T.C. BAŞBAKANLIK HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI FAALİYET RAPORU

Transkript

1 T.C. BAŞBAKANLIK HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI FAALİYET RAPORU KASIM 2005

2 T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı İnönü Bulvarı No: Emek/ANKARA Tel: +90(312)

3 İÇİNDEKİLER (ÖZET) 1. Genel Ekonomik Değerlendirme 1 2. Hazine Müsteşarlığı nın Temel Faaliyetleri Ekonomik Programların Hazırlanması, Uygulanması ve İzlenmesi Mali Yükümlülük ve Varlık Yönetimi Uluslararası Ekonomik İlişkiler Kamu İktisadi Teşebbüsleri Bankacılık Dışı Mali Kurumlar Yatırım Ortamının İyileştirilmesi ve Teşvikler Denetim Faaliyetleri Araştırma Faaliyetleri Yeni Türk Lirasına Geçiş Çalışmaları Hazine Müsteşarlığı nın Diğer Faaliyetleri Bilişim Faaliyetleri Basın ve Halkla İlişkiler Hukuk Müşavirliği Faaliyetleri Hazine Tarihçesi Hazine Müsteşarlığı Hizmet Birimleri 71 Ek Tablolar 77 i 2004 YILI FAALİYETLERİ

4 İÇİNDEKİLER (DETAYLI SUNUM) 1. Genel Ekonomik Değerlendirme 1 2. Hazine Müsteşarlığı nın Temel Faaliyetleri Ekonomik Programların Hazırlanması, Uygulanması ve İzlenmesi Mali Yükümlülük ve Varlık Yönetimi İç Borç Yönetimi İç Borçlanma İç Borç Ödemeleri ve Stoku Dış Borç Yönetimi Dış Borçlanma 11 a) Uluslararası Sermaye Piyasalarından Borçlanma 11 b) Uluslararası Kuruluşlardan Program Finansmanı 13 c) Proje Finansmanı Dış Borç Ödemeleri ve Stoku Koşullu Yükümlülükler ve Alacak Yönetimi Hazine Garantileri ve Üstlenimler Alacak Yönetimi Risk Yönetimi Nakit Yönetimi Yükümlülük ve Varlık Yönetiminin Kurumsal Çerçevesi, Şeffaflık ve Hesap Verilebilirlik Borç Yönetimi Komitesi Çalışmaları Kamu Borç Yönetimi Raporu Uluslararası Ekonomik İlişkiler Uluslararası Para Fonu Dünya Bankası Genel ilişkiler 20 iii 2004 YILI FAALİYETLERİ

5 Ülke Destek Stratejisi (CAS) Program Amaçlı Krediler Proje Kredileri Dünya Bankası Bünyesindeki Diğer Kuruluşlar ile İlişkiler Avrupa Kredi Kuruluşları Diğer Uluslararası Kredi Kuruluşları ile İlişkiler Proje Finansmanı Toplu Değerlendirme Mali İşbirliği Anlaşmaları, Hibeler, Sektör Çalışmaları ve Teknik Yardımlar Ulusal Fon Kamu İktisadi Teşebbüsleri Genel Değerlendirme KİT Sisteminin İzlenmesi ve Koordinasyonu Genel Değerlendirme Görev Zararı ve Sermaye Ödemeleri Tarımsal Destekleme Ödemeleri Temettü Gelirleri ve Hazine Payları Yapısal Reformlara Yönelik Faaliyetler Elektrik Enerjisi Sektörü Ulaştırma Sektörü Tarım Sektörü Kamu Bankaları Sosyal Güvenlik Bankacılık Dışı Mali Kurumlar Sigortacılık Genel Değerlendirme Mevzuat Çalışmaları Sigorta Şirketlerinin Mali Bünyelerinin Güçlendirilmesi Çalışmaları Sigorta Aracılarına Yönelik Çalışmalar Karayolu Trafik Garanti Sigorta Hesabı Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) Göstergeleri 38 iv 2004 YILI FAALİYETLERİ

6 Bireysel Emeklilik Sivil Hava Araçları Üçüncü Şahıs Mali Mesuliyet Sigortası Tarım Sigortaları İhtisas Komiteleri Özelleştirme Sigortacılık Sektörünün Denetimi Diğer Mali Kurumlar Finansal Kiralama Faktoring, Finansman Şirketleri ve İkrazatçılık Yetkili Müesseseler Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı Sermaye Hareketleri Döviz İşlemleri Yurtdışı Müteahhitlik Hizmetleri Yatırım Ortamının İyileştirilmesi ve Teşvikler Yatırım Ortamını İyileştirmeye Yönelik Faaliyetler Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu Eşleştirme Projesi Yatırım Danışma Konseyi Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Yatırım Teşvikleri Denetim Faaliyetleri Araştırma Faaliyetleri Yeni Türk Lirasına Geçiş Çalışmaları Hazine Müsteşarlığı nın Diğer Faaliyetleri Bilişim Faaliyetleri Basın ve Halkla İlişkiler Hukuk Müşavirliği Faaliyetleri Hazine Tarihçesi Hazine Müsteşarlığı Hizmet Birimleri 71 Ek Tablolar 77 v 2004 YILI FAALİYETLERİ

7 Kısaltma ve Açıklamalar AB AKKB ARIP Avro AYB BDDK BKK Avrupa Birliği Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası Tarım Reformu Uygulama Projesi Agricultural Reform Implementation Project Avrupa Birliği Ortak Para Birimi Avrupa Yatırım Bankası Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Bakanlar Kurulu Kararı Bp Baz Puan (100 baz puan = yüzde 1) BYK CAS CEM DASK DFİF DGD DİBS DLH Dolar DPT DSİ DTÖ Borç Yönetimi Komitesi Ülke Destek Stratejisi Country Assistance Strategy Ülke Ekonomik Memorandumu Country Economic Memorandum Doğal Afet Sigortaları Kurumu Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu Doğrudan Gelir Desteği Devlet İç Borçlanma Senetleri Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müd. ABD Doları Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Dünya Ticaret Örgütü ECSEE-APL Güneydoğu Avrupa Enerji Topluluğu Uyarlanabilir Program Kredisi Energy Community of South East Europe Adaptable Program Loan EFIL EGM EİT ERL EÜAŞ GATS GEF GSMH IAIS IDA IDF IFAD IFC IMF İhracat Finansmanı Aracılık Kredisi Export Finance Intermediary Loan Emeklilik Gözetim Merkezi Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Ekonomik Reform Kredisi Economic Reform Loan Elektrik Üretim. A.Ş. Hizmet Ticareti Genel Anlaşması General Agreement on Trade in Services Küresel Çevre Kolaylığı Global Environment Facility Gayri Safi Milli Hasıla Uluslararası Sigorta Denetçileri Birliği International Association of Insurance Supervisors Uluslararası Kalkınma Birliği International Development Association Kurumsal Gelişim Fonu Institutional Development Fund Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu International Fund for Agricultural Development Uluslararası Finansman Kurumu International Finance Corporation Uluslararası Para Fonu International Monetary Fund vii

8 ISMEP İŞKUR JBIC JPAR JSDF KfW KHK KİT KOBİ KOF İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Türkiye İş Kurumu Japon Uluslararası İşbirliği Bankası Japan Bank for International Cooperation Ortak Yoksulluk Değerlendirme Raporu Joint Poverty Assessment Report Japon Sosyal Kalkınma Fonu Japan Social Develepment Fund Alman Kalkınma Bankası Kreditanstalt für Wiederaufbau Kanun Hükmünde Kararname Kamu İktisadi Teşebbüsleri Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Kamu Ortaklığı Fonu KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KTKB KYB MFİB OECD OPEC ÖFK PER PFPSAL PTT SASKİ Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası Kalkınma ve Yatırım Bankası Avrupa Birliği Merkezi Finans ve İhale Birimi İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Organisation of Economic Cooperation and Development Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü Organization of the Petroleum Exporting Countries Özel Finans Kurumları Kamu Harcamalarının Gözden Geçirilmesi Public Expenditure Review Program Amaçlı Mali ve Kamu Sektörü Uyum Kredisi Programmatic Financial and Public Sector Adjustment Loan Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü Samsun Su ve Kanalizasyon İdaresi SDR Spread TBMM TCDD TCMB TESEV TETAŞ TKİ TL TMO TMSF Özel Çekme Hakkı Special Drawing Right Baz puan cinsinden ölçülen faiz farkı Türkiye Büyük Millet Meclisi Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Türk Lirası Toprak Mahsulleri Ofisi Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu TRAMER Trafik Sigortası Bilgi Merkezi TSKB TTAŞ TTK TPAO Türkiye Sınai Kalkınma Bankası Türk Telekom A.Ş. Türkiye Taşkömürü Kurumu Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığının TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu UEKAE UNDP YEN YPK YOİKK YTL YİP PSSP Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı United Nations Development Programme Japon Yeni Yüksek Planlama Kurulu Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu Yeni Türk Lirası Yatırımcı İlişkileri Programı Özelleştirme Sosyal Destek Projesi Privatization Social Support Project viii

9 1. GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME

10 Genel Ekonomik Değerlendirme Türkiye ekonomisi uygulanan kararlı, tutarlı ve etkin makroekonomik politikaların sonucunda sürdürülebilir ve yüksek oranlı bir büyüme sürecine girmiştir. Büyüme oranı yıllarında ortalama yüzde 8 e ulaşmıştır yılının ilk altı ayı itibariyle reel olarak yüzde 4,3 seviyesinde gerçekleşen GSMH büyümesinin 2005 yılında yüzde 5 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir yılında olduğu gibi 2005 yılının ilk altı ayında da büyümeye en büyük katkı özel kesim tüketim ve yatırım harcamalarından gelmiştir. Özel kesim kaynaklı büyümede son üç yılıdır sağlanan ekonomik istikrar, güven ortamı ve kamunun mali piyasalar üzerindeki baskısının azalması ile birlikte faiz oranlarının gerilemesi belirleyici olmuştur. Kamu tüketim ve yatırım harcamaları ise geçen iki yılın aksine sınırlı da olsa büyümeye pozitif bir katkı sağlamıştır. Enflasyon 2005 yılında da düşme eğilimini sürdürmüştür yılı sonunda yıllık yüzde 9,32 olan TÜFE enflasyonu 2005 Ekim ayında yüzde 7,52 ye, yüzde 13,84 olan ÜFE enflasyonu ise yüzde 2,57 ye gerilemiştir. Yılın ilk on ayındaki gelişmeler yüzde 8 olan yıl sonu enflasyon hedefine ulaşılacağını göstermektedir. Nitekim yüzde 7,12 olan Ekim ayı TCMB beklenti anketi sonuçları da bu öngörüyü desteklemektedir yılında yüzde 31 ve 2004 yılında yüzde 33,6 oranında artan ihracat 2005 yılı Ocak-Eylül döneminde yüzde 17,7 oranında artış kaydetmiştir. Temel ihraç pazarımız olan AB bölgesindeki göreli ekonomik yavaşlamaya rağmen bu performansın sağlanmasında ekonomik istikrarın yanı sıra işgücü verimliliğinin önemli oranda artması, belirleyici olmuştur. Yıl sonu itibariyle ihracatın geçen yıla göre yüzde 14,7 oranında artarak 72 milyar dolara ulaşması beklenmektedir yılında yüzde 34,5 ve 2004 yılında yüzde 40,7 oranında artan ithalat 2005 yılı Ocak-Eylül döneminde yüzde 20,8 oranında artış kaydetmiştir. İthalat artışı temel olarak ara malı ithalatından kaynaklanmaktadır. Ara malı ithalatı içinde petrol fiyatlarının yükselmesinden kaynaklanan enerji ürünlerinin ithal maliyeti 2005 yılında önemli ölçüde artmıştır yılı Ocak-Eylül döneminde ülkemize giriş yapan turist sayısı geçen yıla göre yüzde 22,4 oranında artarak 17,1 3

11 milyon kişi olmuştur. Böylece giren turist sayısında 2005 yılında rekor düzeye ulaşılmıştır. Turizm gelirleri de geçen yıla göre yüzde 15,2 oranında artarak 14,6 milyar dolara ulaşmıştır. Turizm gelirlerindeki artış hizmetler dengesindeki gelişmelerin belirleyicisi olmuştur. Bu gelişmeler neticesinde cari işlemler açığı Ocak-Eylül döneminde 16,4 milyar dolara ulaşmıştır. Cari işlemlerin finansmanında banka dışı özel sektör tarafından 14,4 milyar dolar, bankacılık kesimi tarafından 4,3 milyar dolar kaynak girişi olmuştur. Diğer yandan 2004 yılında 2,8 milyar dolar olan doğrudan yabancı yatırım girişi 2005 yılı Ocak-Eylül döneminde 3,7 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir döneminde GSMH nın ortalama yüzde 1 i kadar açık veren faiz dışı toplam kamu dengesi, uygulanan sıkı maliye politikası ile birlikte 2003 yılında yüzde 6,3 ve 2004 yılında yüzde 6,9 oranında fazla vermiştir yılında ise bu oranın yüzde 6,5 olması beklenmektedir. Yıl içindeki gelişmeler bu hedefin tutturulacağını göstermektedir. Kamu borç yönetiminde en az maliyetle ve makul risk düzeyinde performansa dayalı, etkin borçlanmanın gerçekleştirilmesi amacıyla 2004 yılında başlanılan ölçüt borçlanma uygulamasına 2005 yılında da devam edilmiştir. Bu uygulamaların neticesinde 2002 yıl sonu itibariyle toplam borç stoku içinde yüzde 58,1 olan döviz cinsi/endeksli borçların payı, 2005 yılı Ekim ayı itibariyle yüzde 38,1 seviyesine gerilemiş, yüzde 15,5 olan sabit getirili TL cinsi borçların payı yüzde 29,6 ya çıkmıştır yılında faiz oranlarındaki düşüş eğilimi devam etmiş ve 2002 yılında yıllık ortalama yüzde 62,7 olan iskontolu YTL cinsinden iç borçlanma faizi, 2005 yılı Ekim ayında yüzde 14,6 olmuştur. Diğer taraftan borçlanma vadeleri de önemli ölçüde uzamış, 2002 yılında 9 ay olan iç borç ortalama vadesi 2005 yılı Ocak-Ekim döneminde 27,7 aya çıkmıştır. İç borçlanmada olduğu gibi dış borçlanma maliyetlerinde de belirgin bir iyileşme sağlanmıştır yılında yüzde 10,7 olan uluslararası sermaye piyasalarından dolar cinsinden borçlanma maliyetimiz 2005 yılı Ocak-Ekim döneminde yüzde 7,4 seviyesine gerilemiştir. Yüksek faiz dışı fazla, reel faiz oranlarının düşmesi, döviz kurlarındaki istikrar ve yüksek büyüme, kamu kesimi net borç stokunun GSMH ya oranının hızla düşmesini sağlamıştır. Kamu net borç stokunun 2001 yılında yüzde 91 olan GSMH ya oranı, 2004 yılında yüzde 63,5 e gerilemiştir yılında bu oranın yüzde 57,7 olması beklenmektedir. 4

12 2. HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI NIN TEMEL FAALİYETLERİ

13 2.1. Ekonomik Programların Hazırlanması, Uygulanması ve İzlenmesi Hazine Müsteşarlığı, 4059 sayılı Kanunda tanımlanan devletin nakit ve borç yönetiminin yürütülmesi, Kamu İktisadi Teşebbüsleri nin (KİT) devlet adına sermayedarlık işlemlerinin yerine getirilmesi, devletin dış ekonomik ilişkilerinin yürütülmesi, banka dışı mali kuruluşlarla devletin ilişkilerinin sürdürülmesi, yatırım ve teşvik tedbirlerinin düzenlenmesi gibi görevlerinin gereği olarak ekonomik programların uygulanmasına yönelik faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu kapsamda Hazine Müsteşarlığı, uygulanmakta olan orta vadeli ekonomik programın hazırlanması, yürütülmesi ve uluslararası kuruluşlarla koordinasyonunda önemli sorumluluğu olan kuruluşlardan birisi olarak, ekonomi politikalarının hayata geçirilmesinde ve izlenmesinde etkin görev almaktadır. Uygulanmakta olan orta vadeli ekonomik program, düşük enflasyon ortamında sürdürülebilir bir büyümenin sağlanmasını hedeflemektedir. Programın temel taşlarını, disiplinli maliye ve para politikaları ile yapısal reform düzenlemeleri oluşturmaktadır. Hazine Müsteşarlığı nın da aktif katılımıyla; kamu kaynaklarının, şeffaflık, etkinlik ve hesap verilebilirlik ilkeleri çerçevesinde kullanılmasına yönelik kurallar, kamu istihdamının ve yatırım programının rasyonelleştirilmesine ilişkin tedbirler, bütçenin hazırlanması, uygulanması ve kontrolüne ilişkin yeni bir çerçeve olarak uluslararası standartlara ve Avrupa Birliği normlarına uygun Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu yürürlüğe girmiştir. Hazine Müsteşarlığı, Kamu İktisadi Teşebbüsleri ndeki pay sahipliği nedeniyle, bu kuruluşların fiyatlama, üretim ve yatırım kararlarına ilişkin temel ilkeleri belirlemekte, istihdam ve yönetim politikalarının uygulamasının izlenmesi ve yönlendirilmesinde aktif rol almaktadır. Bankacılık, telekomünikasyon, petrol ve enerji gibi ülkemizin kritik sektörlerine yönelik politikaların oluşturulmasında önemli görevler üstlenen Hazine Müsteşarlığı, bu sektörlerde faaliyet gösteren KİT lerin özelleştirilmesi çalışmaları devam ederken, düzenleme ve denetleme işlemlerinin bağımsız kurullara devredilmesi sürecinde etkin bir koordinasyona öncülük etmiştir. KİT yönetişiminin iyileştirilmesine ilişkin olarak performans hedefleri 7

14 oluşturulmasına, yönetimin hesap verilebilirliğinin ve etkinliğinin artırılmasına ve dış denetçiler tarafından performans ve mali denetim yapılmasına imkan veren mevzuat çalışmalarına devam edilmiştir. Sosyal güvenlik sistemindeki yapısal sorunların çözümüne ve Sosyal Güvenlik Kuruluşlarının mali yapılarının iyileştirilmesine ilişkin düzenlemelerin hazırlanmasında Hazine Müsteşarlığı önemli katkı sağlamaktadır. Yapısal dönüşümün temel unsurlarını teşkil eden kamu personel yönetiminde verimliliğin ve etik kuralların yerleştirilmesi gibi hususlarda yapılmakta olan düzenlemelerin hazırlanmasında ve uygulamaya dönüştürülmesinde Hazine Müsteşarlığı aktif rol üstlenmiştir. Hazine Müsteşarlığı nın temel fonksiyonlarından birisi olan borç yönetiminde etkinliğin sağlanması ekonomik programın başarılı bir şekilde uygulanması bakımından önem arz etmektedir. Bu kapsamda; 2002 yılında Risk Yönetimi Biriminin kurulması suretiyle başlatılan borç yönetimi alt yapısının güçlendirilmesi ve kapasite oluşturulması çalışmalarına devam edilmiş, şeffaf ve hesap verilebilir borç yönetimi uygulamalarının bir gereği olarak üçer aylık dönemlerle TBMM ye ve Bakanlar Kurulu na sunulan Kamu Borç Yönetimi Raporu kamuoyunun bilgisine sunulmuş, yatırım tabanının genişletilmesi ve ikincil piyasaların derinleştirilmesine yönelik olarak Yatırım İlişkileri Ofisi kurulmuş, risk yönetimine dayalı borç yönetimi stratejilerinin etkin bir şekilde uygulanmasını teminen türev enstrümanların kullanımına olanak vermek üzere gerekli çalışmalar başlatılmıştır. Merkez Bankası ve Hazine Müsteşarlığı tarafından para politikası ile borç yönetiminin koordinasyonu 2005 yılında da etkin bir şekilde sağlanmıştır. Bu kapsamda enflasyonla mücadelede elde edilen başarı Türk Lirası na güveni artırmış ve Yeni Türk Lirası na geçişi kolaylaştırmıştır. Yeni Türk Lirası na geçiş sürecinde Hazine Müsteşarlığı nın bağlı kuruluşu olan Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü 2005 yılı başında Yeni Kuruş ları tedavüle sokmuştur. Ekonomik programın uygulanmasında, piyasa mekanizmasının güçlendirilmesi ve ekonominin rekabet gücünün artırılmasına yönelik reformların hayata geçirilerek, reel sektörün kaynak ihtiyacını etkin bir şekilde karşılayacak mali sektörün geliştirilmesi ve özel sektörün rolünün daha da artırılması yönünde adımlar atılmıştır. Mali Sektör Reformu kapsamında, Halk Bankası ve Ziraat Bankası nın özelleştirmeye hazırlanmasına ilişkin strateji ve detaylı eylem planı üzerinde yürütülen çalışmalara Hazine Müsteşarlığı doğrudan ve önemli katkılarda bulunmaktadır. 1 Kasım 2005 tarih ve Mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile, banka dışı mali kurumlardan finansal kiralama, faktoring ve tüketici finansman şirketlerinin 8

15 düzenlenmesi ve denetlenmesi yetkisi 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere Hazine Müsteşarlığı'ndan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu'na devredilmiştir. Özel sektörün ekonomideki rolünün artırılması ve iyi çalışan bir piyasa mekanizması ekonomik programın temel önceliklerindendir. Bu kapsamda Hazine Müsteşarlığı nın pay sahipliğini temsil ettiği KİTlerin özelleştirilmesinde 2005 yılında önemli rol üstlenilmiştir. Diğer taraftan yerli ve yabancı yatırımların önündeki engellerin kaldırılması amacıyla Hazine Müsteşarlığı tarafından başlatılan çalışmalar 2005 yılında da sürdürülmüştür. Bu kapsamda oluşturulmuş olan Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu bünyesindeki teknik komiteler şirket kuruluşu, istihdam, sektörel izinler, yatırım yeri, vergi ve teşvikler, dış ticaret ve gümrükler, fikri mülkiyet hakları, KOBİ ve yatırım promosyonu alanlarında çalışmaktadır. 9

16 2.2. Mali Yükümlülük ve Varlık Yönetimi İç Borç Yönetimi İç Borçlanma İç borçlanma işlemleri, 2005 yılında da 2004 yılında olduğu gibi belirlenen ölçüt borçlanma stratejileri doğrultusunda uygulanmıştır. Bu çerçevede; toplam borçlanmanın ağırlıklı olarak YTL cinsinden gerçekleştirilmesi, nakit iç borçlanmanın büyük ölçüde YTL cinsinden sabit faizli enstrümanlarla yapılması, nakit iç borçlanmada ortalama vadenin, piyasa koşulları elverdiği ölçüde uzatılması, nakit ve borç yönetiminde oluşabilecek likidite riskinin azaltılması amacıyla güçlü rezerv tutulması hedeflenmiştir yılının ilk on aylık döneminde, iç borçlanmada daha önceki yıllarda olduğu gibi ağırlıklı olarak ihale yöntemi kullanılmıştır. Bu dönemde 53 adet ihale yapılmış ve toplam 124,5 milyar YTL tutarında nakit borçlanma gerçekleştirilmiştir. Diğer taraftan, kamu kurum ve kuruluşlarına doğrudan satış yöntemiyle 1,4 milyar YTL, Piyasa Yapıcılığı Sistemi çerçevesinde ihale sonrasında değişim işlemleriyle de 1,5 milyar YTL tutarında Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) ihracı yapılmıştır. Böylece Ocak-Ekim döneminde yapılan toplam iç borçlanma miktarı 127,4 milyar YTL olmuştur. Toplam borçlanmanın toplam ödemeye oranı olan iç borç çevirme oranı 2005 yılının ilk on aylık döneminde yüzde 89,9 olmuştur. 127,4 milyar YTL tutarındaki toplam iç borçlanmanın yüzde 15 i döviz, yüzde 85 i ise YTL cinsinden sağlanmıştır. YTL cinsi değişken faizli borçlanmaların toplam YTL cinsi borçlanma içindeki payı yüzde 29 seviyesinde gerçekleşmiştir yılında ekonomik programın kararlılıkla uygulanmasına bağlı olarak oluşan güven ortamı ve istikrar, geleceğe dönük olumlu bekleyişleri güçlendirmiş ve risk algılamasını azaltmıştır. Bu çerçevede iskontolu DİBS ihraçlarının ortalama faizi 2005 yılında da gerilemeye devam etmiş ve Kasım ayı itibariyle yüzde 16,6 seviyesine gerilemiştir yılında iç borçlanma vadesi önemli ölçüde artmıştır yılı Şubat ayında ilk kez 5 yıl vadeli 6 ayda bir kupon ödemeli sabit faizli bir tahvil ihracı 10

17 gerçekleştirilmiştir. Ayrıca yine Şubat ayında ilk kez 5 yıl vadeli 6 ayda bir kupon ödemeli değişken faizli tahvilin ihracı yapılmış, söz konusu tahvilin daha sonraki aylarda da ihracına devam edilmiştir. Böylece, 2004 yılında 14,7 ay seviyesinde olan nakit iç borçlanmanın ortalama vadesi 2005 yılı Ocak-Ekim döneminde 27,7 aya uzamıştır. Piyasa Yapıcılığı Sistemi ile ilgili olarak 2004 Eylül-2005 Ağustos dönemi sona ermiş olup Piyasa Yapıcılığı Uygulamasına geçilmiştir. Önceki dönemde Piyasa Yapıcılığı sistemi içinde yer alan on iki banka yeni dönemde de değişmemiş ve bu bankalarla bir yıllık sözleşme imzalanmıştır. Piyasanın risk algılamasının azaltılması amacıyla ölçüt strateji çerçevesinde belirlenen seviyede rezerv tutulması uygulamasına 2005 yılında da devam edilmiştir. Bu stratejinin bir sonucu olarak 2005 yılında Hazine nakit bakiyesi bir önceki yıl sonuna göre önemli ölçüde artırılmıştır İç Borç Ödemeleri ve Stoku 2005 yılı Ekim ayı itibariyle 107,4 milyar YTL anapara, 33,4 milyar YTL tutarında faiz ödemesi yapılmıştır yılı sonunda, 224,5 milyar YTL seviyesinde olan iç borç stoku 2005 yılı Ekim ayı sonu itibariyle 242,8 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Stratejik ölçüt uygulamasının sonucu olarak borç stokunun kur riskine olan duyarlılığı azalmaya devam etmiştir. Bu doğrultuda, iç borç stoku içindeki YTL cinsi senetlerin 2004 yılı sonu itibariyle yüzde 82,4 olan payı, 2005 yılı Ekim ayı itibariyle yüzde 83,9 a yükselmiştir. Değişken faizli senetlerin iç borç stoku içindeki payı ise, 2004 yılındaki yüzde 48,5 ten 2005 yılı Ekim ayı itibariyle yüzde 56,2 ye çıkmıştır. Bu gelişmede ilk defa ihraç edilen 5 yıl vadeli değişken faizli tahvillerin ihracı etkili olmuştur yılı sonu itibariyle 20,6 ay olan iç borç stokunun ortalama vadesi 2005 yılı Ekim ayı sonu itibariyle 23,2 ay seviyesine yükselmiştir. Nakit senetlerin ortalama vadesi söz konusu dönemde 5 yıl vadeli değişken faizli senet ihraçlarının da etkisiyle 11,8 aydan 18,9 aya yükselmiştir Dış Borç Yönetimi Dış Borçlanma a) Uluslararası Sermaye Piyasalarından Borçlanma 2005 yılında uluslararası sermaye piyasalarından borçlanma stratejisi, yıl başında belirlenen 5,5 milyar dolarlık borçlanma hedefi çerçevesinde, piyasa koşullarının elverdiği ölçüde vade ve maliyet etkinliğinin sağlanması esasları gözetilerek yürütülmüştür. Tüm yıl için öngörülen bu tutarın tamamına yakınının Temmuz ayı itibariyle sağlanmasını müteakip, yılın geri kalan kısmında 2006 yılına yönelik ön finansman amaçlı ihraçlar için piyasaların izlenmesine devam edilmiştir. Kasım ayında, uygun koşullar karşısında bir kez daha piyasaya çıkılmış; böylelikle Kasım 2005 itibariyle tahvil ihracı yoluyla uluslararası sermaye piyasalarından yaklaşık 6,1 milyar dolar borçlanma gerçekleştirilmiştir. Yapılan 11

18 Tablo 1: 2005 Yılı Tahvil İhraçları İhraç Tarihi Vade (yıl) Döviz Miktar (milyon) Kupon Yatırımcıya Getirisi (yüzde) (yüzde) (spread) Dolar ,38 7,52 UST + 282,5 bp Auro ,50 5,70 Bund bp Dolar ,00 7,22 UST+332 bp Auro 650 4,75 4,95 Bund+212 bp yıl + 5 ay Dolar 750 7,25 6,69 UST bp UST: ABD Hazine Tahvili getirisi Bund: Alman Hazine Tahvili getirisi bp: baz puan (100 baz puan= yüzde 1) ihraçların yüzde 65 i dolar, yüzde 35 i ise avro cinsindendir yılında gerçekleştirilen tahvil ihraçlarında yatırımcı talebi ve tabanı önemli ölçüde genişlemiştir. Nitekim yılın ilk ihracına 35 in üzerinde ülkeden 13 milyar doları aşkın teklif gelmiş ve 2 milyar dolarlık ihraç gerçekleşmiştir yılı ihraçlarının ortalama vadesi dolar cinsi tahvillerde 16,5 yıl, avro cinsi tahvillerde 10,1 yıl ve toplamda 14,3 yıl seviyesinde gerçekleşmiştir. Ortalama maliyet ise dolar cinsi tahvillerde yüzde 7,3, avro cinsi tahvillerde yüzde 5,4 olmuştur. Tahvil ihraçlarında, Amerikan ve Alman Hazine tahvilleri üzerine ödediğimiz risk primini gösteren spreadler bir önceki yıla göre daralarak dolar cinsi tahvillerde yaklaşık 75 baz puan, avro cinsi benzer vadeli tahvillerde ise yaklaşık 25 baz puan gerileme göstermiştir. Temmuz ayında gerçekleştirilen avro cinsinden 7 yıl vadeli tahvilin maliyeti uluslararası sermaye piyasalarında bugüne kadar ihraç edilen avro cinsinden tahviller içindeki en düşük orana; Kasım ayında gerçekleştirilen 10 yıl vadeli dolar cinsinden artırımın maliyeti ise, dolar cinsinden ihraçlar içerisindeki en düşük orana tekabül etmektedir yılında Fitch ve JCR kredi derecelendirme kuruluşları ülkemizin döviz cinsi uzun dönemli kredi notunu B+ seviyesinden BB- seviyesine yükseltmiştir. Ayrıca, Moody s derecelendirme kuruluşu da B1 olan kredi notumuzun görünümünü durağandan pozitife çevirmiştir. Uluslararası yatırımcı tabanının geliştirilmesi ve şeffaflığın artırılması amacıyla, etkin ve verimli bir bilgilendirme sürecinin oluşturulmasını teminen Ağustos ayında Yatırımcı İlişkileri Programı (YİP) uygulamaya konmuştur. Programın ana unsurları arasında; yatırımcıların ülkemiz ekonomisine ilişkin bilgilere ve temel 12

19 Tablo 2: Kredi Notumuzun Gelişimi Standard & Poor's Moody's Fitch JCR 2003 sonu B+ (durağan) B1 (durağan) B (pozitif) B+ (durağan) B+ (durağan) B+ (pozitif) B+ (pozitif) BB- (durağan) B+ (pozitif) BB- (durağan) B1 (pozitif) BB- (pozitif) Mevcut durum BB- (durağan) B1 (pozitif) BB- (durağan) BB- (pozitif) ekonomik verilere bir merkezden erişmesini sağlayacak bir internet sayfasının faaliyete geçirilmesi, e-posta yoluyla güncel gelişmelerin duyurulması, yurtiçinde ve yurtdışında bilgilendirme toplantıları (roadshow) ve tele-konferanslar düzenlenmesi bulunmaktadır. Bu çerçevede, YİP kapsamında hazırlanan internet sayfası 8 Ağustos 2005 tarihinde işlerlik kazanmıştır. Yaklaşık 800 yatırımcı e-posta yoluyla düzenli olarak bilgilendirilmektedir. Söz konusu sayfanın açılmasından itibaren, yatırımcılardan gelen sorular cevaplandırılmakta olup, mevcut yatırımcı tabanımızın genişletilmesi çalışmalarına devam edilmektedir. Diğer taraftan, 2005 yılı içerisinde avro cinsinden gelişmekte olan ülke tahvillerinin işlem gördüğü uluslararası bir platform olan Euro Global MTS sisteminde ülkemiz tahvillerinden bazıları da işlem görmeye başlamıştır. Bu gelişmenin tahvillerimizin likiditesini olumlu etkilemesi beklenmektedir. b) Uluslararası Kuruluşlardan Program Finansmanı Yeni Stand-By düzenlemesi kapsamında Uluslararası Para Fonu ndan (IMF) 2005 yılında 555,2 milyon SDR (0,8 milyar dolar) tutarında kredi kullanılmıştır. Söz konusu düzenleme çerçevesinde 1. ve 2. gözden geçirmelere ilişkin teknik çalışmalar tamamlanmış olup, İcra Direktörleri Kurulu tarafından onaylanmasını müteakiben 1,1 milyar SDR tutarında kredinin Aralık ayı içerisinde serbest bırakılması beklenmektedir. Dünya Bankası ndan program kredisi olarak, III. Program Amaçlı Mali ve Kamu Sektörü Uyum Kredisi nin (PFPSAL III) 500 milyon dolar tutarındaki ikinci ve son diliminin kısa bir süre içinde kullanılması öngörülmektedir. 13

20 c) Proje Finansmanı 2005 yılı Ocak-Ekim döneminde dış proje kredi finansmanı çerçevesinde, milyon doları hizmet sektörü, 123 milyon doları sanayi sektörü, 839 milyon dolar enerji sektörü ve 122 milyon doları tarım sektörü olmak üzere toplam milyon dolarlık kullanım yapılmıştır. Hizmet sektörü içinde özellikle ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri için yapılan kredi kullanımları belirleyici olmuştur. Tablo 3: 2005 Yılı Ocak-Ekim Dönemi Dış Proje Kredi Kullanımlarının Sektörlere Göre Dağılımı* (milyon dolar ) (yüzde dağılım) Ocak-Ekim Ocak-Ekim Toplam ,0 Hizmet Sektörü ,9 Sanayi Sektörü 123 4,4 Tarım Sektörü 122 4,4 Enerji Sektörü ,3 *Kredi tutarları kurlarından çevrilmiştir yılı Ocak-Ekim döneminde yapılan kredi kullanımlarının milyon doları parasal kuruluşlardan, 837 milyon doları uluslararası kuruluşlardan, 140 milyon doları hükümet kuruluşlarından yapılmıştır. Parasal kuruluşlardan sağlanan kredi miktarı içinde ticari bankalar milyon dolar ile en büyük paya sahiptir. Tablo 4: 2005 Ocak-Ekim Dönemi Yılı Dış Proje Kredi Kullanımlarının Kreditörlere Göre Dağılımı* (milyon dolar) Ocak- Ekim (yüzde dağılım) Ocak- Ekim Toplam ,0 Hükümet Kuruluşları 140 5,0 Parasal Kuruluşlar ,7 Uluslararası Kuruluşlar ,2 *Kredi tutarları kurlarından çevrilmiştir. Diğer kamu sektörünün 2005 yılı Ocak-Ekim döneminde, toplam 507 milyon dolara ulaşan proje kredi kullanımlarının 236 milyon doları Kalkınma ve Yatırım Bankaları, 258 milyon doları finansal olmayan KİT ve 13 milyon doları yerel yönetimler tarafından kullanılmıştır. Tablo 5: 2005 Yılı Ocak-Ekim Dönemi Diğer Kamu Sektörünün Proje Kredisi Kullanımlarının Dağılımı* (milyon dolar) Ocak- Ekim (yüzde dağılım) Ocak- Ekim Toplam ,0 Bütçe Dışı Fonlar 0 0,0 Finansal Olmayan KİT'ler ,0 Kalkınma ve Yatırım Bankaları** ,5 Yerel Yönetimler 13 2,5 *Kredi tutarları kurlarından çevrilmiştir. ** Kamuya ait KYB ve Özel Sektör KYB Dış Borç Ödemeleri ve Stoku Dış Borç Stoku 2005 yılı Ocak-Ekim döneminde 12,0 milyar YTL (9,0 milyar dolar) anapara ve 5,4 milyar YTL (4,0 milyar dolar) faiz olmak üzere toplam 17,4 milyar YTL (13,0 milyar dolar) dış borç servisi gerçekleştirilmiştir. Bu dönemdeki dış borç servisinin 7,5 milyar 14

21 YTL si (5,6 milyar dolar) uluslararası sermaye piyasalarına, 5,2 milyar YTL si (3,9 milyar dolar) Uluslararası Para Fonu na yapılan ödemelerden, 4,7 milyar YTL si (3,5 milyar dolar) ise yurtdışından sağlanan diğer program ve proje kredileri geri ödemelerinden oluşmuştur yılı Ekim ayı itibariyle konsolide bütçe dış borç stoku 2004 yılı Aralık ayına göre 4,5 milyar dolar azalarak 64,1 milyar dolar olmuştur. Söz konusu dönemde kur hareketlerinden kaynaklanan 3,4 milyar dolar tutarında azalış gerçekleşmiş olup, bu azalışta doların özellikle avro, yen ve SDR para birimleri karşısında değer kazanması etkili olmuştur. Vadesi 5 yıl ve üzeri olarak tanımlanan uzun vadeli dış borçların konsolide bütçe dış borç stoku içerisindeki payı 2005 yılı Ekim sonu itibariyle, 2004 yılı sonuna göre 1,6 puan artarak, yüzde 92,7 olarak gerçekleşmiştir yılı Ekim ayı itibariyle konsolide bütçe dış borç stokunun yüzde 47,8 i dolar, yüzde 24,4 ü avro ve yüzde 23,4 ü SDR cinsi borçlardan oluşmaktadır. 64,1 milyar dolar olan konsolide bütçe dış borç stokunun 33,5 milyar doları kredilerden ve 30,5 milyar doları uluslararası tahvil ihraçlarından kaynaklanmaktadır. Kredi stokunun 22,4 milyar doları uluslararası kuruluşlardan temin edilen kredilerden, 5,4 milyar doları hükümet kuruluşlarından, 5,7 milyar doları ise ticari bankalardan sağlanan kredilerden oluşmaktadır yılı Ekim ayı itibariyle Uluslararası Para Fonu ndan sağlanan kredi stoku ise 14,9 milyar dolardır Koşullu Yükümlülükler ve Alacak Yönetimi Hazine Garantileri ve Üstlenimler 28 Mart 2004 tarih ve 4749 sayılı Kanun da belirtilen kurum ve kuruluşlara geri ödeme garantisi ve Hazine karşı garantisi vermeye Müsteşarlığın bağlı bulunduğu Bakan; Hazine ülke garantisi ve Hazine yatırım garantisi vermeye ise Müsteşarlığın görüşü ve Bakanın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu yetkilidir. Söz konusu Kanun gereğince, kuruluşların alınan kredileri geri ödeyebilmeleri için bütçelerinde yeterli kaynağı ayırmaları zorunludur. Ancak, kuruluşların mali imkanlarının garantili borç geri ödemelerini yerine getirmede yetersiz kalması durumunda, söz konusu borç Hazine tarafından kısmen veya tamamen üstlenilebilmektedir yılı Eylül ayı sonu itibariyle, Hazine garantili kredilerden toplam 1,1 milyar YTL tutarında geri ödeme yapılmıştır. Bu tutarın yüzde 20,6 sını oluşturan 226,1 milyon YTL borçlu kuruluşlarca ödenemeyerek Hazinece Risk Hesabından ödenmek suretiyle üstlenilmiştir. Bu tutarın 219,9 milyon YTL lik kısmı mahalli idarelere aittir. Aynı dönemde Hazine yatırım garantisi (Yap İşlet Devret) kapsamında 130,2 milyon YTL tutarında üstlenim gerçekleştirilmiştir Alacak Yönetimi Hazine alacak stoku, 2005 yılı Eylül sonu itibariyle 37,2 milyar YTL si vadesi geçmiş ve 38,4 milyar YTL si vadesi gelecek 15

22 olmak üzere toplam 75,6 milyar YTL dir. Alacak stokunun 53,3 milyar YTL si Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu na (TMSF) ihraç edilmiş olan DİBS lerin nakit ödemeleri ile mülga Kamu Ortaklığı Fonu ndan (KOF) olan alacakları içeren iç borçlardan, 9,4 milyar YTL si Hazine tarafından garanti verilen dış borçların üstlenimlerinden, 8,6 milyar YTL si dış borcun ikrazından doğan alacaklardan, 4,3 milyar YTL si yap-işletdevret projelerinden kaynaklanmaktadır. Tablo 6: Hazine Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı (milyon YTL) Miktar (yüzde) Toplam İçinde Pay Dış Borçlar ,8 - İkrazlar ,4 - Garantili Üstlenimler ,4 İç Borçlar ,4 Yap-İşlet-Devret Projeleri ,7 TOPLAM ,0 Hazine alacak stokunun 53,7 milyar YTL si bütçe dışı fonlardan, 15,4 milyar YTL si yerel yönetimlerden, 4,8 milyar YTL si kamu iktisadi teşebbüslerinden ve 1,8 milyar YTL si diğer kuruluşlardan olan alacaklardan oluşmaktadır. Vadesi gelecek alacak stoku içinde, TMSF nin yüzde 74,1 lik, yerel yönetimlerin yüzde 10,9 luk ve kamu iktisadi teşebbüslerinin yüzde 10,4 lük bir paya sahip olduğu görülmektedir. Vadesi geçmiş alacak stokunda en büyük pay yüzde 63,2 ile TMSF ye aittir. Söz konusu stok içinde yerel yönetimlerin payı yüzde 30,1 dir. Diğer taraftan, 2005 Ocak-Eylül döneminde Hazine alacaklarından yapılan toplam tahsilat 3,9 milyar YTL ye ulaşmıştır. Söz konusu tahsilatların en büyük kalemini Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu ndan yapılan 1,7 milyar YTL lik tahsilat oluşturmaktadır. Ayrıca, 28 Mart 2002 tarih ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun 16. maddesine dayanılarak hazırlanan Hazine Alacaklarının Yönetimi, Takip ve Tahsiline Dair Yönetmelik 18 Ekim 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yönetmelikle Hazine alacaklarının yönetilmesine ilişkin genel esas ve usuller, garantili üstlenimlerden oluşan hazine alacaklarının geri ödeme koşullarının belirlenmesi ile takip ve tahsiline ilişkin hususlar ve Hazine alacaklarının yapılandırılmasında uygulanacak esas ve usuller düzenlenmiş bulunmaktadır Risk Yönetimi Risk analizine dayalı kamu borç yönetiminde temel hedef, en düşük maliyet ve makul risk düzeyinde optimum seviyede borçlanmaktır. Bu çerçevede, bir yandan makro ekonomik politikalarla uyumlu borçlanma stratejileri geliştirilirken, diğer yandan da maliyetlerin en aza indirilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda 2004 yılında ölçüt borçlanma uygulamasına başlanmış ve bu uygulamaya 2005 yılında da devam edilmiştir. Stratejik ölçütler oluşturulurken Riske Maruz Maliyet yöntemi benimsenmiştir. Bu 16

23 yöntemde borç yönetimi stratejileri, borç yönetiminde etkili olan makroekonomik değişkenlerdeki temel eğilimlerin esas alındığı bir modelin sonuçları kullanılarak belirlenmektedir. Ayrıca reel büyüme, faiz dışı fazla, reel kur ve reel faiz oranlarından kaynaklanabilecek şokların kamu net borç stokuna olan etkilerinin çeşitli senaryo ve duyarlılık analizleri yoluyla ölçüldüğü borcun sürdürülebilirliği çalışmaları yapılmaktadır. Diğer yandan, Türkiye de Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurumu (BDDK) başkanlığında yürütülen ve bankaların faaliyetleri sonucu üstlendikleri risklerin daha gerçekçi bir şekilde yansıtılması ve bu risklerin gözetim ve denetim otoritelerince daha etkin izlenmesi amacıyla Basel-II çalışmaları yürütülmektedir. Bu kapsamda, BDDK, Hazine Müsteşarlığı, Merkez Bankası ve Sermaye Piyasası Kurumu nun katılımıyla Basel-II Koordinasyon Komitesi oluşturulmuştur. Söz konusu komite bünyesinde, Basel II düzenlemesinin Hazine borçlanmasına doğrudan ve dolaylı muhtemel etkileri değerlendirilmektedir. Ayrıca, ilgili mali yıl içinde sağlanacak Hazine garantilerine ilişkin limitin belirlenmesi için Hazine garantileri kapsamında yapılan kullanım ve geri ödemeler baz alınarak kuruluşların davranış kalıpları incelenmekte ve bu doğrultuda orta vadeli maliyet çalışmaları yapılmaktadır. Sağlanan Hazine garantileri kapsamında ortaya çıkan kredi riskinin değerlendirilmesine ilişkin olarak ise, koşullu yükümlülük portföyünde yer alan kuruluşların borç ödememe olasılıklarının ölçüldüğü bir model kullanılmaktadır Nakit Yönetimi 2005 yılı Ocak Ekim döneminde, nakit bazda toplam 104,5 milyar YTL gelir, 77,9 milyar YTL faiz dışı harcama gerçekleştirilmiş, böylece, 26,6 milyar YTL faiz dışı fazla verilmiştir. 38,6 milyar YTL faiz ödemesinin ardından, nakit bazda, 12 milyar YTL açık oluşmuştur yılının aynı dönemi ile karşılaştırıldığında gelirlerde yüzde 24, faiz dışı giderlerde yüzde 21 ve faiz dışı fazlada yüzde 36 oranında artış olmuştur. Bu dönemde faiz ödemeleri yüzde 18 oranında azalmıştır. Giderlerdeki söz konusu nispi düşük oranlı artışın yanı sıra, Özelleştirme İdaresi ve TMSF tarafından Hazine ye yapılan nakit transferleri de Hazine nakit dengesini olumlu yönde etkilemiştir. Öte yandan, kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanımının sağlanması amacıyla yürütülmekte olan Kamu Haznedarlığı uygulaması, ilgili mevzuat çerçevesinde ve Maliye Bakanlığı ile eşgüdümlü olarak 2005 yılında da yürütülmüş ve uygulama çerçevesinde kamusal nitelikli tüm kaynakların takip ve denetimi gerçekleştirilmiştir. Bankacılık sektöründe rekabetin sağlanması ve kamu kuruluşlarının kaynaklarının daha etkin bir şekilde nemalandırılmasını sağlamak amacıyla, kamu bankalarının özelleştirilmesi süreci ile eşzamanlı olarak kamu kaynaklarının belli bir takvim çerçevesinde özel bankalarda da 17

24 değerlendirilmesine olanak sağlayacak çalışmalar son aşamaya getirilmiştir Yükümlülük ve Varlık Yönetiminin Kurumsal Çerçevesi, Şeffaflık ve Hesap Verilebilirlik Borç Yönetimi Komitesi Çalışmaları Borç Yönetimi Komitesi (BYK), 1 Eylül 2002 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Borç ve Risk Yönetiminin Koordinasyonu ve Yürütülmesine İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik gereğince, borç ve risk yönetimi politikalarını değerlendirerek, söz konusu politikaların borç yönetiminden sorumlu birimler tarafından uygulanmasını sağlamak amacıyla Hazine Müsteşarlığı bünyesinde kurulmuştur. Müsteşar başkanlığında, müsteşar yardımcıları, borç yönetiminden sorumlu birimlerin genel müdürleri ile ekonomik araştırmalardan sorumlu genel müdürden oluşan BYK, 2005 yılı Ocak- Kasım döneminde 9 kez toplanmıştır. Borç Yönetimi Komitesi toplantılarında; makroekonomik gelişmeler, 2005 yılı ölçütleri çerçevesinde borçlanma performansı, dönemine ilişkin olarak alternatif borçlanma senaryoları, söz konusu dönem için Hazine borçlanmasına ilişkin esneklik analizleri, Hazine alacaklarına ilişkin gelişmeler değerlendirilmiştir. Borç Yönetimi Komitesi tarafından borçlanmanın belirlenen strateji ve limitlere uygun olarak yürütülmesini takip etmek amacıyla kurulan Borç ve Risk Komitesi düzenli olarak toplanarak iç ve dış piyasalardaki gelişmeleri, piyasa beklentileri ve alternatif borçlanma yöntemlerini belirlenen strateji kapsamında değerlendirmektedir. Buna ilaveten, aktif borç yönetimi kapsamında, türev enstrümanların kullanılmasına yönelik olarak da Borç ve Risk Yönetimi Komitesi tarafından 2005 yılında çeşitli çalışmalar yürütülmüştür. Kredi ve Risk Komitesi ise dış proje kredileri, ikrazen kullandırılan dış finansman imkanları ve hazine garantilerine ilişkin gelişmeleri düzenli olarak değerlendirmektedir yılında yapılan toplantılarda, Hazine ile borçlu kuruluşlar arasında imzalanan Garanti Protokolleri ve İkraz Anlaşmaları ilgili birimlerin katılımıyla standart bir yapıya kavuşturulmuştur Kamu Borç Yönetimi Raporu Şeffaflık ve hesap verilebilirlik ilkeleri çerçevesinde ve 4749 sayılı kanunun 14. maddesi gereğince Hazine Müsteşarlığı üçer aylık dönemler itibariyle, bütçe gelişmelerinin, borç ve risk yönetimi uygulamalarının ve kamu yükümlülüklerinin değerlendirildiği Kamu Borç Yönetimi Raporu nu hazırlamaktadır. Bu çerçevede 2005 yılının Şubat, Mayıs ve Ağustos aylarında Kamu Borç Yönetimi raporları TBMM Başkanlığına, ilgili kuruluşlara ve kamuoyu bilgisine sunulmuştur. 18

25 2.3. Uluslararası Ekonomik İlişkiler Uluslararası Para Fonu IMF ile yürütülen Stand-By düzenlemeleri çerçevesinde ülkemizin Kasım döneminde IMF den kullandığı kredilerin toplamı 24,6 milyar SDR (34,9 milyar dolar) tutarındadır. Bu kredilerin 15,4 milyar SDR lik (21,8 milyar dolar) kısmı geri ödenmiş olup, ülkemizin IMF ye olan toplam borcu Kasım sonu itibariyle 9,2 milyar SDR (13,1 milyar dolar) düzeyine gerilemiştir. Türkiye, 2003 yılı başından itibaren IMF ye net borç geri ödeyicisi olma konumunu sürdürmektedir. IMF ile dönemini kapsayan Stand-By düzenlemesi 11 Mayıs 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Düzenleme kapsamında önümüzdeki üç yıllık dönemde IMF den 6,7 milyar SDR (yaklaşık 10 milyar dolar) tutarında kredi kullanımı öngörülmektedir. Ayrıca IMF ye 2006 yılında yapılacak 7,6 milyar SDR (11 milyar dolar) anapara geri ödemesinin 2,5 milyar SDR si (yaklaşık 3,7 milyar dolar) erken ödeme yerine normal ödeme takvimine alınarak 2007 yılına kaydırılmıştır. Stand-By düzenlemesine ilişkin gözden geçirme çalışmaları Haziran, Eylül ve Ekim aylarında gerçekleştirilmiş olup, 1. ve 2. gözden geçirmelere ilişkin taslak niyet mektubu üzerinde mutabakata varılmıştır. Tablo 7: IMF den Sağlanan Krediler* (milyon SDR) (Ocak-Kasım) Toplam Dolar Karşılığı ** I. Kullanım II. Borç Servisi II.A.Anapara Geri Ödemesi II.B.Faiz III. Net Kullanım (I-II) IV. Net Anapara Kullanımı (I-II.A) * Hazine Müsteşarlığı ve TCMB toplamını içermektedir. ** 17 Kasım 2005 tarihli kur alınmıştır (1 SDR= 1,42 dolar). Not: Uluslararası Para Fonu na ödediğimiz faiz oranı, her hafta uluslararası kabul görmüş para birimlerinin (avro, sterlin, dolar ve yen) faiz oranlarında meydana gelen değişmelere bağlı olarak yeniden hesaplanmakta olup, ülkemizin Kasım 2005 tarihi itibariyle kullanmış olduğu kaynaklara ödediği ağırlıklandırılmış ortalama faiz oranı yüzde 5.68 tir. Uluslararası Para Fonu kredilerinin toplam vadesi 4 yıl olup, bu sürenin 2 yıl 3 ayı geri ödemesiz dönemden oluşmaktadır ( 19

26 Mayıs ayında onaylanan yeni Stand-By düzenlemesi kapsamında IMF den toplam 555,2 milyon SDR (0,8 milyar dolar) tutarında kredi kullanılmıştır. Ocak-Kasım döneminde ise IMF ye 4,9 milyar SDR si (7 milyar dolar) anapara ve 644 milyon SDR si (914 milyon dolar) faiz olmak üzere toplam 5,6 milyar SDR (7,9 milyar dolar) tutarında borç servisi yapılmıştır Dünya Bankası Genel İlişkiler Kalkınmakta olan ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişmelerine katkıda bulunmak amacıyla kurulmuş olan Dünya Bankası ndan ülkemiz için bugüne kadar bütçe desteği amacıyla çeşitli program kredileri, kamu kuruluşlarının yatırım ve kurumsal gelişme ihtiyaçları için ise proje kredileri temin edilmiştir. Aktif kredi portföyü 31 Ekim 2005 itibariyle, 1 milyar doları program kredileri, 2,1 milyar doları proje kredileri ve 1,1 milyar doları karma krediler (proje+program) olmak üzere toplam 4,2 milyar dolardır. Tablo 8: Yürürlükte Olan Dünya Bankası Proje ve Program Kredileri (milyon dolar) Proje ve Program Adı Yürürlük Tarihi Son Kul. Tarihi Kredi Miktarı Toplam Kullanım İptal Edilen Bakiye 2005 Yılı Kullanımı* Proje Kredileri Ulusal İletim Şebekesi Eyl.98 Ara ,0 133,7 20,8 95,5 32,1 İhracat Finansmanı Aracılık Kredisi II Mar.04 Eyl ,1 243,3 0,0 59,8 67,0 Sağlıkta Dönüşüm Ağu.04 Ara.07 60,2 3,0 0,3 57,2 0,3 Yenilenebilir Enerji Tem.04 Haz ,0 15,1 1,0 185,9 14,1 Anadolu Su Havzaları Ara.04 Haz.12 20,0 0,3 0,1 19,7 0,2 Güneydoğu Avrupa Enerji Topluluğu (ECSEE APL II) Ağu.05 Ara.10 60,3 0,3 1,0 59,0 0,3 Marmara Dep. Acil Yen. Yap. (MEER) Ara.99 May ,0 229,1 0,0 275,9 14,6 Enerji Sektörü Yeniden Yapılandırma Nis.02 Ara.05 20,0 3,2 13,7 3,1 1,7 Endüstriyel Teknoloji Eki.99 Ara ,0 142,6 0,0 12,4 16,1 Özelleştirme Sosyal Destek Ara.00 Ara ,0 242,8 0,0 7,2 31,5 II. Temel Eğitim Ağu.02 Şub ,0 11,2 0,0 288,8 4,2 Karma Krediler (Proje+Program) Tarım Reformu Uygulama Projesi Tem.01 Ara ,0 347,2 0,0 252,8 31,7 Sosyal Riskin Azaltılması Kas.01 Haz ,0 333,2 0,0 166,8 144,6 Program Kredileri PFPSAL III Tem.04 Haz ,0 500,0 0,0 500,0 0,0 Toplam 4.225, ,0 36, ,1 358,4 * itibariyle 20

27 Ülke Destek Stratejisi (CAS) Dünya Bankası ile mevcut ilişkilerimiz Temmuz 2003-Haziran 2006 dönemini kapsayan Ülke Destek Stratejisi (CAS Programı) kapsamında yürütülmektedir. Dünya Bankası desteği ile yapılacak proje, program ve çalışma önerilerini içeren Ülke Destek Stratejisi programı kapsamında, başlangıçta ülkemize sağlanması planlanan 4,5 milyar dolar tutarındaki finansman paketinin 6,6 milyar dolara çıkarılması ve CAS program süresinin Temmuz Haziran 2007 dönemini de içerecek şekilde bir yıl daha uzatılması konusunda Banka ile mutabakata varılmıştır. Banka kaynaklarından 2003 yılında yaklaşık 275 milyon dolar, 2004 yılında ise yaklaşık 1,5 milyar dolar tutarında kredi kullanımı yapılmıştır yılında 1 milyar dolar civarında kullanım gerçekleşmesi öngörülmektedir Program Amaçlı Krediler Kamu ve mali sektörde yürütülmekte olan reformların desteklenmesi amacıyla 2004 yılında anlaşması imzalanan 1 milyar dolar tutarındaki III. Program Amaçlı Mali ve Kamu Sektörü Uyum Kredisi nin (PFPSAL III) 500 milyon dolar tutarındaki ikinci diliminin kısa bir süre içinde kullanılması öngörülmektedir Proje Kredileri 2005 yılında dört adet proje için Dünya Bankası ndan yaklaşık 1,1 milyar dolar eşdeğeri finansman sağlanmasına ilişkin Kredi Anlaşmaları imzalanmıştır. Güneydoğu Avrupa Enerji Topluluğu- Uyarlanabilir Program Kredisi II (ECSEE-APL2-50,6 milyon avro). İkinci Özelleştirme Sosyal Destek Proje Kredisi (PSSP milyon avro). İhracat Finansmanı Aracılık Kredisi III (EFIL III-305 milyon dolar). İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık (ISMEP Projesi milyon avro) Dünya Bankası Bünyesindeki Diğer Kuruluşlar ile İlişkiler Uluslararası Finansman Kurumu (IFC) gelişmekte olan ülkelerdeki özel sektör kuruluşlarına hükümet garantisi aranmaksızın kredi ve sermaye iştiraki yoluyla finansman sağlamaktadır yılı Ocak-Ekim döneminde IFC, Türk firmalarına toplam 416,8 milyon dolar kredi sağlamıştır. Kişi başına milli geliri 895 doların altında bulunan az gelişmiş ülkelere uzun vadeli ve düşük faizli kredi sağlamak amacıyla kurulmuş olan Uluslararası Kalkınma Birliği ne (IDA) 2005 yılı Ocak- Kasım döneminde, ülkemizce 2,6 milyon SDR katkı payı ödemesinde bulunulmuştur yılları arasında uygulanacak olan 14. Kaynak Artırımı için, ülkemiz toplam 9 milyon SDR tutarında taahhütte bulunmuştur. Ayrıca, global çevrenin korunması amacıyla, gelişmekte olan ülkelere hibe ve uygun koşullu krediler yoluyla finansman sağlayan Küresel Çevre Kolaylığı Fonu na (GEF) 2005 yılı Ocak Kasım döneminde 768 bin SDR katkı payı ödemesinde bulunulmuştur Avrupa Kredi Kuruluşları Avrupa kredi kuruluşları, Avrupa Yatırım Bankası (AYB) ile Avrupa Konseyi 21

28 Kalkınma Bankası ndan (AKKB) oluşmaktadır yılı Ekim sonu itibariyle AYB den toplam 30 milyon avro tutarında kredi sağ-lanmıştır. Ekim ayı itibariyle mevcut projeler ve yeni imzalanan projeler çerçevesinde AYB den kullanılan kredi tutarı 243 milyon avro, AKKB den kullanılan kredi tutarı ise 147 milyon avro olarak gerçekleşmiştir. Samsun Su ve Kanalizasyon İdaresi (SASKİ) Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilecek olan Samsun Atıksu Projesi nin kısmi finansmanına yönelik olarak AYB den Hazine garantisi altında 21 Mart 2005 tarihli Kredi Anlaşması ile 30 milyon avro tutarında kredi sağlanmıştır. Söz konusu Kredi tahtında henüz kullanım gerçekleşmemiştir. Tablo 9: Avrupa Kredi Kuruluşlarından Sağlanan Krediler (milyon avro) No. Proje Adı Anlaşma Tarihi Kreditör Banka Kredi Tutarı 2005* Yılındaki Toplam Kullanım 1 Bursa Atıksu Projesi AYB 80,0 0,0 2 Marmara Depremi Acil Yardım ve Yeniden Yapılandırma-Terra milyon avro olarak gerçekleşmiştir AYB 450,0 25,0 3 Endüstriyel Kirliliğin Önlenmesi Projesi AYB 70,0 46,7 4 Marmara Depremi Acil Yardım ve Yeniden Yapılandırma-Terra AYB 150,0 3,5 5 Mersin Atıksu ve Kanalizasyon Projesi AYB 60,0 0,0 6 Eskişehir Kentsel Gelişim AYB 110,0 5,0 7 Silivri Yeraltı Gaz Depolama AYB 90,0 12,9 8 Belediye Su ve Kanalizasyon Altyapısı-MUWIT AYB 40,0 0,0 9 DSİ 8 Sulama Projesi AKKB 135,0 18,9 10 Çerçeve Eğitim Projesi AYB 50,0 0,0 11 Fırat Üniversitesi Hastane Projesi AKKB 29,9 0,0 12 Gaziantep Üniversitesi Hastane Projesi AKKB 6,6 0,0 13 Çaygören Sulama Projesi AKKB 29,8 0,0 14 KGM - Şehirlerarası Yol Projesi I AYB 225,0 6,0 15 Global Kredi III AYB 200,0 4,1 16 Akçay-Bozdoğan Sulama Projesi AKKB 31,7 3,5 17 Gönen Sulama Projesi AKKB 34,2 0,0 18 Sanayi Sektörü Global Kredi IV AYB 250,0 89,0 19 KOBİ Kredisi Çerçeve Anlaşması AKKB 200,0 124,6 20 Bursa Hafif Raylı Sistem B Projesi AYB 55,0 8,5 21 Boğaz Tüp Geçiş (Marmaray) II. Bölüm AYB 200,0 0,0 22 TSKB Apex Kredisi AYB 150,0 42,0 23 Samsun Atıksu Projesi AYB 30,0 0,0 Toplam 2.677,2 389,6 * itibariyle 22