ÖNCELİKLİ VE TEHLİKELİ MADDELER VE KONTROLÜ. Ülkü Yetiş ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ÖNCELİKLİ VE TEHLİKELİ MADDELER VE KONTROLÜ. Ülkü Yetiş ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü"

Serkan Eriş
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 ÖNCELİKLİ VE TEHLİKELİ MADDELER VE KONTROLÜ Ülkü Yetiş ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü

2 İçerik Öncelikli ve Tehlikeli Maddeler Tehlikeli Maddelerin Kontrol Çerçevesi Çevresel Kalite Standartları

3 Su Kirleticileri Konvasiyonel Kirleticiler Mikro kirleticiler

4 Suda Tehlikeli Maddeler Direktifi (76/464/EEC) Öncelikli Tehlikeli Kirleticiler Toksik Kalıcı Biyobirikir Liste 1 Liste 2 Diğer Tehlikeli Kimyasallar 4

5 Suda Tehlikeli Maddeler Direktifi (76/464/EEC) TEHLİKELİ MADDELERİN SU VE ÇEVRESİNDE NEDEN OLDUĞU KİRLİLİĞİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ ( RG Sayısı: 26005)

6 Su Çerçeve Direktifi AB ÖNCELİKLİ KİRLETİCİLER (Annex X) ÖNCELİKLİ TEHLİKELİ KİRLETİCİLER (Annex X) Üye Ülkeler SPESİFİK KİRLETİCİLER (Annex VIII)

7 Su Çerçeve Direktifi Öncelikli Kirleticiler (Toplam 45 adet) 1. Alachlor 2. Atrazin 3. Benzen 4. Chlorfenvinphos 5. Chlorpyrifos 6. 1,2-Dichloroethane 7. Dichloromethane 8. Di(2-ethylhexyl)phthalate 9. Diuron 10. Fluoranthene 11. Isoproturon 12. Kurşun ve bileşikleri 13. Naftalin 14. Nikel ve bileşikleri 15. Octylphenols 16. Pentachlorophenol 17. Simazine 18. Trichlorobenzenes 19. Trichloromethane 20. Trifluralin...

8 Su Çerçeve Direktifi Öncelikli Tehlikeli Kirleticiler 1. Anthracene 2. Brominated diphenylethers 3. Cd ve bileşikleri 4. C10-13-chloroalkanes 5. Endosulfan 6. Hexachlorobenzene 7. Hexachlorobutadiene 8. Hexachlorocyclohexane 9. Hg ve bileşikleri 10. Nonylphenols 11. Pentachlorobenzene 12. Polyaromatic Hydrocarbons 13. Tributyltin bileşikleri

9 Tehlikeli Maddeler Endüstriyel Atıksular (DERİ) Acetone Formaldehyde Benzene Isopropylbenzene 2-chlorophenol 1- and 2-Methylnaphthalene m/p-cresol Naphthalene 1,2-Dichlorobenzene Phenol 1,4-Dichlorobenzene Tetrachloroethane Diethylbenzenes Toluene Dimethylnaphthalenes 1,1,1-Trichloroethane 2,4-Dimethylphenol 1,2,4-Trimethylbenzene Ethylbenzene 1,3,5-Trimethylphenol p-ethyltoluene Xylenes Evsel Atıksular (seçilmiş kirleticiler) Phthalates LAS Triclosan Acenaphthene Acenphtylene Anthracene Benzo(a)anthracene Benzo(b)fluoranthene Benzo(k)fluoranthene Benzo(a)pyrene Benzo(g,h,i)pherylene Chrysene Dibenzo(ah)anthracene Fluoranthene Fluorene Indeno(123cd) pyrene Naphthalene Phenanthrene

10 Mikro Kirleticiler PPCP ler (Pharmaceuticals and Personal Care Products) EDC ler (Endocrine Disrupting Chemicals) Farmasötikler Kişisel Bakım Ürünleri Endokron Bozucu Kimyasallar

11 Farmasötikler İnsan ilaçları Hayvan ilaçları

12 Kişisel Bakım Ürünleri Günlük yaşamımızda kullandığımız kimyasallar Sabunlar, deterjanlar, parfümler, traş losyonları Temizlik maddeleri, dezenfektanlar, sprayler, deodoranlar, Böcek ilaçları, güneş kremleri Hijyenik ürünler

13 Endokrin Bozucular İki tip; Doğal (fungal ya da fitoestrojenler) Sentetik (hormonlar, pestisitler vb) Hormonal fonksiyonlarda olumsuz etki

14 Kaynakları 17 B-estradiol E2 (normal kadın hormonu) Ethynylestradiol (doğum kontrol hapları) Yüzey aktif maddeler (nonilfenol ve nonilfenol etoksilatlar) Pestisitler, herbisitler, insektisitler, fungisitler PCBler, dioksinler, PAHlar Ağır metaller (As, Pb, Cd, Hg) Antibiyotikler Fitalatlar (plastikler vs)

15 Endokrin Bozucular Bazı hormonlar üzerinde agonize or antagonize etki, hormon aktivitisinde azalma ya da çoğalma, hormon receptörlerinde modifikasyonlar Çok düşük konsantrasyonlarda etkili Birden fazla EDC olması halinda sinerjik etki Sentetik Estrojenler (Ethinyl Estradiol, bisphenol-a) Sentetik Androjenler

16 Kanserojen Mutajen Nörotoksik Benzer Etkiler: 1990 lardan sonra bilimadamları anlamaya başladılar...

EDC ler TCDD Sources of EDCs Diet Environmental Contamination Plastic Medical compounds DDT Critical Periods Effects Intrauterine Sexually dimorphic behaviors Perinatal Reproduction BPA Puberty Adult

17 EDC ler TCDD Sources of EDCs Diet Environmental Contamination Plastic Medical compounds DDT Critical Periods Effects Intrauterine Sexually dimorphic behaviors Perinatal Reproduction BPA Puberty Adult Neurodevelopment Mechanisms DES Hormone precursors Metabolism of steroids Steroid receptors Steroid-sensitive substrates PCBs Frye, C. (2012) J. Neuroendocrinol. 24, genistein

18 Kurbağa Yavrusu Gelişimi 57 günlük iki kurbağa yavrusu; - Sağdaki "Fluoxetine (Prozac)"e maruz bırakıldığından henüz bacakları gelişmemiş... Ref: Mary E. Gardner

20 Anne Sütünde EDC ler (İsveç) Dieldrin DDT PBDE Solomon, 2002

21 Antibiyotik Direnci ANTIBIOTICS (people, animals, agriculture) BIOCIDES DRUG RESISTANT MICROBES Ref: Stuart B. Levy, M.D.

22 Triclosan

23 Triclosan Triclosanhttp://mindthestore.saferchemicals.org/triclosan.html

24 AB MEVZUATI NDA KONTROLÜ?

25 Öncelikli Kirleticiler Hangi Yaklaşımla? Öncelikli Kirleticiler Öncelikli Tehlikeli Kirleticiler Azaltılması Alıcı Ortam Standartları (ÇKS) ve Sıfırlanması Deşarj Standartlarının koordineli uygulanması

26 Nasıl Kontrol Edeceğiz? Önleme Azaltma ÇKS Arıtma

27 Çevresel Kalite Standardı ÇKS Olumsuz etkiye yol açmayacak konsantrasyon; RİSK BAZLI

28 ÇKS Yıllık Ortalama (AA) Uzun dönemli etkiden (kronik) etkiden koruma amaçlı Müsaade Edilebilir Maksimum Değer (MAC) Kısa dönemli (akut) etkiden koruma amaçlı

29 Tuzlu ve Tatlı Sular Genellikle; TATLI SU VE TUZLU SULAR İÇİN AYRI ÇKSLER Tuzlu Su ÇKSleri (Daha Sıkı) Tatlı Su ÇKSleri Geçiş suları (> 5% tuz); Tuzlu Su ÇKSleri

30 Öncelikli Kirleticiler ; ÇKS ler Örnek: mikrogram/l Yıllık Ortalama bazlı ÇKS İç Sular Yıllık Ortalama bazlı ÇKS Diğer Sular Müsaade Edilebilir Konsantrasyon bazlı ÇKS İç Sular Müsaade Edilebilir Konsantrasyon bazlı ÇKS Diğer Sular Alachlor 0,3 0,3 0,7 0,7 Anthracene 0,1 0,1 0,4 0,4

31 Spesifik Kirleticiler Ülkelerin kendi kuşulları Çevresel çerçevesinde Kalite belirleyeceği Standardı, ve sınırlayacağı ÇKS kirleticiler

32 ÇKSler nasıl kullanılıyor? EQS bazlı deşarj standartlarının uygulanması

33 AB Su Çerçeve Direktifi ANA HEDEF : Sularda İyi kalite İyi ekolojik durum Biyolojik Fiziko-kimyasal hidromorfolojik ve İyi kimyasal durum Öncelikli tehlikeli kirleticiler Kons. < ÇKS!

34 SÇD İyi Ekolojik Durum - İyi Kimyasal Durum Ekolojik Durum Kimyasal Durum 18 «Liste 1 Kimyasal» için ÇKSlerin sağlanması

35 1. Aşama 2. Aşama Final Spesifik kirleticiler Spesifik kirleticiler biyolojik kalite elemanları için destekleyen parametrelerdir. Bu nedenle, ekolojik durum sınıflandırılmasına katılırlar. Şayet bu maddelere ait ÇKSler sağlanmazsa, biyolojik kalitesi yüksek ya da iyi dahi olsa, su kütlesinin sınıfı iyi veya yüksek olamaz.

36 Gerekli Veri Tehlikeli maddelerin kaynakları ve giriş yolları Kimyasal ve fiziksel özellikler Akıbetleri Biyoakümülasyon özellikleri Sucul toksisite

37 Sucul Toksisite Mevcut sucul canlı türleri Akut ve kronik toksisite Farklı düzeyler

38 Sucul Toksisite Yaygın olarak kullanılan endpoint ler Akut testler 24hr LC50 96hr LC50 24hr LC50 Kronik testler 21 gün EC50 (üreme, büyüme) 21 gün LC50

39 En Hassas Sucul Canlı? Olumsuz etkinin görüldüğü en düşük konsantrasyon Bilimsel değerlendirme

40 Güvenlik Faktörleri Olası Belirsizlikler: Türler arasında ya da içindeki farklılıklar Laboratuvar koşullarından gerçek koşullara uyarlama Akut etkiden kronik etkiye uyarlama

41 Güvenlik Faktörleri Müsaade Edilebilir Maksimum Konsantrasyon Akut ; 2-10 Yıllık Ortalama Konsantrasyon Akut; Kronik : 5-10

42 Örnek: Fenol Müsaade Edilebilir Maksimum Konsantrasyon =? C.dubia; 48 saat LC50=3.1mg/l Güvenlik katsayısı: 10 uygulanırsa; ÇKS= 0.31mg/L Yıllık Ortalama Konsantrasyon =? C.dubia; 48 saat LC50 = 3.1mg/l Güvenlik katsayısı 100 uygulanırsa; ÇKS = 0.031mg/L

43 LC50 + Güvenlik Faktörü Yıllık Ortalama Müsaade Edilebilir Konsantrasyon

44 LC50 + Güvenlik Faktörü Yıllık Ortalama Müsaade Edilebilir Konsantrasyon

45 Biz Ne Yapıyoruz? Su İşleri ve Orman Bakanlığı Tarafından Yürütülen Kapsamlı Projeler 1. Spesifik kirleticilerimiz? 2. Öncelikli ve tehlikeli maddelerin iç sular ve kıyı sularındaki durumu? 3. ÇKSler?

46 Alıcı Ortam Standartları Belirleniyor Kaynak: Dr. Yakup Karaaslan (Su Yönetimi Gn. Md. Yrd.) İç Sularda Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolü Projesi Pestisitlerden İleri Gelen Su Kirliliğinin Tespiti Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi Ülkemiz Kıyı ve Geçiş Sularında Tehlikeli Maddelerin Tespiti ve Ekolojik Kıyı Dinamiği Projesi 214Adet Tehlikeli Madde envanterde belirlendi 464 Adet Tehlikeli Madde envanterde belirlendi 181 Adet Tehlikeli Madde envanterde belirlendi Su kalitesinin iyileştirilmesi maksadıyla tespit edilen maddeler için alıcı ortam kriterleri(çevresel Kalite Standartları) 46 belirleniyor.

47 Sonuç Öncelikli ve Tehlikeli Maddelerin vb diğer mikro kirleticilerin su kaynaklarında belirli konsantrasyonları aşmaması ÖNEMLİ! Gerek SU gerekse ATIKSU arıtma tesislerinde giderimleri konusunda çalışmalar yapılması ÖNEMLİ!

48 SON SÖZ Her geçen gün; yeni kirleticiler ile tanışıyoruz, yeni etkilerle tanışıyoruz, bu kimyasalların AATlerinde giderilmesi ve içme SATlerinde kontrol edilmesi gereği artıyor, bu kimyasalların analizleri için yeni metotlara gereksinim artıyor bu kimyasalların kontrolüne yönelik su ve atıksu AT tasarım gereksinimi artacak bu kimyasalların kaynakta kontrol edilmesi gereği artacak...

49 TEŞEKKÜRLER...

Benzer belgeler

İnsan ve Ekosistem Sağlığının Sürdürülebilirlik ile Bağlantısı

Hacettepe Üniversitesi Çevre Uygulama ve Araştırma Merkezi İnsan ve Ekosistem Sağlığının Sürdürülebilirlik ile Bağlantısı Doç.Dr. Selim L. Sanin H.Ü. Çevre Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü 1800-1980