Sanat ve Kuram Dizisi. Ayrıntı Yayınları

Transkript

1 Sanat ve Kuram Dizisi Ayrıntı Yayınları

2 IRIS MURDOCH: 1919 da İrlanda da doğan İngiliz romancı, oyun yazarı, şair, denemeci, felsefeci ve senaryo yazarı. Murdoch hemen her yıl hacimli birer roman yazmış olmasının yanında, Sartre, Romantic Rationalist (1953) [Sartre: Yazarlığı ve Felsefesi, Çev. S. Hilav, Yazko Yay., 1981]; The Fire and The Sun (1977) [Ateş ve Güneş, Çev. S. R. Kırkoğlu, Ayrıntı Yay., 1992]; The Sovereignty of Good (1971) (İyinin Egemenliği) ve Metaphysics as a Guide to Morals (1992) (Bir Değerler Kılavuzu Olarak Metafizik) gibi felsefi çalışmalarıyla da tanınır. Bir süre Oxford Üniversitesi nde felsefe dersleri vermiştir. Felsefeci geçmişi, genellikle karmaşık ahlaki, dini ve etik mesellerle uğraşan kurmaca yapıtlarında hissedilir ölçüde etkindir. Romanları zekice bir mizah duygusunu içermeleri, dolambaçlı olay örgüleri ve ayrıntı zenginlikleriyle dikkati çeker. Murdoch, Kara Prens (1973) romanıyla James Tait Black Anma Ödülü nü ve The sea, The Sea (1978) ile de Booker Mc Connel Ödülü nü kazanmıştır. Murdoch ın ilk romanı Under The Net (1954) [Ağ, Çev. Nihal Yeğinobalı, Ayrıntı Yay., 1993] en iyi yapıtlarından biri olarak görülür ve ahlaki meseleleri işlemesi bakımından yazarın tipik yapıtlarındandır. Murdoch ın bazı romanları ısırgan komediler, bazıları ise ironik trajediler olarak sınıflandırılmıştır. Yazarın başlıca konusu genellikle sevgi ilişkilerinin içerdiği çeşitli çatışmalar ve romanlarında sık sık görülen karmaşık aşk üçgenleridir. Murdoch ın romanlarının birçoğu, modern çağda geçmelerine karşılık büyü ve gizem öğeleri, olay örgüsündeki ani, acayip kaymalar, 18. ve 19. yy. ın gotik romanlarını çağrıştırır. Murdoch ın romanlarında çoğunlukla The Flight From the Enchanter daki (1956) Mischa Fox, A. Severed Head deki (1961) [Kesik Bir Baş, Çev. S. R. Kırkoğlu, Ayrıntı Yay., 1988] psikolog ya da Philosopher s Pupil deki (1983) (Filozofun Öğrencisi) felsefeci gibi, günümüze özgü cazibeli biri, diğer kişilerin davranışlarını etkiler ve olayları yönlendirir. Murdoch ın imgeci düzyazı üslubu, yapıtlarında fantastik, simgesel bir boyut yaratmasına yardımcı olur. Yazar kendisiyle yapılan bir söyleşide şöyle demiştir: Gerçek hayatta fantastik olan ile sıradan olan, sade olan ile simgesel olan genellikle çözülmez biçimde iç içe geçmiştir. Bence en iyi romanlar da hayatı, bunları birbirinden koparmaksızın araştırıp gözler önüne serenlerdir. Murdoch ın yapıtları hayranı olduğu 19. yy. Rus romanlarıyla, özellikle de Dostoyevski yle karşılaştırılmıştır; zira yazar genellikle, Anglo-Amerikan edebiyatında daha yaygın olarak görüldüğü gibi bir ya da iki ana karakterin bakış açısına odaklanmaktansa karmaşık ilişkiler içindeki çok sayıda kişiyi içeren hacimli metinler yazmıştır. Diğer önemli romanları şunlardır: The Bell (1958) [Çan, Çev. H. Özdemir, İmge Kitabevi, 1992]; The Unicorn (1963) [Tek Boynuzlu At, Çev. T. Nutku, Can Yay., 1983]; The Red and The Green (1965) (Kırmızılar ve Yeşiller); The Time of The Angels (1966) [Melekler Zamanı, Çev. N. Yeğinobalı, Ayrıntı Yay., 1995]; Nuns and Soldiers (1980) (Rahibeler ve Askerler) ve The Good Apprentice (1986) (İyi Çırak). IRIS MURDOCH

3 Edebiyatta ve Felsefede Varoluşçular ve Mistikler Iris Murdoch

4 Ayrıntı: 890 Sanat ve Kuram Dizisi: 44 Edebiyatta ve Felsefede Varoluşçular ve Mistikler Iris Murdoch İngilizce'den Çeviren Süha Sertabiboğlu Yayıma Hazırlayan Arlet İncidüzen Son Okuma Ceren Ataer Iris Murdoch 1997 Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları'na aittir. Kapak Fotoğrafı Archive Photos/Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Deniz Çelikoğlu Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Hediye Gümen Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım, Mayıs 2015 Baskı Adedi 1000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş.. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.:3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) &

5 Edebiyatta ve Felsefede Varoluşçular ve Mistikler Iris Murdoch

6 SANAT VE KURAM DİZİSİ KES YAPIŞTIR Kültür, Kimlik ve Karayip Müziği Dick Hebdige ŞEYTAN Yüzü Olmayan Maske Luther Link KUTSAL RUH Michel Tournier BLUES TARİHİ Şeytan ın Müziği Giles Oakley TANGO Tutku nun Ekonomi Politiği Marta E. Savigliano SANATIN İCADI Bir Kültür Tarihi Larry Shin SANAT VE PROPAGANDA Kitle Kültürü Çağında Politik İmge Toby Clark FOTOĞRAF Çerçevedeki Gizem Mary Price MONA LISA KAÇIRILDI Sanatın Bizden Gizledikleri Darian Leader EDEBİYAT KURAMI Giriş/Genişletilmiş 2. basım Terry Eagleton EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK Georges Bataille ZAMAN TÜNELİ Denemeler ve Notlar John Fowles KORKUNUN GÜÇLERİ İğrençlik Üzerine Deneme Julia Kristeva KATİLLER, SANATÇILAR VE TERÖRİSTLER Frank Lentricchia & Jody McAuliffe GÜRÜLTÜDEN MÜZİĞE Müziğin EkonomiPolitiği Üzerine Jacques Attali GÜZELLİK SEMPTOMU Francette Pacteau RABELAIS VE DÜNYASI Mihail Bahtin SANAT VE SORUMLULUK İlk Felsefi Denemeler Mihail Bahtin SANAT VE ESTETİK Peter de Bolla FLAMENKO Tutku, Politika ve Popüler Kültür William Washabaugh ARAP DÜNYASINDA MÜZİK Tarab Kültürü ve Sanatçılığı A.J. Racy ATEŞ VE GÜNEŞ Platon Sanatçıları Niçin Dışladı? Iris Murdoch GERÇEĞİN GERİ DÖNÜŞÜ Yüzyılın Sonunda Avangard Hal Foster SANATTA ANLAMIN GÖRÜNTÜSÜ İmgelerin Toplumsal İşlevi Richard Leppert SANATIN SONUNDAN SONRA Çağdaş Sanat ve Tarihin Sınır Çizgisi Arthur C. Danto KURMACA NASIL İŞLER? James Wood GÜLERYÜZLÜ SOHBETLER Mehmet Güleryüz ZORAKİ GÜZELLİK Hal Foster ANALİTİK RESİM ÇÖZÜMLEMELERİ Leyla Varlık Şentürk İNATÇI BİR BAHAR Kürtçe ve Kürtçe Edebiyat Vecdi Erbay SIRADAN OLANIN BAŞKALAŞIMI Arthur C. Danto BUNU BEN DE YAPARIM Christian Saehrendt SANAT DÜNYALARI Howard S. Becker ARABESK Uğur Küçükkaplan ROMAN KURAMINA GİRİŞ Zekiye Antakyalıoğlu YAZMA CESARETİ Nihan Kaya HİÇLİĞİN ÖZGÜRLÜĞÜ Ceren Selmanpakoğlu TEKNOLOJİ-İNSAN BİRLİKTELİĞİ Selçuk Artut İKTİDARSIZLIĞIN İKTİDARI VE SANAT Emre Zeytinoğlu MARX'IN KAYIP ESTETİĞİ Margaret A. Rose

7 İnsan, kendi resmini yapan ve sonra da bu resme benzer hale gelen bir yaratıktır. Iris Murdoch, Metafizik ve Etik

8

9 İçindekiler Önsöz...11 Editörün Önsözü...22 Bölüm Bir Giriş Edebiyat ve Felsefe: Bryan Magee ile Söyleşi...37 Bölüm İki Özele Nostalji, Düşünme ve Dil...69 Özele Nostalji...80 Metafizik ve Etik...97 Ahlakta Görüş ve Tercih Bölüm Üç Varoluşçulukla Karşılaşma, Metafizikçi Romancı Varoluşçu Kahraman Sartre ın Duygular: Bir Teori Taslağı Adlı Yapıtı Üzerine De Beauvoir ın Muğlaklığın Etiği Akıl İmgesi Varoluşçu Siyaset Miti Modern Giysiler İçinde Hegel Varoluşçu Keskinlik

10 Bölüm Dört Teori Gereksinimi, Boşluğu Bilmek Bir Ahlak Kuramcısı Olarak T. S. Eliot Bir Teori Yuvası Kitle, İktidar ve Mit Pratik Aklın Karanlığı Bölüm Beş Pratik Bir Mistisizme Doğru, Yüce ve İyi Varoluşçular ve Mistikler Sözlerle Kurtuluş Sanat Doğanın Taklididir Bölüm Altı Edebiyat Felsefedeki Hastalıkların İyileştirilmesine Yardım Edebilir mi? Yücelik ve Yeni Yenibaştan Kuruluğa Karşı Bölüm Yedi Platon u Yeniden Okumak, Kusursuzluk İdeali Tanrı ve İyi Üzerine İyinin Diğer Kavramlar Üzerindeki Hâkimiyeti Ateş ve Güneş: Platon Sanatçıları Niçin Dışladı Sanat ve Eros: Sanat Üzerine bir Diyalog Tanrıların Üzerinde Din Hakkında Bir Diyalog Yazarın Notu Teşekkür & Kaynaklar Dizin

11 Önsöz Matematiğin temelindeki formel ya da sembolik mantık yahut analitik çalışmalar sayılmazsa, felsefenin tümü doğal dilin bir bölümüdür. Teknik terimlere ya da yeni bulunmuş deyimlere sıklıkla başvursa ve muğlak olsa bile felsefi bir tartışma sonuçta sözel ve yazılı bir konuşmadır. Bu da stil sorunlarını beraberinde getirir. Farklı felsefelerin, farklı düşünürlerin birbirinden farklılaşan stilleri vardır. Bir metafizik, bir epistemoloji ** sıklıkla hemen tanınan, kendine has bir sese sahip olacaktır. Yeri geldiğinde düşünürler arasından edebiyat ustaları da çıkmıştır. Eski Yunan düşüncesi ilk başta şiiri felsefeden ayırmazdı. Parmenides ya da Empedokles te olduğu gibi şiir felsefi hatta teknik nitelikteki felsefi tartışmaların bile meşru bir aracıydı. Lukretius ve Dante bu * Bilgi kuramı; bilginin esas ve sınırlarından söz eden felsefe dalı. (ç.n.) 11

12 ahengi miras aldı. Düzyazı felsefede sonradan daha baskın hale geldi fakat bu da genellikle esinlenmiş ve son derece kişisel bir tarzdaydı. Mantık konusunda Platon dan daha büyük bir oyun yazarı, yahut belki de kısaca oyun yazarı bulmak zordur. Bugüne dek Fransız düzyazısının en karakteristikleri hâlâ Kartezyenlerdir. * Nietzsche, Almanca yı açıklığa, ancak birkaç yazarın ulaşabileceği lirik bir kısa ve öz-yazım tarzına zorladı. Wittgenstein ın resimler indeki ve düşünme deneylerindeki aforizmasal yaratıcılıkta, o neredeyse sürrealist zekâda, tekin olmayan bir şeyler vardır (Paul Klee den). Bununla birlikte şiirin, dramın, romanın da kendilerine has felsefi duyguları vardır. Her bir partisyonun absürd olduğu Dante den daha önce söz etmiştim. Eğer bir ayrım varsa, Rousseau yu ya da Valéry nin şiirlerini ve mesellerini bu ayrımın neresine koyacağız? Bergson ile Proust un, Thomas Mann ile Schopenhauer ın arasındaki karşılıklı ilişkilerin organik bir dinamiği vardır. Kurgu, karakterlerin eylemleriyle, konuşmalarıyla fiili biçimler verilmiş bir felsefi-sistematik soyutlamayla şekillenir. Bugün bilim felsefecileri bile Musil in Man Without Qualities kitabının ** kendi konularıyla doğrudan ilişkili bir metin olduğunu kabul ediyorlar. İngiliz edebiyatının ve belirgin bir şekilde de romanının tarihinde böylesi bir simbiyoza daha seyrek rastlanır. İngiliz-Amerikan edebiyat duyarlılığı soyutlamadan ve doktrinlerden sakınır. Entelektüel bilimsellikten ve bilimsel terimlerin kullanılmasından ya da (Keats in uyarısının doğal bir ahlak felsefesi tanımı yerine geçtiği) bize karşı, hissedilir bir düzenleme içeren şeylerden kaçar. İstisnalar olmuştur. George Eliot yalnızca teolojide değil, tarih ve uygulamalı bilimler felsefesinde de çok yetkindi. İfade yeteneği yalnızca kendi romanlarında değil, dönemin felsefi-epistemolojik tartışmalarında da çok güçlüdür. Iris Murdoch sık sık büyük selefine göndermede bulunur. Onun deyimiyle, eğer yanılmıyorsam, kendisininkine gerçekten de daha yakın bir ruh yoktur: The Last Puritan [Son Püriten] adlı yapıtı biçimsel ve düşünsel birçok yönden tam bir Murdoch fablı olan melankolik, Platoncu Santayana nın ruhudur bu. * Descartes a ya da onun kuramlarına ait olan. (ç.n.) ** Robert Musil, Niteliksiz Adam, 2 Cilt, Çev. Ahmet Cemal, İş Bankası Kültür Yayınları, 2002; (y.h.n.) 12

13 Iris Murdoch ın meslek yaşamının özlü külliyatında, felsefe ile edebiyat kesinlikle birbirinden ayrılmaz olmuştur. Kendisi on beş yıl boyunca Oxford da mükemmel bir felsefe öğretmeniydi. Ahlak felsefesi, estetik ve düşünce tarihi konularında makaleler, denemeler, eleştiriler yazdı. Bunların birçoğu köklü ticari gazetelerde yayımlandı. Onun verdiği Gifford Konferansları hafızalardan silinmez olaylar olarak kaldı. En az üç alanda, Platon ve Kant etiği incelemelerinde, İngiliz öğrencilerine ve okuyucularına Fransız varoluşçuluğunun ve onun Kierkegaard dan gelen köklerinin tanıtılmasında, sanatın ve güzelliğin doğasının sorgulanmasında yaptığı katkılar Iris Murdoch a uluslararası bir konum sağlamaya yetmiştir. Bu yüzden, böylesine muazzam bir seçkiye sahip olmamız çok önemli ve harika bir şeydir. Ama burada bir araya toplanmış denemeler ve konferanslar hemen hemen her yönden, sadece çok zengin bir felsefe içeriğini değil, romancı Murdoch ı da gösteriyor bize. Bu mahsul çok çeşitlidir. Onun ta Under The Net *, The Sandcastle ** ve The Flight from the Enchanter [Büyücüden Kaçış] zamanından, The Green Knight [Yeşil Şövalye] ve Jackson s Dilemma *** zamanına dek bütün romanlarında düşünürler bu tanımlama günlük dilde bayağı bir çarpık duruyor büyük ölçüde ve çok önemli bir şekilde birer roman figürü olarak karşımıza çıkar. Bu kişileri teşhis etmek baştan çıkarıcı bir oyundur. Bir Sartre, (kendisi de romancı-düşünür olan) bir Canetti, bir Donald MacKinnon, modern İngiliz ahlak felsefecilerinin en araştırmacıları, yazarın biyografisinde oynadıkları rol nedeniyle, deyim yerindeyse romanların kahramanları olarak ilan ediyorlar kendilerini. Iris Murdoch ın imgeleminin merkezinde, incelenen yaşamın yapısından gelen bir yabancılık, yalnızlık, psikolojik ve toplumsal riskler vardır. Murdoch ta, Valéry nin Monsieur Teste inin ve Musil in epikinin en üstün vakalarını oluşturduğu, çok ender rastlanan bir yeteneğe rastlanır: Düşünme eylemini dramatize etme, figüratif hale getirme yeteneği yani. Bu eylem, bu eylemi çevreleyen incitici insan çevresi, bunun içsel erotizmi Çan (The Bell), Kara Prens (The Black Prince) gibi kitaplarda, o korkutucu ve biraz fazlaca gözden kaçırılmış, devasa heykel gibi bir yapıt olan Deniz, Deniz de (The Sea, The * Iris Murdoch, Ağ, Çev. Nihal Yeğinobalı, Ayrıntı Yayınları, (y.h.n.) ** Iris Murdoch, Kumdan Kale, Çev. Bekir Can Tahberer, Ekin Yayınları, (y.h.n.) *** Iris Murdoch, İkilem, Çev. Tuğba Hacaloğlu, İnkılap Kitabevi, (y.h.n.) 13

14 Sea) ve (başlığı bile tam bir özet olan) Filozofun Öğrencisi nde (Philosopher s Pupil) parıldar. Tam bir Platoncu olan Murdoch Platon bizim en büyük düşünürümüzdür öteden beri, ta Pitagor ve Platon akademisi zamanından Wittgenstein zamanına dek birtakım düşünce ustalarını (maîtres à penser) kapsayan cadılar topluluğu, kült, taklitçi çıraklık olgularına hayrandır. Onun, Çan adlı yapıtındaki ve daha sonra yazdığı tüm romanlarındaki hem dokunaklı hem ironik, insanın içine işleyen o müritlik ve muğlak karizma betimlemeleri bundan kaynaklanır. Hegel fenomenolojinin merkezine Efendi ile Uşak ı koyarken Iris Murdoch öğretmen ile öğretilmişi, guru * ile üstadı koyar. Burada, hoca yla sanatçı birbiriyle birleşir. Bu derlemedeki referansların ve önemli olayların listesi çok uzun yılında gerçekleştirilmiş Romanes Konferansı nın genişletilmiş hali, Ateş ve Güneş bir monograftır haddizatında. Bununla beraber Iris Murdoch ın felsefi yazıları, tek bir tema oluşturmaya yakın konulardan oluşan bir eksen üzerinde döner (dolayısıyla biz bu sayfalarda devamlı ve hareketli tekrarlarla karşılaşırız). Baştan sona her yerde İyi nin yaşamlarımıza ışığıyla yol gösterecek bir bakış açısıyla tanımlanması söz konusudur. Derinlerde duran bu sorunu ortaya koymuş iki düşünür Platon ve Kant tır. Murdoch ın hiç bitmeyen bir ilgi ve hayretle yöneldiği kişiler de bu ikisi, öncelikle ve daha çok da Platon dur; ilgi ve hayret kesinlikle ahlaki algılamanın araçlarıdır zaten. Fakat İyi yi sorgulamak, Schopenhauer a, Nietzsche ye açıkça karşı çıkarak, aksiyomatik bir şekilde, Üstün olan irade değil, İyi dir diye ilan etmek, buna bağlı birçok sorundan oluşan bir galaksiyi harekete geçirmek demektir. İyi nin dinle, Tanrı ya inançla ne tür bir ilişkisi vardır; böyle bir inanç hangi şekillere bürünebilir? İyi nin tanımlanması duruma göre midir, yani içinde bulunulan kültürel-tarihsel-toplumsal koşullara mı bağlıdır, yoksa Platon un düşündüğü gibi evrensel ya da Kant ın dediği gibi değişen koşullardan bağımsız kategorik bir zorunluluk mudur? İyi, entelektüel-epistemolojik diyalektikte tartışılmaya elverişli, mantıklı bir konu mudur yoksa insanın içinden gelen sezgilerin, bilinçaltının genel olarak ulaşılmaz itkilerini temel alan (burada sahneye Freud girer) içsel ifşaatların yarattığı * (Uzakdoğu da) Ermiş. (ç.n.) 14

15 bir bilinç midir? İyi tanımını Platon, Neo-Platonculuk, Aydınlanma ve çağdaş mantıktan kalan mirasın içinde irdelemek, izlemek kaçınılmaz bir şekilde siyasi tercihlere, ideolojik ayrımlara girmek demektir. Durum, Dame * Iris in teolojidışı çağımız diye nitelediği bir çağda can alıcı şekilde böyledir. İyi nin irdelenmesi, her ne kadar dolaylı ve birazcık can sıkıcı bir ılımlılıkla da olsa, yirminci yüzyılın barbarlığını ve liberal, hümanist tesellilerin insanlıkdışı darbelerle yok oluşunu (ölüm kampları dünyasını, işkencenin ve köleleştirmenin çok büyük boyutlarda ve teknolojik biçimlerde dirilişini) hesaba katmak demektir. Murdoch ın makaleleri, konferansları, eleştiri yazıları sonuçta bir deniz feneri gibidir; ışık İyi nin oluşturduğu merkez eksenin çevresinde döner durur ve taradığı her alanda sonsuz ve farklı bir ufku kaplar. Fakat ışığın kendisi hiçbir dalgalanma göstermez. Dil ahlakın iletileceği bir ortamdır ; metafor, etik aydınlanmanın birincil aracıdır. Sadece yaşantıların netliği ve kavramların doğruluğu arayışımızda bize yardım edecektir. Ünlü bir öğretmenin sesi ve sabrı var bu kitapta. Ve ustalarını anmaktan çok büyük zevk duyan bir öğretmenin sesi bu. Tartışmadaki partnerler dört katmanlıdır. İlki, daha önce belirttiğim gibi aralarında Kant ile Platon un diğerlerinden yüksekte durduğu klasikler. Etik ve etiğin mantıksal temelleri hakkında bir tartışmanın Aristoteles i de kapsaması gerekir. Hiç azalmayan berraklığı ve kuşku barındırmayan bir iyi anlayışıyla Dame Iris i etkilediği kesin olan Hume a da önemli göndermeler var. İkinci grup, Murdoch ın öncelleriyle çağdaşları arasında kalan ahlakçılar, mantıkçılar ve dilsel analizcilerden oluşan Oxbridge ** grubudur. G. E. Moore, deneyüstü bir ampirizm den, bedensel yaşantının gündelik olgularına sürekli başvurarak desteklenen bir etik idealizmden oluşan aurası nedeniyle önem kazanıyor. Ryle, Hare, Hampshire, Ayer, Charles Stevenson isimleri sık sık geçiyor. Ortak yayınlara katkıda bulunmuş çok sayıda konferans metni, eleştiri makalesi ve deneme, savaş sonrası dönemdeki özellikle de Oxford daki felsefi iklimin seçkin bir bölümünü oluşturuyor. Murdoch ın biraz şaşırtıcı bir şekilde, modern felsefenin babası dediği Moore ve Wittgenstein bunları Cambridge den seyrediyor * Kadınlara verilen, şövalyelik ayarında bir asalet unvanı. (ç.n.) ** Oxford ve Cambridge üniversitelerinin birleşimi anlamında. (ç.n.) 15

16 sanki. Tartışılan konular, taşıdıkları önem ve geçtikleri akademik çevreler açısından karakteristik. Dilsel analiz, etik önermelerin meşruluğuna ve doğrulanabilirliğine nasıl bir aydınlık getirebilir? Bu önermeler kişisel ve toplumsal davranış pratiği diline nasıl çevrilebilir? Platon un biçimlerinin mutlakçılığını ya da Kant ın zorunluluklarını modern psikolojinin bulgularıyla ve bilimsel rasyonalizmle verimli bir karşılıklı ilişkiye sokmanın yolları var mıdır? Oxbridge deki mantıksal pozitivizm akımının metafizik ve etik tartışmaların ana akımına katabileceği neler vardır? Bu son sorunun karşılığı olarak Iris Murdoch ın Britanyalı çağdaşlarına katıldığı, karşı çıktığı ve kısmen başa döndüğü görülüyor. Üçüncü kast ise kıta Avrupası varoluşçuluğunun, özellikle Iris Murdoch ın Britanyalı düşünürlere ve okurlara tanıtmada başı çekenlerden biri olduğu Sartre ın grubudur. Sartre ın edebi dehası ve siyasi bağlantılarının gücü Iris Murdoch ı çok etkilemiştir belli ki. Dame Iris in en son, tamamlanmamış çalışmasının Heidegger le ilgili olduğunu bilmek çok dokunaklıdır. Sartre ın tamamen felsefi koca koca kitapları Heidegger in Sein und Zeit ına * yazılmış uzun bir dipnottur ve bu kitabın içerdiği varoluşçu görüşlerde noksan kalan da işte bu anahtar boyuttur. Dördüncü katman, Mistikler. Bu konuda yeni ufuklar açan itkiyse son derece paradoksaldır. Murdoch yoğun bir incelemenin ardından ve hararetli şekilde büyük değerler biçtiği Sartre ın La Nausée sine ** karşın, varoluşçuluğun gerçek dünyayla bağlantısının derin anlamda düzmece bir şey olduğunu hissetti sonunda. Varoluşçu ontoloji ve bilinç modelleri birtakım soyutlamalardan, dogmatik tükeniş mitolojilerinden ibaretti (Çıkış Yok). Aynı şekilde reddedilecek diğer bir şey de Bertrand Russell ın, Mistisizm ile Mantık arasındaki meşhur zıtlığıydı. Doğru bir şekilde kavrandığında, İyi nin ve ahlaki gerçeklerle mükemmel uyumun mistik arayışı, normal insanlıkta, sıradan varlıklardaki kök salmışlıktan ötürü, gerek analitik-akademik düşünürlerin dil oyunları ndan gerek varoluşçuların ideolojilerinden çok daha somut bir şekilde doğar. Iris Murdoch için mistisizm yaşamla birleştirildiğinde derinlerde yatan bir faydacılığı kapsar. Tüm bunların içinde kesinlikle anahtar kişilik Simone Weil dir. Iris Murdoch için aksi durumda * Martin Heidegger, Varlık ve Zaman, Çev. Kaan H. Ökten, Agora Kitaplığı, (y.h.n.) ** Jean Paul Sartre, Bulantı, Çev. Selahattin Hilav, Can Yayınları, (y.h.n.) 16