AVRASYA BORUHATLARI, ENERJi CUVTNIiGi ve TIJRKiYE

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "AVRASYA BORUHATLARI, ENERJi CUVTNIiGi ve TIJRKiYE"

Transkript

1 Necder PAMiK AVRASYA BORUHATLARI, ENERJi CUVTNIiGi ve TIJRKiYE rtirkive Enerji t';;n;tfl::ilhfffi- Qarrema Grubu GirigiFosil Kaynaklann Onemi Fosil kaynaklar, bugiin oldugu gibi, iiniimiizdeki on yrllarda da, diinya birincil enerji tiretimindeki belirleyici oranlannt koruyacaklardrr. Diinya birincil enerji iiretiminde bu kaynaklarrn 2020 yrhndaki toplam paylannm %88.5 olacalr dngdriilmektedir. Birincil enerji iiretimi iginde petroliin payr %37.9, do$al gazrnkise %28.5 olarak hesaplanmaktadrr.' Oniimiizdeki 20 yrlhk siiregte, diinya birincil enerji talebini n%s}'lik bir biiytme gtisterecefi, ancak talebin bu boyutta gergeklegmesinde asrl etkeni, bagta Asya krtasrndakiler olmak iizere, geliqmekte olan iilkelerin ihtiyaglan oluqturaca[r tahmin edilmektedir. Sanayilegmig iilkelerde beklen en artryo/l}3 iken, geligmekte olan iilkelerde bu oran %100'den fazladr. Tablo-l: Diinya Genel Enerji Tiiketiminde Diineminde Kaynaklann Payr(o/o) t Petrol DoEal Gaz Ktimrtr 26.r Nukleer Di6er 7.{ Kaynak: U. S. Erergt l4fornation Adminbtration, Energ Outbok 20m Tiirkiye'de ise, petrol talebinin, 2l2}'de,miktar olarak 2000'deki kullanrma gcire iki katmdan fazla artmasma kargm, toplam enerji tiiketimigindeki paymm tinemli oranda l ) U.S. Energy Information Adminishation, International Energy Outlook

2 Avraeya Ooruhatlarl Enerii G\venliQi ve TUrkiye azalacafr, dolal gazrnbugiin%15'ler civarrndaolanpaymmise, oniimiizdeki 20 yrl iqinde -toptut ihzs,rituqujugiurtiftifirkedir. Fosil yakrtlurn Vu4Tl-i:t'Enerji ve Tabii fuynufo*'n"f.-h!r (ETKB)'ncayaprlanialep tahminlerine gdre,22020yrhi'in%89'3'tiir' Tablo-2: Tiirkiye Genel Enerji Tii&etirninde 2000'2020 Diineminde KaYnaklann PaY (%) narak hesaplanm Petrol ve dopal gazrn diinyadaki da$rhmrna baktr$rm vda, ozelliklepetrol aqtsmdan' dtinya bilinen iiretilebilir rezervlerinin btiyiik oranda orta Dolu bblgesinde yolunlagttlt gririilmektedir (683.6 milyarvaril, %65.3)J Dofal gazda ise, diinyamn enbiiyirkrezervleri' Rusya Federasyonu topnklanndadrr (48.14 trilyonmere hip, %32,1)' Orta Do[ub<ilgesi de, ieroldeki iadar olmasa da, gazrusrv1err aqnrndan rinemti bir colrafr (bu anlamda da jeostratej ik) afrrhk taqrmakt adtr (52'52milyar metre hip' %35' 0)' Diinyagenelindehulaartanenerjitalebinikarqrlayabilmekvebunabafilro en tinemli kaynaklar arasmdaki yerlerini koruyacak olan petrol ve dolal gaz temini agrsmdan, belli btilgeler ve iilkeier; arz bolgeleri (ya da iilkeleri), taqma giizergahr tizerindeki tilkeler (biilgeler) ya da biiytik tiiketim tilke (btitgeleri) olarak' farkh stratejik a[rrlrklar tagryacaklardr. n"g* igin diinya petrol aranda en iinemli konumda olan iran (Basra) Kiirfezi,20 yrt sonrl da yagamsal ve jeostratejik tinem arzeden bir konumda of.rar, ancak dtinyadaki difer iilke ve biilgeler de, ilnemlerini giderek arttuacaklardu' Dopalgaz,fosit ve difer yafitlar arasmda, payn iinemli orandarttran kaynak olarak 6ne grkacak ve bu anlarnda da, stratejik iinemini hnla uttrracaktrr' Enerji kaynaklannt iireten ve tiiketen iilkeler arasmdaki iligkilerde, iizellikle fosil kaynaklara ytinelik temin politikalarr; yeni stratejik dengelerin olugmasma, mevcut kimi dengelerin defiigmesine io!rudan ve biiytk oranda etki eden bir unsur olacaktu' 2) Bu tahminler, yurt iginde ve drqrndaki birgok uzman kurulut taraftndan' "9ok yiiksck vc abartrlmrg" olarak delcrlcndirilerek, clcatirilmektcdir. 3) BP Statistical Revicw ofworld Encrgy Junc 2001, sayfa4' 556

3 \ Nec/ef PAMIR Genel hatlan itiban ile, petrol ve gazarzvetalep geligimleri agtsrndan beklenen (ve I I Eyliil 2001'de ABD'de.gergeklegen terdr eylemleri rincesinde yaprlan de$erlendirmelere gcire)a geligmeler, agafrdaki baghklar alttnda toparlanmaktadu:. iran Kdrfezi'nin kilit rolii ve Suudi Arabistan'm tartrgrlmaz kapasitesi, belirleyici roliinii siirdiirecektir. Talep tahminlerinin makul oranlarda gergeklegmesi halinde,2020 yrhnda Kiirfezden yaprlan ihracahn, bugiinki seviyesinin %80 fazlasryla gergeklegmesi gerekecektir. Bunun igin de, biilgeye yabancr yatmmm girmesi ve dzellikle de iran ve Irak'a uygulanan ambargonun kalkmasr, asgari koqul olarak deferlendirilmektedir.. Diinya'nrn en riskli biilgelerinden biri olan iran Kiirfezi'nin toplam arz igindeki payr dnemli orand artarken, diinyanm en az sorunlu (stabilite agrsrndan) b<ilgeleri olarak tanrmlayabilec e{rmiz,krney Amerika ve Avnrpa'run petrol azrna katkrlan diigecektir.. Eski Sovyetler Birli$i iilkelerinin diinya iiretimine katkrlan mevcut %9'luk paydan % 12'ye yiikselecektir.. Asya iilkelerinin iran Korfezi'ne (Orta Dolu petroliine) bafrmhhfr iinemli oranda artacak ve uluslararasr suluda yaprlmasr gereken uzun tanker yolculuklarl dahafazla hacimdeki petroliin risk alhnda olmasma neden olacaktr.. Avrupa'nm Orta Do[u petroliine ba[rmhhlr, bugiin oldulu gibi, iinemli boyutta olacaktr.. ABD'nin petrol ithalatr, mevcut hrzryla artacakhr. ' Avrupa'run Rus gaztna bafrmhhfr, tehlikeli bir balrmhhk yaratabilecek bigimde utacaktv. ' Diinya genelinde dopal gaz talebinin hrzla artmas (dzellikle elektrik iiretiminde artan roli,ine paralel olarak), uluslararasr dengelerde iinemli defigikliklere, yeni jeopolitik geligmelere ve yeni politik saflagmalara yol agabilecektir.. Enerji talebindelektrikiiretimi, en hrzh biiytiyen sekttir olacak; geligen Asya, Orta ve Giiney Amerika ekonomileri, bu buyiimenin baghca talep kayna[rnr olugturacaklar&r. ' Santrallerde birincil yakrt olarak hangi yakrt ttirtiniin segileceli, gewesel etkiler agrsmdan kitik tinem arzedecektir. ' Teknolojik geligmeler, diinya enerji arz ve talep dengelerinde belirleyici rol oynayacak temel bir parametre olarak 6ne grkacaktr. 4) 56z konuzu olaylann, birgok kavrama ydnelik oldulu gibi, enerji giivcnliti kavramrna yttnelik algrlamalarr da temelden deligtirccefi delerlendirilnektedir. Bu delerlendirmeler, baga Uluslararasr Enerji Ajanst olmak iizcre, enerji alanmda uluslararast gahgmalar yapan gcaitli kuruluglarca yaprlmaktadr. Bildirimizin bu btiliimiinde yer alan deferlendirmelo, ABDhin 6nde gclen diigihce kuruluglartndan Center for Strategic and Intcmational Studics (CSIS)'in bir raporuna dayanarak yaprlmrgtr. (Robert Ebel, "The Geopolitics ofenergy into thc 2l st Century; Energy Program- :ummary", CSIS (March 2001). 557

4 Av r aey a 6 oruhallan, Enerji G iive nlif i ve TUrkiye Hazar Bdlgesi Petrol ve Gaz Pohnsiyeli Hazar Billgesi'nin hidrokarbon potansiyeli, diinya kamuoyunun gtndemine bzellikle 1991'de Sovyitler Birlifi'nin dafr[masr soilasmda gelmigtir' Biilgc kaynaklan, her ne kadu.lzerbaycan petrolii ve Tiirkmenistan gazr baqta olmak iizere, Sovyetler diineminde de rinemli kaynaklar olarak dewede iseler de, Sovyetler'in da$tlmasmm-ardmdan, bafilt Utiytit prttoigirketlerinin btilgeye odaklanan ilgisine paralel olarak bu kaynaklar' daha fazla tartrgrlmaya ve milyarlarca dolarhk geli$tirme ve ta$lma yahnmlannt cezbetmeye balamlgtn 6 ayrr hidrokarbon basenini barrndnan Hazar'm petrol vedofal gaz potansiyeli ni*,naa, UitUirinden gok farkh rakamlar tine siiriilmektedir. Bu farklhklarrn temelinde; "olasl rezerv" ile, "ispatlanm$ ya da iiretilebilir rezerv" kavramlanntn bilinqsizce kangtrnlmasr gibi etkenlerin yam sira, bu rezervlerden farkh beklentisi olan "oyunculann"' rezervleri oldirlundan ytiksit ya da diigiik giisterme gabalarr da rol oynayabilmektedir' orne[in, iilkesiie yabancl yatrrimcr girketleri cezbetrnek, ya da imzalanacak anlaqmalarda dahalyi'kogullar sallamal isteyen irieticiiilkeler, sahalarrndaki rezervleri, oldu[undan gok daha zengin gilsterme gabasrna girebilmektedirler. Bunun aksine, yattnmct girketler d., g.o. bu ao=lagtnumar".n edebilcekleri karlan maksimize edebilmek igin, rezervleri duqiik gtisterme gabasrna girebilmektedirler. Bu yaklagrmr, tirnefin Bakii-ceyhan'a yiinelik tesin Uir taahhiite girmeyip, elindeki diler segenekleri sonuna kadar zorlamak isteyen konsorsiyum (Azabaijaninternational Operating Company) iiyesi bazr $irketler de g6stermjhedirler. Bunlann srkga yaptrhan agrklamalarda, "Bakii-Ceyhan hattrm, gereken iriktarda petrolii temin edebilirsek inqa ederiz" dedikleri anrmsanacaktr' Tablo-3: Hazar Btilgesi Petrol ve Dolal Gaz Rezervleri lspetlenmrq Petrol Rezervi Milyrr vrril Olrst Petrol Rezervi (Mityrr varil) Toplrm Petrol Rezeni (M\rr veril) Gaz Rezervi (Tcf) Olast Grz Rezeili (Tcf) Toplrm Grz Rezcrvi Azerbryc.n G45 ll lnn(t) 0.1 t5 l5 0 l1 ll Krzrkistrn r r0 6*70 EE 153-l5E Ruryr('),1 l4 t7 Tiirkmmirtrn 0.5 t0 tl r0l t Ozbekistrn 0.6, l0r Toplam t7.*34 zrs $ E 37t-576 Nec CD Snlc. drhlldtr' t 'rltyil mlrehf 35'3 lrilyo k'bl n' ( T'f' Trilton ktb } nr) (X.!n.t: ArD ErarJl A.ttrtttt u.b til.tl: ItQ:l/rw'cb'lo''gL) (Tc0 558

5 Necder PAMIR HazarBdlgesirezervleiigin farkh baqvuru kaynaklan olrnakla birlihe, bu kaynaklar arasmda srkga bagvurulan ABD Enerji Bakanhlr istatistikleri, "ispatlanmrg iiretilebilir pehol rezervlerini" I 8-34 milyar varil olarak vermehedir (BP istatistikleri, genelde daha diigiik delerler vermektedir). Bu miktar, ABD'nin rezervleri ile bagabag (22 milyar varil) olarak de[erlendirilmektedir. Buna kargm, "olast rezervler" (235 milyar varil) de hesaba katrldr[rnda, biilgenin pehol rezervi milyar varil gibi dnemli bir potansiyeli ifade etmektedir. Bu miktar, bugiinkispatlanmrg iiretilebilir diinya petrol rezervlerinin ( milyar varil)5 Yo24-26'sna kargrhk gelmektedir. Orta Dogu petrolii ile kryaslandrfrnda, geligtirme ve tagrma maliyetinden, pazudaki lojistik konumuna kadar gegitli dezavantajlan olan Hazar petroliiniin, gerek bu iinemli potansiyeli ve gerekse I I Eyliil 2001 olaylarr sonrasmda, enerji gtivenli[i ve buna balh kaynak geqitlendirme gibi yagamsal faktiirlere balh olarak, daha iince iingiiriildiiltinden gok daha fazla dnem kazanaca$rdeferlendirmesi, gergekgi bir saptama olacaktrr. Hazu Btilgesi dofal gazr da, dtinya talebi agnmdan gok tinemli bir kaynak tegkil etmektedir.ispatlanmrg ve olasr gazrezewlei birlikte dikkate ahndrfrnda, Hazar'rn potansiyeli trilyon hibik fit (16-19 trilyon metre hip) olarak verilmektedir. Bu da, bugiin bilinen iiretilebilir diinya gaz rezervlerinin %l 1-12'sine kargrhk gelmektedir. Dolal olarak bu rakamlar bir baglanna gok anlamh delildir ve milyarlarca dolarhk geligtirme vebunun sonrasmdadatagmayatnmmm sonrasmdagergek anlamdabir deler ifade edecektir. Bunlar da, yukanda belirtmeye gahgrlan uzun ddnemli arz talep dengelerinin yanrsrra, petrol oyununun biiyiik aktiirlerinin stratejileri, ekonomik-teknik ve jeopolitik geligmeler gibi gok boyutlu etkenlerin bilegkesinde bigimlenecek hadiselerdir. Aynca belirtmek gerekir ki, bu zengin kaynaklar, bir yandan tiretilecekleri Kazakistan, A,zerbaycan,Tiirkmenistan ve Ozbekistan gibi illkelere gergekten ba$rmsrz olabilrnelerinin ea iinemliin koqulu olan ekonomik geligmelerinin, temel girdisini olugturacaklardrr. Ote yandan Giircistan ya da Ermenistan gibi bu kaynaktan yoksun iilkeler agrsmdan, tagrma giizergahr olarak gegig iicreti ve artan jeopolitik iinem kazandrrabileceklerdir. Ve nihayet Tiirkiye gibi hrzla geligen ve enerji talebi biiyiiyen iilkeler igin de, hem kaynak gegitlilifi ve arz giivenli[i saflayacak, hem de bu kaynaklann Avnrpa'ya ta.gmmasr siirecinde gegig iicreti ve stratejik de$er kazandracaklardrr. Tiirkiyefnin Petrol ve Dolel Gez Potansiyeli Bu bagh$rn, bu bildirinin smrlanna srlmayacakadar genig ve iddiah bir ifadeyi igerdi$i agrhr. Ancak, yukanda belirtilen temel de[erlendirmeler refmda, iintitniizdeki yrllarda, dtinya igin oldu[u kadar Tiirkiye igin de, enerji tiiketiminde belirleyici konumlan olacafr anlaplan petrol ve dofalgaz alanrndaki Tiirkiye gergeklerine delinmeden 6nce, 5) BP Statistical Review of World Energy Junc

6 Avraeyaboruhallan,EneriiGivenliQiveTirkiye diler kaynaklar agsmdan da, yurtigi dofalkaynaklar potansiyelimizin; ileri teknoloji, arama ve igletme teknikleri uynif**tf Vtt rince ortaya lonuldulu karusrnda olmadl[rmrz belirtmelidir. Bizleri potoii do$algizdrqrndaki aianlarayiinelik bu delerlendirmeyi yapmaya yiinrlte neaenfpetrot s]etiortindeki uygulamalann, iizellikle de son 10 ytlhk,tir.ir*i geligiminin, tilkede uygulanan genel enerji politikasrndan farklt ve tersine bir "r"rsuz siireg izlemesinin miirnkiin olmadigrna inanyor olmamtz&r:nite.kjm' iilkemizin arg.i["y".kla'mn hig a. uun gevrelerce ijdia edildifi gibi srnuh olmadrer; 105 milyar kw-saat linyitten, 16 milyar kw-saat ta$kiimiiriinden ve 125 kw-saat hidrolikten olmak izere 246milyar kw-saj, tijit potansiyelimizin olmasma karqm, bu miktarrn heniiz ancak 70 milyar kw-saatlikrsmrnrn devreye sokulabildili ve inga halindeki tiim santrallerin de devreye sokulmasr halinde de ancak 140 milyar kw-saate ulaqrlabilece[i belirtilmektedir.6 Diler kaynaklara yiinelik potansiyelimiz konusuna biiylece ve ktsaca degindikten 1980'ler sonra,ozetolarakbelirtmekgerekirse;ulusa!petrolsektdrtimliz,hergeyden6nc sonrasl dikey entegre yarsrir yitirmig olmasr ve birgok diler nedenin yamstra, partizan ve dolayrsryla niteliksiz'[adrotuq.uyu ba[1 ehliyetsiz ytinetim nedeniyle; yurtigi ve yurtdrgr yatrnmlarda baqanl otauitmenin tintoqulia'ndan (objektif olarak) yoksundur' ilugiin (ve ozellikle son i0 yrldn) Tiirkiye'deki petrol aramactlt$tntn neredeyse tamammr goirnfr$tir.o utusat turutuqumuz TPAd, yalnrzca bir arama-iiretirn girketidir' Uluslararasl pratigin tamamen t."i* oi* bu yapr, uiusl!lurulu$umuzun' hrzla geligen teknolojiyi takip edebilmesine olanat s agtayacau,nnefikli insan gticiinti banndfabilecek, ya da riskli aramayatmmlanm siirdtirebltecekmaddi kaynaklardanve dogruyatrrrmyapabilme sine olanak verecek alt yaprdan gok uzak olmasma neden olmahadrr' TPAO'nun yurtigi yatrm biitqesi, son l0 yrlda yutiui* + t., uzalmrq (yrlda lg0 milyon dolardan, yrlda 40 milyon dolara) ve bugiin bu r.ul"utwu*u,, u,u*u,ondui' igin lokasyon vermekte zorlandrlr bir konuma gerilemigtir. Tiirkiye'nin, petrol ve gaz rezervleri agrsrndan bir orta Dolu iilkesi olmadtfmr, hatta,,giineydolu slnrrlannrnl Birinci Diinya Savaqt sonrasrnda petroliin bittili yerden El"ifiigini;iaaia eden gortillere hak vermemek zordur. Ancak, Ttirkiye'de petrol varlt$nm ispatlandr[r aurey nogu inaoolu Biilgesinin bile, biiyiik oranda ve iteri arama teknikleri ii. ****Atgt, denizeialanlanmtzm ise 'ok srnrrh bir iki uygulama drgrnda neredeyse hig aranmadrpr da, uir oigeilergekliktir. Ttirkiye'nin jeopolitikonumu ile, gevresindeki birgok rejimin (uasta irai vl suriye), hic de dortcu olmayan uygulamalarr da antmsandt$mda, yurtigi arcmave iiretim yatutmlannm' ne pahaslna olursa olsun arttrnlarak siirdiiriilm.rinio yugu*al iineminiortaya koymaktadrr' B-u Yaurrmlarm parasal boyutu kadar iinemli ve bundan da yagamsal olan hususlar; TPA0, BoTA$ gibi Odasr.Arahk I999. UlusalEncrjiPolitikalan,',TMM0BadrnaElckttikMtihcndis cri

7 Necdef,?AMIR kuruluglann politik etki ve atamalardan anndmlmasr ve iizerklegmesi, pe&ol sekttiriiniin reorganize olmasr, TPAO'nun 1980 iincesinde oldulu ve ilk kurulug kanunda sa$lanmrg oldulu gibi dikey entegre y ap:d,a (arama-iiretim-taqrma-rafi naj-dagrtrm-pa zarlama) yeniden bigimlendirilmesi gibi hususlardr. Ne var ki halen gtirtilen uygulamalar, bunun tam tersine bir stirece igaret etrnektedir. TPAO'ya ytinelik diizeltici higbir gaba gdzlenmedili gibi, saghkh bir bilgitendirme ve ilgili kesimlerde ulusal mutabakatr tesis edecek bigimde tartrgrlmayrp, meslek kuruluqlanndan giiriiq ahnmakszrn yaprlan uygulamalarla "Do[al Gaz Piyasasf', Elektrik Piyasasr" ve hemen ardmdan da bunlarm yerine gegecek "Enerji Piyasasl yasa" lanmn "yrldmm hrnyla grkanlmasr ile, olumsuzluklar doruk noktasma grkmrgtrr. ulkenin gelece$i, aceleye getirilen, birgok sakrnca igerent yasalarla ipotek altma almrrken, siyasal iktidarca atanan "Enerji Piyasasr Kurulu" da, ayncahkh haklarla donatrlarak, bir bagka tehlikeli yaprlanma devreye sokulmug olmaktadrr. Ulkemizin petrol ve gaz alanndakiiretim ve tiiketim dengelerine baklldr$rnda ise; Tiirkiye bugiinpehol gereksiniminin %88'ini, gaz gereksiniminin ise neredeyse tamammr yurtdrgrndan saglamaktadrr. Yrlhk petrol ithal faturamrz yaklagrk 5.6 milyar dolw, gaz faturamz ise yaklaprk 3.1 milyar dolardr.s Mevcut petrol ve gazrczewlen de hrzla tiikendilinden ve mevcut organizasyonel yapr ile, yeni ve dnemli keqifler beklenemiyeceginden, iiniimiizdeki ytllarda, yerli iiretimin tiiketimi karqrlama oranr da hrzla diigecek ve drg ddemeler artacaktrr. Bu gergeklikleri temel aldrfmrzda, ya da daha do!ru bir ifade ile, mevcut enerji politikalarrnrn siirdiiriilecefi varsaylrsa; Tiirkiye'nin enerji gereksinimini kargrlamada kiimtir, petrol ve do[al gazrn iiniimtizdeki birkag on yrlda da vazgegilmez konumlarmrn ve a[rrhklarrnrn olaca$t agrkca giiriilmehedir. Bilindili gibi, belli bir hedefe ulagmak iqin ytintemli ve bilingli bigimde gtidiilecek gahgmalarrn tiirnflne poiitika denmektedir. Dolayrsr ile, Tiirkiye'nin enerji politikasrnrn temeli, en bagta gergevesi gizilen en genel hususlara ek olarak; bir yandan yerli kaynaklanm mtfunhfur olan ur ytitsek oranda deweye sokmak ve bunun yetersiz kaldr[r oranda da ithalata ytinelmek olmahdrr. Bu ithalat tamamen drg kaynaklardan olabilece$i gibi, ulusal kuruluglann ytrt drgrnda ortak olduklarr yattnmlardan elde edilen kaynaklardan olabilecektir. Ancak, "politika" sozciiliintin tarummda da belirtildili gibi, ulusal enerji gereksinimini kargrlayabilmek iqin ortaya konulan gabalann, hergeyden rince bilingli ve yrintemli olmasr zorunludur. Dolayrsryla, bugrine kadar izlenen ve halen izlenmehe olan politikalann, bu kiterlere uyup uymadrf r ve ulusal gtkarlanmrzane dlgiide hianet etti$imutlaka degerlendirilmelidir. Jeopolitik 7) Bu yasalara iligkin giiriiglcrirniz, yasalar hcniiz tasan halindcykcn TMMOB'yc hazrrlanan raporlanmzda ycr almattadrr 8) Dtq Ticaret Miistcaarh[r wcb sitesi verilerine gorc, 2000 yrhnda ham pctrol vc pctrol iiriinlcri drgalmrna milyar dolar, dolal gaz drgahmuna isc milyar dotar (tqlamgj22 milyar dotar) iidcnrniqtir.

8 Av r aoy a b o ruh at l an, En erii Gi)v enliy'i v e'f trkry e unsuru, iilke analizlerini ve gtivenlik faktdrtinii dikkate almayan arz-talep ve ithal politikalarr, eksik ve sakrncah otma riskini tagrmaktadular' Mutlaka vurgulamakta yarar olan bir husus da, mevcut "politikalann" kaqrmlniraz sonucu olarak, dogal gaz alanrnda srnuh bir kaynak drgrnda (TPAO'nun Kuzey Marmara sahasr) tamamen-rhqa ba$rmh olan Tiirkiydnin, elektrik tiretiminde bu kadar afirhklt olarahdolal gaz sannalleini iine grkaranplanlamave uygulamaryapmasrmn, akrlcrhkla baldagmadr$ hususudur' Tiirkiye, iincelikli olarakkendi kaynaklarrnr geligtirmeli, bunun ardrndanyurt &grnda "upstream" tabir edilen arama-tiretim projelerinde ve iincelikle de iiretim afrrhklt olanlannda, ciddi girketlerle ortakhklar kurarak kendi kaynaklannl yaratmahdrr' ve d.i"rd" iihaledecelikaynaklardada, tekkayna[aba[rmhhlr ortadankaldrran, "il kaynakgegitlili[ini "y.,, ve dolayisrylahem ucuz ve hem de giivenilir kaynaklara yiinelmeyi temel alan bir potitikayr hayata geqirmelidir. Bu genel deferlendirmelerden sonra, iizellikle de uygulanmakta olan "enerji politikaianmn ve kaynak temin stratejileriunin odafirnda yer alan, petrol ve doi3al gaz ilaynaklan konusundaki projelere bakmaha yarar vardu. Bunu yaparken de, iincelikli olarak Awasya cofraffasi (ve iizellikle Hazar Biilgesi odakh).faynaklannm uluslararast pazarataqrnmasrna yoneiik iinerilen ya da gergekleqtirilen boru hattr projeleri degerlendirmelidir. Bunun ardrndan da, itirkiye'yi ilgilendiren projelere odaklanmak, daha sa$rkh bir de[erlendirme yapabilme olanafr verebilecektir. Avrasyr Boruhrtlrrt Bugrin igin, Hazar Bdlgesi'ni igerecek bigimde, eski sovyetler Birlipi iilkelerinden uluslararasr p azaragrkmpitrol ve gaz hatlannm tamamrna yakmt, Rusya Federasyonu topraklanndan gegmekteiir. Bu "miinhastrltpm", Rusya Federasyonu'na, tiim taqma olanaklannrn kontroliinti ve buna ba$h olarak da biiyiik bir jeostratejik iistiinliik sapladtft agrktr. l0 yrl iince ba$rmsrzhklannikazanan yeni cumhuriyetlet'in ekonomik ve siyasi bagunuzhhanm elde idebilmelerinin birincil ko$ulu, bu tek tilkeye bagh taqlma olgusunu krabilmeleri ve bu amagla, altematif itraq yollan yaratrlarak, ihraq olanaklannda geitlilik yaratrlabilmesi hususlan olarak deferlendirihnektedir. Buna paralel olarak da, Awasya colrafiasmda, kimi tamamen potitlt olan gok sayrda boruhattr (ve di$er yollarla: deiriryolu, su yollarr, v.b..) projesi geligtirilmigtir. Bu boruhatlanndan yalmzca smult sayrda olam devreye girebibmi$ir. Genel hatlan itiban ile belirtmek gerekir ki, Sovyetler'in ougtt**t ro*urrnd.-a*urya colrasasrnda "yeni" olarak inga edilen ve deweye sokulan hailann da neredeyse tamamr, i.* n*vu Federasyonu topraklarrndan geqmektedir'e 9) lgglsonrasmdaingaeililenhatlannba$hcalan;bakssrozni.novorosisk(erkenperol),bakii-mohagkale- Iiovorossisk, Caspian Pipeline Consortium, Bakl-Supsa (eitsn ponol) boruhatlandr. Bunlann ill iigii, Rusya Federasyonu smrlanndan gegmektedir. 562

9 NecdeY?AMIR Dolayrsryla, bu alanda Rusya Federasyonu'nun eski egemenlilini biiyiik oranda siirdiirebilmesinin iinemli bir enstriilrnam olan boruhattl unsurunun, bu iilke tarafindan gok etkin kullanrldrlrmn ve buna kargrn ABD stratejisinin, "eylemden gok siiylem" diizeyinde kal&frnrn (hig degilse ilk l0 yrlda) belirtihnesi gerekmektedir. Biilgeden uluslararasr pazarr hedefleyen boruhatlannr, gegitli baghklar altrnda incelemek olasrdrr. Ancak bunlarr, ydneldikleri (ya da gegtikleri) iilkelere gdre sralamak, bir anlamda uluslararasr "giig savagrmrnm" da bazr ipuglarrnr verebilecepinden, bu gahgmada tercih edilmektedir. I 0 Huita- I : Hazar Biilgesi Boru Hatlan mt&fr -*RdwFtdir* - hffitmti!.ln -"'ftvhl&3hcsidm.* Altcwftdi* * hntr-{&t.h. * trrno4tj K{:r:'lr& lifnr., / rl ru,'are. -..t,n* '** it iiri ;";;'f! '.. ':ti#;r r-yf;f. r '.r@ -- lnl :..-i.' "a "i " :,.x::iti, M{sN : it ' 'i.... j" o*,.* / ir* Kaynak Camegie Endowment CPC: Caspian Pipeline Consortium, BTC: Bakii{Tiflis}Ceyhan Boruh;atlan l0) Bu stralama, ilgili kiliimii hazrrlarken biiytik oranda yararlanrlan, ABD Enerji Bakanhlrhr web sitesindeki stralamadtr. Stirekli giincellenenbu site, merakhsr igin 9ok genig biryclpazede bilgi sunmaktadlr: ( gov/emeu/cabvcasproute.hunl) I l) BP Statistical Review ofworld Energy June

10 Avraeya Doruhallan, Eneriii Gtivenli4i ve Tiirkiya Qin'e Ulagacak Boru Hatlart 2000 yinda227 milyon ton (Tiirkiye fiketiminin l0 katr) olan Qin petrol tiiketiminin' ' ZOIO yrunaa f55 milyon ton,202b yhrda ise 506 milyontona grkacalr hesaplanmaktadf't2 Halen yrlda 162 milyon ton petol iir ten Qi$ d[nyamn en iinemli petrol ithalatgrsr iilkeleri r riuyrrut unratt qiriinzoooyrlnda88.3milyontonolarakgergekleqenithalatnm 38.4milyontonu (0/043.5)OrtaDofu'dan@asraKiirfezikanakyla)yaprlmaktadu' Qin'in pefiol drgakmrmn,2ol0 yrhnda 95 milyon ton, 2020 yrlurda ise, 140 milyon ton diizeyinde otu."g, trouplanmahad[. Qin'in 2000yrh dofal gaz iiretimi 25 milyon ton petrol egdegeri lmpe), ttit<eiimi ise22.3 mtpe'air. fetoneuytitorandad4abapunh olan Qin, biryandan yerii tiretimini arftrrmak igin Tanm Baseni, Uz.ak Batr Baseni gibi yapilann aranmasml iredeflerken, di[er yandan btiytik oranda ithalat yapmak zomndadrr..bu anlamda da, yalnrzcabagkaiireticilere (iilkelere) dayanmak yerine, kendi girketleri olan China Naiional petroleum Corporation (CNPC) ve China National Offshore Oil Company TCNOOC) gibi petrol iirt vasltaslyla, yurt drgrndaftrnca ve iiretim faaliyetlerine "U"ti gi.iq*.n"ii. <irtu nogu tilkeleri, Malezyq Meksika, Nijerya, Pakistan ve Venezuella EiUi qot sayrda iilkenin yamsra, bu girketler;!.usya, Kazakistan, Tiirkmenistan gibi [n rc.a. a. yogun faahyet gdstermehedirler. Dolayrsr ile Qin, giduek daha btiytik oranda dtinya petroivjgaz piyasairnda iinemli bir oyuncu olmayolundadrmlar atmaktadrr' Kazakistan'dan baglayan ve Titkmenistan iizerinden Qin'e petol tagrmayr hedefleyen bir boru hattrna y<inelik fizibilite, Kazakisan' fi en az l0 yrl siire ile, 6ng0riilen (ya da bu hatu ekonomikirlacak)yrlhk20 milyontonlukkapasiteyi sallayamayacafr gerekgesi ile Eyliil 1999'da durmusnr. Mesafe ve giizergahrn zor kogullan, bu projenin $ntindeki difer iinemli sorunlardr. Exxon, Mitsubishi ve Qin Milli Petol $irketise, Tiirknenistan ganil cin'e ta$tmayt dngdren ve inqa edilecek hattrn, daha sonra da Japonya'ya uzarumml hedefleyen dev bir proje igin,6n fizibilite yapmrq durumdadrrlar' Gilrcistan 1zerinden Gelen Boru Httlsrr Bahi-supsa erken petrol hattr, Azerbaycan uluslararasr igletne $irketi (Aloc)'nin petrolilrti, Rusya tizerinden otnayan bir giiz rqahtan, uluslararasl paztra ta$lyabilen tek Loruhattr olarak stratejik de[er tasrmaktadr. Hattn mevcut ve anlaqmalarla sa[lanan kapasitesi, 5 milyon ton/yrldri nukapasite, ekyaflnn ile, I I milyontonacrkabilecektir' nato-supsae*enpenolloruhattr,nisan 1ry9'dadevreyegnmqtir. B]rllatnnkapasitesini, diler (Bakii-Novorossisk) hattr ile birlikle arttnp, bir ana hatta gerek duymaksrzrn (iran voj*u da deweye atrp; etoc petroliinihr ihracrm uzun vadede de giztimlemek (ve bir ana ihrag hath inl*tttro^ mtimt ii" olabildifince kagrnrnak), $irketlerin lksine iddialanna kargrn, hala gtindemlerindedir. Balct-Supsa grizergahrnda, yeni ve 50 milyon tor/yl I 2) China's Worlduridc Qucst for Energy Sccurity, International Encrgy Agcncy' 2000' 564

11 Neclet PAMIR kapasiteli bir ana ihrag hattr da, AIOC'nin olasr segenekleri arasrndadrr. Giircistan iizerinden bir diler ihrag sistemi, Chewon'un kullandr$r ve CaqpianTransco girketinin iqlettili demiryolu ve boruhath tagrma sistemidir. Bu sistemin kapasitesi de,6-7 milyon ton civanndadt Tiirkiye'yi yakrndan ilgilendiren ve 1990'lardan beri yaqama gegirikneye gahgrlan bir diler proje de, Bakii-Ceyhan (Hazar-Akdeniz) hattrdr. Bu hat, 1730 kilometre uzunlu$unda ve yrlda 50 milyon ton kapasiteli olup, ceyhan'da inga edilecek olan yeni bir terminalle, Azeri (ve olursa difer iiftelerin) peftolfinti, ulus lararas paaraarzodecektir. Projeye ytinelik tilkelerarasr anla.gmalar, anahtw teslimi fiyat anlagmasr, gegig iilkeleri anlagmalan imzalanm4, temelmiihendislik gahqmasr tamamlanmrgve detaymtihendislik gahgmasr da baglatrlmrgtr. Bu olumlu adrmlara kargn, bagta hattrn iginden gegecek petroliin (throughput) garantisi, buna balh olarak hattrn finansmanr, girketlerin deligik stratejileri ve Giircistan ile Azerbaycan'daki "iktidar" sava$rmr (ve drg giiglerin miidahaleleri) gibi, gok sayrda sorun vardr. Baa gewelerin nrarla yaymaya gahgtrklan gibi "Bahi-Ceyhan cephesinde hergey tamam" defildirr3 ve bu yanhg tesbit, olasr tehlikelerin gdz ardr edilmesine, dnlem ahnmamasrna ve bu yagamsal hattm yaprlamamasma neden olabilecektir. Gtircistan, "Dofiu-Bafi Koridoru" stratejisiginde, Ttirkiyehin Azerbaycan'ave Orta Asya'ya agrlan kaprsr olarak stratejik iineme sahip bir iilkedir. Tercihini "Batr"dan yana yapan bu iilke, yrllardr Rusya Federasyonu'nun gok yiinlti baskrsr alturdadrr. Bu iilke ile Tiirkiye arasrndaki iligkilerin gok yiinlii ve daha yofun olarak geligtirihnesi, her iki iilke igin yasamsal tinemdedir. Bu nedenle de, Tiirkiye kamuoyunun ilgisinin dahayo[unve bilingli olarak Giircistan'aydnelmesi, btiytik iinem arzetnektedir. G{ircistan'da halen yaganmakta olan bflyiik kangrkhklann, Abhazya sorunu baqta olmak iizere "ig hareketlenmelerin" ardmda bir bdlgesel griciin oldufu ve bagta Bahi-Ceyhan projesi olmak iizere Batr ile entegnxyonu hedefleyen projelerin zarara ulratrlmasr niyetinin ifade edilrnektedir. Gtircistan, dopal gan ydnelik olarak da, stratejik bir konumdadrr. Bakii-ceyhan'a paralel d<igenmesi ve Azerbaycan'm $ah Deniz gazmn Trirkiye'ye (ileride de Avnrpa'ya) tagmmasmr hedefleyen (bu aqamada) 6-7 milyar mehe kiip kapasiteli boruhattr projesine ydnelik ahm satrm anlagmasr Mart 2001'de imzalanmrgtr.ra Bunun d$rnda, (bugiin igin her ne kadar durmug giiriinse de) Tiirkmen gaznm, TransHazar Projesi kapsammda, Azerbaycan fizerinden gegtikten sonra izleyeceli giizergah da, gene Giircistan topraklarundadu. Bu hattrn kapasitesi ise, yrlda 16 milyar mete kiip olarak 6ngiirtilnntigtiir. Hazar'n statiisii, Tiirkiye'nin Mavi Akrm'a rincelik vermesi,rs Tiirkmenbagr'run avans I 3) Bunun tan aksi olan 'Bakt-Ceyhan gtimiih{' tiirii yaklaqrmlar d4 gergefi yansrtnamaktadrr. $ncmli olan, bilimsel verilerin rgrlrnda ve se$rkft bir strateji dogrultusunda, bu yaganxal projel gergeklegtircbilecek dolru admlann afilmrsr ve projeye zarar verecek aktik yr da stratejft yaklasrmlardan kagmrlmasrdrr. l4) BOTA$ web siresi (htf:/iwww.botrs.gov.[) 15) Vogi muafiyeti, 52 milyon dolar avans 6denmesi, TBMM onayndan dncelikli ge9i9 gibi

12 AvraeyaOoruhatlan,EneriiGivenliy'ivef trkiye talebinin kabul edilmemesi ve diler nedenlerle bu aqamada dewe drgr gdrtinmektedir' Afganistan'daki geligmeler de, bu projenin gelece[i agsmdan belirleyici olacaktr. AfD'oin irt digi Uir qitziimle, Taliban rejiminin "bertaraf edilmesi" ve ABD konftoltinde bir Afgan Hiihimeti kurulabilmesi durumunda, Tiirkmen gazmn Afganistan iuerinden Pakistin'a (ve daha ilenye) tagurmasma yiinelik projeler hrzkazanacaklf. Aksine bir durum, ttirkmenisan-tiirkiye (Trans Hazar) hathm canlandracaktu. Burada, Ttirkiye gaz pazafl da krsrtlayrcr rol oynamaktadr. Rusya Federasyonu bu alanr boq _da buakmamaktadr. Mevcut (eski Sovyet) hatlann krsmen rehabilitasyonu ile, ylda 16 milyar mefie kiip Rus (biiytik olasrhkla Ttirkmenistan'dan ucuza alac aklarr) ganu,uzuzn stiredir Giircistantizerindin Tiirkiye'ye satrnayagahgmahadrlar. Burada, Gazpromyerine, onun bir tiir alt kurulugu gibi gahqan ve hissedarlannn Rus yiinetiminin iist diizey oyunculanrun yakrnlarr oldu$u one siirtilen Rus itera girketinin devrede olmast da, ayn bir ;komplikasyon"dur. Ancah bu hattrn gergeklemesi, bitlgede bagun beri siiziinii ettifimiz' Rus egemenlifinin pekigmesinden ve Tiirlanen gaamn konholiiniin daha da fazla oranda nuryo'yuuogtl**urdaniiteanlamtagrmamaktadu. Ayncairanda" Ermenistanveoradan au Cti.cistan't besleyecek olan bir boruhattr projesi iqin, Rus Gazprom ve Gaz de France ile birlikte galqmaktadr. ABDIi Conoco ise, Kazakistan ve Tiirkmenistan'dan alacapt srvrlagtrnlmrgazr (LNG) Hazar'dan tankerlerle Bakti'ye getirip, demiryolu ile Giircistan iizerinden Batum'a ulastrmayt hedefleyen bir proje iizerinde gahgmaktadlr. iran iizerinden gelen gazboruhatlan: iian, penol ve-gazrizewlen agsmdan diinyamn en z,engin iilkelerinden birisidir. Bunun diynda, Tiirhnen gazmm Ttirkiye ve Avnrpa'ya ta$mmasl ile;,kazak' Tiirkmen ve Azeri petrolii igin de,ezeflikle qirketler agsmdan ekonomik g1!e9i yiiksek olan takas (swap) Onerisi ile dnemli bir a[uhk oluqturmaktadr. Halen ABD'nin 1995 yrhnda yayrnladr[r'bagkanhk Talimatr (U.S. Presidential Executive Order) ve 1996 yrhnda ir[anun iran-libya Ambargo Yasasr (ILSA) kapsamurda, ABD'li girketlerin yanrslra, igp'ti ohnayan qirketlerjde iran'a yatrtm ksttlamast uygulamast gegerlililini korumaktadr. Bu yapunmlar, ABD' i girketleri $nemli oranda iian'da yatrnm yapmaktan uzak tutmugsa da, tizellikle Avnrpa'h,Rus ve Japon qirketlerinin, iran'a y-dnelik ilgileri ve anlagmaian hrz kesmemigtir. Buna paralel olarak, basrm Exxon-Mobil, Chewon ve Conocjnun gehi[i ABD petrol lobisi de, bu'haksrz rekabeti" eletirerelg ABD'nin iran'a agrlmasr ve yaptu;d* kaldt*utt gerekti[ini srarla savunmaktadular. Buna, Bush'un ue onun attl ydnlendiricisi olarak tammlayabilece[imia Chewon'un eski patronu Baqkan Yardrmcrsr iheney'in, "hak'a daha sert" politikast.gergevesinde, iran'a do$al bir aqrltmm da siirpriz sayilmamast gerge$i eklendifinde, iran iizerinden ihrag seqeneklerinin, ganslanm arttrraca$r dikkate ahnmahdr' iian, Hazar Biilgesi petoliiniin ihracr igin 2 temel segenek <inennektedir- Bunlardan ilki, Hazat'rn gtineyinden iian'a girecek boruhatlan ile, petrolih iran Kiirfezi'ne tagrlm,nl, diferi ise, "takas"(swap) yoluyla petrol defigimidir. ikinci seqenehe, Hazarpefroliiniin 566

13 NecdetTAMIR iran'ur kuzeyindeki Neka limanrndan teslim ahnrp, boruhattr-tanker ve/veya demiryolu ile, iran\n biiytik tiiketim merkezleri olan Talran ve Tebriz gibi kentlerde tiiketilmesi; buna kargrhk da, han'm biiytik oranda giineyinde iiretilen iran petroltiniin, Korfez limanlanndan Hazarperohiniin sahiplerine ve egdeler miharda verilmesiinerilmektedir. Kaqrhkh olarak masraflann en aza inmesini sa$layan bu segene\ iizellikle iiretici girketler agrsmdan cazip gdrtinmektedir. Bu kapsamda Kazakistan ve iian arasrnda 1996'da bir anlagma imzalanmrg, ancak iian rafinerilerinin, yiilcsek kiilirirt igeren Kazak petroltinti iglemeyeuygunolmamast nedeniylebu anlagmabugiine dekgok sunrh hacimde deweye konulabilmigtir. Bu sorunlar giiziimlenebilirse, bukapsamda,yrlda2 milyontonpetroltin "takasl" mtimktin olacaktr. Neka ile Tahmn urasna diigenecek yeni bir hatta yiinelik proje gergeklegine, bu da ilk aqamada 9 milyon ton, genigletilmesi halinde ise 19 milyon ton Hazar petoliinti taqryabilecektir. 40 milyon tona kadar ulaqan boruhattr projeleri mevcuttur. Bu takasa y6nelik projelerin drgrnda iran, Hazar petrohiniin do!rudan Basra (iran) Ktirfezi'ne tagmmasrna ydnelik projeler de tinermektedir. Bunlardan ilki, Ttirlanenistan'm Tiirlcnenbaqr limanrndan baqlayacak ve iian'mmerkezinde, mevcutiran boruhattr a[rna ba$anacak 50 milyon tonluk bir boruhattr projesidir. Bu segene$e bagh bir difer proje, Azerbaycan'tn Bakii limanrndan tankerlere yiiklenecek petroliin, Tiirkmenbagr'na nakledilerek, 50 milyon tonluk bu hatta ballanmasr projesidir. iian, Azerbaycan'a baska bir segenek daha sunmaktadrr. Buna gdre de, Bakii'den dolnrdan iian'a diigenecek ve uzunlulu 300 kilomete, kapasitesi milyon ton olacak bir boruhattr inga edilecektir. Bu projeye Fransrz girketleri ElfAquitane ve TotalFina Elf destek vermektedirler. Dogal gaz alanlrda ise iran, Tiirkmen gaanm kendi topraklan iizerinden taqrnarak Tiirkiye'ye (olursa daha sonra da Avnrpa'ya) sahlmasmr iinerrrektedir. Burada Tiirkmen gaarun iran iginde kullamhp, egde[er miktarda iian gazrmn Ttirkiyele sahlmasr miimkiin olabilecefi gibi (takas), Tiirkmen gaanrn han'dan transit gegerek Ttirkiye'ye yeniden ihracr (re-export) sdz konuzu olabilecektir. ABD yaphnmlan kapsamrnda bu proje deweye sokulamamrgsa da, iran ile Ttirkiye arasrnda imzalanu,r gaz ahm satrm anlagmasr kapsamrnda, gecikmelerle deolsa iian-tiirkiyedolal GazBoruhattr tamarnlanmrgtrrve biiyiik olasrlftla200l yrb sonunda igletireye almacaktr. Bu da bir anlamda, Tiirkmen gaan:rn iran'dan Tiirkiye'ye ta$mmasl anlammr tagryacaktrr. Zirakan, biiyiik gaz rezervlerine sahip olmakla birlikte, bugtin igin gaz ihrag edememekte, hatta Tiirkmenistan'dan (Ktirpece-Kurtkiiy hath vasrtasryla) gaz ithal etrnektedir. Ancak, bu proje ile (iran-tiirkiye Gaz Hattr), Tiirkmenistan gazr dofrudan Tiirkiye'ye ulagmadr$mdan, iran'a stratejik ve ekonomik avantaj verilmiq olmaktadn Di[er yandan, Bakii-Ceyhan'a paralel dtigenebilecek bir TransHazar hath, Dolu-Batr Koridoru stratejisi iginde yer alan tek tek ttim hatlara da ortak bir yatrnm ve igleme maliyeti dtigtigii sa$layabilecekken, bu ttir altematif projelerin (kan gan, Mavi Akrm) dne gegmesi, diferlerinin (Trirkmen gazr projesinin ttimiinii, Azeri gazurm miktanm ve dolayh olarak 567

14 Avraeya1oruhallart,EneriiGivenliQiveT\rkiye da Bahi-Ceyhan'm) gansrm azaltmaktadr. Daha yahn bir anlattmla, iran-tiirkiye hattr, Ttirkmen gazrmn franshazu projesi kapsamrnda Ttirkiye'ye ulaqabilmesi gansru azaltan bir unsuriur. iran-ttirkiy.!u" trutttn* kapasitesi 10 milyar metre kiiplyrl olarak belirtenmiqtir. Tiirkmen gazr*-n ii* tir.tioo.n Ttirkiye'ye taqrnmasr projesine, Hollandaingiliz girketi RoyalDutch Shell sahip grkmrgtrr. Bu qirket, ABD albarsosuna karqur i.ir'au legen y,l 800 milyonluk bir yatinm iginanlagma imzalam$tr. Ote yandan Shell'in nusgoa Aa Uiyiikyatrnmlan ve Ga4prom'la ortakh$ siiz konusudur. Aym qirket, Tiirkmen gu"in^trans*amrprojesi ile, Hazar'rn altrndan ve Azerbaycan-Giircistan iizerinden iiirkiye'ye ulagtrrrlmasr igin kurulan konsorsiyumun (Pipeline Solution.Group) da en Utiytif,ottug ue igleunecisidir. Bukadarfa*h vebiiytikqrkarlarr olan Shell'in, TransHazar froloi'n, i. Oenli iincelik vereceli de tartrgmahdn Bu arada iran, gaz ihnacrna yiinelik bu projelerilnerirken, bir yandan da Azerbaycart'a Sovyet diineminden kalan hatlarr kulianmak arasrnda) gaz takasr da dnermektedir' Alganistm frzertnden Pakistan'u lllasacak Bora Hatlart Ttirkmenistan'dan tiretilecek gazrn vi penoliin Afganistrn iizerinden Pakistan'a (olursa oradan da Hindistan'a; taqrnmas;a yonetit iti ayn qirketin benzer projeleri vardr' Bu iirt if.rerj*tininbridas'rveabdiiunocal'dir.r6herikigirketinde,geqitlinedenle ylmnu uidrtt- diler qirketler de olmakla birlikte, sava$rm genelde bu iki qirket Lasmdadr. Bugun ain Aiganistan topraklannda siirmekte olan savaqrn, petrol ve gaz kaynaklarr tizerinde konfoiti ele geqirmek ve yatrnmlar dan enfazlapayr alabilmek gibi temel olgulardan balrmsrz olmairgr aqrktf. Afganistan'da ya da Pakistan'da de[igen liderler, Suudi Arabistan'daki hanedanrn farkh "klikleri", defigik enstrumanlarla bu savaqrmm unsurlan olarak yerlerini almaktadrrlar' Usame bin Ladin'e mal edilen ve I 998 v,rtna.1.i bombalama olayianna ABDhin misillemesinin ardrndan Unocal, bu projelere ytinelik faaliyetlerini duriurdu. Bridas ise, gaz hattrna yrinelik faaliyetlerini siirdtireceeini agrkladr. unocal ile, dolal gaz hattr igin ortaklar arasmda yer alan Gazprom'un da gekilmesinin ardmaan, Ni;l l99da Pakistan, Afganistan ve Tiirkmemstan hiikiirnetleri' projeyi devam ettirmeyeve adrcentgas olan, halen Suudi Deltaoiltarafrndanytiriittilen lonsorsiy,*oun bu hattrn yaprmrnr talep emre karan aldrlar. Gaz hattrnrn kapasitesi, 20 milyar mene kup/yrl olarak tingiiriilmektedir. $ntmtizdeki on yrllarda, gerek dofal gaz ve gerekse petrol,ulp9.i agrsilrdan en btiytik pazarur geli$eo Asya da it**q nfgattit6n'r, zengin urerji kaynaklan ile "en biiytik Vi^;**tt&t statgrkgeghyoluyapmaktadr. Sonflarda, diinyauyugturucutrafilinin de merkezi haline gelen bu topraklarda siirmekte olan savaqn baghca nedenleri de btiylece ortayagrkmaktadu. I 6) Unocal'in olugnn<tulu konsoniyumun itifer otaklan; Tiirkmen hiikii'rneti, Suudi Delta oil, Japon ltochu' Pakistan'h Crescent Group, diineykoreli Hyundai ve Japon Indonesia Petroleum Company'dir'

15 Necdat PAMIR Not dtiqiilmesi gereken bir di$er olgu da, "Afganistan'dan gegmesi planlanan boru hatlarrna ydnelik sava$tmlnt' perde arkasmdaki bir diler "kontrol" mticadelesidir. Afganisan boru hatlan kavgasrndq iki ayn cephede (Unocal ve Bridas tarafindan temsil edilen) iki ayn Suudi petrol Oil ve Ningharco) yer almaktadu. Usame bin Ladin'in de bu cephelerden biriyle baglantrh oldu[unu ve her iki Suudi girketin de arkasnda Suudi hanedammn farkh gtig odaklanmn oldupunu belirtiknelidir. Oyunun bir pargasr da, bugiin dtinya petrol rezervlerinin bir bagrna %;o2i'ini Q61.7 milyar varil) ve iiretiminin de %l2.3tinti ftapasitesi daha da yuksek) elinde tutan Suudi Arabistan'da iktidan ya da diplomatik bir abirle, kontrolti ele gegirmek kavgasrdr. Bugtin petrol piyasasrnr ve fiyatlanm kontrol etmed en biiyiik guciin, Suudi Arabistan oldulu agrktrr. Bugiine dek ABDhin kontolti altrnda olan bu yiinetimin Usame bin Ladin'in eline gegmesi durumunda, piyasalann alt iist olacalr da agrktt Kavganrn bir diler boyutu da bu noktada yatnaktafu. Rusya'ya Yiinelik Boru Hstlun: Petrol ihrag hattr olarak, Sovyetler diinemindeki baghca boruhatu, Kazakistan'dan Rusya'ya taqrma saflayan 10 milyon ton/yl kapasiteli Atrau-Samara hattrdr. Sovyetler'in da$rlmasuun ardrndan alternatif hatlann ortaya grkmasr, Rusya'yr harekete gegirmig ve bagtaazeri vekazakpetolthriin itracr igin olmaktizere, bufflke tarafindanyeni boruhattr ve di$er ta$ma altematifleri geligtirilmiqtir. Bunlar srrasr ile; Atrau-Samara hattrrun kapasitesinin(15 milyon tona) genigletilmesi, Azeri erkenpefoltiniin tagrnmasr iginbakti- Groni-Novorossisk hattr (mevcut bir hattrn ters yiine gahgacak gekilde rehabilitasyonu), Caspian Pipeline Consortium (krsa adr ile CPC; Kazakistan'm Tengiz satrasr petroltinti Rusya smrlan iginden Novorossisk'e tagryacak) boruhattr ve Qegen savaqr nedeniyle sorunlar ya$anan Bakii-Novorossisk hattrna alternatif olarak, Bakii-Mohagkale- Novorossisk hattrdr. Bu hatlardan son iigii tamamlanmrqtr. Bu yeni hatlar, Hazar b6lgesi kaynaklarurrn, yalnnca Rusya tizerinden mtimkiin olan grkrgrnalternatif yaratamayan ve Rusyahrn hegemonyasru pekiqtiren hatlardrr. CPC hattr, ilk a;amada 26 milyon ton Kazak ve krsmen Rus petoliinii Novorossisk'ten Karadeniz'e ulagbracak olan bir hattr. ilk yiikleme, Ekim 2001'de baglamrgtr ve bu hattan tagrnan petol, Boladar igin btiyiik tehlike olugturmaktadu. CPC'nin daha sonraki a$ama$ ftedefi) yida7} milyon tondur ve Bo$azlar'rn btr yiiki (tehlikeyi) kaldrmasr, mtimkiin de[ildir. Bu hathn yatnm maliyetinintamamrnayakmuunabd'lichewonveexxon-mobilgirketlerincekargrlandrfr dikkate ahmrsa, ABD'nin "gokluboruhattr" ve "Dofu-Bafi Koridoru" sriylemine kargrhk, Rusya'dan gegen hatlann, ABD sermayesile arttrfr gdrfflecektir. Bakri-Grozni- Novorossisk hatb da, AIOC igindeh batrh qirketlerin "dncelikli tercihi" olarak devreye sokulmughu. Bu anlaurda, Gflrcistan iizerinden grkrg olanalr sallayan Bakii-Supsa hattr, sdz konusurusyatekelini kuantek grkrgtr. Baki-Grozni-Novorossiskhattmn, mevcut anlaqmalarveyaprlanyatrnmlaraba$r kapasitesi,ylda 5 milyon tondurve ekyatrrmla l7 milyon tona grkabilir. Baku-Mohagkale hattrmn kapasitesi ise, ilk agamada 6 milyon 569

16 Avraey a Ooruhatlan, Enerji G\venli$i T irkiy e ton (demiryolukatkrsr ile 8 milyonton), hedef kapasitesi ise l8 Rusya, {lvo1to.ndur. ffazarpetotiintin ihracndakaradeniz gti,t9tt oltouyun dnerilerde getirmektedir' Bunlardan biri, Rus boruhaffi alma almacak penoliin, Dostluk hattr kanah ile ve Adria bonrhatfina bagianarak, Hrvatistan\nAdriyatikkryrsrndaki limamna (omisalj)ulatrrmaktr' Di[er bii6neri ise, gene Rusya boruilattl agrn alnacak Hazar pefioliintin, Baltrk Boruhattr sistemi ile Balffk Denizi kryrsndaki linianlara ulagtrnlnasrdr. Rusya'nm, Hazar petoliinim iluacr igin, boruhattr arlrnoa Oa qelitli ihrag iinerileri (demiryolu, Hazar tankeri, v'b') de gtindemdedir. Dofal gaz alanrnda ise, Rusya gok datra yaygrn bir etkinlik alamna sahiptir' Dtinyarur.nUtiyilniar.ezervlerine sahipolanrusya h'ederasyonu (48.14 nilyon_mete ktip; diinya rezervlerinin % 32.1'l),ayruzafinndaen Uiiytit itllacatct konumundadrr' Kendinen biiytik rakip olan Ttirkmenistan\n iluacatlln (Rusya ve Ukayna'ya) tamamna.yakrm d4 (son diinemdegoksrmrl birhacimde iran'aoian iilacatdrynda) Rusyaiizerindengegen hatlar vasrtasryla yaprlabilmektedir. Rusya (ve ukayna) ile, iidemeler kolusunda ya$anan sorunlar ve yatt r- zorluklanedeniyle, Tiirkrrenistan'rn gaz ihetim ve ihracatrnda' I 990'lt ;;ilr"" ortalanndan itibuen biiytik diiqigler yaganmrqtu. 1990'da Sf mrtvar metre kiip gaz tireten ftirt<menistan, 1998'ie yilda 12.4 mrlyar mete kiibe gerilemiq, 2000 yrlnda belli bir toparlanma stirecine gituel 43.8 milyar metre ktibe ytiksekniqtir't7 Bunda da' n*v" Uf"u'"a ile belli noftahrda anlaqma saglanabilnis olmasmur etkisi olmuqtur' Ancak, ". neredeyse tamamen Rusya'ya bafrmh olan ihraq alt yaprsr, Tiirkmenistan gazwn, uluslaiarasr piyasa fiyatlanndan iok daha diistik fiyatla Rusya'ya satilmasura neden olmakad[(binmetrekiibii,40-42 ABD dolanna). Rusya, Tiirkmenistan gaamn alternatif yollardan iirru.ro, ve kendi pazan$ (6me[in Tiirkiye, Tiirkiye iizerinden Avrupa) iuylog.*rn tinlemek iqin, qeqitli yollar denemektedir. Bunun en basiti' mevcut hatlar uurrturwru $eni biryatrnmagerekolmadan) Tiirkmen gazlnrucljtasatm almak ve siiz tonusu poz.tara, da[a yti,t<sek'fiyatla bu g*r samakff. Bu amagla Rusya, Tiirkmenistan ile yrlda 40 milyar metre kiip gaz ahmtigin mutabrkalmrg ancak bunun 20 milyar metre f.tipfut Utifiitti kesinli kazarim$ur. Bunda da, m vcut Tiirhnenistan-Kazakistan-Rusya t uitrr mevcut kapasitesinin 20 milyar metre kiip ile srmrlt olmagr, baghca nedenler arasmdadr. Ancak, bu mihann 60 milyara grkmasrna ybnelik girigimler Rus talafmca stirdiiriiliirken, Ttirkmenbagr da, Rusya'ya gerekirse yrlda 100 milyar metre kiip gaz verebileceklerinitt ifade etnektedir. nusya mn Ttirkmen gaanrn Susya'dan geqmeden) do!rudan ihracrm dnlemek igin uyguladrlibir diler takti( "HazatDerizihin yasal stattisii" konusunu gdztimsiiz b*aknrak iiin gaba giistermektir. Rusya iqin diiny a gazpazan,petol pu^nu gbr. daha fazla "konfiot.olt.uitit" olarak de[erlendirilmektedir ve bu nedenle t7) BP Statisticat Rwiew of World Energy June 2001, sayfa 23' I 8) Bunun igin hem saha gelietirme, hem de boruhattr inga alanlannda biiyiik yatrnmlar gereklidir' Bu tiir sdylcmler' niyetten ziyade taktik agrklamalar olarak deberlendiriknelidir' 570

17 Necdat PAMIR de daha dnemlidir. Rusyahur son ddnemde,hazar'rlsattisii konusunda, Kazakistan ve Azerbaycan (pefiol rezervleri fazla olan dlkeler) tezlerine yanagmast da, petroldenziyade gazdaki rekabeti, daha biiytik "tehdit" olarak algrlamasrnda yatmaktailr. Rusya, Kazakistan'da tiretilecek gazr da, kendi boruhatlanndan tagryarak, Taman yanmadasmda inga etmeyi planladr$r yeni bir terminalden, srvilagtrnlmrg gaz olarak ihrag enneyi dnermektedir. Bu iilkenin, gaz ihracatrm ve boruhatlanm etkin bir stratejik gtig olarak kullanmasurun gegitliirnekleri vardu. Bunlardan birisi, Bakii-Novorossisk hatundan erken petol sevkiyatm durduran Azerbaycan'r srlaqtrmak igin, gaz talebinde bulunan ftiiytik gaz rez-ewleri olmasrna kargn, bunlann geliqtirilmesi l-2 yi alaca$rndan, bugiin igin acil gaztalep eden) Azerbaycan'a, iinkogul olarakpetol sevkiyatm yenidenbaglatmasm dayatmasrdu. Rusya, bu konuda baganh olmugtur. Benzer baskrlar, stirekli olarak Ermenistan ve Giircistan iizerinde de uygulanmakta ve bu iilkelere tek kaynak olarak Rusya'dan gelengaz, "gerek gdrtildiiftinde" kesilebihnehedir. Avrupa'nrn gazihtiyacrnur <inemli bir bdliimii de, gene Rusya tarafindan kargrlanmaktadr. Avnrpa'run 2000 yrh toplam ithalatum ( milyarmetre hip/yrl; LNG dahil) 7oa2.8'i ( milyar mere hip) Rusya Federasyonu tarafindan sa$anmaktadr. Her ne kadar Avnrpa Birlifi, bu bafunhh[rn azaltrlmasr ve kaynak gegitlililinden siiz etmekteyse de, bagta Almanya ve italya olmak iizere biiyiik tiiketicilerin, giderek daha fazla Rus gaana ytineldikleri giizlenmehedir.re Ancak burada, her iki iilkenin, Rus gaz sahalarurda hisse sahibi ve Gazprom ydnetiminde ortak olmak (Ruhrgas timefi) gibi gegitli yollarla (Tiirkiye'nin balmliltfmdan gok farkh olarak) kontrolii elde tuttuklanm da belirtmek gerekir. Gene de, <izellikle Avnrpa'nm diler ktigtik sayrlabilecek tilkeleri ve Trirkiye agrsrndan, Rus gaznaolan briytik orandaki bafrmhl*, stratejikbirsorun olarak dntimiizde durmakadr. Ttirkiye, halen ithal ettili gazrn (2000 yrhnda milyar metre hip) milyar mete hibtinii (%68) Moldova-Ukayna-Romanya-Bulgaristan iizerinden gelen bir hat ile Rusya'dan almaktadr. Bu hattur yrlda 14 milyar mefte krip kapasiteye grkanlmasr igin gahgmalar tamamlanmak iizeredir. Rusya bunun da drynda, diler iilkelerden gegmeyen bir boruhattr projesi olarak, yrlda l6 milyar metre hipliik Mavi Akrm Projesi'ni yagama gegirmek iizere, Tiirkiye ile anlagmrg ve ingaat baqlahlmrgtr. Karadeniz'in 2150 metre derinlilinden ve birgok sorunubanndrran bir sualtr giizergahlrdan gegmesi planlanan bu hatttn, teknik-ekonomik ve statejik nedenlerl elegtirisi yaprlmaktadr. Hattur Tiirkiye smnlan iginde yer alan Samsun-Ankara bdliimiinii tamamlanm4trr. Ancak asrl sorunlu olan Karadeniz gegiqi, sftga yaprlan agrklamalara kargur heniiz bir ilerleme kaydernemigtir yth baqmda deweye girece[i daha d,nce agrklanan hattrn iglefineye ahmgr <ince 2001 yh ba5ma, sonra ortasma ertelenmigken, gu anda 2002 baqrndan sdz edilmektedir. Rusya, bunun drgrnd4 daha <ince "Gtircistan" bdliimtinde bahsi edilen TransKafkasya hattr ile, Giircistantizerinden, geneyldal6milywmetektipliikbirhatile Tiirkiye'ye gazvermeyi l9)'eu SlowlyMaking Russia lt's MajorEnergySupplier,', Financial Times,

18 Avraoya 5oruhatlan, Enerji GUvenliQi T\rkiye tinermektedir. Ancak Ttirkiye ve Rusya'ntn, 9u anda tiim yo!'unla$malan ve iincelikleri, Mavi Akrn Projesi'ne odaklanmrg durumdadr. Mavi Alam Projesi'nin gerek sualtr inqaafl ve gerekse bakrm-onaruna yiinelik gok gegitli sorunlan vardu. Kamuoyunayansryan (ya dayansrtrlan)boyut, su altr inqaatrndaki sonmlannaqrlrp aerlamayacagttrrtrgmasmaindirgenmig durumdadr' OysaasrltarUqrlmast gereken, projenin dngortilen zamanda tamamlamp tamamlanamayaca$ (bwadan gelecek gara g1ie planlana ve gm taatrhtitiinde bulunulan santraller nedeniyle zarar oluqup otuqr*yu.igr, v.b.), bu boyuttaki teknik sorunlan a$manln maliyeti (borulara 3 kat kaplama, X-65 boru kullammt, Karadeniz yamaglannda sismik aktivite riski, dipte gamur volkanlan, salhkh batimetrik analiz olmamast, dzel d69eme teknikleri ve gemi gereksinimi, yiiksek oranh H2S varh[na ba[h i9 korozyon, ilk kez gahgtlan 2150 metre derinlik ve ytiksek basrng, v.b.) ve hepsinden dnemlisi, bu biiyiik maliyeti "son tahlilde" kimin (Tiirk tiiketicisinin) ddeyece[i sorunudur. Rus (Mavi Akrm) gazrmn, Tiirkmen gazrna giire daha ucuz oldupu iddialan dolnr depildir. TBMM'nde, kapah oturumda bile,.iffrti" vekillerinden "gizlenen" bu fiyat meselesine, ashnda en gegerli agtklamayl (ilerideki getigmeleri<ingdrememigolacaklarki)diineminbota$ GenelMiidiirtiGdklan Yardm vermiqtir. Sayrn Yardrm, BOTA$ Vakfi'mn yayn orgam PetoGas dergisinin Mays-Haziran I 999 (12 numarah) sayrsmda, "Ttirhnen gaa, 5 yrlhk fiyat ortalamalanna baktr[rmrzda, enuatz gazdtr" agtklamastyla, bu konuya ag*fuk getirmigtir.2o Ve nihayet, Tiirkiye'nin tek bir kaynala (bu durumda Rusya) bu kadar yiiksek oranlarda (%60 ve tisttirribaganmasnanedenolacakbupnjeye, bu denli deferve dncelikverihnesi, rasyonel Uir yjtusrm olmakan hali uzak gdriinmektedir. Sonug olarak, mevcut iktidar tarafindan oncelik verilen Mavi Akrm Projesi, tartrqmah bir projedir. TrsnsHazar Hatlut (Rusya ve iran harici segenekler) Do[al olarak bu alternatifler,pazar paylannt kaphrmak istemeyen ve kendi b6lgelerind ekonomik ve dolayrsr ile siyasi y6nden giiglii devletler arzulamayan Rusya ur iian igin, "tehdit" olarak algrlanmahadr. Her iki tilke de bu yiizden, baqta "Hazaftn Statiisti" olmak idere, de[igik ensmrmanlarla (gewe, v.b')22, dzellikle Tiirkmen gazrnln Hazar'rn altrndan boruhatlan ile tagrmp, kendi topraklanndan geqmeyen (kontrolleri drgrnda) giizergahludanuluslararasrpazaraulaqmasmt engellemeye gahgmaktadrrlar' 20) TBMM'nin dik*atinden kagtrgnr sandlrmrz bu hususu, bu bildiri vesilesiyle, bir belge olank gegmcmizin yaran olabilir. 2l) Buoranlann% l5-20!i gegnemesine 6zen g6st rmekte stntejikve ekonomikyararvardr. 22) Qevre olgusu, mutlaka dikkate atnmasr gcreken bir olgudur. Ancak, bu husus, iki yfizlii politikalara dik*at gekme] agrsindan dile getirilmektedir. Omelin Rusya, Mavi Akrm'a tiim olanaklan ile hrz vermcyc aahgrrken, kirlilifi tartrgrlnnz boyutluda olan Karadeniz'in kirlilili konusunda duyarh olmayr aklrna gctirmemekte; buna kargrn, Tiukmen gazrnrn Hazadm alhndan ta9mmasl giindcmc gcldilindc' "qcvre dostu" olabilmcktedir' 572

19 NecdeluFAM K Hazar't gegig kapsammda petol, Kazakistan ve Tiukmenistan'dan, kiigiik tonajh gemilerle Bahi'ye oradan dadeliqikyollarla (boruhattr ve/veya demiryolu) Karadeniz'e ula6trnlmaktadr. Qok srmrh miktarlarla 1996'da baqlayan bu taermacrhk, halen yrlda 3 milyon tonluk bir seviyede seyretnektedir. Kazak ve Tiirkmen limanlarnda, boruhattr ve demiryollarrnda yaprlacak kapasite arttmmlan ile, bu miktann daha da arttrilmasr olasrdr. Trirkiyehin 1990'h yrllardan beri savundu$u gok kullamlan a& ile Bakii-Ceyhan) Ham Petrol Projesi,yalnrz Azeripetroltiniin delil, yrlda yaklagrk 20 milyon ton Kazak pefioliiniin de, Hazar'rn altrndan dtigenecek boruhatlan ile, iince Bakii'ye, oradan da Gtircistan iizerinden Tiirkiye'ye ve uluslararasl pazara ulagmasmr hedeflemektedir. Kazak petolii bu anlamda Hazar'm alturdan tagrnmayr gerekli hlacaktrr. Baqlangrgta belirttilimiz gibi bu hususa Rusya'nm ve iran'm engellemeleri stiz konusudur. Ancak bunun da dtesinde, Kazakistan'm petroltinii tincelikli olarak sevkettili giizergah, gene Rusya griiergahrdr (CPC hattr). Kazakistan\n Tengiz sahasr petrohi tamamen CPC hattrna verilmig durumdadr. Yeni kegfedilen Kagagan (Kazakistan) sahasr peholii iginse, Kazakistan vekonsorsiyum (OKIOC)iiyesi pirketler,23 iinceliklerininiian yolu oldusunu gegitli ortamlardadile getirmektedirler. Dolayrsr ile, Kazakpetroliiniin Hazar'rn altmdan Bakti'ye boruhatlarr ile tagrnmasr segenefi, yalntz "Hazar'm Statiisii" ya da "gevre" engeliyle delil, "oyunculann" mevcutercihleri dikkate ahndrfrnda, gok daha ciddi bir sorunla kargr karqryadtr. Buna kargrn" Kazak tarafiyla petroliin TransHazar hatlarr ile ta$mmasma y6nelik, ballayrcr ohnayan anlagma ve protokoller vardr. Ayrrca, 1998 Arahfr'nda; Shell, Chevron vemobil'inkazakistan'danbakii'ye, paralel iki hat (biri petrol diaeri gaz) dogenmesine yiinelik fizibilite h azrlarnakitzercbir anlagmalan da mevcuttur. Ancak bunlar, somut bir yiinelimi ya da taahhttti ifade ennemektedir. Hazafn altrndan gaz tia$nmasxra ytinelik en iinemli proje, Tiirkmenistan-Tiirkiye (ve buradan da Avrupa) Gaz Boruhattr Projesi'dir. Yllda l6 milyar mefre kiip Ttirkmen gazur Ttirkiye'ye (bir sonraki agamada da 14 milyar metre hip ek gazr Avnrpa'ya) ulaqtrmayr hedefleyen bu hattrn yaprmr igin agrlan ihaleyi, ABD'li Bechtel ve General Electric firmalanrun olugturdulu Pipeline Solution Goup (psg) adh konsorsiyum kazanmrgtr. Daha sonra shell, %50 hisse ile bu konsorsiyuma ortak olmu$ ve ilerleyen siiregtede, operatdrliik hakkrnr dewalmrgtr. Qegitli sorunlarnedeniyle bu onemli ptoj", askrya alnmg durumdadr. Bu sorunlar arasmda; srkga yineledilimiz "Hazar'm Statiisii" konusunun gozii{ememesi, Tiirknenistan Devlet Baqkam Tiirkrnenbaqr'mn avans istepinin kabul edilmemesi ve Mavi AlamProjesi'ne Tiirkiye'nin iincelikvermesi (vergi muafiyeti, avans tidemesi, v.b.) sayrlabilir.2a oysa, Tiirkmenistan\nbafrmsrzhlr igin oldugu kadar, 23) Ozcllikle dc italyan ENI (opcrator) vc Fransrz TotalfinaElf 24) Tiirkiyc gaz pazannrn, hcm Mavi Aktml hcm dc Tiirkmcn gaznr aym urda katdrrmasrnrn miimkiin olmadr$ gcqitli uzmanlarca dilc gctirilmcktedir. Bunlarrn basrnda PSG Konsoniyumu'nun direkttiri Ed Smith gclmcktcdir. Ed Smith, ABD Kongcsi'ne yaptrlr konugmada, bu projelerdcn birinin iinc gegmesinin, dilcrini 8-10 yrl gcciktirebilccclini ya da gereksiz krlacalmr viylanektodir. 573

20 Avraey a Boruhatlan, Enerji GUv enliqi ve Tlrkiy e Ttirkiye,nin ithal etti[i kaynaklardagegitlili[in sallanmasr agmmdan gerek Ttirkmen g;i"geretse Azeri gazi, dncelik verilnelerinde, stratejik yararlar olan kaynaklardrr' TiirkiyeagrmdanHazarpetrolvedopalgwr,kaynakgeqitlilifi'ucuzluk'ara riretimde kendi ulusal $rteti rpeo'nun o-lnasr gibi gok sayrda nedenle yasamsal deler ta$unaktadu. Bunlann dtesinde, Rusya'ya ba[h ohnayan giizusatrhraal tjuag olanafma kavugacak Azerb aycan Yt azali tun ut ititt enistan gibi iilkelerin gerekesintisiz ihraq ot#gmu ka,rusmalan ve gerekse bu ihracatr uluslararasr piyasa fiyatlan ile yapabilmeleri' et onolmltennin hrzta geliqitesine ve ba[rmsrzlrklannrn gtigtenme-sine olanak saplayacaktr' Bu da bdlgede stabiliteyiarttrnrken, iilkelere gegitli nedenlerle yakrn olan Tiirkiye'nin p"oot u. i",almlaniie slilrh olmayan ticaretini, yatmm olanaklanm arthrabilmesine olanak saflayaoaktrr' Bu ba$lamda Ttirkiye, Sovyetle/in dafrlmasrnrn ardmdan, Bakii-Ceyhan (Hazar- Akdeniz)ftamPefiolB;ruhattritojesi'niyaSamagegirmekThv:ryq.sagiistermig Buna paralel olarak, ttirkmenisan-tiirkiye Dofal Gaz Boruhath Projesi ve Azerbaycan- Ttirkiye Do[al Gaz Boruhattr Projeleri ie, Koridoru" olarak adlandrnlan ]Dogu-Bau entegre bi*it ut Jiyi yasama gegirt6it*.t iglo gaba harcamaktadu. Awasya cofra$rast f"pj*u.0" frr, iroryu ottiritioo. de belirtilen projeler sdz konusudur' Bunlar mevcut Rusya-Moldova-ukayna-Romanya-Bulgaristan-Tiirkiye hattl Mavi Akrm Projesi ve iusya-ciircistan-ttirkiye Caz goruhat[ Projesi'dir. Bu projeler, aynntlh olarak, ayn baqhklara altrnda incelenmektedir. Tiirkiyernin Petrolthalatr ve Bakii-ceyhan (Ilrzar-Akdeniz) Petrol Boruhattr'mn 0nemi Ttirkiye, pesol gereksinimini biiyiik oranda; S. Arabistan, iian ve Libya gibi iilkelerden kargrlamakta ve yrlda yaklaqrk 23 milyon ton peftol ithal etmektedir' Sovyetler Birli[i'nin dalrlmasrnrn hemen ura,oauo g.figtirilen Bakii-Ceyhan $a ila6azar-,akdeniz) Petrol Boru Hattr Projesi, yruujir tik!.izin giinatmindeki en iinemli konu baqltklan arasmda t;;.rkrrd":fi"ii ainfr"aitrtleri! afairy Uu boru hattq "Tiirkiye'ye v alnrzcayida yutra* 100_150,ily; dolar gelir getirecek iinemsiz ve yararstz" bir yatrnm de$il,,t*t.jik n. u^n dtinemli etonoirik yararlan, yasamsal boyutta olan bir projedir' Bu hat, getirecefi miitevaa ransit ge9i9 iicretinden gok daha biiytik bi] stratejik iineme,ut ip*. iljnrut Oni*d"; MtU.Vc"t\ Iiazakistan, Ttirhnenistan gibiilkeluin ttimiiniin' p",.1 u. gaz ihrag yoliur, (boruhatlan, demiryollan'vb"),yalnrz.ve ancak Rusya Federasyonu srnrlan iginden geqerek uluslararasr pazara Harita: 1 )' Bu da, siiz konusu iilkelerin elonomik bafrmsrzhklannr elde etmek iqin sahip olduklan petol've gaz varhklannr, giivenilir ve kesintisiz olarakpazata ve ger99k (uluslararast plyasa; diferleriyle uiult,"r,n.tunnr engelleyen son derece iinemli bir husus ve bir 'd;"*rf" nujyouui.ttotti, sozkonuiutilkelerekargrgoketkinolarakkullanmakta Bu 0lkelerin Rusya iizerinden olmayan gtizergahlardan do$al zenginliklerini ihrag 574

TURiZMYETURiZM OLAYI. TURiZM: Yeterli boq zamana, yeterli mali olanaklara ve seyahatten. DAR KAPSAMDA TURiZM VE OTELCiLiK

TURiZMYETURiZM OLAYI. TURiZM: Yeterli boq zamana, yeterli mali olanaklara ve seyahatten. DAR KAPSAMDA TURiZM VE OTELCiLiK Marmara lletisim Dergisi, Sayr:8, Ekim 1994 Mamara Joumal of Conununications, Number:8, October 1994 DAR KAPSAMDA TURiZM VE OTELCiLiK Arg. Giir. nuru OZCnn MARMARA r-rllvensiresi itetiqim Faktiltesi Dar

Detaylı

Sayr :16961366-604.01.0119255 Konu : Ktsa Film Destek Hibe Programt

Sayr :16961366-604.01.0119255 Konu : Ktsa Film Destek Hibe Programt T.C. BA$BAKANLIK Afet ve Acil Durum Ydnetimi Baqkanhpr Sayr :16961366-604.01.0119255 Konu : Ktsa Film Destek Hibe Programt 07.05.2014 Y ILDIZ TEKNiK LN{ IVPNSiTE,Si REKTOru-UCIXP, Bagkanll[rm z tarafndan

Detaylı

BUItDUfi DIYABET OKUTU. Aragtrrma,Bilgi Sistemleri,safh[rn Geligtirilmesi ve HaIk Saflr[r gube Miidiirliifii

BUItDUfi DIYABET OKUTU. Aragtrrma,Bilgi Sistemleri,safh[rn Geligtirilmesi ve HaIk Saflr[r gube Miidiirliifii BUItDUfi DIYABET OKUTU Aragtrrma,Bilgi Sistemleri,safh[rn Geligtirilmesi ve HaIk Saflr[r gube Miidiirliifii 1.1Giriq I.2Dayanak 1.2.a'Grirev tantmtmrz 1.2.b St. Vincent. Deklarasyonu ve Ulusal Diyabet

Detaylı

ÜNĠVERSiTESĠ ULAġTIRMA VE LOJĠSTĠK BÖLÜMÜ LOJĠSTĠK KULÜBÜ 7.LOJĠSTĠK ZĠRVESĠ. 10 Mayıs 2010. Bakü-Tiflis-Ceyhan ve Nabucco Boru Hattı Projeleri

ÜNĠVERSiTESĠ ULAġTIRMA VE LOJĠSTĠK BÖLÜMÜ LOJĠSTĠK KULÜBÜ 7.LOJĠSTĠK ZĠRVESĠ. 10 Mayıs 2010. Bakü-Tiflis-Ceyhan ve Nabucco Boru Hattı Projeleri ĠSTANBUL ÜNĠVERSiTESĠ ULAġTIRMA VE LOJĠSTĠK BÖLÜMÜ LOJĠSTĠK KULÜBÜ 7.LOJĠSTĠK ZĠRVESĠ 10 Mayıs 2010 Bakü-Tiflis-Ceyhan ve Nabucco Boru Hattı Projeleri Osman Z. Göksel BOTAġ BTC Proje Direktörü Nabucco

Detaylı

İRAN ENERJI GÖRÜNÜMÜ

İRAN ENERJI GÖRÜNÜMÜ İRAN ENERJI GÖRÜNÜMÜ HAZAR STRATEJI ENSTITÜSÜ ENERJI VE EKONOMI ARAŞTIRMALARI MERKEZI EMİN AKHUNDZADA SERAY ÖZKAN ARALIK 2014 Azerbaycan Enerji Görünümü 1İran Enerji Görünümü www.hazar.org HASEN Enerji

Detaylı

KAHRAMANMARA$ StiTCu in,ia.u univnnsirnsi 2015 YILI KURUMSAL MALi DURUM VE BEKLENTiLER RAPORU. Kurumsal Mali Durum ve Beklentiler Raporu

KAHRAMANMARA$ StiTCu in,ia.u univnnsirnsi 2015 YILI KURUMSAL MALi DURUM VE BEKLENTiLER RAPORU. Kurumsal Mali Durum ve Beklentiler Raporu KAHRAMANMARA$ StiTCu in,a.u univnnsirnsi 2015 YL KURUMSAL MALi DURUM VE BEKLENTiLER RAPORU 5018 Sayrh Kamu Mali Y0netimi ve Kontrol Kanunu ile birlikte kalkrnma planlarr ve programlarda yer alan politika

Detaylı

rnxxir ganrxnvrnsi "HELyuM sogurma sisrnui BoRULAMA niznrnri " ANKARAI]NiVERSITESI ELEKTRON HIZLAIIDIRICISI VE LAZER TESiSi (TARTA)

rnxxir ganrxnvrnsi HELyuM sogurma sisrnui BoRULAMA niznrnri  ANKARAI]NiVERSITESI ELEKTRON HIZLAIIDIRICISI VE LAZER TESiSi (TARTA) ANKARAI]NiVERSITESI ELEKTRON HIZLAIIDIRICISI VE LAZER TESiSi (TARTA) "HELyuM sogurma sisrnui BoRULAMA niznrnri " rnxxir ganrxnvrnsi Proje No: DPT2006K-120470 Teknik $artname Numarasr: TARLA.2O14TSHZ;OOT

Detaylı

HALKLA ir,igximnde RADYONUN yeri VE RADYO REKLAMLARI

HALKLA ir,igximnde RADYONUN yeri VE RADYO REKLAMLARI Marmara lletisim Dergisi, Sayt:9, Ocak 1995 Marmara Joumal of Communicatiotts, Number:9, Janrcry 1995 HALKLA ir,igximnde RADYONUN yeri VE RADYO REKLAMLARI Arq.Giir. ntrru 6ZCBN MARMARA UMVERSITESi Iletigim

Detaylı

ir,nriginn nir,cir,nni

ir,nriginn nir,cir,nni r- cnnnr- nir,cir,nn TREND FAKToRiNG ANor\iM $inrnri 0 t, 0 1.2 0 1 3-3 t.t2,20tg n onrvri yrl,r,rk r,n ar,iynr RApoRU Raporun Ait Oldu[u Diinem t 0ll0tl20l3-3Ut2l\0l3 Ticaret unvanl Ticaret sicili numarasl

Detaylı

İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ

İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ 31.12.2013 tarihi itibari ile Bağımsız Denetim Raporu, Mali Tablolar ve Dipnotlar, Genel Kurula sunulan Özet Yönetim Kurulu Raporu ile 6107 sayılı İller Bankası Anonim Şirketi

Detaylı

ALl. : Tiim Kalemlere Teklif verilmesi Zorunludur. ihtiyac LiSTESi. Sayf : B.10.4.1SM.4.'72.00.20/ Konu : Teklife Davet. Fivat

ALl. : Tiim Kalemlere Teklif verilmesi Zorunludur. ihtiyac LiSTESi. Sayf : B.10.4.1SM.4.'72.00.20/ Konu : Teklife Davet. Fivat T.C. SAcLIK BAKANLIEI TURKIYE KAMU HASTANELERi BiRLiEi BATMAN BOLGE DEVLET HASTANESi Sayf : B.10.4.1SM.4.'72.00.20/ Konu : Teklife Davet Sayrn :... Kurumumuzun ihtiyacr otan HEMOGRAM REAKTiFI icin TEST

Detaylı

Dünyaya barış ve refah taşıyor, zorlukları azimle aşıyoruz

Dünyaya barış ve refah taşıyor, zorlukları azimle aşıyoruz Dünyaya barış ve refah taşıyor, zorlukları azimle aşıyoruz Rakamlarla Sektörümüz: 3 kıtadan 77 ülkeye doğrudan hizmet götüren, Toplam Yatırımı 5 Milyar Doları aşan, Yan sektörleri ile birlikte yaklaşık

Detaylı

rilvr grrinni, KURGU, SESLENDiRME, sruovo gerinni, nruiunsyon,

rilvr grrinni, KURGU, SESLENDiRME, sruovo gerinni, nruiunsyon, rilvr grrinni, KURGU, SESLENDiRME, sruovo gerinni, nruiunsyon, e nnrir rasartm ve TEKNiT onrurgmanltk niznner ALtMt TEKNiT gnnrnamesi igin Tanrmr Dr Ayhan Kuzu ve gahgma ekibi tarafrndan planlanan proje

Detaylı

Enerji Ülkeleri.Rusya En Zengin..! 26 Ocak 2015

Enerji Ülkeleri.Rusya En Zengin..! 26 Ocak 2015 Enerji Ülkeleri.Rusya En Zengin..! 26 Ocak 2015 Dünyanın Enerji Kaynakları Konusunda En Zengin Ülkeleri A1 Capital Yorumu Coğrafya ve tarih kitaplarında ülkemiz için jeopolitik öneme sahip kilit ve kritik

Detaylı

mmo bülteni þubat 2005/sayý 81 doðalgaz temin ve tüketim politikalarý raporu da basýn mensuplarýna daðýtýlmýþtýr.

mmo bülteni þubat 2005/sayý 81 doðalgaz temin ve tüketim politikalarý raporu da basýn mensuplarýna daðýtýlmýþtýr. TÜRKÝYE DE DOÐAL GAZ TEMÝN VE TÜKETÝM POLÝTÝKALARI Basýna ve Kamuoyuna 10 Ocak 2005 Oda Baþkanýmýz Emin KORAMAZ Odamýzýn Doðalgaz alanýnda yaptýðý çalýþmalarý ve Türkiye deki Doðalgazýn durumu hakkýnda

Detaylı

ctinuru: ANADoLU trxivnnsirnsi T.C. SENATO Karar Tarihi z 31,01,2012

ctinuru: ANADoLU trxivnnsirnsi T.C. SENATO Karar Tarihi z 31,01,2012 T.C. ANADoLU trxivnnsirnsi SENATO Karar Tarihi z 31,01,2012 Karar No : I ctinuru: 14- Anadolu ljniversitesi (Eskigehir/Tiirkiye) Miihendislik Mimarhk Faktiltesi Elektrik- Elektronik Mtihendislili Bdltimti

Detaylı

HAZAR COĞRAFYASI RAPORU (İRAN AZERBAYCAN KAZAKİSTAN TÜRKMENİSTAN ÖZBEKİSTAN)

HAZAR COĞRAFYASI RAPORU (İRAN AZERBAYCAN KAZAKİSTAN TÜRKMENİSTAN ÖZBEKİSTAN) TESPAM AYLIK ÜLKE / BÖLGE RAPORLARI MAYIS 2016 HAZAR COĞRAFYASI RAPORU (İRAN AZERBAYCAN KAZAKİSTAN TÜRKMENİSTAN ÖZBEKİSTAN) OĞUZHAN AKYENER GİRİŞ Hazar Coğrafyasında düşen petrol fiyatları sektörü ve yeni

Detaylı

BÜYÜK OYUNDA HAZAR ENERJİ KAYNAKLARININ ÖNEMİ VE KONUMU

BÜYÜK OYUNDA HAZAR ENERJİ KAYNAKLARININ ÖNEMİ VE KONUMU BÜYÜK OYUNDA HAZAR ENERJİ KAYNAKLARININ ÖNEMİ VE KONUMU Necdet ÖZALP NEMA Global Group / Yönetim Kurulu Başkanı 19. yüzyıldan itibaren hidrokarbon enerji kaynaklarına sahip olmak, üretimini elde tutmak

Detaylı

icindekii,bn /r. isr,alt ARAZi ve vergi sisrnuinin TE$EKKUTU vn osmanlr DEVRiNDEKi $EKiLLERLE MUKAYESESi... ls

icindekii,bn /r. isr,alt ARAZi ve vergi sisrnuinin TE$EKKUTU vn osmanlr DEVRiNDEKi $EKiLLERLE MUKAYESESi... ls icindekii,bn J x /r. Koy, rovlu vb ivrpnratorluk...... I V. Milletleraran Ttirkiye Sosyal ve iktisat Tarihi Kongresi. Teblidler, U.U. Tiirkiyat Arasttrmave Uygulama Merkezi, istanbul 2l-25, Adustos 1989.

Detaylı

l. Fiyatlar KDV Harig Olacakhr.

l. Fiyatlar KDV Harig Olacakhr. T.C. 5A6LIK BAKANLI6I BURSA SAdLIK MUDURLUGI, Sayrn Teklif istenmesi Salhk Miidiirliifii Acil Salhk Hizmetleri istasyonlarrna 5 Adet Giig Kaynalr Ahmr igine ait agaptda cinsi, dzellikleri ve miktan belirtilen

Detaylı

Kiiresel Krrzde. Dr$ Ticaret ve Istihdam MARION JANSEN ERIK VON UEXKULL. Qeviren: Burcu Hitit

Kiiresel Krrzde. Dr$ Ticaret ve Istihdam MARION JANSEN ERIK VON UEXKULL. Qeviren: Burcu Hitit Kiiresel Krrzde Dr$ Ticaret ve Istihdam MARION JANSEN ERIK VON UEXKULL Qeviren: Burcu Hitit KURESEL KRizDE Dr$ TIcARET ve IST HDAM Genel Yoyrn Nu.: l5l ISBN: 978-605- 457 9-1 9-8 l. Bosrm, Aoustos 20]2

Detaylı

TÜRK-RUS ÝLÝÞKÝLERÝ: SORUNLAR VE FIRSATLAR. Prof. Dr. Ýlter TURAN

TÜRK-RUS ÝLÝÞKÝLERÝ: SORUNLAR VE FIRSATLAR. Prof. Dr. Ýlter TURAN TÜRK-RUS ÝLÝÞKÝLERÝ: SORUNLAR VE FIRSATLAR Prof. Dr. Ýlter TURAN 63 TÜRK-RUS ÝLÝÞKÝLERÝ: SORUNLAR VE FIRSATLAR GÝRÝÞ Prof. Dr. Ýlter TURAN Türk-Rus iliþkileri tarih boyunca rekabetçi bir zeminde geliþmiþ,

Detaylı

Yakın n Gelecekte Enerji

Yakın n Gelecekte Enerji Yakın n Gelecekte Enerji Doç.Dr.Mustafa TIRIS Enerji Enstitüsü Müdürü Akademik Forum 15 Ocak 2005 Kalyon Otel, İstanbul 1 Doç.Dr.Mustafa TIRIS 1965 Yılı nda İzmir de doğdu. 1987 Yılı nda İTÜ den Petrol

Detaylı

Yrd. Dog. Dr. H. Omer TONTU$ Bakan a. Genel Mi.idiir

Yrd. Dog. Dr. H. Omer TONTU$ Bakan a. Genel Mi.idiir Yrd. Dog. Dr. H. Omer TONTU$ Bakan a. Genel Mi.idiir Evraktn elektronik imzah suretine http://e-belge.saglik.gov.tr adresinden 9db25c7a-4db6-42c1-bfc6-3e5e90bdb98b kodu ile erigebilirsiniz Aziziye Mah.Cinnah

Detaylı

Dikkat! ABD Enerji de Yeni Oyun Kuruyor!

Dikkat! ABD Enerji de Yeni Oyun Kuruyor! Dikkat! ABD Enerji de Yeni Oyun Kuruyor! Dursun YILDIZ topraksuenerji 21 Ocak 2013 ABD Petrol İhracatçısı Olacak. Taşlar Yerinden Oynar mı? 1973 deki petrol krizi alternatif enerji arayışlarını arttırdı.

Detaylı

TÜRKĐYE NĐN ENERJĐ ARZ POLĐTĐKALARI

TÜRKĐYE NĐN ENERJĐ ARZ POLĐTĐKALARI TÜRKĐYE NĐN ENERJĐ ARZ POLĐTĐKALARI Selahattin HAKMAN TÜSĐAD Enerji Çalışma Grubu Üyesi Sabancı Holding Enerji Grup Başkanı Enerji Arz ve Talebi 6000 (Mtoe) 5000 4000 3000 2000 1000 0 1980 2000 2006 2015

Detaylı

ve tngfikler voxtrn n

ve tngfikler voxtrn n lur an SERDENG EeIi, H ari c e ERDi ELEKTRIK PiYASASI KAIYUIIT]NTJN ELEKTRiK ENERJiSi SEKTORT'NE Nrrir.,rNi ve tngfikler voxtrn n DEGERLENDIRI,MEsi Dr. Turen SERDEXCDfTI Hazine Miisteeart* lama Genel Mtidiirii

Detaylı

3201 Debagatte Kullanılan Bitkisel Menşeli Hülasalar Ve Türevleri. 3202 Debagatte Kullanılan Sentetik Organik, Anorganik Maddeler Müstahzarlar

3201 Debagatte Kullanılan Bitkisel Menşeli Hülasalar Ve Türevleri. 3202 Debagatte Kullanılan Sentetik Organik, Anorganik Maddeler Müstahzarlar SEKTÖRÜN TANIMI 32. fasılda ağırlıklı olarak çeşitli boyayıcı ürünler olmakla birlikte, deri ve deri işleme sektöründe (debagat) kullanılan malzemeler, macunlar vb. ürünler de söz konusu faslın içerisinde

Detaylı

ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI

ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE Türkiye önümüzdeki yıllarda artan oranda enerji ihtiyacı daha da hissedecektir. Çünkü,ekonomik kriz dönemleri

Detaylı

2008 Yılı. Petrol ve Doğalgaz. Sektör Raporu

2008 Yılı. Petrol ve Doğalgaz. Sektör Raporu Türkiye Petrolleri A.O. Genel Müdürlüğü 2008 Yılı Petrol ve Doğalgaz Sektör Raporu Mart 2008 İÇİNDEKİLER DÜNYADA PETROL ve DOĞALGAZ SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ... 3 Petrol Sektörü... 3 Petrol Tüketimi... 3 Petrol

Detaylı

ÜLKEMİZDE ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİ VE ALINAN TEDBİRLER

ÜLKEMİZDE ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİ VE ALINAN TEDBİRLER ÜLKEMİZDE ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİ VE ALINAN TEDBİRLER TÜRKİYE BİRİNCİL ENERJİ TALEBİ Türkiye Birincil Enerji Talebi (Milyon TEP) 61% Son 13 yılda: Politik istikrar 77 124 İsikrarlı ekonomik büyüme İyileşen

Detaylı

rnvrsir,ciligi KURUM inani KURUL Topr,Atlrr KARARLART

rnvrsir,ciligi KURUM inani KURUL Topr,Atlrr KARARLART TUNCELi iinivnnsirnsi- BGiriM-siR-snN runcer,i trnivnnsirnsi rnvrsir,ciligi KURUM inani KURUL Topr,Atlrr KARARLART 4688 Sayrh Kamu Gorevlileri Sendikalan Kanunu'nun 22. ve 41. maddeleri ve bu kanuna dayah

Detaylı

Title of Presentation. Hazar Havzası nda Enerji Mücadelesi Dr. Azime TELLİ 2015 ISTANBUL

Title of Presentation. Hazar Havzası nda Enerji Mücadelesi Dr. Azime TELLİ 2015 ISTANBUL Title of Presentation Hazar Havzası nda Enerji Mücadelesi Dr. Azime TELLİ 2015 ISTANBUL İçindekiler 1- Yeni Büyük Oyun 2- Coğrafyanın Mahkumları 3- Hazar ın Statüsü Sorunu 4- Boru Hatları Rekabeti 5- Hazar

Detaylı

l$$mler, leasing, sigorta, ticari kredi kartlarr gibi temel iiriin ve hizmetler sunulmaktadrr.,. "r..'j:--.;.:-:.,r tanrmlanml$trr.

l$$mler, leasing, sigorta, ticari kredi kartlarr gibi temel iiriin ve hizmetler sunulmaktadrr.,. r..'j:--.;.:-:.,r tanrmlanml$trr. TURKivE HALK BANKAST A.$.,NiN BoNo ve/v'f,ya TAHviLLf,RiNiN HALKA ARZINA ili$kin SERMAvE piyasr KURULU TARATINDAN os.oo.zotl rmih ve l7l555 sayr ir-r ox.lvlex.tx inneqqr nir,ci ooruu.lnrnda MEvDANA GELEN

Detaylı

- Genel Kurul Kararr - Uygulama Esas ve Usulleri .-.-

- Genel Kurul Kararr - Uygulama Esas ve Usulleri .-.- % T. C. YUKSUKOGRE'I'I\I KURULU BASKANLIEI Sayr : Konu : B.30.o. imi.o.oo.oo.01/ 6l 8< ttq3o Tezsiz Yuksek Lisans Bilkent / ANKARA.a2...o.L,.2a.aJ 2547 sayfi YUksekogretim Kanununun ek 27 nci maddesi gere$ince

Detaylı

TÜRKİYE NİN DOĞALGAZ POTANSİYELİ

TÜRKİYE NİN DOĞALGAZ POTANSİYELİ TÜRKİYE NİN DOĞALGAZ POTANSİYELİ Murat Sungur BURSA Enerji Grubu Başkanı Zorlu Holding (CEO Zorlu Holding Energy Group) 11 Ocak 2010 ANKARA SUNUM İÇERİĞİ 1. Türkiye nin doğalgaz üretim ve tüketim durumu

Detaylı

r.c. girlis nren trnivnnsirnsi ioari MAr,i i$lnn sa.rrnar,nrl xondisyonu sa$kanr,rcr Sayr : 8.30.2.BTE.0.73.00.00 12008

r.c. girlis nren trnivnnsirnsi ioari MAr,i i$lnn sa.rrnar,nrl xondisyonu sa$kanr,rcr Sayr : 8.30.2.BTE.0.73.00.00 12008 r.c. girlis nren trnivnnsirnsi ioari MAr,i i$lnn sa.rrnar,nrl xondisyonu sa$kanr,rcr Sayr : 8.30.2.BTE.0.73.00.00 12008 Konu : Fiyat Tekli{iniz Saym, AqaSrda cinsi,

Detaylı

2015 de enerji tüketimi yavaşladı, dünya daha düşük karbonlu yakıtlara yöneldi

2015 de enerji tüketimi yavaşladı, dünya daha düşük karbonlu yakıtlara yöneldi Basın Bülteni 13 Haziran 2016 2016 BP Dünya Enerji İstatistikleri Raporu yayınlandı 2015 de enerji tüketimi yavaşladı, dünya daha düşük karbonlu yakıtlara yöneldi 2015 yılının enerji verilerini ortaya

Detaylı

Dünya Seramik Sektörü Dış Ticareti a) Seramik Kaplama Malzemeleri

Dünya Seramik Sektörü Dış Ticareti a) Seramik Kaplama Malzemeleri Dünya Seramik Sektörü Dış Ticareti a) Seramik Kaplama Malzemeleri ÜLKE Dünya Seramik Kaplama Malzemeleri Üretiminde İlk 1 Ülke 29 21 211 212 212 Dünya /212 Üretiminden Aldığı Pay Değişim (%) (%) 1 ÇİN

Detaylı

ir:',i{i?5 47.73 Belirli bir mala tahsis edilmig masazalarda ticareti

ir:',i{i?5 47.73 Belirli bir mala tahsis edilmig masazalarda ticareti tffi iil fiffi ilil[ililililttilu illililillil [ffi flil Sayr :38.A.0f,' TI.,RK FczActLsnr sialigi MERKEZ rurygri Konu : NACE Rev.2 Altrh Ekonomik Faaliyet Srnrflamasmrn Giincellenmesi hk. ir:',i{i?5 Y*s"$**"fllli

Detaylı

tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Kasım2015 N201534

tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Kasım2015 N201534 tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Kasım2015 N201534 DEĞERLENDİRME NOTU Ayşegül Aytaç 1 Araştırmacı, Ekonomi Çalışmaları Rus Doğalgazı Türkiye İçin Ne Kadar Önemli? Türkiye ve Rusya nın

Detaylı

TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ PAZARLAMA SATIŞ DAİRE BAŞKANLIĞI 2006; EYLÜL ANKARA. Mustafa AKTAŞ

TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ PAZARLAMA SATIŞ DAİRE BAŞKANLIĞI 2006; EYLÜL ANKARA. Mustafa AKTAŞ TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2006; EYLÜL ANKARA Mustafa AKTAŞ DÜNYA BİLİNEN FOSİL REZERVLERİN ÖMRÜ (R/Ü,YIL) 2005 SONU 250 227 Y I L 200 150 100 50 0 136 65,1 40,6 14 16 PETROL DOĞALGAZ

Detaylı

AYGAZ Şirket Sunuşu. Kasım 2013

AYGAZ Şirket Sunuşu. Kasım 2013 AYGAZ Şirket Sunuşu Kasım 2013 Who we are? - AYGAZ Türkiye nin lider LPG şirketi 1,7 milyon ton satış 2012 3,1 milyar usd ciro 2012 % 29 pazar payı Enerjide farklı alanlarda yatırımlar; Doğal Gaz Rafineri

Detaylı

ENDUsrRiyEt, Untlm,nnix TASARTM pnonr,bmi olarak nnrnri olgusu YA DA uta$im ARAQLARIMIZ VE ALI$KANLIKLARIIVtrZ

ENDUsrRiyEt, Untlm,nnix TASARTM pnonr,bmi olarak nnrnri olgusu YA DA uta$im ARAQLARIMIZ VE ALI$KANLIKLARIIVtrZ A. Can AaCAN ENDUsrRiyEt, Untlm,nnix TASARTM pnonr,bmi olarak nnrnri olgusu YA DA uta$im ARAQLARIMIZ VE ALI$KANLIKLARIIVtrZ Yrd. Doq. Dr. e. ceu 0zcell izmir Yiiksek Teknoloii Enstitiisii 6znr Enerjinin

Detaylı

G{-.- Sayr : M.07.3.MUR.0.01-612.01.01-?gs. Bu kapsamda, streg ydnetimi gah;malarr igin a9alrdaki gahqma program r lavizsiz uygulanacakttr.

G{-.- Sayr : M.07.3.MUR.0.01-612.01.01-?gs. Bu kapsamda, streg ydnetimi gah;malarr igin a9alrdaki gahqma program r lavizsiz uygulanacakttr. {w irtntvi surec YONETiMi iq conu,crsi Sayr : M.07.3.MUR.0.01-612.01.01-?gs ot/t0t20t2 Konu : Siireg Ydnetimi MUDURLUdUNE 2009/4 sayrlr Baqbakanlrk Genelgesir ile duyurulan Birlikte qahtabilirlik Esaslan

Detaylı

(*Birincil Enerji: Herhangi bir dönüşümden geçmemiş enerji kaynağı) Şekil 1 Dünya Ekonomisi ve Birincil Enerji Tüketimi Arasındaki İlişki

(*Birincil Enerji: Herhangi bir dönüşümden geçmemiş enerji kaynağı) Şekil 1 Dünya Ekonomisi ve Birincil Enerji Tüketimi Arasındaki İlişki Nüfus artışı, kentsel gelişim ve sanayileşme ile birlikte dünyada enerji tüketimi gün geçtikçe artmaktadır. Dünya nüfusunun 2040 yılına geldiğimizde 1,6 milyarlık bir artış ile 9 milyar seviyesine ulaşması

Detaylı

Türkyılmaz, O. (2007). "Dünya'da ve Türkiye'de Enerji Sektörünün Durumu." Mühendis ve Makina 48(569): s.

Türkyılmaz, O. (2007). Dünya'da ve Türkiye'de Enerji Sektörünün Durumu. Mühendis ve Makina 48(569): s. Türkyılmaz, O. (2007). "Dünya'da ve Türkiye'de Enerji Sektörünün Durumu." Mühendis ve Makina 48(569): 69-77 s. değerlendirme Bölgelerarası Petrol Ana Ticaret Yolları AVRUPA ÇİN, JAPONYA, HİNDİSTAN Enerji

Detaylı

Hazar. Umut, Yaşam ve Savaşın Denizi

Hazar. Umut, Yaşam ve Savaşın Denizi Hazar Umut, Yaşam ve Savaşın Denizi Prof. Dr. Osman SEVAİOĞLU Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kaynak: Dr. Cenk PALA, Elvira BOROMBAEVA, Strateji Geliştirme Dairesi

Detaylı

SORUNLARI SOZUM ONERTLERT I. RAPORU r F.'LAZTG'TM. 1[l -;lr- 3l

SORUNLARI SOZUM ONERTLERT I. RAPORU r F.'LAZTG'TM. 1[l -;lr- 3l F.'LAZTG'TM SORUNLARI I H r l aa.aa aa o o SOZUM ONERTLERT I RAPORU r h Avukat. Aziz DLNQ Yegildere Sok. Qizmeciler Ig Merkezi Kat:7 Tel 2128288 Fax'.231 51 30 Cep: 0 532 235 53 45 Harput V.D. 298 OO0

Detaylı

rtinrive er.ivrir n, iller MEcLiSi BASKANLTGTNA

rtinrive er.ivrir n, iller MEcLiSi BASKANLTGTNA i**-*; i,:; " "'": l ii"rl -' : ;.*:;".".-"*. j t:':,.,,. I,:i i rtinrive er.ivrir n, iller MEcLiSi BASKANLTGTNA 1910412012 tarih ve 6292 sayrh orman Kdylulerinin Kalkrnmalannrn Desteklenmesi ve Hazine

Detaylı

TÜRKİYE NİN JEOPOLİTİK GÜCÜ

TÜRKİYE NİN JEOPOLİTİK GÜCÜ Dr. Tuğrul BAYKENT Baykent Bilgisayar & Danışmanlık TÜRKİYE NİN JEOPOLİTİK GÜCÜ Düzenleyen: Dr.Tuğrul BAYKENT w.ekitapozeti.com 1 1. TÜRKİYE NİN JEOPOLİTİK KONUMU VE ÖNEMİ 2. TÜRKİYE YE YÖNELİK TEHDİTLER

Detaylı

mr,i owrutuwrz ANrr,agffi ir,igxin KonnisvoN TEBLici

mr,i owrutuwrz ANrr,agffi ir,igxin KonnisvoN TEBLici A\IRUPA T O P LUL U GU'NU KURAN AI{TI,A $II,IA' NIN 81(1). IVIADDESiNE GORE REKABETI olqulebir",in gnxilde Krsrrffi mr,i owrutuwrz ANrr,agffi ir,igxin KonnisvoN TEBLici (de minimis*) (200L/c 368/07) (EEA

Detaylı

TEMİZLİK MADDELERİ SEKTÖRÜ

TEMİZLİK MADDELERİ SEKTÖRÜ TEMİZLİK MADDELERİ SEKTÖRÜ HS No: 34.01, 34.02, 34.03, 34.04, 34.05, 34.06, 34.07 DÜNYA TEMİZİLİK ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ Temizlik maddeleri deterjanlar ve sabunlardan oluşmaktadır. Bu sektörün üretmekte olduğu

Detaylı

sayr Konu : Tektif NOT: Teklifler toplam bedel iizerinden deferlendirilecektir.

sayr Konu : Tektif NOT: Teklifler toplam bedel iizerinden deferlendirilecektir. T,C VALiLidi sayr Konu : Tektif e Halk Sa$rlr MUdurluEii 014 TEKLIF FORMU Mudurlugumuzun ihtiyacr olan agaprda cinsi, miktarr ve ozellikleri belirtilen ( 2 iqi ; 4?34 sayrlr Kamu ihale Kanunun 22 rnaddesi

Detaylı

PETROL BORU HATLARININ ÇUKUROVA'YA KATKILARI VE ÇEVRESEL ETKİLERİ

PETROL BORU HATLARININ ÇUKUROVA'YA KATKILARI VE ÇEVRESEL ETKİLERİ Dosya PETROL BORU HATLARININ ÇUKUROVA'YA KATKILARI VE ÇEVRESEL ETKİLERİ Hüseyin ERKUL Yrd. Doç. Dr., İnönü Üniversitesi İ.İ.B.F. Kamu Yönetimi Bölümü herkul@inonu.edu.tr Yeliz AKTAŞ POLAT Arş. Gör., İnönü

Detaylı

BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORUHATTI NDA SON DURUM

BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORUHATTI NDA SON DURUM BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORUHATTI NDA SON DURUM Necdet PAMİR Petrol Mühendisi Bakü-Tiflis Ceyhan (BTC) Boruhattı, son 10 yılda, kamuoyunun gündeminde en üst sıralarda yer almayı başaran bir proje oldu. Bu başarıda,

Detaylı

rp parurrpsi obrenrtgt ISPARTA

rp parurrpsi obrenrtgt ISPARTA FtKEGiTiMVAKFI 1967 2012 f. No: 1264 SULEYMAN DEMIREL TI.IIVBNSjTN S i rp parurrpsi obrenrtgt ISPARTA Ttirk Efiitim Vakfl, 45 yrldrr maddi destele ihtiyacr olan baqanh tifrencilere yurtigi ve vererek Tiirk

Detaylı

^;*r*ffif,;:: 2.2. SisteminQahgtrrrlmasr. KALI AKCiGER MAKiNES cintzt rnrnix g.lnrn.luosi

^;*r*ffif,;:: 2.2. SisteminQahgtrrrlmasr. KALI AKCiGER MAKiNES cintzt rnrnix g.lnrn.luosi KALI AKCiGER MAKiNES cintzt rnrnix g.lnrn.luosi 1. GEIIEL $ARTLAR 1.1 Teklif edilen cihaz, teknik qartname maddelerine uygun en son model olacaktrr. Teklif veren firma cihazrn marka ve modelini belirtecektir.

Detaylı

TURIilYE HALK BANKASI A.$. Ihraggr Bilgi Dokiimanr

TURIilYE HALK BANKASI A.$. Ihraggr Bilgi Dokiimanr TURIilYE HALK BANKASI A.$. Ihraggr Bilgi Dokiimanr Bu ihraggr bilgi dokiimanl Sermaye Piyasasr Kurulunca tarih ve sayr ile onaylanmrgtrr. Bu ihraggr bilgi dokiimanr gergevesinde ihrag edilecek borglanma

Detaylı

l- Ba;r'uru dilekgesi

l- Ba;r'uru dilekgesi KAMERA ir,r su altl sdnt'nvi vapacar n'irnaalar.in vsrrilrnoinnryb rrirnnlpn i Gemilerin Teknik Ydnetmeligi kapsamrnda kamera ile su alti scirveyi yapacak firrnalann Ycinetrneligrn 8 inci maddesinin 3

Detaylı

Yenilenebilir Enerji Kaynakları

Yenilenebilir Enerji Kaynakları Yenilenebilir Enerji Kaynakları Nurel KILIÇ Türkiye de tüketilen birincil enerjinin % 39 u petrol, % 27 si kömür, % 21 i doğal gaz ve % 13 ü büyük oranda hidroelektrik ve diğer yenilenebilir kaynaklardan

Detaylı

Sayr z 96393232-77219573

Sayr z 96393232-77219573 Evrak Tarih ve Sayısı: 05/01/2015-65 TASNiF DISI T.C. AvRUPA niru,igi nlx.tnltgt Elitim ve Kurumsal Yaprlanma Bagkanh[r Sayr z 96393232-77219573 2611212014 Konu : Avrupa Koleji Yiiksek Lisans Burs Programr

Detaylı

TEI : O 312 218 34 97 FAKS :0 3l22lE 34 9E E-mail : coskun.sa in@titck.gov.tr. il.cili Ki$i : Cogkun SARGIN. SATINAIMABiNMi.

TEI : O 312 218 34 97 FAKS :0 3l22lE 34 9E E-mail : coskun.sa in@titck.gov.tr. il.cili Ki$i : Cogkun SARGIN. SATINAIMABiNMi. KURUM BiRiM ISIN ADI TARiH ALIM TURU T.C. SAdLIK BAKANLI6I TURKiYE ilaq VE TIBBI cihaz KURUMU MALZEME IHIZMET ALIMI 06/03t2015 MALZEME ALIMI T,c Sag* BakanlEr KURUMUMUZ TIBBi CiHAZ LABORATUVARLARI IHTiYACI

Detaylı

peinr negxenugr engiv poririxesl AerK Enigil,r ve KURUMSAL KUTUPHANE VE DoKUMANTASYoN lujy t,2014 Bitlis Eren Universitesi Rahva Kamptisii Bitlis

peinr negxenugr engiv poririxesl AerK Enigil,r ve KURUMSAL KUTUPHANE VE DoKUMANTASYoN lujy t,2014 Bitlis Eren Universitesi Rahva Kamptisii Bitlis KUTUPHANE VE DoKUMANTASYoN peinr negxenugr AerK Enigil,r ve KURUMSAL engiv poririxesl tsilgi palaqrldrk ga artar. lujy t,2014 Bitlis Eren Universitesi Rahva Kamptisii Bitlis Bitlis Ercn Universilesi Kiit

Detaylı

:FC:S. ek iidemenin dafrtrlmasrnda uygulanacak usul ve esaslara iliqkin yiinetmelik"

:FC:S. ek iidemenin dafrtrlmasrnda uygulanacak usul ve esaslara iliqkin yiinetmelik :FC:S $/\6LlK ve SOSYAL HIZMET EMEKqI LERI SeNOilXaet Isran s u l.-al(safray gu e esl I1IE T*ADE UNION OF fubtic TMPLOOYES }N HEflT ANO SOCIAL $Ef,hACEs HASEKi cd. FASEKi CD, FIASFK SULTA.}.I MAH OZKAYA

Detaylı

Azerbaycan Enerji Görünümü GÖRÜNÜMÜ. Hazar Strateji Enstitüsü Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi. www.hazar.org

Azerbaycan Enerji Görünümü GÖRÜNÜMÜ. Hazar Strateji Enstitüsü Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi. www.hazar.org Azerbaycan Enerji GÖRÜNÜMÜ Hazar Strateji Enstitüsü Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi EKİM 214 www.hazar.org 1 HASEN Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi, Geniş Hazar Bölgesi ne yönelik enerji,

Detaylı

,:t? KYS : Kalite Yonetim Sistemini, ixttl9i. VER : Olgme ve izleme sonuglarrnr, ifade eder. 4.iLGiLiDOKUMAN 1.AMA9 2.KAPSAM 3.TANIMLAR 6.

,:t? KYS : Kalite Yonetim Sistemini, ixttl9i. VER : Olgme ve izleme sonuglarrnr, ifade eder. 4.iLGiLiDOKUMAN 1.AMA9 2.KAPSAM 3.TANIMLAR 6. ,:t? ixttl9i VERI ANALIZ REHBERI 1.AMA9 iyilegtirme veya Diizeltici/ Onleyici faaliyet yapmak iizere olgme ve izleme sonuglanntn analizinde, uygunsuzluklarrn nedenlerini ve goztimlerini saptamada yontem

Detaylı

TÜRKIYE NİN MEVCUT ENERJİ DURUMU

TÜRKIYE NİN MEVCUT ENERJİ DURUMU TÜRKIYE NİN MEVCUT ENERJİ DURUMU Zinnur YILMAZ* *Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, SİVAS E-mail: zinnuryilmaz@cumhuriyet.edu.tr, Tel: 0346 219 1010/2476 Özet Yüzyıllardan

Detaylı

LOJİSTİK SEKTÖRÜ BÜYÜME ORANLARI

LOJİSTİK SEKTÖRÜ BÜYÜME ORANLARI RAPOR: TÜRKİYE NİN LOJİSTİK GÖRÜNÜMÜ Giriş: Malumları olduğu üzere, bir ülkenin kalkınması için üretimin olması ve bu üretimin hedefe ulaşması bir zorunluluktur. Lojistik, ilk olarak coğrafyanın bir ürünüdür,

Detaylı

MADEN SEKTÖR GÖRÜNÜMÜ

MADEN SEKTÖR GÖRÜNÜMÜ MADEN SEKTÖR GÖRÜNÜMÜ 2014 yılında 157,6 milyar USD olarak gerçekleşen ülkemiz toplam ihracatından %2,9 pay alan madencilik sektörü ihracatı, bir önceki yıla göre %7,7 azalışla 4,6 milyar USD olarak Tablo

Detaylı

Siirekli Efitim Aragtrrma ve Uygulama Merkezi

Siirekli Efitim Aragtrrma ve Uygulama Merkezi TOBB Ekonomi ve Teknoloji Universitesi Siirekli Efitim Aragtrrma ve Uygulama Merkezi Say: 72180796/419 Konu: TOBB BfU-SnnA E$tim Programlan Hk. l;:. r!.r : trr.rt!_!.lic*q.r"nt 1. ; \r::: \,,,..,.-j {]nasi

Detaylı

ENERTi SORUNTJNU COZtinnr,EyEBiLiR Mi?

ENERTi SORUNTJNU COZtinnr,EyEBiLiR Mi? Doian HAKTANIR YENiLENEBILiR EI\ERIi, KA zey KIBRIS ENERTi SORUNTJNU COZtinnr,EyEBiLiR Mi? Yrd. Dog. Dr. Dofan HAKIANIR (MASERAI" MInstD., MCEE, AEEIE) Yakrn Dolu 0nivenitesi, Miihendislik Faktiltesi,

Detaylı

Dünya Hububat Pazarında Neredeyiz?

Dünya Hububat Pazarında Neredeyiz? Dünya Hububat Pazarında Neredeyiz? Şebnem BORAN 1.Dünya Hububat Pazarı Günümüzde dünyanın stratejik ürün grubunu oluşturan hububat pazarında önemli gelişmeler yaşanıyor. Dünya toplam hububat üretimine

Detaylı

Dünyada Enerji Görünümü

Dünyada Enerji Görünümü 22 Ocak 2015 Dünyada Enerji Görünümü Gelir ve nüfus artışına paralel olarak dünyada birincil enerji talebi hız kazanmaktadır. Özellikle OECD dışı ülkelerdeki artan nüfusun yanı sıra, bu ülkelerde kentleşme

Detaylı

Avrasya da Ekonomik İşbirliği İmkanları: Türkiye nin Üstlenebileceği Roller Nelerdir?

Avrasya da Ekonomik İşbirliği İmkanları: Türkiye nin Üstlenebileceği Roller Nelerdir? e c o n o m i c p o l i c y r e s e a r c h i n s t i t u t e e k o n o m i p o l i t i k a l a r ı a r a ş t ı r m a e n s t i t ü s ü Avrasya da Ekonomik İşbirliği İmkanları: Türkiye nin Üstlenebileceği

Detaylı

*':rffl[]g:firy. I e-imzahdrr AlmetKAHRAMAN. DAGITI,I YERLERiNE. Ilgi: Gtinniik ve Ticaret Bakanh$run 15.05.2014 taih ve 602 sayh yazsr.

*':rffl[]g:firy. I e-imzahdrr AlmetKAHRAMAN. DAGITI,I YERLERiNE. Ilgi: Gtinniik ve Ticaret Bakanh$run 15.05.2014 taih ve 602 sayh yazsr. W T.C. YUKSEKOGRETIM KIJB.ULU BASKANLIdI Yayn ve Doktimantasyon Daire Bagkanhgr Sayr : 20330265-825.99 I 29837 I6nu :Yiilaek lisans ve doktora tezlerine destek verilmesi 16t05t20t4 DAGITI,I YERLERiNE Ilgi:

Detaylı

inran einin{i pn.llivnt RAPoRU l- Yapl ruhsatlarl ELEKTRiK BiRiMi FAALiYET RAPORU

inran einin{i pn.llivnt RAPoRU l- Yapl ruhsatlarl ELEKTRiK BiRiMi FAALiYET RAPORU GEPOSB 2OI4 YILI FAALIYET RAPORU inran einin{i pn.llivnt RAPoRU l- Yapl ruhsatlarl 2014 yrh igerisinde l7 katrhmcrya 48 adet yapr ruhsatr dtizenlenmiqtir. Bunlardan 2l adedi yeni yapr, 13 adedi isim defigiklili,

Detaylı

YAZARLAR HAKKINDA. aynr tiniversitenin Turkiyat Araqtrrmalan Enstitusunde tamamladr. 2004 yrhnda Tel Aviv Universitesi'nden doktora

YAZARLAR HAKKINDA. aynr tiniversitenin Turkiyat Araqtrrmalan Enstitusunde tamamladr. 2004 yrhnda Tel Aviv Universitesi'nden doktora YAZARLAR HAKKINDA Alfabetift Sua ile Haluk ALI(AN istanbul Universitesi siyaset Bilimi Fakultesi Kamu yonetimi Bolumti'nden 1992 yrhnda mezun oldu. 1995 yrhnda istanbul universitesi sosyal Bilimler ve

Detaylı

European Gas Conference 2015 Viyana

European Gas Conference 2015 Viyana GAZMER - GAZBİR European Gas Conference 2015 Viyana Toplantı Notları Rapor No : 2015 / 001 Tarih : 29.01.2015 Bu rapor 27.01.2015-29.01.2015 tarihlerinde yapılan Avrupa Gaz Konferansına katılım gösteren;

Detaylı

ULUSLARARASI ENERJİ AJANSI NIN 2012 DÜNYA ENERJİ GÖRÜNÜMÜ RAPORU

ULUSLARARASI ENERJİ AJANSI NIN 2012 DÜNYA ENERJİ GÖRÜNÜMÜ RAPORU ULUSLARARASI ENERJİ AJANSI NIN 2012 DÜNYA ENERJİ GÖRÜNÜMÜ RAPORU Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) bünyesinde faaliyet gösteren ve merkezi Paris te bulunan Uluslararası Enerji Ajansı (UEA) nın

Detaylı

DÜNYA SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ İHRACATI. Genel Değerlendirme

DÜNYA SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ İHRACATI. Genel Değerlendirme DÜNYA SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ İHRACATI Genel Değerlendirme Haziran 2014 2012 yılı dünya seramik sağlık gereçleri ihracat rakamlarına bakıldığında, 2011 yılı rakamlarına nazaran daha az dalgalanma gösterdiği

Detaylı

ffi : Teklif Birim Fiyar-igin Tamamr ihriyac LisrESi Op.Dr.Ciineyit c0neg Bashekim Yardrmcrsr

ffi : Teklif Birim Fiyar-igin Tamamr ihriyac LisrESi Op.Dr.Ciineyit c0neg Bashekim Yardrmcrsr ffi T.C. sae LrK BAKANL GI BATMAN BOLGE DEVLET HASTANEsi SATTNALMA KoMisyoN BA$KANLtdr -j 05.08.2011 Sayrn:. Kurumumuzun ihtiyacr olan On iki Ayhk Qevre Yonetimi Ve Danrgmanhk Hizmeti Ahmr igi satrn altnacaktlr.

Detaylı

plastik sanayi Plastik Sanayicileri Derneği Barbaros aros DEMİRCİ PLASFED Genel Sekreteri

plastik sanayi Plastik Sanayicileri Derneği Barbaros aros DEMİRCİ PLASFED Genel Sekreteri plastik sanayi 2014 Plastik Sanayicileri Derneği Barbaros aros DEMİRCİ PLASFED Genel Sekreteri Barbaros DEMİRCİ PLASFED Genel Sekreteri karşılayan, bu mamullerde net ithalatçı konumunda bulunan ve gelişmiş

Detaylı

ll. tnlerru4ttorufrl ll. uluglfrrfirfigt Ufrf,ru frllfttlfrr gevpozvut u gvptpag luflt on PUDLI 4 PRo 4uPeU EIVI OECD (( 20-21 Nisan I April 2006

ll. tnlerru4ttorufrl ll. uluglfrrfirfigt Ufrf,ru frllfttlfrr gevpozvut u gvptpag luflt on PUDLI 4 PRo 4uPeU EIVI OECD (( 20-21 Nisan I April 2006 OECD (( ll. uluglfrrfirfigt Ufrf,ru frllfttlfrr gevpozvut u ll. tnlerru4ttorufrl gvptpag luflt on PUDLI 4 PRo 4uPeU EIVI 20-21 Nisan I April 2006 istanbut # ':!: ;-I a! OECD (o II, ULUgLfrPfrF'3I r l(frtlu

Detaylı

T.C. SAdLIK BAKANLIEI TiJRKiYE KAMU HASTANELERi BiR[idi BATMAN 86LCE DEVLET HASTANESi

T.C. SAdLIK BAKANLIEI TiJRKiYE KAMU HASTANELERi BiR[idi BATMAN 86LCE DEVLET HASTANESi :f't T.C. SAdLIK BAKANLIEI TiJRKiYE KAMU HASTANELERi BiR[idi BATMAN 86LCE DEVLET HASTANESi Sayr : B. 10.4.1SM.4.72.00.20/ Konu : ]'eklif'e llavet Sa] In : Kufunlunruzun ihtiyacr olan AMELiYATHANE( Ilgilendiginiz

Detaylı

KÜRESEL DOĞAL GAZ PİYASASI

KÜRESEL DOĞAL GAZ PİYASASI KÜRESEL DOĞAL GAZ PİYASASI DOĞALGAZ - 101 WEC ANKARA 31 OCAK 2019 GÖKHAN YARDIM ADG Anadolu Doğalgaz Danışmanlık Ticaret Ltd. SUNUM KAPSAMI 1. DÜNYA DOĞAL GAZ ARZ TALEBİ 2. GLOBAL PİYASA 3. ASYA 4. AMERİKA

Detaylı

TMMOB 3. ENERJİ SEMPOZYUMU- 5-6-7 ARALIK 2001 Farih KAYMAKCPGLU. FaTihKAYMAKqIOGLU Elektrik Miihendisi. bznr

TMMOB 3. ENERJİ SEMPOZYUMU- 5-6-7 ARALIK 2001 Farih KAYMAKCPGLU. FaTihKAYMAKqIOGLU Elektrik Miihendisi. bznr Farih KAYMAKCPGLU KAMUDAKi ongi$iu ve KURTJLLAR FaTihKAYMAKqIOGLU Elektrik Miihendisi bznr Bildirimizde; kamu ydnetiminde lurum yapumdan kurul yaptxna gegtsteki yiinetim ve yilnetgim luvramt incelenecek

Detaylı

Tablo 4- Türkiye`de Yıllara Göre Turunçgil Üretimi (Bin ton)

Tablo 4- Türkiye`de Yıllara Göre Turunçgil Üretimi (Bin ton) NARENCİYE DOSYASI Kökeni Güneydoğu Asya olan turunçgillerin, çağdaş anlamda üretimi 19. yüzyılda ABD`de başlamış ve hızla yayılmıştır. Turunçgil yetiştiriciliği dünyada 40 derece kuzey enlemi ile 40 derece

Detaylı

KÖMÜRÜN GÖRÜNÜMÜ, Mehmet GÜLER Maden Mühendisleri Odas Yönetim Kurulu Üyesi

KÖMÜRÜN GÖRÜNÜMÜ, Mehmet GÜLER Maden Mühendisleri Odas Yönetim Kurulu Üyesi DÜNYADA VE TÜRK YEDE ENERJ VE KÖMÜRÜN GÖRÜNÜMÜ, PROJEKS YONLAR VE EM SYONLAR Mehmet GÜLER Maden Mühendisleri Odas Yönetim Kurulu Üyesi Dünya Dünya Kömür Rezervi Bölge Görünür Ç kar labilir Rezervler (Milyon

Detaylı

İTKİB Genel Sekreterliği AR&GE ve Mevzuat Şubesi

İTKİB Genel Sekreterliği AR&GE ve Mevzuat Şubesi HALI SEKTÖRÜ 2014 EYLÜL AYLIK İHRACAT BİLGİ NOTU İİTKİİB GENEL SEKRETERLİİĞİİ AR & GE VE MEVZUAT ŞUBESİİ EKİİM 2014 1 2014 YILI EYLÜL AYINDA HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ Ülkemizin halı ihracatı

Detaylı

PROGRAMLAMA DiLLERi. NATURAL ve IMS bunlara 6rnek verilebilir. Bu diller profesvonellerin. Arq. Giir. Levent ELDENiZ MARMARA r-n rivpnsiresi.

PROGRAMLAMA DiLLERi. NATURAL ve IMS bunlara 6rnek verilebilir. Bu diller profesvonellerin. Arq. Giir. Levent ELDENiZ MARMARA r-n rivpnsiresi. Marmara lletisim Dergisi, Sayt:7, TemmuT 1994 PROGRAMLAMA DiLLERi Arq. Giir. Levent ELDENiZ MARMARA r-n rivpnsiresi itetiqim Fakiiltesi Bilgisayar bilimi bilgi iglemin araglannr ve geli$im stirecini igerir.

Detaylı

Türkiye nin Enerji Politikalarına ve Planlamasına Genel Bakış

Türkiye nin Enerji Politikalarına ve Planlamasına Genel Bakış Türkiye nin Enerji Politikalarına ve Planlamasına Genel Bakış Yrd. Doç. Dr. Vedat GÜN Enerji Piyasası İzleme ve Arz Güvenliği Daire Başkanı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 28-29-30 Haziran 2007, EMO-İÇEF,

Detaylı

gursuitikamuhastanelerikurumugerrelsekreterlifi Yeniqehir ilge Devlet Hastanesi it cit i MAKAMA

gursuitikamuhastanelerikurumugerrelsekreterlifi Yeniqehir ilge Devlet Hastanesi it cit i MAKAMA Sayr: 38007871i Konu: FiYat lstefi. T.C. SACLIK BAKANLIEI runrive I(AMU HAsrANEln'ni IKURUMIJ gursuitikamuhastanelerikurumugerrelsekreterlifi Yeniqehir ilge Devlet Hastanesi it cit i MAKAMA 08/06/2015

Detaylı

Japonya LNG Pazarı İçin Küresel Stratejiler

Japonya LNG Pazarı İçin Küresel Stratejiler Japonya LNG Pazarı İçin Küresel Stratejiler Dursun YILDIZ topraksuenerji-japonya dünyada en büyük LNG ithal eden ülke. 2009 yılında 89 milyar m 3 LNG ithal etti.2035 yılında bu miktarın 112 milyar m 3

Detaylı

LERİ SELAHATTİN ÇİMEN MÜSTEŞAR Y. T.C. ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI. Türkiye 11. Enerji Kongresi 21 EKİM 2009 İZMİR

LERİ SELAHATTİN ÇİMEN MÜSTEŞAR Y. T.C. ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI. Türkiye 11. Enerji Kongresi 21 EKİM 2009 İZMİR KÜRESEL EKONOMİK K KRİZİN N ENERJİ SEKTÖRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLER LERİ SELAHATTİN ÇİMEN MÜSTEŞAR Y. T.C. ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI Türkiye 11. Enerji Kongresi 21 EKİM 2009 İZMİR 1 DÜNYA ENERJİ SEKTÖRÜNE

Detaylı

TOPLANTI GtJN SAYISI. Ktitahya Belediye Meclisinin 06.01.201 5 tarih ve 0l Sayrh karan. 5393 Sayrh Belediye Kanunu'nun 25. Maddesi

TOPLANTI GtJN SAYISI. Ktitahya Belediye Meclisinin 06.01.201 5 tarih ve 0l Sayrh karan. 5393 Sayrh Belediye Kanunu'nun 25. Maddesi Maddesi 5393 Sayrh Belediye Kanunu'nun 25. Ktitahya Belediye Meclisinin 06.01.201 5 tarih ve 0l Sayrh karan. Bagkan Bagkan Vekili uy. uy. uy" TOPLANTI GtJN SAYISI TOPLAM BiiTCE 2014 Y ir Gergekleqen Biitqe

Detaylı

iligrin 6znr FRANSA ioane MAHKEMELERi'wiN Cnr,iginniNE YAT{S[II4[A[,AR* Qeu: Ar. Gdr. Veysel COnUCU.

iligrin 6znr FRANSA ioane MAHKEMELERi'wiN Cnr,iginniNE YAT{S[II4[A[,AR* Qeu: Ar. Gdr. Veysel COnUCU. FRANSA ioane MAHKEMELERi'wiN Cnr,iginniNE YAT{S[II4[A[,AR* iligrin Qeu: Ar. Gdr. Veysel COnUCU. 6znr Fransa idare Mahkemeleri on yrldan beri gahqmalarrm siirdtirmektedir. Damgtay, giderek hukuksal konulara

Detaylı

cinig A\TRUPA sinr,igi ir,nnleme RAPoRU (6 Ekim 2004) Dog. Dr. Selarni XUndttf

cinig A\TRUPA sinr,igi ir,nnleme RAPoRU (6 Ekim 2004) Dog. Dr. Selarni XUndttf A\TRUPA sinr,igi ir,nnleme RAPoRU (6 Ekim 2004) Dog. Dr. Selarni XUndttf cinig Avmpa Birlifi Komisyonu 6 Ekim 2004 tarihinde Tiirkiye AB iliqkilerinin gelecekteki geliqimi hakkrnda iinemli rol oynayacak

Detaylı

1.10.2015. Kömür ve Doğalgaz. Öğr. Gör. Onur BATTAL

1.10.2015. Kömür ve Doğalgaz. Öğr. Gör. Onur BATTAL Kömür ve Doğalgaz Öğr. Gör. Onur BATTAL 1 2 Kömür yanabilen sedimanter organik bir kayadır. Kömür başlıca karbon, hidrojen ve oksijen gibi elementlerin bileşiminden oluşmuş, diğer kaya tabakalarının arasında

Detaylı

BOTAŞ. Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. SEKTÖR RAPORU. Bilkent - ANKARA

BOTAŞ. Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. SEKTÖR RAPORU. Bilkent - ANKARA BOTAŞ Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. SEKTÖR RAPORU 2013 Bilkent - ANKARA İçindekiler 1. Giriş... 3 2. Dünyada Sektörün Görünümü... 4 2.1. Enerji Talebi... 4 2.2. Enerji Rezervleri... 6 2.3. Enerji

Detaylı