarda; c) Ekonomik üretime imkan vermiyecek şekilde parçalanan tarım topraklarının gerektiğinde ve imkanlar ölçüsünde genişletilmesi suretiyle de toplulaştırılmasını, tarım

12 arazisinin ailenin geçimini sağlamaya ve aile iş gücünü değerlendirmeye yeterli olmayacak derecede parçalanmasını ve küçülmesini önlemeyi, Madde 6 Bu Kanunda belirtilen amaçları gerçekleştirmek üzere uygulama alanlarında ilgili kuruluşça, isteğe bağlı veya maliklerin muvafakatı aranmaksızın arazi toplulaştırılması yapılabilir. Görüldüğü gibi, Türkiye de arazi toplulaştırması ve toplulaştırılan alanlarda Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri (TİGH) uygulamaları ile ilgili tek kuruluş TRGM dür. Yasal durumun özeti: TRGM 3083 sayılı yasaya göre çalışmalarını sürdürmektedir sayılı yasa: Bu yasanın yürütücüsü TKB olup, ikinci kuruluşlar özel arai toplulaştırması yapabileceklerdir. Ancak ilgili tüzük çıkarılmadığından uygulaması yoktur. İl Özel İdareleri (İÖİ): KHGM kuruluş kanunu olan 3202 ve kapatılmasına ilişkin olan 5286 ya göre çalışmalarını sürdürmektedir. Ancak 5403 sayılı yasanın yürürlüğe girmesinden sonra 3202 sayılı KHGM kuruluş yasasına göre Bakanlar Kurulu Kararı (BKK) alınamamaktadır. BKK nın 5403 sayılı yasaya göre alınması gerekmektedir. Dolayısı ile İÖİ leri de DSİ ve diğer kuruluşlar gibi özel arazi toplulaştırması yapabileceklerdir sayılı yasanın yürürlüğü bu alanda sona ermiştir. Tüzük çıkarılmadığından 5403 sayılı yasa, 5403 sayılı yasadan dolayıda 3202 sayılı yasa hükümlerine göre arazi toplulaştırması uygulamaları yapılamamktadır. 6. Avantaj ve Dezavantajlar AVANTAJLAR 1. Kurumsal yapı, 2. Bilgi birikimi ve personel, 3. Kaynak kullanım kapasitesi, Yeterlidir. DEZAVANTAJLAR 1. Arazi toplulaştırma kavramı özellikle bazı bölgelerde kamuoyu tarafından tam olarak bilinmemektedir, 2. Bu güne kadar uygulama belli bölgelerde küçük ölçekli olarak uygulanmış ve bu nedenle yeterli talep yaratılamamıştır. 7. Projenin Uygulama Alanları ve Proje Bedeli GAP bölgesi için Genel Bütçeden yeterli kaynak ayrılmış ve uygulamalar başlatılmıştır. Ancak diğer bölgelerimiz için yeterli kaynaklar aktarılamadığından bu bölgelerde uygulamalar başlatılamamktadır. Özellikle AB uyum süreci ve diğer ülkelerle rekabet koşulları Türkiye de arazi toplulaştırma uygulamalarını zorunlu kılmaktadır. Genel Bütçe olanaklarının yeterli olmaması nedeni ile yatırımların gecikmesi ve bu nedenle kaybedilen katma değer potansiyellerinin kazanımı için bu kaynağa gereksinim duyulmaktadır. Diğer taraftan Aşağı Seyhan (Çukurova), Ergene, Menderes, Amik Gediz gibi sulamaya açılmış, denizle kıyısı ve bu nedenle çevresel açıdan önem arz etmekte olan ovalardaki uygulamalara hem tarımsal, hem çevresel, hem de deniz ve lagün balıkçılık kapasitesi açılarından önem verilecektir. Böylece ivedilik gerektiren çok önemli sorunlar çözümlenmiş olmaktadır.

13 Diğer taraftan arazi toplulaştırması çalışmalarının uygulama yapılmamış olan illerimize tanıtılması ve bu illerde de yaygınlaştırılması aömacı ile bu illerde de uygulamalara hız verilecektir. Projenin uygulama alanları ve yerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Yapılacak işler Proje alanı (Hektar) Hizmetler Birim maliyetler (AB$/Hektar) Ödenek İhtiyacı (1000 AB$) 1. Grup 2. Grup Değişik illerde sulamaya açılmış veya açılacak alanlarda yapılacak örnek çalışmalar GAP alanı dışında devam etmekte olan DSİ Proje allanları AT + TİGH AT + TİGH Grup Çukurova, Ergene, Menderes, Amik Gediz gibi sulamaya açılmış ovalardaki daha çok çevresel amaçlı uygulamalar AT + TİGH Genel Toplam AT: Arazi Toplulaştırma hizmetleri TİGH: Eski sınırların düzeltilmesi, yolların yapımı, yolların stabilize kaplanması, ikincil ve üçüncül sulama hizmetleri ve bazı destekleyici ilave sulama hizmetleri, açık ve yaraltı drenaj sistemleri, Derin sürüm (Ripperleme), sekileme, tesviye gibi. Bu hizmetler tüm alanlarda değil ihtiyaç duyulacak alanlarda uygulanacaktır.