T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN EĞİTİMİ) ANABİLİM DALI

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN EĞİTİMİ) ANABİLİM DALI İNGİLTERE'DE DEVLET OKULLARINDA OKUTULAN DİN EĞİTİMİ (RE) DERSİ İLE TÜRKİYE DE DEVLET OKULLARINDA OKUTULAN DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİNİN (4-8) ÖĞRETİM PROGRAMLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Yüksek Lisans Tezi Vahdeddin ŞİMŞEK Ankara-2014

2 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN EĞİTİMİ) ANABİLİM DALI İNGİLTERE'DE DEVLET OKULLARINDA OKUTULAN DİN EĞİTİMİ (RE) DERSİ İLE TÜRKİYE DE DEVLET OKULLARINDA OKUTULAN DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİNİN (4-8) ÖĞRETİM PROGRAMLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Yüksek Lisans Tezi Vahdeddin ŞİMŞEK Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. YILDIZ KIZILABDULLAH Ankara-2014

3

4

5 ÖNSÖZ Toplumların sağlıklı bir şekilde varlıklarını sürdürebilmeleri, içinde barındırdığı bireylere verdiği eğitime ve eğitimin niteliğine bağlıdır. Bu eğitim türlerinin başında din eğitimi gelmektedir. Bu nedenle son yıllarda Avrupa Birliği Ülkelerinde ve özellikle İngiltere de din eğitimi noktasında birçok araştırma yapılmaktadır. AB önemli ülkeleri arasında yer alan, İngiltere, Sanayi devrimiyle beraber dünyanın her köşesinden göç almaya başlamış, 1950 li yılların sonundan itibaren ülkede farklı etnik gruplar İngiliz toplumu içerisinde kendilerini hissettirmeye başlamışlardır. Ülkedeki bu çok kültürlü yapı İngiltere yi sadece kültürel boyutta etkilememiş, güçlü bir toplumun göstergesi olan eğitim ve eğitim sistemini de etkilemiştir. Bu bağlamda eğitimle beraber farklı toplumların Din Eğitimi ihtiyacı İngiliz Hükümetleri ve Eğitim Bakanlığının önemli gündem maddesi haline gelmiştir. Oluşan bu gündem, hükümetleri yasal değişiklik yapmaya götürmüş ve farklı köken ve gruplardan gelen insanların bir arada, ötekini daha iyi anlayabilecek bir din öğretiminin önü açılmıştır. İngiltere de mevcut uygulamalar ile farklı dinlere mensup insanların Din Eğitimi ihtiyaçları başarılı bir şekilde karşılanmaktadır. Bu bağlamda Türkiye deki Din Kül.ve Ahlak Bil. Dersi Öğretim Programlarının iyileştirilmesi yolunda yapılan çalışmalara farklı bir bakış açısı sunmak amacıyla İngiltere'de Devlet Okullarında Okutulan Din Eğitimi (Re) Dersi İle Türkiye de Devlet Okullarında Okutulan Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersinin (4-8) Öğretim Programlarının Karşılaştırılması adlı tez çalışmamızda her iki ülke Din Eğitimi ders programları karşılaştırılmıştır.

6 İngiltere'de Devlet Okullarında Okutulan Din Eğitimi (Re) Dersi İle Türkiye de Devlet Okullarında Okutulan Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersinin (4-8) Öğretim Programlarının Karşılaştırılması başlıklı tez çalışmamızın giriş bölümünde problem durumu, araştırmanın amacı ve önemi, araştırmanın sınırlılıkları, kavramlar ve kısaltmalar verilmiştir. Çalışmamızın birinci bölümünde, İngiltere deki ve Türkiye deki Din Eğitimin, tarihi gelişim süreçleri, yasal dayanakları, amaçları, felsefi temelleri, Din Eğitimine karşı yaklaşımlar, Din Eğitimi öğretmenleri ve Din Eğitimi ders süreleri ile ilgi genel bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ise her iki ülkenin Din Eğitiminde amaçlanan hedef (amaç) ve kazanımlarının Bloom un Yeni Taksonomisine göre karşılaştırılması, öğrenme alanlarının karşılaştırılması, öğrenciye kazandırmak istediği becerilerin karşılaştırılması, değerlerin karşılaştırılması, Din Eğitimi Derslerinin Dil Gelişimine katkısının karşılaştırılması, yapılmıştır. Çalışmamızın son bölümünde ise araştırmada ulaşılan sonuçlar son bölümde özetlenmiş yine bu bölümde Din Öğretimi bakımından Ülkemiz için öneriler bulunmaktadır. Tez çalışmam süresince bana her zaman anlayışlı, sabırlı ve hoşgörülü davranan, çağdaş bilgisi ile yolumu aydınlatan tez danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Yıldız Kızılabdullah a engin bilgileri ile yolumu aydınlatan bölüm hocalarım sayın Prof. Dr. Cemal Tosun a, Prof. Dr. Mualla Selçuk a, Prof. Dr. Recai Doğan a teşekkür ediyorum. Ayrıca, tezin oluşumu sırasında karşılaştığım güçlükler karşısında beni yüreklendiren sayın Dr. Fatih Koca ya ve Din Eğitimi doktora öğrencisi Muhammed Ali Yazıbaşı na, bana verdiği güven, hiç eksik etmediği ilgi, destek ve emek için sevgili eşim Nihal Şimşek e ve son olarak hiç bir fedakârlıktan kaçınmayan anne-baba ve kardeşlerime teşekkürü bir borç bilirim. ii

7 KISALTMALAR LİSTESİ Age. AB DfES GNVQ LEA MEB NC OFSTED RE SAT SCAA SACRE TTKB TDK QCA UK YÖK : Adı geçen eser : Avrupa Birliği : Eğitim Bakanlığı (Department for Education and Skills) : General National Vocational Qualification (Ulusal mesleki yeterlilik) : Yerel Eğitim Kurulları : Milli Eğitim Bakanlığı : National Cirrucullum : Eğitim Standartları Ofisi : Religious Education (Din Eğitimi) : (Standard Assessment Tests) : School Curriculum and Assesment Authority (Okul Programları Ve Değerlendirme Komitesi) : (Standing Advisory Council for Religious Education (Din Eğitimi Danışma Kurulu) : Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı : Türk Dil Kurumu : Yeterlilikler ve Program Otoriteleri : United Kingdom : Yükseköğretim Kurumu / Kurulu iii

8 İÇİNDEKİLER Önsöz... i Kısaltmalar Listesi... iii İçindekiler... iv Tablolar Listesi... viii GİRİŞ ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ TEZİN AMACI VE ÖNEMİ KAVRAMLAR VE TANIMLAR Program Eğitim Programı Öğretim Programı Amaç (Hedef) Kazanım ARAŞTIRMANIN VARSAYIMLARI YÖNTEM/ ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ KAPSAM VE SINIRLILIK BİRİNCİ BÖLÜM 1.1. İngiltere Din Eğitim Sistemi İngiltere Din Eğitiminin Tarihsel Gelişim Süreci Ve Yasal Dayanakları İngiltere de Din Eğitiminin Amacı İngiltere Din Eğitim Ve Öğretim Programına Karşı Yaklaşımlar Fenomonolojik Din Eğitimi Yaklaşımı Yorumlayıcı Din Eğitimi Yaklaşımı İngiltere Din Eğitimi Ders Süreleri ve Ders Öğretmenleri İngiltere Din Eğitiminin Felsefi Temelleri İngiltere Din Eğitimi ve Öğretimi Veren Kurumlar Devlet Okulları (State-founded Schools) Kilise Okulları Devlet Yardımı Alan Kilise Okulları (Voluntary-aided Schools) iv

9 Devlet Kontrolündeki Kilise Okulları (Voluntary-controlled Schools) İngiltere Din Eğitim ve Öğretim Programı Ulusal Müfredat Programı (National Curriculum) İngiltere Din Eğitim ve Öğretim Programı (Model Syllabuses for Religious Education) Ulusal Çerçeve Din Eğitimi Müfredat Programı (Model Syllabuses For Religious Education) Hedefler AT1 Ulaşılacak Hedefler 1: Dini bilme ve Anlama (Dini Öğrenme) AT2 Ulaşılacak Hedefler 2: Dini konuları ve meseleleri keşfetme ve onlara karşılık verebilme (Dinden Öğrenme) Din Eğitimi Beceri ve Öğrenme Süreci Din Eğitiminde Tutumlar Türkiye de Din Eğitim Sistemi Türkiye de Din Eğitiminin Tarihsel Gelişim Süreci Ve Yasal Dayanakları Cumhuriyet Sonrası İlk ve Orta Dereceli okullarda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinin Gelişim Süreci Türkiye de Din Eğitiminin Yasal Dayanakları Anayasa da Din Eğitimi Kanunlarda Din Eğitimi Mart 1924 tarih ve 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun 4. Maddesi sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu nun 12. ve 32. Maddesi Uluslararası Antlaşmalarda Din Eğitimi BM İnsan Hakları bildirgesi: Madde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 1. Protokol Madde Türkiye de Din Eğitiminin Amacı Türkiye de Din Eğitiminin Felsefi Temelleri v

10 Türkiye de Din Eğitimi Ve Öğretimi Programına Karşı Mevcut Yaklaşımlar Dini Öğrenme Yaklaşımı (Learning Religion) Din Hakkında Öğrenme Modeli (Learning About Religion) Dinden Öğrenme Modeli (Learning from Religion) Türkiye de Mevcut Din Eğitim ve Öğretim Programına Karşı Benimsenen Yaklaşımlar Türkiye de Din Eğitimi Ders Süreleri Ve Ders Öğretmenleri Din Eğitimi Ders Süreleri Türkiye de Din Eğitimi Ders Öğretmenleri Türkiye de Din Eğitimi Ve Öğretimi Programı (Dkab Ders Programı) DKAB Öğretim Programı DKAB dersinin öğrenciye kazandırması öngörülen Beceriler DKAB dersindeki Kavramlar Değerler Türkiye de Din Eğitimi Veren Kurumlar Din Eğitimi Veren Örgün Eğitim Kurumları İlköğretim (ilkokullar ve Ortaokullar) Kurumlarında Din Eğitimi Ortaöğretim Kurumlarında Din Eğitimi İmam Hatip Liseleri İKİNCİ BÖLÜM 2.1. İngiltere'de Devlet Okullarında Okutulan Din Eğitimi (RE) Dersi İle Türkiye de Devlet Okullarında Okutulan Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersinin (4-8) Öğretim Programlarının Karşılaştırılması İngiltere deki Din Eğitimi Derslerinde ile Türkiye deki Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde amaçlanan hedef (amaç) ve kazanımlarının Bloom un Yeni Taksonomisine göre karşılaştırılması Bloom un Güncellenmiş Taksonomisi İngiliz Din Dersi ve Türk Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim programının hedeflerinin Bloom un Güncellenmiş Taksonomisine göre sınıflanması vi

11 İngiliz Din Eğitim Sistemi Ve Türk Din Eğitim Sisteminin Öğrenme Alanlarının Karşılaştırılması İngiliz Din Eğitim Sistemi ve Türk Din Eğitim Sisteminin Öğrenciye Kazandırmak İstediği Becerilerin Karşılaştırılması İngiliz Din Eğitim Sisteminde ve Türk Din Eğitim Sisteminde Verilmesi Öngörülen Değerlerin Karşılaştırılması İngiltere deki Din Eğitimi Dersleri İle Türkiye deki Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinin Dil Gelişimine Katkısının Karşılaştırılması İngiltere deki Din Eğitimi Dersleri İle Türkiye deki Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinin Diğer Dersler İle İlişkisinin Karşılaştırılması SONUÇ ve ÖNERİLER KAYNAKÇA EKLER Ek-1: Londra Merton Bölgesi Din Eğitimi Uzlaşmalı Çerçeve Müfredat Programı Ek-2: Türkiye Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 Ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı ÖZET ABSTRACT vii

12 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Eğitim ve Öğretim arasındaki farklılıklar Tablo 2: İngiltere Din Eğitimi (RE) ders yılı-ders yaşı-ders süresi Tablo 3: İngiltere Ulusal Programda Belirtilen Değerler Tablo 4: İngiltere Din Eğitimi Beceri ve Öğrenme Süreci Tablosu Tablo 5: İngiltere Din Eğitiminde Tutumlar Tablosu Tablo 6: İngitere Din Eğitimi Seviyelere Göre Öğrenme Alanları Tablo 7. İngiltere Din Eğitimi Sistemi Giriş ve Temel Seviye 1,Ünite Çalışma Takvimi ve Örnek Müfredat Programı Tablo 8: İngiltere Din Eğitimi Sistemi Giriş ve Temel Seviye 2, Ünite Çalışma Takvimi ve Örnek Müfredat Programı Tablo 9: İngiltere Din Eğitimi Sistemi Giriş ve Temel Seviye 3,Ünite Çalışma Takvimi ve Örnek Müfredat Programı Tablo 10: İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) öğretim programı amaçları Tablo 11: İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinde Öğrencilere Verilecek Kavramlar Tablo 12: İlk ve Ortaokul Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 Ve 8. Sınıflar) Öğretim Program Tablo 13: Bloom un Taksonomisine göre Bilişsel Öğrenme Alanı Süreci Tablo 14: Orijinal Taksonomide Bilişsel Alanın Yapısı Tablo 15: Bloom Taksonomisindeki Değişiklikler tablosu Tablo 16: Revize Edilmiş Taksonominin Bilişsel Süreç Boyutunun Yapısı Tablo 17: Bloom un Güncellenmiş Taksonomisine göre İngiliz Din Eğitimi hedefleri tablosu Tablo 18: Bloom un Güncellenmiş Taksonomisine göre Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders hedefleri tablosu Tablo 19: İngiliz Din Eğitimi Çerçeve Müfredat Programı içerisinde yer alan hedefler Tablo 20: İngiltere Din Eğitimi Sistemi Örnek Kazanımlar Tablosu Tablo 21: İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin amaçları viii

13 Tablo 22: Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin öğrenme alanına göre kazanımlar tablosu Tablo 23: İngiltere Din Eğitimi Dersi öğrenme alanları Tablo 24: İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğrenme Alanları Tablo 25: İngiliz Din Eğitimi Dersi Çerçeve Müfredat Programında beceriler Tablo 26: İngiliz Din Eğitimi Çerçeve Müfredat Programında Yer alan Bazı Değerler Tablo 27: İngiliz Din Eğitimi Dersi Dil Becerisine Katkı tablosu Tablo 28: Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı Kazanımları İle 4 Ara Disiplinler ile ilişkisi ix

14 GİRİŞ 1. ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ Din, insanlığın varlığından beri evrensel ve köklü bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsanı muhatap alan ve insanın varlığıyla anlam kazanan din; insanlığın vazgeçilmez bir gerçeği olması sebebiyle de bundan böyle de varlığını devam ettirecektir. Tarihin hangi devresine bakılırsa bakılsın, dinsiz bir toplum görülmemektedir. İnsanlık tarihinin her döneminde din, canlılığını korumuş ve insan hayatının ayrılmaz bir vasfı olma özelliğini sürdürmüştür. Bunun da temel sebebi, insanın dine karşı olumlu eğiliminin olması, başka bir ifadeyle dini duygunun, fıtri (doğuştan gelen) bir özellik olarak insanın kendi öz varlığı hakkındaki şuur ile birlikte ortaya çıkması, bu şuur ile birlikte gelişmesidir. Dinin, değişik bakış açılarına göre pek çok tanımı yapılmıştır. İlahiyatçılar, filozoflar, sosyal bilimciler tarafında yapılan değişik tanımların üzerinde şimdiye kadar bir görüş birliğine ulaşılmış değildir. Antropolog Geertz, dinin sosyal ve sübjektif kutuplarını göz önünde bulundurarak şöyle bir tanım vermektedir: Din, varoluş konusunda genel mahiyette kavramlar dile getiren ve insanlarda güçlü, derin ve kalıcı motivasyonlar ve ruhi eğilimler uyandıracak tarzda etkide bulunan bir semboller sistemidir. Dile getirdiği kavrama öyle bir gerçeklik özelliği sağlar ki, bunların etkisiyle yaşanan motivasyonlar ve ruhi eğilimler ancak gerçeğe dayanmakta gözükürler. 1 1 Geertz,Cl., La religion comme systeme culturel Essais d Anthropologie Religiuse, Gallimard edt, Paris-1972 s. 23. Naklen Hayati Hökelekli, Din Psikolojisi, TDV Yayınları, Ankara, 2005 s. 69

15 İnsan, yapısı itibariyle dine muhtaçtır. Çünkü insan, ruh ve bedenden ibarettir. Bedeni ihtiyaçları karşılamak nasıl hayatın bir gereği ise, manevi varlığın devamı da ruhi ihtiyaçlarının karşılanmasına bağlıdır. Onun bu ihtiyaçlarını karşılayan en köklü müessese ise dindir. İnsanın, yüce bir kudretin mevcudiyetini kabul edip ona yönelmesi, dua ve niyaz ile ona sığınması, doğuştan getirdiği sığınma, güvenme ve bağlanma duygularının en güzel karşılığıdır. Bu güvenme, sığınma ve bağlanma duyguları insanda öylesine köklüdür ki; tarih boyunca bütün insanlar şu veya bu şekilde bir kişi, nesne veya varlığa kutsallık ve yücelik nispet edip bağlanmışlardır. Kendisine yönlenecek, sığınılacak en mükemmel varlık ise şüphesiz kâinatın yaratıcısı olan Allah'tır. Çeşitli dinlerde farklı isimlerle anılan, çeşitli şekillerde tasvir edilen yüce kudret veya kutsal varlıkların özünde bu inanç yatmaktadır. İnsan daima kendisini yenileyerek veya yeniden inşa etmek suretiyle toplum içerisindeki güncel varlığını sürdürebilmektedir. Bu ise, hür iradesi, aklı ve aldığı eğitimi ile mümkün olabilmektedir. Bu üç unsur dışında hiç şüphesiz insanın hayattaki varlığı için gerekli birçok değişken sayabilmek mümkündür. Ancak; Eğitim ve Öğretim faaliyetleri ve süreçleri insanlara kendilerini geliştirme fırsatı sunan en önemli etkinliktir. Burada Eğitim nedir? sorusuna cevap vermek gereklidir. Eğitim; bireyin davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla planlı ve kasıtlı olarak istendik değişiklikler meydana getirme sürecidir.2 Bu değişme bireyin yeni bir davranış dizisi kazanması biçiminde olabileceği gibi, önceden sahip olduğu istenmeyen nitelikteki davranışlarını terk etmesi biçiminde de olabilir. Eğitim faaliyetlerini planlama ve uygulama işi insanların içinde yaşadıkları zamanın hayat, toplum ve insan anlayışları çerçevesinde yürütülmek durumundadır. 2 Selahattin.Ertürk, Eğitimde Program Geliştirme. Yelkentepe Yayınları, Ankara, 1972, s.12 2

16 Anlayışlar, hayata ve insana bakışlar ve yaşam şartları değişince, bunları hayatta gerçekleştirme çabası olarak görebileceğimiz eğitim ve öğretim anlayışlarında, yöntemlerinde ve araç-gereçlerinde de değişimlerin olması kaçınılmazdır. Eğitim, fertlerin, çevresinde olan durumlara ve değişmelere uyum sağlayabilmeleri için, insanlara yeni davranışlar kazandırmakla yükümlüdür. İnsanları, hem çevrelerine uyum sağlayabilecek, hem de çevrede istenilen değişmeleri tanzim edebilecek kapasiteye ulaştırmak, eğitimin görevi olunca, insanın çevresinde ve hayatında değişen her şeye paralel olarak eğitimin hızlı bir yenileşme süreci içinde olması zorunluluk halini almaktadır. Çünkü yarının problemlerini dünün formülleri ile çözmek çoğu zaman mümkün değildir. 3 İnsanın bilgi ve toplumla ilişkisindeki değişimi, onun niteliklerinin değişmesine neden olmuştur ve olmaktadır. 4 Değişen toplumlar artık; plan yapan, karar veren ve sürekli artarak önüne gelen veri setlerini yorumlayan, çıkarımda bulunan, çıkarımları üstüne yeni bilgiler inşa edebilen, sosyal ve teknik sorunlar için düşünen bireylere ihtiyaç duymaktadır. Zira bilgi çağı bu tür bireylerden oluşan toplumlara yaşam hakkı tanımaktadır. 5 Eğitim; bağımsız bir toplum ve ulusu oluşturacak, bireysel moral düzeyi yüksek, sağlıklı bireylerin yetiştirilmesiyle hem bireysel hem de evrensel bir kültüre sahip, zengin bir toplumu yetiştirmeyi amaçlar. Eğitimdeki tüm yenileşme ve gelişme girişimleri, toplumun her kesiminin ilgi alanına girmektedir. Eğitim, toplumda değişmelerden sorumlu olması nedeniyle değişime diğer sistemlerden önce uyum sağlamak durumundadır. Bir ülkenin refah ve mutluluğu; o ülke insanlarının 3 İsa, Halis,Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Mikro Yayınları. Konya 2001, s. 2 4 Cevat, Alkan Cevat.Eğitim Teknolojisi, 6. Baskı, Anı Yayınları, Ankara, 1998, s. 1 5 Yavuz,Akpınar.Bilgisayar destekli Öğretim ve Uygulamalar, Anı Yayınları, Ankara, 1999, s. 2 3

17 nitelikli ve sürekli bir eğitim almaları ve bununla kazandıkları bilgi, beceri ile ekonomik büyümeye yapabilecekleri katma değere bağlıdır. Bunun için, sosyoekonomik gelişmenin en önemli itici gücü ve verimlilik artışının en önemli unsuru, toplumun eğitim düzeyidir. 6 Eğitim nedir? sorusuna sadece birkaç cevabını verebildiğimiz eğitim kavramları ve yaklaşımları üzerinde yapılan çalışmalar son dönemlerde ağırlık kazanmıştır. Günümüz eğitim sistemlerine genelde ve özelde birçok görev yüklenmiştir. Yüklenen bu görevlerin başında; bireyleri ve toplumları hazırlama, biçimlendirme, yönlendirme, değiştirme, yenileştirme, geliştirme ve yetkinleştirme de en başta gelmektedir. Bir eğitimin vazgeçilmez boyutları, beden ve sağlık eğitimi olmak üzere, bilim eğitimi, teknik eğitimi, sanat eğitimi ve yaşamın neredeyse tüm unsurlarına etki eden bireyin mensup olduğu veya mensup olmadığı dinin eğitimidir. Bu noktada Din Eğitimi diğer eğitim türlerine göre daha fazla alana etki etmektedir. Eğitimin birçok tanımı olduğu gibi, din eğitiminin de birden fazla tanımı mümkündür. Din eğitimi, bireyin dini davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme denemeleri sürecidir. 7 Ferdin çeşitli terbiye edici vasıtalar ile ruhen ve manen geliştirmek suretiyle, Allah ın buyruklarına boyun eğecek hale getirilmesi ve bununla ilgili gerekli bilgileri öğrenmesi ve özümsemesi8 gibi daha birçok şekliyle din eğitimi kavramını tanımlayabiliriz. 6 Figen.,Ereş, (2005) Türkiye' de Eğitimin Sosyal Faydaları: Türkiye-AB Karşılaştırması. Milli Eğitim Dergisi, Yıl 33, S Cemal Tosun, Din Eğitimi Bilimine Giriş, PegemA Yayınları Ankara 2010 s.23 8 Kerim,Yavuz. Günümüzde Din Eğitimi. Ç. Ü. İlahiyat Fak., Yay.Adana 1988 s.52 4

18 Yine ülkemizde, ilk defa Din eğitimini bilimsel disiplin olarak ele alan Prof. Dr. Beyza Bilgin, din eğitimini şöyle tanımlamaktadır: Din Eğitimi teoride ilahiyatın bir yan disiplini olarak düşünülebileceği gibi, eğitimin yan disiplini olarak da düşünülebilir. Ayrıca o, hayatın bütünü ile ilgilenen çok boyutlu bir problem alanı olarak da düşünülebilir. Pratikte ise Din Eğitimi, bir okul görevi olarak düşünülebileceği gibi, bir aile görevi olarak, bir cami görevi ve cemaat etkileşimi olarak da düşünülebilir. 9 Din Eğitiminin, her yeni gün yeni bir tartışma yarattığı bir çağda, ilköğretimin ilk sınıflarından başlayarak öğrencilerimizin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerine olan ilgisini artırmak ve güçlü bir Din Eğitimi ve Öğretimi vermek gerekmektedir. Çağımız bilgi ve araştırma çağı olduğu için Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersleri ile diğer dersler arasında bağlantı kurulmalı, bilgilerin aktarılması kolaylaştırılmalı ve bilgisayara yani eğitim teknolojilerine dayalı olmalı ve her türlü araç-gereçten istifade edilmelidir. Bir yanda bilim, teknik ve ekonomideki hızlı gelişmeler, diğer yanda sosyal ve kültürel etkileşimler, günümüzde Din Eğitimine ilişkin tüm boyutların (Din eğitimi öğretimi program içeriği, öğretmen nitelikleri, öğretim yöntemleri, öğrenci kaynakları ile toplumların değişen din algılarının bireylerdeki yansımaları) yeniden ele alınmasını ve gerekli düzeltmelerle, uygun modellerin oluşturulmasını zorunlu kılmaktadır. Bilimsel temellere ve kanıtlanmış gerekçelere dayalı, sağlıklı bir Din Öğretimi Programının sahip olduğu amaçların (hedefler) ve bireyde oluşturduğu kazanımların belirlenmesi, din derslerinin, amacına ulaşmasında önemli bir etkendir. Bu bağlamda tüm eğitim alanlarında olduğu gibi Din Eğitimi ve Öğretimi alanında 9 Beyza,Bilgin,. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi, Ankara Üniversitesi Basımevi,Ankara 1988 s.27 5

19 da, program araştırma-geliştirme çalışmaları içinde içerik merkezi bir öneme sahiptir. Bu araştırmanın Din Eğitimi ve Öğretimi programlarının içeriklerinin karşılaştırılarak, böylece sağlıklı bir program, içerik belirleme sürecine ön bilgi verecek Din Kül. Ve Ahl. Bil. Öğretim programına katkıda bulunabileceğine inanılmaktadır. Din eğitimi ve öğretimine dair yapılan planlama ve uygulamalar ülkeden ülkeye, kurumdan kuruma ve dönemden döneme değişiklikler göstermektedir. Din eğitiminin geçmişten bugüne doğru bazen hızlı, bazen yavaş ama sürekli bir gelişme gösterdiği gözlemlenmektedir. Bu olgu Türkiye de Din eğitimi için de geçerlidir. Sürekli yeniliklere açık olan eğitim sistemi, gelişmiş batı ülkelerinde toplumun ve bireyin ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte olmasına özen gösterilmiştir. Birçok Avrupa Birliği Ülkesi içerisinde bireyin ihtiyaçlarına en üst düzeyde cevap veren ülkelerden biri de İngiltere dir. İngiltere, nüfusun %99 u okur-yazar olma özelliğine sahip, Cambridge ve Oxford gibi çok köklü ve ünlü üniversitelerin bulunduğu, eğitimi endüstri haline getirmiş bir ülkedir. Dünyanın farklı bölgelerinden öğrenciler eğitim görmek için bu ülkeye gelmektedir. Özellikle İngilizce öğretimi önemli bir ekonomik sektör haline gelmiştir. Eğitim sistemi içerisinde din eğitiminin resmi okullardaki varlığı, resmi bir temele bağlanmamış, ancak Din Eğitimi okullardaki varlığını sürekli korumuştur Eğitim Yasası ile din eğitiminin devlet ve kilise okullarında zorunlu hale gelmesi sağlanmış, 1994 yılında yayınlanan eğitim yönetmeliği ile de Din Eğitimi nin (din dersleri) toplam derslerin %5 i oranında olması kararı alınmıştır. Program geliştirme sürecine katkı sağlayacağını düşündüğümüz bu çalışmamızda şu sorulara cevap aranmıştır: İngiltere'de Devlet Okullarında 6

20 Okutulan Din Eğitimi (Re) Dersi İle Türkiye de Devlet Okullarında Okutulan Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersinin (4-8) Öğretim Programlarının benzer yönleri var mıdır? Varsa bu benzerlikler nelerdir? Yine farklı yönleri var mıdır? Varsa nelerdir? 2. TEZİN AMACI VE ÖNEMİ Araştırmanın amacı ve önemi: Türkiye Cumhuriyeti nin, özellikle ilk yıllarında, eğitim bir yenileşme aracı olarak görülmüş ve toplumsal değişim eğitim aracılığıyla gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Medreseler gibi köklü Eğitim kurumlarına sahip, Osmanlı Devletinin yıkılmasının ardından, Yeni Cumhuriyet, Tevhid-i Tedrisat kanunuyla beraber yeni eğitim kurumlarını ve yeni eğitim uygulamalarını hayata geçirmiştir. Bu uygulamalardan biri de din dersleridir. Din eğitimi, eğitim sistemindeki varlığıyla, Osmanlı Devleti nin son yıllarından beri, Cumhuriyetin kuruluşunun 90. yılında dahi eğitim sisteminin belki de en çok tartışılan alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Sistem içerisindeki zorunlu varlığının tartışmaları, din derslerinin amaçları, yöntem ve teknikleri üzerine yapılan çalışmaları ve gelişmeleri gölgelemiştir. Türkiye de 20.yüzyıldan bu yana uygarlığın, gerek toplumsal gerekse bilimsel açıdan son derece hızlı bir değişim sürecine girdiği ve bu hızın katlanarak arttığı eğitim programları, bu hızlı değişimden gerekli payı almıştır. Ne var ki, bu değişikler bazen konu bazında, bazen ders bazında, hatta bazen sistem bazında olmuştur. Bu çerçevede Türkiye de Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin 2002 programındaki ana yapıya bağlı kalınmış, hedefler ve kazanılması beklenen davranışlar 2006 yılında yeniden düzenlenerek, amaçlar ve kazanımlar haline 7

21 getirilmiştir. Tüm yıl boyunca uygulanan etkinlikler ile öğrencilerin bu amaç ve kazanımları edinmesi hedeflenmektedir. Amaç ve kazanımlar eğitimcinin günlük planlarını hazırlarken bir dayanak oluşturmakta; eğitimciyi yönlendirmektedir. Bu sayede tüm gelişim alanlarına yönelik amaç ve kazanımlara program içinde dengeli bir şekilde yer verilmektedir Eğitim Öğretim yılı Öğretim programlarıyla, eğitim sistemimizin bir kavramı haline gelen kazanımlar bölümü, eğitim sisteminin bir ürünü olarak ifade edilebilmektedir. Eğitim ve Öğretim faaliyetleri sonucunda öğrencide oluşan kazanımlar, şüphesiz ki Eğitim ve Öğretim sürecinin en önemli öğelerinden biridir. Bu çalışmamızda karşılaştırmalı eğitim kapsamında İngiltere'de Devlet Okullarında Okutulan Din Eğitimi (Re) Dersi İle Türkiye de Devlet Okullarında Okutulan Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersinin (4-8) Öğretim Programlarının Karşılaştırılması adlı çalışmamızda programlarının benzer ve farklı yönlerini bulmayı amaçlanmaktayız. Türkiye de Din Eğitimi Programları ile ilgili birçok araştırma yapılmaktadır. Bunlardan birçoğu, din eğitimi program geliştirme çalışmalarına katkı sağlayabilecek niteliktedir. Ancak, eğitim literatüründe henüz yeni olan kazanımlar kavramıyla ilgili çalışmalar son derecede sınırlı olduğu gibi, uluslararası karşılaştırmalı din eğitimi bilimi araştırması örneği de azdır. Bu yüksek lisans araştırması, bu alana yapacağı katkıdan dolayı önemlidir. Bu araştırma, iki köklü din eğitimi geleneğine sahip İngiltere ve Türkiye deki temel eğitim kurumlarında okutulan Religious Education (RE) ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programlarının incelenerek, ortaya çıkan farklılıkları görmek ve İngiltere gibi gelişmiş bir teknolojik donanıma ve yazılı kaynağa sahip bir kültürün Din Eğitimi programını tanıyarak 8

22 fikirler ve çözümler önermesi bakımından önem taşımaktadır. Ayrıca, bu çalışma, Türkiye de ve İngiltere de Din Eğitimi nin tarihi gelişiminin belirlenmesi, bugünkü durumun tespit edilmesi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin daha verimli olması konusundaki etkenlerin altının çizilmesi ve müfredatta yapılan değişikliklerin saptanıp, İngiltere deki Religious Educaiton (RE) ile karşılaştırılması açısından önem taşımaktadır. Bu karşılaştırmalar sonucunda, orta öğretim kurumlarında okutulan derslerin müfredatlarındaki eksiklikler tespit edilecek ve yeni öneriler sunulacaktır. 3. KAVRAMLAR VE TANIMLAR 3.1. Program Belirli şartlara ve düzene göre yapılması öngörülen işlemlerin bütünü, izlence veya yapılacak bir işin bölümlerini, bölümlerin sırasını ve zamanını gösteren tasarı 10 şeklinde Türk Dil Kurumu sözlüğünde tanımlanan program kavramı, eğitim terimi olarak, okullarda her yıl hazırlanan konuların sınıflanması, kullanılacak metotların belirtilmesi ve konuların ders olarak işleneceği zamana yayılması şeklinde bir taslak anlamı vardır. Günlük hayatta birçok yerde karşımıza çıkan program kavramı eğitim sisteminde iki türü karşımıza çıkmaktadır. Bu iki kavram eğitim ve öğretim programı olarak ifade edilmektedir. 3.2 Eğitim Programı Eğitim programı, tüm programları kapsayacak nitelikte geniş ve kapsamlı olmasıyla beraber, eğitim programının birçok tanımını yapmak da mümkündür. 10 Türk Dil Kurumu Sözlüğü, 9

23 Bunlar için en çok yararlanılan tanım Varış ın yapmış olduğu tanımdır. Eğitim Programı; çocuklar, gençler ve yetişkinler için Milli Eğitim in amaçlarını gerçekleştirmeye dönük tüm faaliyetlerini içeren programdır. 11 Eğitim programını, bir eğitim kurumunda yapılacak eğitim ve öğretim etkinliklerini düzenleyen bir belge olarak da düşünmek mümkündür. Eğitim programları, öğretim programını içine almaktadır. 3.3 Öğretim Programı Eğitim programlarına göre daha dar bir alanı kapsayan Öğretim programı ise, bir disiplin içerisindeki okutulacak konuları, bunların amaçlarını, kaç saat okutulacaklarını, öğretim metot ve tekniklerini gösteren bir belgedir. İlköğretim ve lise programlarını, öğretim programı olarak anlamamız mümkündür. Bir başka tanımla; Okulda ya da okul dışında bireye kazandırılması planlanan bir dersin öğretimiyle ilgili tüm etkinlikleri kapsayan yaşantılar düzeneğidir. 12 Öğretim programını, eğitim programının bir alt kademesi olarak söylenebilir. Tablo 1 de farkları görebiliriz. Tablo 1. Eğitim ve Öğretim arasındaki farklılıklar Eğitim Programı (Ne?) Sorusuna cevap arar. Programlama ve Planlama sürecidir. Öğrenme yaşantılarıdır. Öğretim Programı (Nasıl) sorusuna odaklanır. Yöntemle ilgilenir. Stratejilere, Yöntemlere ve Öğretmen niteliklerine odaklanır. Kılavuz ve Plandır. Uygulamadır. 11 Fatma.,Varış, Eğitimde Program Geliştirme: Teori ve Teknikler,A.Ü.Basımevi,1981 s Özcan,.Demirel,.Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme, PegemA Yayınları, 7. bs., Ankara, 2004 s.6 10

24 3.4. Amaç (Hedef) Amaç, eğitim ve eğitimi oluşturan unsurlardan birisidir. Çünkü öğretim amaçlı bir çalışmadır ve her çalışmanın da amacı vardır. Amaç kelime olarak erişilmek istenen sonuçtur. Eğitimde amaç da, öğretimin amaçlarını gerçekleştirmek ve istenilen hedefe kavuşmaktır. Öğretimde amaç ise öğrenci davranışlarında meydana gelmesi beklenen değişikliği gerçekleştirmektir. Öğretimin amacı daha kısa ve sınırlıdır. Eğitimin amacı uzun süreli ve kapsamlıdır. Eğitimin amacı içinde birçok öğretim amacı bulunabilir. Eğitimin ve öğretimin amaçları birbirlerini tamamlayan faaliyetler olarak da tanımlayabiliriz Kazanım 2006 yılında Türk Milli Eğitim programında yapılan değişikliklerle, Kazanılması gereken davranışların yerini alan kazanım kavramı, Öğrenim çıktısı olarak ta ifade edilebilmektedir. Öğrencilerin aktarılan her ünitede ve o üniteyi öğrenirken geçirmeleri gereken süreci ifade eden adımlar olarak tanımlamaktadır. 4. ARAŞTIRMANIN VARSAYIMLARI 1. İngiltere'de Devlet Okullarında Okutulan Din Eğitimi (Re) Dersi İle Türkiye de Devlet Okullarında Okutulan Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersinin (4-8) Öğretim Programlarının benzer yönleri vardır. 2. Bu iki ders öğretim programı incelendiğinde Türkiye deki Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programı ve program geliştirme sürecine katkı sağlayacak farklı boyutları bulunmaktadır. 11