KİRLENMİŞ SAHA ETÜT TEKNİK REHBERİ UYGULAMA DEĞERLENDİRMESİ: SAHA ÖRNEKLEME VE ANALİZ PLANININ OLUŞTURULMASI VE DEĞERLENDİRMESİ

Transkript

1 KİRLENMİŞ SAHA ETÜT TEKNİK REHBERİ UYGULAMA DEĞERLENDİRMESİ: SAHA ÖRNEKLEME VE ANALİZ PLANININ OLUŞTURULMASI VE DEĞERLENDİRMESİ Prof. Dr. Cem AVCI- Boğaziçi Üniversitesi

2 SAHA ÖRNEKLEME VE ANALİZ PLANI TANIMI Kirlendiğinden şüphe edilen sahaların tüm örnekleme ve analiz çalışmaları belirli bir plan çerçevesinde yürütülmesi SÖAP hazırlanmalı ve rapor halinde Komisyon a sunulmalıdır. SÖAP ın Komisyon tarafından onaylanmasından sonra örnekleme çalışmaları gerçekleştirilmelidir. BAD : Birinci aşama değerlendirme İAD : İkinci aşama değerlendirme JKSD : Jenerik kirletici sınır değeri KGP : Kirlilik gösterge parametreleri HKSK : Hedef Kirletici Saha Konsantrasyonu KSM : Kavramsal Saha Modeli ÖD : Sahada ölçülen kirlilik gösterge parametresi konsantrasyonu ölçüm değeri RD : Referans değeri SÖAP : Saha örnekleme ve analiz planı TKKY : Noktasal kaynaklı toprak kirliliğinin kontrolü yönetmeliği

3 SÖAP KAPSAMI ANA BAŞLIKLAR Örneklemenin amacı tanımı: BAD kirletici karakterizasyonu için kirletici maddeden doğrudan örnek alınması, BAD için faaliyete özel KGP ve RD ölçümleri, toprak özelliklerinin belirlenmesi, İAD HKSK larının belirlenmesi Kavramsal saha modeli (KSM) Ölçüm parametreleri (ilgili KGP, ÖD, RD, HKSK parametreleri) ve varsa daha önceki çalışmalarda elde edilmiş olan ve ilgili parametreye ait ölçüm sonuçları Örnekleme yaklaşımı Örnekleme yerlerinin ve sayılarının belirlenmesi, Örnekleme noktalarının yeterliliğinin genel olarak değerlendirilmesi. Ek sondaj deliği açma gerekliliğinin değerlendirilmesi. Örnekleme metodu (örneklerin nasıl alınacağı, hangi aletlerin kullanılacağı ve nasıl saklanacağı ile ilgili bilgiler, örnek etiketlemede izlenen yöntemler, örnekleme yapılacak aletlerin nasıl temizlendiğinin bildirilmesi)

4 MUHTELİF NUMUNE ALMA GRİD ÖRNEKLERİ

5

6 VAKA ANALİZİ 1: ESKİ ARABA BAKIM TESİSİ SAHA İNCELEMESİ Eskiden otomotiv bakım tesisi olarak kullanılan bir saha yıkılıp bir otel işletmesi olarak kullanılması planlanmıştır. Buna göre saha kirliliği incelemesi ve buna göre kirlilik varsa sahaya yönelik kirlilik seviyeleri tespit çalışması yapılması gerekir

7 VAKA 1 ANALİZİ: ESKİ ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETME SAHASININ OTEL TESİSİNE DÖNÜŞÜMÜ

8 VAKA 2 ANALİZİ: AKARYAKIT İSTASYONU İŞLETME YENİLENMESİ BAD-İAD SAHA İNCELEME KRİTERLERİ Akaryakı istasyonları anlaşmaları bittiğinde tedarikçi ils sözleşmesi bitebiliyor.bu durumlarda yeni tedarıkçi toprak ve yeratlı su kalitesi incelemesi isteyebilir. Tesisat değişimi de söz olması ile beraber sahanın mevcut yapısında çok değişiklil söz konusu olmuyor. (dolgu, beton yüzeyi gibi). Saha etüdü kısıtlı alanlarda yapılması söz konusudur

9 ÖRNEKLEME PLANI OLUŞTURULMASI YÜZEY TOPRAĞINDAN ÖRNEKLEME YAPILMASI BAD KGP Ölçümleri - Kirliliğin gözle görülebildiği ve sınırlarının belirlenebildiği durumlarda yüzey toprağından örnekleme BAD KGP ölçümleri - Kirliliğin gözle görülemediği ve sınırlarının belirlenemediği durumlarda yüzey toprağından örnekleme İAD için Yüzey Toprağından Örnekleme YÜZEY ALTI TOPRAĞINDAN ÖRNEKLEME YAPILMASI Yüzey toprağındaki kirliliğin gözle görülebildiği ve sınırlarının belirlenebildiği veya toprak altındaki kaynağın (örneğin yeraltı deposu, tankı) yerinin bilindiği durumlar için yüzey altı toprağı derinliğinden örnekleme Kirliliğin gözle görülemediği ve sınırlarının belirlenemediği durumlarda yüzey altı toprağından örnekleme YERALTI SULARINDAN ÖRNEKLEME YAPILMASI

10 YÜZEY TOPRAĞI TANIMI VE ÖLÇÜM NEDENİ Yüzey toprağındaki kirlilik ölçümleri, kirlenmenin toprakta çıplak gözle görülebildiği, yüzey toprağının hafriyata ve benzeri işlemlere tabi tutularak tahrip edilmediği veya sonradan gelen herhangi bir dolgu malzemesiyle kaplanmadığı toprak yüzeyinin ilk 0 ile 5 cm lik kısmından alınan örneklere tekabül eder. Not: Bazen tesislerin inşaatından dolayı dışarıdan getirilen dolgu malzemesi kirli olabilir. Bundan dolayı dolgu da test edilmelidir Yüzey toprağı örneklemesi esas itibariyle BAD de kirlilik şüphesinin gerçekçi olup olmadığının belirlenmesine yönelik KGP ölçümlerinin gerçekleştirilmesi ile İAD de uçucu gazların veya üst toprak katmanından havalanan uçucu tozun solunması ve toprağın deri ile teması/yenmesi gibi maruziyet yolları nedeniyle oluşacak insan sağlığı risklerinin değerlendirilmesi için yapılır Not: BAD Yüzey toprak analizi: Yüzeyde bir kirlilik olmuş mu ve bunun boyutunu tespit etmeye çalışmakta Kirlilik varsa boyutu RD nin üstünde mi ve Jenerik değerler ile karşılaştırılması

11 YÜZEY TOPRAĞINDAN ÖRNEKLEME YAPILMASI BAD KGP Ölçümleri: Kirliliğin gözle görülebildiği ve sınırlarının belirlenebildiği durumlarda yüzey toprağından örnekleme Kirliliğin toprak yüzeyinde gözle görülebildiği ve kirlenmiş alanın sınırlarının belirlenebildiği durumlarda, kirliliğin olduğu bölgede odaklanmış örnekleme uygulanır. Not: Kirletici iz bırakıyorsa yaklaşım olumlu. İz bırakmıyorsa PID ölçümleri işe yarayabilir. Yoksa odaklanmış örnekleme yaklaşımı Kabul görmeyebilir. KSM çok iyi olursa Kabul edilebilir. Bu örneklemede, kirlendiği bilinen veya faaliyetler kapsamında nerede olduğu büyük oranda tahmin edilebilen her bir alandan en az 3 adet örnek alınır. Bu noktalar belirlenemiyorsa örnek sayısı arttırılmalıdır. Alınan örneklerden elde edilen en yüksek konsantrasyon değeri, ilgili KGP için TKKY Ek 9 da verilen maksimum ölçüm değeri (ÖD maks ) olarak kabul edilir. Not: Toprağın tabii olarak kimyasal istatistiksel değişimleri yanlış değerlere neden olabilir.

12 YÜZEY TOPRAĞINDAN ÖRNEKLEME YAPILMASI BAD KGP Ölçümleri: Kirliliğin gözle görülebildiği ve sınırlarının belirlenebildiği durumlarda yüzey toprağından örnekleme ve değerlendirme Referans Değerden Sapma Sahada ölçülen değer(ler)in, referans değer(ler) ile karşılaştırılması yapılır ve referans değerden sapma düzeyine bakılır. Sapma düzeyi, sahanın, herhangi bir noktasal kaynaklı faaliyet nedeniyle etkilenip etkilenmediğini belirlemede ve dolayısıyla, izlenecek yolu işaret etmekte kullanılır.

13 1. Yukarıdaki saha ölçümleri istatiskel açıdan incelenince Normal Dağılım olduğunu gösteriyor (Shapiro-Wilk Testi doğrultusunda) 2. En yüksek değer mg/kg) Kabul edilebilir bir değer olduğu tespit ediliyor (Grubs İstatistikel Tes) 3. Mevcut yönetmeliği dürümunda RD değerleri bu değerlerin içinde alınırsa saha otomatik olarak İAD ye düşebiliyor. Kısacası toprağın içindeki istatistiksel dağılım yanlış olarak IAD veya temizliği (sapma oranı>25 olursa)

14 Sample Number Nickel mg/kg

15 YÜZEY TOPRAĞINDAN ÖRNEKLEME YAPILMASI BAD KGP Ölçümleri: Kirliliğin gözle görülemediği ve sınırlarının belirlenemediği durumlarda yüzey toprağından örnekleme G=R/ N=A/G 2 değerleri hesaplanır. G = örnekleme için kullanılacak gridin uzunluğu (m) R = örnekleme ile bulunmaya çalışılan olası yoğun kirlilik bölgesinin (YKB - hotspot) olası en küçük dairesel yarıçapı (m) =YKB nin bulunamamasının kabul edilebilirlik olasılığına bağlı katsayı (örneğin örnekleme sırasında %95 lik güven sınırı ile YKB ye rastlama olasılığı için =0.05) N = alınması gereken örnek sayısı A = örnekleme yapılacak inceleme alanının toplam büyüklüğüdür (m 2 ). Teknik rehaberde 500 m2 alanda 31 numune alınması gerektiği ortaya çıktmıştı (95% güven sınırı). Since grid spacing must be small to have a high probability of finding small hot spots, the cost of sampling and analyses can be high.

16 VAKA ANALİZİ 1: ESKİ ARABA BAKIM TESİSİ SAHA İNCELEMESİ Odaklı toprak numune yaklaşımına gidilmiştir. Bunun başlıca nedeni KSM nin iyi bir şekilde anlaşıldığı görülmştür Araştırma çukurları Sondaj kuyuları CPT, oger, hava rotari Toprak gazı Gözlem kuyuları geçici, sabit, bayler pompa

17 VAKA ANALİZİ 1: ESKİ ARABA BAKIM TESİSİ SAHA İNCELEMESİ Yeraltı katmanlarında Yarı uçucu organic bileşenler tespit edildi Organik buhar olmuşmuyor. Sahada binaların içine sızacak seviyede kirlilik tespit edilmedi Yeraltı su katmanında uçucu organic bileşimler tespit edilmiş Sahada ve civarında içme suyu kullanımı planlaması yok, sulama ile ilgili bir planlama yok. Binaların içine sızabilecek gazın döşeme altına yerleştırılecek pasif havalandırma sistemi ile korunması planlanmıştır. Mevcut toprak kitlesinin hafredilmesi ve nakledilmesine gerek görülmedi. Saha yüzeyi kaplama olmasından dolayı yağmur suyunun toprak ile teması olmaması kirlenmiş toprağın yeraltı su katmanına etkisinin olmayacağına kanaat getirilmiş

18 VAKA ANALİZİ 1: ESKİ ARABA BAKIM TESİSİ SAHA İNCELEMESİ İki sondaj kuyusundan alınan toprak analizinde Kabul sınırlarının üzerinde arsenic tespit edilmiştir Yuzey toprakları hafredilip sahadan uzaklaştırılmıştır. Gerekli toprak numuneleri alındı ve temiz katmanların varlığı tespit edildi maintenance of these controls

19 VAKA 2 ANALİZİ: AKARYAKIT İSTASYONU İŞLETME YENİLEMELERİNDA TTKY UYGUN BAD-İAD SAHA ETÜDÜ Eşit aralıklı numune gridine gerek olmayabilir Olası kirletici kaynaklarının yatay ve dikey yönde numune alınması PID ile ölçümler önemli bilgi RD önemi az olabilir Direk Risk Analizine yönelik çalışma yapılabilir Saha dışına giden kirlilik varsa problem var algılıyıcaların yakınlığından dolayı KGP : Toplam Hidrakarbon-Uçucu Organik Maddeler -Metal yok RD : Toprakta Hidrokarbonlara bakmaya gerek olmayabilir KSM: Saha beton kaplı Kirletici kaynak tank ve hatlar-potansiyel yerleri belli Genelde dolgu alanı mevcut Algılayıcılar sahaya yakın

20 YERALTI SUYUNDA RD ÖLÇÜMLERİ

21 RD İSTATİSTİKSEL ANALİZ GEREKSİNİMİ 3 senelik (her sene 3 er aylık verinin) değerlendirmesi. Mevsimsel değişimin tespiti için değişken olmayan parametriksiz Kruskal-Wallis testi Mann-Kendall testi ile zamansal değişiminin tespiti

22 KİRLENMİŞ SAHA ETÜT TEKNİK REHBERİ UYGULAMA DEĞERLENDİRMESİ Sonuçlar: BAD ve İAD safhalarında numune alma noktaları KSM ve istatistiksel bazda değerlendirilmelidir Mevcut teknik rehberin saha uygulama planının örnekler ile daha çok geliştirilmesi gerekir Her Şüpheli sahanın inceleme planı ve değerlendirmesi o sahanın işletme, KSM, KGP, RD lerine bağlı olarak yapılmalıdır