cilt KÖPRÜLER YIKAN ZİHNİYETİN YIKILIŞI DEMOLISHING MENTALITY WHICH DEMOLISHES BRIDGES EDİTÖR Muhammet Savaş Kafkasyali

Transkript

1 cilt MİADI DOLMAYAN UMUT Islam in the Balkans Unexpired Hope KÖPRÜLER YIKAN ZİHNİYETİN YIKILIŞI DEMOLISHING MENTALITY WHICH DEMOLISHES BRIDGES EDİTÖR Muhammet Savaş Kafkasyali Ankara - Belgrade - Bucharest - Budapest - Chisinau - Kiev Podgorica - Sarajevo - Skopje - Tirana - Zagreb

2 İnceleme Araştırma Dizisi Yayın No:19 BALKANLARDA İSLAM MİADI DOLMAYAN UMUT Cilt 5: Köprüler Yıkan Zihniyetin Yıkılışı Demolishing Mentality Which Demolishes Bridges Editör Dr. Muhammet Savaş KAFKASYALI Balkanlarda İslam: Köprüler Yıkan Zihniyetin Yıkılışı - Demolishing Mentality Which Demolishes Bridges / Editör: Dr. Muhammet Savaş Kafkasyalı Ankara: T.C. Başbakanlık Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı c. (2902 s.) ; 16*24 cm T.C. Başbakanlık Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı inceleme-araştırma-dizisi; yayın no:19 İçindekiler: c.1: Muğlaklıktan Berraklığa / From Ambiguity to Clarity c.2: Türkistan dan Balkanlara / From Turkestan to the Balkans c.3: Gönül Fethinden Zihniyet Temsiline / From the Conquest of Hearts to the Representation of Mentality c.4: Vakti Azizden Vakti Zelalete / From Times of Glory to Times of Humility c.5: Köprüler Yıkan Zihniyetin Yıkılışı / Demolishing Mentality Which Demolishes Bridges ISBN: Takım ISBN: Cilt-5 Kafkasyalı, Muhammet Savaş Redaksiyon Prof. Dr. İsmail ÇALIŞKAN Prof. Dr. Ahmet YILDIRIM Proje Ekibi Doç. Dr. Bahadır GÜCÜYETER Dr. Hamza KOLUKISA Dr. Fatih VEYİS Hasan BEKDEŞ Tasarım-Baskı Karınca Creative Ajans Adres: Dr. Mediha Eldem Sokak 56/1 Kızılay/Ankara Tel: / Faks: karinca@karincayayinlari.net Baskı Tarihi: 2016 Baskı Yeri: Ankara Baskı ve Cilt: Eflal Matbaacılık Sertifika No: Tika Yayınları GMK Bulvarı No:140 / Anadolu Meydanı PK: Çankaya/ANKARA Tel: Fax:

3 Balkanlarda İslâm ın Yaşanmasında Müftülüklerin Rolü ve Etkisi İbrahim ŞERİF Gümülcine Seçilmiş Müftüsü Özet Bu çalışmada Balkanlarda İslam ın yaşanmasında müftülüklerin rolü ve müftülüklerin görevleri ele alınmıştır. Müftülük kurumunun nasıl oluşturulduğu ve Hükûmetlerin bu kurum üzerindeki baskı ve uygulamaları çalışmada etraflıca dile getirilmiştir. Seçilmiş müftüler ile atanmış müftülerin rol ve sorumluluklarının aynı amaca hizmet etmediğinden de çalışmada bahsedilmiştir. Müftülerin; dinî meseleler ile vakıf malları idaresinden başka, Müslümanlar arasında evlilik, boşanma, nafaka, vasi, velâyet, İslâmî vasiyet ve mütevelli tayinlerini yapmaları gibi görevlerinden çalışmada bahsedilmiştir. Kötü olan azınlık eğitiminin belli uygulamalarla daha da kötüleşmesinden sonra, Seçilmiş Müftülükler Kur an kursları vasıtasıyla azınlık çocuklarının eksik kalan din eğitimlerini tamamlama yönüne gitmiştir. Batı Trakya daki Kur an kursları, bu çözüm aramanın neticesi olarak doğmuştur yılında Gümülcine Seçilmiş Müftülüğü halkımızın bu taleplerine cevap 117

4 5. Cilt Köprüler Yıkan Zihniyetin Yıkılışı verebilmek için Kur an Kursları Koordinasyon Merkezi oluşturarak Kur an kurslarının gerek müfredat gerekse idari yönden yapılanmasını sağlamıştır. Atina ve Lozan Antlaşmaları nda azınlıkların hakları karşılıklı olarak düzenlenirken mütekabiliyet kriterleri esas alınmıştır. Azınlığın hakları karşılıklı olarak bu esaslar üzerine oturtulmasına rağmen, Batı Trakya Müslüman Türk Azınlığının mukabil haklarına sünger çekilmiş, bu hükümleri yalnızca Türkiye deki Ortodoks Rum Azınlığına imtiyaz sağlayan hükümler gibi gören yanlış bir anlayış, azınlığın sorunlarına çözüm getirmediği gibi daima sorun üretmiştir ve çözümsüzlüğü körüklemiştir. Tüm bunların telafisi için oluşturulan seçilmiş müftüler ile hükûmet politikalarını uygulayacak olan atanmış müftüler çalışmamamızın çerçevesini oluşturmaktadır. 118

5 The Role and Impact of the Mufti s Office in the Islam Experience in the Balkans Summary The objective of this study is to examine the role of mufti s offices in terms of the Islam experience in the Balkans as well as the duties of muftis. A comprehensive study is included about how the Mufti s office organization was established as well as the kind of pressure and applications that were applied by Governments. The fact that the roles and responsibilities of elected muftis and appointed muftis did not serve the same purpose is also mentioned. The study also mentions the duties of muftis which are marriage between Muslims, divorce, alimony, trustee, guardianship, Islamic wills and the appointment of trustees in addition to religious affairs as well as administration of the foundations properties. After the deterioration of the education of the minority which was poor in the first place even further the Elected Mufti s Offices provided Koran courses to supplement the gaps in the religious education of the offspring of the minority. The Koran courses in Western Thrace 119

6 5. Cilt Köprüler Yıkan Zihniyetin Yıkılışı emerged as a result of a search for the resolution of this matter. In 2007 the Elected Mufti s Office of Komotini established a Coordination Center for Koran Courses to counter the demand of our people and ensured the structuring of both the curriculum as well as the administration of the Koran courses. The criteria of reciprocity were used as a basis in the mutual organization of the rights of minorities in the Athens and Lausanne Treaties. Although the rights of minorities were structured mutually on these principles, the reciprocal rights of the Muslim Turkish Minority of Western Thrace were wiped away in the erroneous understanding that such provisions only ensured privileges to the Greek Orthodox Minority in Turkey which did nothing to resolve the problems of the minority generated more problems and instigated deadlock. The framework of our study consists of the elected muftis who were established to compensate for all these matters and the appointed muftis who applied government policies. 120

7 Balkanlarda İslâm ın Yaşanmasında Müftülüklerin Rolü ve Etkisi Giriş Samsun Mübadele Derneği nin Balkan Savaşları nın 100.yıl dönümü anma etkinlikleri vesilesi ile 23 Mayıs 2012 tarihinde Samsun a davet edildim. Rumeli Türkleri Konseri nin yapıldığı Atatürk Kültür Merkezi Salonu nda yaptığım konuşmada Balkan kelimesi üzerinde durdum ve Balkan, adı üstünde bal ve kanın birlikte yoğrularak hemhal olduğu toprakların adıdır. dedim. Daha sonraki günlerde benim bu konuşmam üzerine Samsun Haber Gazetesi nde şöyle bir yazının yayımlandığını gördüm. İbrahim Şerif Hoca yaptığı bu konuşma ile bizleri can evimizden yakalamayı bildi. Gerçekten de kimi zaman bal tadında bir hatıradır bizim hafızamızda Balkanlar Kimi zamanda da kan rengi bir ateştir yüreğimize düşen. Misal; Aktolgalı Beylerbeyi nin ardında Tuna yı geçerken Baldan tatlıdır bizim oraları Dervişlerin sohbetlerini dinlerken, Derbentler deki uç kalelerine konarken, ermişlerin türbelerine çaput bağlarken bal sarmış petek gibidir. Lakin Tuna dan geri dönüşte, düşman çizmesinden sakınırken kanlıdır hep bizim oraları. Kılıç sallayan kefereden kaçarken, katliamdan kurtulmak için yollara düşerken, şehitlerin soğuk gövdelerine kefen sararken kanlıdır. Ormanların içinde kaynayan kestane kokulu pınarları hatırladığımızda ballıdır Urumeli Aynı pınarların kıyılarında katledilen atalarımızı anımsayınca kanlıdır suyun öte yanı. Drama Köprüsü nün soğuk sularından içerken baldır da bizim türkülerimiz, mezar taşlarını koyun sanmaya gör; ala bulanır hemen. Arda boylarında erik bal tatlı ama saat sekiz sırası iş değişiverir. İkimiz de bir boyda, delikanlı olalım istediğin kadar ardalar adlımıydı kanlanıverir her taraf. Camiler, medreseler, vakıf eserlerinden söz ederken bal, yıkılmış mezar taşlarından, bombalanmış köprülerden, kiliseye çevrilmiş mescitlerden söz ederken kan akar ecdat yadigârlarından. Ezcümle Hiç kimse Balkanları bir tek baldan veyahut bir tek kandan ibaret sanmasın. Akşamları güneş batarken Rodop Dağları nın üzerine bir gölge düşer ya hani İşte onun rengidir Balkanlar Bir an bal sarışını, biraz bayrak misali kan kırmızısı. Yukarıdaki ifadelerde Balkan kelimesi ile Rumeli kelimesi eş anlamda kullanılmıştır. Tarihimizde uzun yıllar kültürümüzün geliştiği bir mekân olmuştur Balkanlar veya Rumeli. Türkler, Orta Asya dan çıktıktan sonra Batı ya yürüyüşlerinde, Anadolu yarımadasına da Rumeli demişlerdir. Mevlana ya Mevlana Celaleddin-i Rumi denildiği gibi daha sonraki yıllarda da İstanbul da Anadolu Hisarı nın karşısına yapılan hisara da Rumeli Hisarı denilmiştir. Günümüzde Rumeli ve Balkan kelimeleri, Batı da Türkiye nin sınırları dışında kalan topraklara ve kültüre isim olmuştur. 121

8 5. Cilt Köprüler Yıkan Zihniyetin Yıkılışı Batı Trakya da Müftülükler ve Tarihçesi Tarih ile biraz ilgilenen herkes bilir ki, 1912 de Balkanlarda yaşayan milletler (Sırp, Yunan ve Bulgarlar) birleşerek Osmanlı ya karşı savaş açmışlardır. Osmanlılar bu savaşı kaybetmiş, hatta Bulgarlar Edirne yi alarak daha ilerilere kadar gitmişlerdir. Bu devletler daha sonra kendi aralarında miras paylaşımı yaparken, birbirlerine düşmüşlerdir. O esnada Osmanlılar, Edirne yi geri alarak, Meriç Nehri ne kadar geldiler. Bu savaştan sonra Meriç nehrinin batısında kalan topraklarda yüz binlerce Müslüman-Türk ahali kalmıştır. Bu insanlar düne kadar Osmanlı tebası iken, Balkan Savaşı ndan sonra bazıları Bulgar, bazıları Yunan, bazıları da Sırp tebasında kaldılar. Bu insanların geleceklerini garanti altına almak, statülerini belirlemek için 14 Kasım 1913 te Yunanistan ve Bulgaristan ile antlaşmalar yapılmıştır yılında Yunanistan ile Atina da yapılan ve 16 maddeden ibaret olan antlaşmanın 11. maddesinde özet olarak şöyle denilmektedir: Yunan idaresine bırakılacak olan yerlerde kalan halkın canına, malına, şerefine, dinine, örf ve âdetlerine tam olarak saygı gösterilecektir. Doğuştan Yunan Uyruklu (kökenli) olanlarla aynı haklar (medeni ve politik) hürriyetler ve dini ibadetler Müslümanlar için de garanti altına alınmıştır. Müslümanların açık dini ibadetlerinde (hutbelerde) Sultanın Halife olarak adlandırılmasına devam edilecektir. Müslümanların var olan veya yeni kurulacak olan cemaatlerinin özerkliği, organize edilmesi ve bunlara ait gayrimenkullerin idaresine hiç dokunulmayacaktır. Özel şahısların ve Müslüman cemaatlerin İstanbul da bulunan Şeyhulislâm a bağlı dini liderleriyle ilişkilerine hiçbir engel konulmayacaktır. Müftülerin her biri bölgesindeki Müslümanlar tarafından seçilir. Başmüftü, Yunanistan da bulunan müftüler tarafından, seçilen üç aday arasından biri, Kral tarafından tayin olunur. Yunan Hükümeti seçilen başmüftüyü İstanbul daki elçiliği vasıtasıyla Şeyhulislâm a bildirir ve Şeyhulislâmlık, vazifesini ifa etmesi için başmüftüye Menşur veya Mürasele gönderir. Bununla başmüftü, müftülerin fetva verebilmesi ve haklarını ifa için yetki verir. Müftüler, dini meseleler ile vakıf malları idaresinden başka, Müslümanlar arasında evlilik, boşanma, nafaka, vasi, velâyet, İslâmî vasiyet ve mütevelli tayinlerini yaparlar. Müftüler tarafından verilen kararlar Yunan makamlarınca uygulanır. Miras konularında ilgili Müslümanlar aralarında anlaşarak hakem olarak müftülüğe müracaat edebilirler. 122

9 Balkanlarda İslâm ın Yaşanmasında Müftülüklerin Rolü ve Etkisi 1913 Atina Antlaşması nın 11. maddesine baktığımız zaman, aklıselim her insanın müftülük olayının Batı Trakya da neden var olduğunu hemen anlayabilir. Bu antlaşmanın aynısı Bulgaristan la yapıldığı zaman Batı Trakya Bulgaristan hükümranlığındadır. Batı Trakya 27 Kasım 1919 Nuil Antlaşması yla Yunanistan a verilmiştir. Yunanistan da bu tarih itibariyle, Batı Trakya ve Makedonya Bölgeleri nde yüz binlerce Müslüman bulunmaktaydı. Yunanistan, bu antlaşmaya uygun olarak 24 Haziran 1920 yılında kendi meclisinden Müftüler ve başmüftü seçimiyle, İslâm cemaatlerine ait evkaf varidatının sureti idaresine dair kanun adıyla 15 maddeden ibaret olan 2345 sayılı bir kanun çıkarmıştır. Bu kanunun müftülerle ilgili bölümünde 14 Kasım 1913 Atina Antlaşması nda Müftü ve başmüftülerle ilgili konuların tekrarını görmekteyiz. Meselâ, bu kanunun 3. maddesinde başmüftünün, başlangıçta Bab-ı Meşihat tarafından, tanınan müftüler arasından seçileceği belirtilir. 6. madde 1. fıkra ise: Devlet dahilindeki müftülüklerden biri münhal kalırsa, vali-i umumilik merkezinde ise vali-i umumi, eğer değilse alakadar Mutasarrıf tarafından bir ay zarfında müftünün intihap edileceği ilân edilir ve bu ilân, münhal kalan müftülükteki cevami ve belediye dairesine ve Müslüman müntehiplerin meskûn bulundukları cemaat dairelerini talik edildikten mâda mahalli ceraidden biri ve Atina da münteşir gazetelerin birinde neşredilerek yevmi intihapla, menatıkı intihabiye tayin olunur. 5. fıkra ise şöyle der: İntihap; muayyen günde vali-i umumi veya mutasarrıf tarafından tayin edilen menatıkta işbu maddenin üçüncü fıkrasında bahsolunan cedvelde mukayyet namzetler meyanından reyyi hafi ile (kurşun taneleri) icrâ edilir. Ekseriyeti ârayı ihraz eden muvaffak olmuş demektir. Bu kanunun 12. maddesine kadar olan kısım tamamen 1913 Atina Antlaşması nın mufassal şeklidir. İstiklâl Savaşı sonunda, 30 Ocak 1923 yılında Türkiye ile Yunanistan arasında bir protokol imzalanmış bu protokole göre nüfus mübadelesi yapılmıştır. Batı Trakya Türkleri ile İstanbul Belediyesi dahilindeki Rumlar hariç (gayri mübadil) tutulmuştur. 24 Temmuz 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşması nın III. faslı Azınlıkların Himayesi ne ayrılmıştır. Bu antlaşmanın 37. ve 44. maddeleri arası azınlıkların durumunu anlatmaktadır. 40. madde Her iki tarafta kalan azınlıkların ayin-i dinilerini vs.yi serbestçe icra etmek hususlarında diğerleriyle müsavi olacakları nı belirtmektedir. Balkan Savaşı ndan yani 1912 den İkinci Dünya Savaşı nın sona erdiği ve iç savaşı da hesaba kattığımız zaman 1950 yılına kadar Yunanistan da, bilhassa böl- 123

10 5. Cilt Köprüler Yıkan Zihniyetin Yıkılışı gemizde uzun zaman istikrar olmamıştır. Bununla birlikte azınlığımız yönetime hiçbir zaman zorluk çıkarmamış bilakis yardımcı olmuştur. Fakat şartlar gereği kanun tam olarak uygulanmamıştır. Ancak 25 Haziran 1948 yılında Gümülcine Müftüsü Hafız Hasan Hilmi Efendi nin vefatından sonra Gümülcine Müslüman Cemaati Heyeti nin toplanarak kendilerine müftü seçtiklerini, bunu valiye onaylattıklarını görüyoruz (86 no lu karardan). Neticede Azınlığın istediği Hafız Hüseyin Efendi Gümülcine ye müftü tayin edilmiştir. Fakat 2 Haziran 1985 yılında Müftü Hafız Hüseyin vefat edince, yönetim azınlığı hesaba katmadan müftülük sorununu çözmeye yönelmiştir. 4 Haziran 1985 günü İmam Rüştü yü naip tayin etmiştir. İmam Rüştü nün kısa sürede istifa etmesi üzerine, yürürlükteki kanunun (2345/1920 sayılı) uygulanması için önce azınlığımızın yürütme kurulu daha sonra da irşat heyetimiz valiliğe yazılı olarak müracaat ederek müftü seçimini talep etmişlerdir. Yönetim, bu müracaatlara cevap bile verme lütfunda bulunmamıştır. Nihayet Yunan yönetimi, 16 Aralık 1985 te bütün itirazlara rağmen Cemali Meço yu ikinci defa müftü naibi tayin etmiştir. Yine 23 Eylül 1986 günü Dimetoka Müftülüğü nde uzun süredir naip olarak görev yapan Şerif Damatoğlu Ahmet Efendi nin vefatıyla boşalan müftülük makamına, Gümülcine de olduğu gibi, hiç kimseye sorulmadan tepeden inme bir usulle oğlu Selânik Özel Pedagoji Akademisi mezunu Mehmet Şerif Damatoğlu tayin edilmiştir yılında İskeçe Müftüsü Sabri Efendi nin vefatıyla boşalan İskeçe Müftülüğü ne aradan üç buçuk ay geçtikten sonra Müslüman Türk Cemaati nin ısrarı üzerine Mustafa Hilmi Efendi naip olarak tayin edilmişitir yılında yönetimin, İstanbul Hukuk Fakültesi mezunu Kireççilerli Halil Efendi yi müftü olarak tayin etmek istemesi üzerine, İskeçe Bölgesi imamları cami anahtarlarını valiye teslim edip bu tayine, şiddetle karşı çıkmışlardır. O günün krallık idaresi bu itirazları göz önünde bulundurarak Halil Efendi nin tayinini geri almış ve Mustafa Hilmi Efendi naip olarak görevine devam etmiştir. Bilâhare İskeçe vilayeti çapında toplanan imzalar neticesinde Mustafa Hilmi Efendi 1958 yılında asaleten müftü tayin edilmiştir. Fakat 12 Şubat 1990 da İskeçe Müftüsü Mustafa Hilmi Efendi nin vefatından sonra, 29 Ocak 1990 olaylarında Türk dükkânlarını kırma, dökme olayları, Dr. Sadık Ahmet ve İbrahim Şerif in hapiste olması gibi nedenlerden dolayı belki de yönetim daha fazla olayların tırmanmasını önlemek için Mustafa Hilmi Efendi nin oğlu M. Emin Ağa yı naip olarak İskeçe Müftülüğü ne atamıştır. M. Emin Ağa, halkın isteği üzerine, şartlı olarak bu tayini kabul etmiştir. 124

11 Balkanlarda İslâm ın Yaşanmasında Müftülüklerin Rolü ve Etkisi 2 Haziran 1990 günü Gümülcine Müftülüğü ne Meço Cemali asaleten tayin edilince M. Emin Ağa bu tayini protesto etmek için istifa etmiş ve müftülük üç buçuk ay münhal kalmıştır. Vaaz ve İrşat Heyeti nin aldığı bir kararla 17 Ağustos 1990 tarihinde cuma günü 2345 sayılı kanunun imkânları nispetinde İskeçe Vilâyeti camilerinde el kaldırmak suretiyle yapılan seçimde, dört aday arasından en çok oy alan M. Emin Ağa müftü seçilmiş ve makama tekrar oturmuştur. Yine Vaaz ve İrşat Heyeti nin 15 Aralık 1990 tarihli toplantısında, Gümülcine de de 28 Aralık 1990 Cuma günü yapılacak seçimin tarihi ve adaylar ilân edilince, hükümet 24 Aralık 1990 tarihinde on maddeden oluşan bir kararname çıkarmıştır. Bu kararnamenin en belirgin yanları; müftü tayinleri vali yetkisine bırakılması, 10 yıl imamlık yapan bir kişinin müftü tayin edilebilmesi ve bu kararname ile 2345/1920 sayılı kanunun yürürlükten kaldırılmasıdır. Vaaz ve İrşat Heyeti nin kararlaştırmış olduğu tarihte, (28 Aralık 1990) Bağımsız Milletvekili Dr. Sadık Ahmet tarafından Rodop Vilâyeti ndeki bütün camilere gönderilen tutanaklarla yapılan seçimde üç aday arasından en çok oyu alan İbrahim Şerif müftü seçilmiştir. 19 Ocak 1991 tarihinde toplanan Batı Trakya Azınlık Yüksek Kurulu, 24 Aralık 1990 tarihli kanun hükmündeki kararnamenin kabul edilemez olduğuna karar vermiş, 89 Azınlık temsilcisinin imzaladığı bu kararı bağımsız milletvekilleri vasıtasıyla Yunan Millet Meclisi Başkanlığı na iletmiştir. 22 Ağustos 1991 de İskeçe de keyfi bir tayinle M. Emin Şinikoğlu müftülük makamına oturtuldu. M. Emin Ağa ise polisler tarafından sürüklenerek müftülükten uzaklaştırıldı. 23 Ağustos 1991 Cuma günü, Cuma namazından sonra bu tayini protesto maksadıyla İskeçe halkı müftülüğe doğru yürüyüşe geçti. Polis yürüyüşü engelleyince halk müftülük yakınındaki P. Çaldari (Gümülcine) Caddesi nde oturma eylemine başladı. Bu eylem, gece yarısı yapılan taşlı sopalı bir saldırı ile dağıtıldı, olayda birçok kişi yaralandı ve hastaneye kaldırıldı. Halkın seçtiği müftülerden rahatsız olan yönetim, bu defa da müftülük sıfatını gasp ettiği gerekçesiyle, Gümülcine Müftüsü İbrahim Şerif i 21 Mayıs 1993 tarihinde Selânik Bidayet Mahkemesi ne sevk etmiştir. İtham şahitlerinin gelmemesi nedeniyle mahkeme 27 Haziran 1994 tarihine ertelenmiştir. Bu tarihte mahkemede Müftü İbrahim Şerif e 9 ay hapis cezası verilmiş, karar istinaf edilmiştir. Bilahare istinafı görüşülerek müftü cezalandırılmıştır. İç hukuk tüketilince, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ne başvurulmuştur. Mahkeme tarihinde Müftü İbrahim Şerif in lehine karar vererek Yunan Devleti ni drahmi (yaklaşık olarak dolar) para cezasına çarptırmıştır. 125

12 5. Cilt Köprüler Yıkan Zihniyetin Yıkılışı İskeçe Müftüsü M. Emin Ağa da 12 Nisan 1994 tarihinde İskeçe de 23 ay hapse çarptırılmış ve istinaf görüşüldükten sonra ceza 10 aya indirilmiştir. Sonra da Larisa Cezaevi ne sevk edilmiştir. Burada altı ay kadar yattıktan sonra hastalanınca geri kalan cezası paraya çevrilerek serbest bırakılmıştır. Her çıkardığı duyuru nedeniyle Ağa, mahkemeye verilmiş şehir şehir mahkemelerde dolaştırılmıştır. Daha sonra Gümülcine Müftüsü İbrahim Şerif Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ni delil göstererek Yunanistan Milli Eğitim ve Din İşleri Bakanlığı ndan seçim yapılmasını istemiş fakat yönetim bunu da reddetmiştir. Din Eğitimi ve 240 İmam Yasası Kötü olan azınlık eğitiminin daha da kötüleşmesinden sonra, Seçilmiş Müftülükler Kur an kursları vasıtasıyla azınlık çocuklarının eksik kalan din eğitimlerini tamamlama yönüne gitmiştir. Batı Trakya daki Kur an kursları, bu çözüm aramanın neticesi olarak doğmuştur yılında Gümülcine Seçilmiş Müftülüğü halkımızın bu taleplerine cevap verebilmek için Kur an Kursları Koordinasyon Merkezi oluşturarak Kur an kurslarının gerek müfredat gerekse idari yönden yapılanmasını sağlamıştır. Halkımızın yoğun teveccühüyle Rodop ve Meriç illerinde Kur an kursları faaliyete geçmiştir. Çok az istisna olmakla birlikte ilkokula devam eden bütün öğrenciler bu kurslara da devam etmektedir. Uygulanan müfredatla okulda, ailede eksik ve ihmal edilen bilgiler öğrencilere kazandırılmaya çalışılmaktadır. Bir adım daha ileriye gidilerek ailede ebeveynlerin de bu konulardaki bilgi yetersizliğini giderilmek amacıyla bayanlara yönelik Yetişkin Bayan Kur an Kursları da faaliyete geçirilmiştir. Bu kurslara devam eden bayanların sayıları her yıl artmaktadır. Böylece toplumsal özgüvenin, dayanışmanın, birlik ve beraberlik anlayışının düzenlenen etkinliklerle gün yüzüne çıktığı bir dönem başlamıştır. Adı geçen Kur an kurslarının faaliyete geçmesiyle Yunanistan, azınlığın 1913 Atina Antlaşması ve Lozan Antlaşması nın ilgili maddelerindeki dini özerkliği ve tüzel kişiliğinden kaynaklanan bu özelliklerinden rahatsız olmuştur. Azınlık eğitiminde ortaya koyduğu uygulamalara benzer bir yöntemle azınlığın kutsal mekânı olan camileri de kontrol etme çalışmalarına başlamıştır yılında 240 İmam Yasası acil bir şekilde çıkarılmıştır. O dönemde azınlığın yasaya karşı çıkması, tepki göstermesi sonuç vermiş ve yasa yürürlüğe girmemiştir yılında Yunanistan yasayı tekrar gündeme getirmiştir. Ancak 2007 de çıkartılan yasada birkaç değişiklik yapılarak adım adım uygulama safhasına geçilmiştir. Oluşturulan komisyonların başına azınlıkla ilgisi olmayan Mısırlı Yunan vatandaşı bir öğretim görevlisi getirilmiş, azınlıklarla barışık olmayan ve Arap ülkelerinden mezun olan kişiler komisyonlara dâhil edilmiştir. Yasadaki değişikliklerden biri de devlet okullarında eğitim gören azınlık çocuklarına İslâm ı Yunan dilinde anlatacak din dersi öğretmenlerinin atanmasıdır. Bu yasaya göre birçok din öğretmeni devlet okullarına atanmıştır. Bunların 126

13 Balkanlarda İslâm ın Yaşanmasında Müftülüklerin Rolü ve Etkisi dışındakiler cami ve Kur an kurslarında uzun vadede istihdam edilecektir. Bu amaçla başvuranların; yetersiz oldukları, dünyevi menfaat sağlama peşinde oldukları, azınlığın hukuki statüsünü bozacak davranışlar sergilediklerini özellikle belirtmekte yarar vardır. Yasanın uzun vadedeki hedefi, azınlığın en temel hakkı olan din özgürlüğünü ortadan kaldırıp tamamen devletin kontrol ettiği bir yapı oluşturmaktır. Devlet okullarında din dersini Yunan dilinde öğretmek suretiyle anadilini ortadan kaldırmaktır. Yıllar sonra hutbelerde, vaazlarda Türkçe anlatılanları anlayamayacak bir toplum oluşturmaktır. Belki de camilerde de Yunancayı kullandırmaktır. Bu türlü faaliyetleri Yunanistan dünyaya, azınlığın din özgürlüğüne saygılı davrandığı ve dinlerini daha güzel öğrenmeleri için imkânlar hazırladığı şeklinde anlatmaktadır. Bütün bunların uyum sağlamak amacıyla yapıldığını söylerken, bu çalışmaların neticesinde azınlığın asimile olacağını gizlemektedir. Ruhban Okulu ve İslâm İlâhiyat Okulu İslâmiyet te ruhban sınıfı yoktur ama, kısaca ilmiye kelimesiyle ifade edilen âlimler (ulema) sınıfı vardır. Bunlar da müderris ve kadı derecesindeki din bilginleri sınıfıdır Atina Antlaşması na bağlı 3 numaralı protokolde, Türkiye deki Ortodoks Rum Azınlığı na yüksek seviyede din adamı yetiştiren Ruhban Okulu na mukabil Yunanistan daki Müslüman Türk Azınlığı na kadı-müftü seviyesinde din adamı yetiştirmek üzere bir özel kuruluş (okul) açılacağı hükme bağlanmıştır (3 numaralı protokol, 6. madde). Aynı protokolün 15. maddesi kapsamında özel Müslüman okullarında olduğu gibi bu kuruluşta da Öğretim, resmî programa göre Türkçe yapılacak ve Yunan dili zorunlu olacaktır. Atina Antlaşması na bağlı 3 numaralı protokolün 6. maddesinde açılması öngörülen Yüksek İlâhiyat Okulu nun açılış şekli, hukukî özerkliği ve çalışmasıyla ilgili hususlar, 1920 tarihinde Yunan Parlamentosu nda onaylanan 2345 sayılı kanunun 13. maddesinde genel hatlarıyla şöyle anlatılmıştı: 1) Kadı - müftü seviyesinde bilgili insanlar yetiştirmek üzere Atina da bir Yüksek İlâhiyat Okulu açılacak ve bu okulun masrafları hükümet tarafından karşılanacaktır. 2) Okulun kira bedeli, öğretmen maaşları, öğrencilerin beslenme ve benzeri masrafları için her yıl Millî Eğitim Bakanlığı nın bütçesinden 100 bin drahmi tahsisat ayrılacaktır. 3) Başmüftünün başkanlığı altında, İslâmî ilimlere vakıf kişilerden bir heyet oluşturulacak ve bu heyet kral tarafından onaylanacaktır. 127

14 5. Cilt Köprüler Yıkan Zihniyetin Yıkılışı Okulun genel çalışma şekline, tahsil süresine, öğretmenlerin tahsil derecelerine ve maaşlarına; öğrencilerin okula kaydedilmesinden mezun oluncaya kadar gerekli olan bütün işlemler bu heyet tarafından düzenlenecek ve bu düzenleme kral iradesiyle onaylandıktan sonra uygulanacaktır. Yukarıdaki protokol maddesinde açıkça görüldüğü gibi başmüftü, dinî ilimler alanında geniş bilgisi olan kişilerden oluşturduğu heyeti hükümete bildirecek ve kral tarafından onaylandıktan sonra dinî uzmanlar heyeti, İslâmî esaslara göre okulun çalışma sistemini belirleyecek ve devletin onayına sunacaktır. Bu onay da gerçekleşince okul öğretime başlayacaktır. Hakkaniyete uygun olan bu süreçte karşılıklı yetkilere saygı gösterildiği için taraflar arasında herhangi bir yadırgama söz konusu olmamıştır. Atina Antlaşması nda Yunanistan daki Müslümanların dinî kurumlar alanında hangi haklara sahip olacakları belirlenirken, yine adı konmamış bazı mütekabiliyet kriterlerinin esas alındığı görülmektedir. Haliyle bu anlayış 2345 sayılı kanunun ilgili maddelerine de aynen yansımıştır / 1920 tarihli kanun, birkaç maddesi hariç, 70 yıl uygulanmadan yürürlükte kaldıktan sonra, uluslararası hukuk ilkeleriyle beraber Yunanistan anayasasının 28. maddesi de açıkça ihlâl edilerek 1991 de feshedilmiştir. Yunanistan anayasanın 28. maddesinin 1. fıkrası aynen şöyledir: Uluslararası hukukun genel kabul görmüş kanunları ve uluslararası antlaşmalar da, kanunla onaylanıp her birinin kendi yeri ve şartlarına uygun olarak yürürlüğe girmesinden sonra iç hukukun ayrılmaz bir parçası olurlar, bunlara aykırı olan herhangi bir kanun hükmünün de üstündedirler. Bu anormal icraatla da, kanunda yer alan başmüftü seçimi ve Yüksek İlâhiyat Okulu açılması hükümleri de lâğvedilmiş, geçersiz kanunlar çöplüğüne atılmıştır. Ancak bu başmüftülüğün ve Yüksek İlâhiyat Okulu nun Türkiye deki mukabil kurumları olan Patrikhane ile Heybeliada Ruhban Okulu dimdik ayakta durmaktadır. Heybeliada Ruhban Okulu nun kurulması ve güçlenmesi Patrikhane ye ait yetki alanının muhafaza edilmesiyle ilgilidir. 19.yüzyılda milliyetçilik akımının güçlenmesi, Balkanlarda yeni devletlerin oluşmasına yol açmıştır. Ortodoks nüfusa sahip olan bu yeni devletler ulusal kiliseler kurarak Patrikhane nin nüfuz alanından uzaklaşma eğilimi göstermeye başlamışlardır. Bu durum karşısında Fener Rum Patrikhanesi, farklı ulus devlerde yer alan Ortodoks topluluklar arasında dinî birliği sağlamak amacıyla kendi himayesi altında bir ilâhiyat okulu açmayı plânlamış ve Heybeliada da, Bizans döneminden kalma Aya Triyada Manastırı nı tamir ettirip okula dönüştürmüştür. Bu okul Sultan Abdülmecid in Cemazi-ül Evvel 1259 (H.) tarihli iradesiyle teoloji okulu olarak düzenlenmiş ve 8 Ekim 1844 te öğretime açılmıştır. Bu okulun teoloji bölümünün, Atina ve Selânik İlâhiyat Fakülteleri mezunlarından daha üstün mezunlar verdiği dönemler olmuştur (Sibel Özel, s. 15). 128

15 Balkanlarda İslâm ın Yaşanmasında Müftülüklerin Rolü ve Etkisi Görüldüğü gibi, Heybeliada Ruhban Okulu nun kuruluş amacı ve girişimi, padişah fermanıyla onaylanmış, bundan sonra da okul, iç çalışma sisteminde tamamen özerk bir statüye göre çalışmasına devam etmiştir Atina Antlaşması ndaki 3 numaralı protokole göre Atina da açılması kararlaştırılan Yüksek İlâhiyat Okulu nun çalışma şeklinin de aynen Ruhban Okulunun statüsü gibi olması öngörülmüştür. Heybeliada Ruhban Okulu 127 sene çalıştıktan sonra 1971 yılında kapanmıştır ama tekrar açılması için yoğun talepler devam etmektedir. Bu konuda hukuk, adalet ve ahlâk mantığının sorulmasını zorunlu kıldığı şu soru cevap beklemektedir: Ruhban okulunun tekrar açılmasında ısrar edenler, acaba bu okulun mukabili olan Atina Yüksek İlâhiyat Okulu ndan, tek kelimeyle de olsa, neden bahsetmemektedirler? Atina Antlaşması na bağlı 3 numaralı protokol hükümlerine ve 2345/1920 tarihli kanunun 13. maddesine göre, Ruhban Okulu statüsünde açılması öngörülen Atina Yüksek İlâhiyat Okulu hiç açılmamış ve doğmadan ölmüştür. Lozan Konferansı görüşmeleri sırasında, karşılıklı azınlıkların hakları görüşülürken, 1913 Atina Barış Antlaşması ndaki hükümlerin dikkate alındığı inkâr edilemez. Nitekim, konferanstaki Yunan heyetinin başkanı E. Venizelos, 19 Aralık 1922 tarihli oturumda yaptığı konuşmada, 1913 Atina Antlaşması nın başmüftülükle ilgili 11. maddesini okumuş ve yeni Türkiye nin de kendi ülkesinde yaşayan Hristiyanlara böyle geniş güvenceler vermesi gerektiğine bu maddenin içeriğini örnek olarak göstermiştir. Lozan Konferansı sırasında yapılan tartışmalı görüşmelerden sonra Patrikhane nin yetkileri kısıtlanmış ve yalnız dinî alandaki yetkileriyle İstanbul da kalmasına karar verilmiştir. Atina ve Lozan Antlaşmaları nda azınlıkların hakları karşılıklı olarak düzenlenirken mütekabiliyet kriterleri esas alınmıştır (Lozan, madde 45). İki azınlığın hakları karşılıklı olarak bu esaslar üzerine oturtulmasına rağmen, Batı Trakya Müslüman Türk Azınlığı nın mukabil haklarına sünger çekilmiş, bu hükümleri yalnızca Türkiye deki Ortodoks Rum Azınlığı na imtiyaz sağlayan hükümler gibi gören yanlış bir anlayış, karşılıklı iki azınlığın sorunlarına çözüm getirmediği gibi daima sorun üretmiştir ve çözümsüzlüğü körüklemiştir. İki azınlıkta da var olan sorunların çözümünü engelleyen en büyük neden bu düşünce tarzına dayanmaktadır Atina Antlaşması nda var olan ama bugüne kadar açılmayan Yüksek İlahiyat Okulu, 240 İmam Yasası ile tekrar gündeme gelmiştir ders yılında Selânik İlahiyat Fakültesi ne bağlı olarak bir İslâm İlahiyat Bölümü açılması için çalışmalar yapılmaktadır. İdaresi ve müfredatı ile tamamen Yunanistan Milli Eğitim ve Din İşleri Bakanlığı na bağlı olarak çalışacak olan bu okul vasıtasıyla Batı Trakya Müslüman Türk Azınlığı na din adamı yetiştirilmesi planlanmaktadır. 129