BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU

Transkript

1

2 BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU FİNANSAL PİYASALAR RAPORU / ARALIK 2007 SAYI: 8 Bilgi ve Önerileriniz İçin: Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı E posta: fpr@bddk.org.tr Tel: (312) Faks: (312)

3 Bu rapor kamuoyunu bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Raporda yer alan bilgilere dayanarak alınacak kararların sonuçlarından bddk sorumlu tutulamaz. Rapordan kaynak gösterilmek suretiyle kısmen alıntı yapılabilir. BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU ADINA SAHİBİ: TEVFİK BİLGİN SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ: FARUK DEMİR BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU ATATÜRK BULVARI NO: KAVAKLIDERE ANKARA TÜRKİYE İLETİŞİM BİLGİLERİ: STRATEJİ GELİŞTİRME DAİRE BAŞKANLIĞI TEL: (312) , FAKS: (312) INTERNET SİTESİ: E POSTA: fpr@bddk.org.tr BU YAYIN TÜM İÇERİĞİ İLE BDDK İNTERNET SAYFASINDA YER ALMAKTADIR. BDDK OFİSTEKNİK DOKÜMAN MERKEZİNDE 700 ADET BASILMIŞTIR. BASIM TARİHİ: 20 Mayıs 2008 ISSN (Basılı) : ISSN (Online) :

4 AÇIKLAMA Temel amaçlarından biri finansal piyasalarda güven ve istikrarı sağlamak olan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, finansal sektörde yaşanan önemli gelişmelere, bankalar ve finansal holding şirketleri ile finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketlerinin performanslarına dair değerlendirmeleri içeren bu süreli Raporu, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu nun 97 nci maddesinin 3 üncü fıkrasına göre; yayımlamaktadır. Finansal Piyasalar Raporunun bu sayısı, uluslararası ve ulusal ekonomik gelişmeler, bankalar ile finansal kiralama, faktoring ve tüketici finansman kuruluşlarının fonksiyonel grup ve sektör bazında performans analizi ile risklilik düzeyine, sermaye yeterliliğine ve karlılık analizine dair değerlendirmeler olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Finansal Piyasalar Raporunda yer alan bankalara ilişkin veriler aksi belirtilmedikçe, bankaların yurt içi şubelerinin yanı sıra yurt dışı şubelerini de kapsamakta olup toplulaştırılarak sunulmaktadır. BDDK, Finansal Piyasalar Raporunda yayımlanan tablo ve grafiklerden dolayı hiçbir sorumluluk kabul etmemektedir. Finansal Piyasalar Raporunun herhangi bir sayısında yer alan dönemsel bir bilgi, takip eden sayılarda çeşitli sebeplerle meydana gelecek güncellemeler sonucunda değişikliğe uğrayabilir. Raporun bu sayısında katılım bankalarına ilişkin bilgi ve değerlendirmeler aksi belirtilmedikçe bankacılık sektörüne ilişkin bölümlerde yer almaktadır. Rapor, BDDK Veritabanından 15 Mart 2008 tarihi itibarıyla alınmış olan verilere dayalı olarak hazırlanmıştır. Bu tarihten sonraki güncellemeler raporun kapsamı dışındadır. BDDK iii Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

5 BDDK iv Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

6 GENEL DEĞERLENDİRME Başta ABD konut piyasasındaki sıkıntılar olmak üzere, tüm finansal piyasalarda yaşanan olumsuz gelişmeler, küresel düzeyde büyümenin göreli olarak azalmasına neden olmuştur. Uluslararası kuruluşlar, küresel ekonomik aktiviteye ilişkin 2007 yılı gerçekleşme ile 2008 öngörülerini aşağıya doğru güncelleştirmişlerdir. Nitekim IMF, küresel büyüme oranında 2007 yılı için gerçekleşme tahminini %5,2 den %4,9 a, 2008 yılı öngörüsünü ise %4,9 dan önce %4,1 e, daha sonra Nisan 2008 itibarıyla %3,7 ye çekmiştir. Bölgeler itibarıyla ekonomik gelişmeler incelendiğinde, ABD ekonomisinin 2007 yılının son çeyreğinde sadece %0,6 düzeyinde büyümesi ve diğer ekonomik verilerin olumsuz bir görüntü arz etmesi, resesyon olarak algılanmaktadır. ABD de Büyük Buhran dan sonrası yaşanan en derin finansal kriz olarak nitelendirilen bu gelişmeler sonucunda, ekonominin tüm para ve maliye politikası tedbirlerine rağmen hafif bir resesyona girmiş olduğu tüm iktisadi kuruluşlarca kabul edilmektedir. Türkiye ekonomisi açısından önem arz eden Euro Alanında ekonomik aktivitedeki yavaşlama, ABD deki kadar derin ve keskin gözükmemektedir. Ancak yine de uluslararası kuruluşlar, 2008 yılında Euro Alanı büyümesinin uzun dönem ortalamasının altında gerçekleşeceği yönünde tahminde bulunmaktadır. Gelişmekte olan ülkelere bakıldığında ise, hız kaybına rağmen 2007 yılının ikinci yarısından itibaren ekonomik büyümenin güçlü bir şekilde gerçekleştiği görülmektedir. Çin, Hindistan ve Rusya nın etkisiyle 2007 yılının ilk yarısında gelişmekte olan ülkelerin büyüme hızı ortalama %7,5 olarak gerçekleşmiştir. Üretim artışının ardında, temel olarak sanayi üretimindeki %10 a ulaşan büyüme yer almaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin yaşanan sub prime mortgage (eşik altı konut kredisi) krizinden gelişmiş ekonomiler kadar etkilenmedikleri görülmektedir. Nitekim 2008 yılında gelişmekte olan ekonomilerde yavaşlamanın daha ılımlı olması öngörülmektedir. Türkiye nin de dahil olduğu gelişmekte olan Avrupa ve Orta Asya ekonomileri için 2008 yılında beklenen yavaşlamanın özellikle yatırım talebindeki gerileme ve ihracat talebindeki azalma kanalıyla olacağı öngörülmektedir. Ayrıca, 2007 yılının ikinci yarısından itibaren finansal piyasalarda giderek artan oynaklık, uluslararası sermaye hareketlerinin sınırlanmasına neden olabilecektir. Nitekim, 2002 yılından itibaren belirgin artış gösteren yükselen piyasa ekonomilerine yönelik net özel sermaye girişinin 2008 yılında bir miktar azalacağını öngörülmektedir. Dolayısıyla önümüzdeki dönemde, yaşanan göreli yavaşlama eğiliminin daha da derinleşme riskinin gerçekleşmeye başladığı düşünülmektedir. Bu çerçevede, finansal piyasalarda devam etmekte olan dalgalanmanın gelişmiş ülkelerde yarattığı talep daralmasının gelişmekte olan ekonomilere de sıçrama olasılığı en belirgin risk unsuru olarak değerlendirilmektedir. Bu risklerin ortadan kalkması için, temel finansal kuruluşların mali yapılarının yeniden güçlendirebilmeleri ve buna bağlı olarak tüketici ve yatırımcı güveninin yeniden tesisi gerekli görülmektedir. Nitekim gelişmiş ülke merkez bankalarının finansal kuruluşlara likidite desteği sağlama girişimleri piyasalarda tekrar güven tesis edilmesine yöneliktir. Öte yandan, küresel büyüme oranlarındaki göreli yavaşlamayla birlikte azalması beklenen enflasyonist eğilimler, yaşanan dalgalanmalar neticesinde yerini artan enflasyonist bir ortama bırakmıştır. Başta enerji ve gıda fiyatlarındaki artışın devam BDDK v Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

7 etmesi, gelecekte talep baskısındaki azalmaya rağmen enflasyonun artma riski taşıdığına işaret etmektedir. Yükselen enerji ve gıda fiyatlarının aynı zamanda hanehalkı geliri üzerinde baskı yaratacağına dair işaretler bulunmaktadır. Küresel finansal piyasalar Şubat ayı haricinde 2007 yılının ilk yarısında sakin bir dönem geçirirken, yılın ikinci yarısından itibaren yoğun bir dalgalanma dönemine girmiştir. Gelişmiş ülke piyasalarında yatırımcı güveninde gözlenen gerileme, oynaklıkları artırmış ve tüm temel borsalarda düşüşler gerçekleşmiştir. Gelişmekte olan ekonomilerin borsalarına bakıldığında ise bu borsaların küresel piyasalardaki dalgalanmadan daha az düzeyde etkilendikleri görülmektedir. Ancak yaşanan finansal dalgalanmaların, dış kaynak girişine ihtiyaç duyan bazı ekonomilerde daha fazla oynaklık yarattığı görülmektedir. Küresel ölçekte temel döviz kurlarının gelişimine bakıldığında ise 2007 yılının ikinci yarısından itibaren doların euro ve yen karşısında sürekli olarak değer kaybettiği görülmektedir. Bu eğilim 2008 yılının ilk aylarında hızlanırken, Türk Lirası çapraz kurlardaki bu gelişmeye rağmen, ABD doları karşısında nominal olarak değer kaybetmiştir. Borsalar ve kurlardaki bu gelişmelerin yanı sıra gelişmiş ülkelerin devlet tahvili getirilerinde, 2007 yılının ilk yarısındaki yükselişine rağmen, diğer finansal göstergelerdeki bozulma ile birlikte bir azalma görülmüştür yılının ikinci yarısından itibaren küresel ekonomik görünümdeki bozulma tüm ülkelerin borçlanma maliyetlerinde göreli artışlara yol açmıştır. Gelişmiş ekonomilerin, enflasyon riskinin arttığı bir dönemde, özellikle durgunluk veya potansiyel büyüme hızının altında bir büyümeye yönelik olarak aldıkları para politikası tedbirlerine ek olarak maliye politikası araçlarını da kullanmaya başladıkları görülmektedir. Bu kapsamda belirsizliklerin arttığı bu yeni ekonomik konjonktürde, tüm ülkelerde gözetim ve denetim otoritelerinin, finansal kurumları özellikle ek sermaye ve likidite tutmalarını teşvik edecek politikalar izlemeleri önerilmektedir. Küresel gelişmelerden kısmen farklı olarak, 2007 yılında Türkiye ekonomisindeki büyüme eğilimi önceki yıllara göre yavaşlayarak da olsa sürmüş ve sanayi üretimindeki yüksek seyir ile yüksek kapasite kullanımı devam etmiştir. Ancak, iç talep unsurlarında nispi bir daralma gözlenmektedir. Ekonomik faaliyette önce tüketim kalemlerinde azalma ile ortaya çıkan yavaşlama; takip eden süreçte sanayi üretimine özellikle de imalat sektörüne yansıyabilecektir. Global ekonomik konjonktürdeki yavaşlama da yurtiçi daralma sürecini besler yöndedir. Talep göstergelerindeki daralma ve 2008 yılında sanayi üretimindeki muhtemel bir yavaşlama, önümüzdeki dönemlerde işsizlik verilerinden artış olarak izlenebilecektir. Nitekim 2007 yılsonu itibariyle işsizlik oranı %10,1 e yükselmiş, hizmet sektörü dışında sanayi, inşaat, tarımda istihdam edilen kişi sayısı mutlak olarak azalmıştır. Yurtiçi iktisadi faaliyette gevşeme eğilimine paralel olarak enflasyonun temel eğilimini gösteren H kodlu TÜFE göstergesindeki zayıf seyir, fiyat artışının da yavaşlama eğiliminde olabileceğini göstermektedir. Ancak yurtiçindeki olumlu gelişmelere rağmen dünyada yüksek seyreden enerji (özellikle petrol), emtia, gıda fiyatları halihazırda enflasyon hedefi üzerinde risk oluşturmayı sürdürmektedir. Enflasyon üzerinde bir diğer risk faktörü de dünya finansal piyasalarındaki olumsuz gelişmelerin ani duraklama ile borçlanma maliyeti ve döviz kurları üzerinde geçişlilik etkisi ile yukarı yönlü baskı yaratmasıdır. BDDK vi Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

8 Yeni ekonomik konjonktürde finansal ve reel sektörün dış kaynak imkanı daralabilecek, risk primleri yükselebilecektir. Ayrıca, yurtiçine yapılacak doğrudan yabancı yatırımlarının azalması ihtimali ulusal ekonomi açısından risk arzetmektedir. Önümüzdeki dönemde global piyasalardaki gelişmelerin yönü Türkiye nin dış açık finansmanı açısından büyük önem taşımaktadır. Diğer taraftan Aralık 2007 itibarıyla, TCMB dâhil Türk finans sektörünün aktif büyüklüğü 2006 yılsonuna göre %15 artarak 768,6 milyar YTL seviyesine ulaşmıştır. Aynı dönemde, milli gelire oran itibarıyla bakıldığında Türk finans sektörünün toplam varlıklarının Gayri Safi Yurtiçi Hâsılaya (GSYH) oranının %89,7, bankaların aktiflerinin söz konusu büyüklüğe oranının ise %67,9 düzeyinde olduğu gözlenmektedir. Finans sektöründe bankacılık kesiminin göreli yapısal ağırlığı devam etmekte olup, Aralık 2007 itibarıyla finans sektörünün toplam aktiflerinin %75,7 sini bankacılık sektörü varlıkları oluşturmaktadır. Buna ilaveten; banka dışı mali kesimin başlıca kuruluşları olan finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri ve tüketici finansman şirketlerinin payı ise söz konusu dönemde %3,3 düzeyinde gerçekleşmiştir. Aktif büyüklüğü açısından bakıldığında, finansal sektörün %78,9 u BDDK nın denetimi ve gözetimi altındadır. Aralık 2007 itibarıyla yurt içi yerleşiklere ait toplam portföy büyüklüğü 458,4 milyar YTL ye (393,6 milyar dolar) yükselmiştir. Söz konusu portföyde mevduat, ağırlıklı payını (%72,5) sürdürektedir. Bu dönemde yurt dışı yerleşiklerin portföyleri ise 105,6 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir.yurt dışı yerleşiklerin hisse senedi ve DİBS yatırımları payı sırasıyla %66,2 ve %28,8 düzeyindedir. Mevduat bankacılığı ağırlıklı bir yapının mevcut olduğu bankacılık sektörü, 2007 yılında gelişmeye devam etmiş, sektörde toplam şube sayısı ye; personel sayısı a ve ATM sayısı e ulaşmıştır. Özellikle personel sayısındaki artışla daha fazla müşteriye erişim bankaların temel stratejilerinden birisi olmuş ve 2007 yılında bankacılık sektörünün istihdam artışı sağlamış olması, finansal sektörün ekonomiye olan göreli katkısını artırmıştır. Diğer taraftan, bankacılık sektörüne ilişkin finansal sağlamlık göstergeleri, sektörün yasal limitlerin oldukça üzerinde sermaye yeterliliği rasyosuyla çalışmaya devam ettiğini ve bir önceki yıla göre serbest sermayesini artırdığını göstermektedir. Kârlılık göstergelerindeki olumlu seyir Aralık 2007 de de sürmüş, kâr eden 46 bankanın toplam aktifler içindeki payı %99,3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Toplam işletme giderlerinin toplam gelirlere oranı ve personel giderlerinin işletme giderleri içerisindeki payı, Aralık 2006 ya göre sektör genelinde yükselmiştır yılında, komisyon gelirlerinin işletme giderlerine oranı ve net faiz gelirlerinin toplam gelirler içerisindeki payının artması sürdürülebilir bir kârlılığa katkıda bulunmuştur. Bankacılık sektörü kapasite göstergelerinden olan banka başına aktif tutarı 11,6 milyar YTL ye yükselmiştir. Aralık 2007 itibarıyla banka başına düşen şube sayısı artmaya devam etmiş ve 162 olarak gerçekleşmiştir. 2004, 2005 ve 2006 yıllarını, baz dönemi olan 2003 yılı Aralık ayının üzerinde tamamlayan BDDK Performans Endeksi, 2007 yılı dördüncü çeyreği itibarıyla en yüksek değerine ulaşmıştır yılında bankacılık sektörünün aktif büyüklüğü bir önceki yıla göre %16,4 oranında artarak 581,6 milyar YTL olarak gerçekleşmiş, 285,6 milyar YTL ye ulaşan toplam kredi hacminin bilânço içindeki payı ise %49,1 e yükselmiştir. Buna karşın, menkul değerler portföyünün toplam aktifler içindeki payında düşüş devam etmiş ve bu pay %28,3 düzeyinde gerçekleşmiştir. Toplam kaynaklar içerisinde %61,4 paya sahip olan toplam BDDK vii Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

9 mevduat hacmi, Aralık 2007 itibarıyla 356,9 milyar YTL ye ulaşmıştır. Ayrıca, bankacılık sektörünün, aracılık fonksiyonunu yerine getirmede olumlu eğilimini sürdürdüğü görülmektedir. Bu çerçevede, mevduatın krediye dönüşüm oranı artmaya devam ederek %80 düzeyine ulaşmıştır. Bilânço dışı işlemlerin hacmi Aralık 2007 dönemi itibarıyla toplam 404,9 milyar YTL düzeyine yükselmiş, toplam bilânço büyüklüğüne oranı ise %69,6 olarak gerçekleşmiştir. Türev işlemler toplamı da bu dönem itibarıyla 163 milyar YTL düzeyinde gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde de türev işlemlerden en yüksek payı %48,3 ile swap işlemleri almaktadır. Kredi riskine karşı yurt dışında yaygın olarak kullanılan kredi temerrüt swaplarının (credit default sawps) ise, toplam swap hacmi içerisindeki payının %3,4 ile sınırlı olduğu görülmektedir. Bankalarca, türev işlemlerden kaynaklanan ya da kaynaklanabilecek olumsuzlukların özenle analiz edilmesi, muhasebeleştirme, raporlama ve kamunun aydınlatılması konularında yüksek hassasiyet gösterilmesi gereklidir. Aralık 2007 de Türk bankacılık sektörünün dönem net kârı bir önceki yılın aynı dönemine göre nominal bazda %30,7 artarak 14,8 milyar YTL ye erişmiştir temelli ÜFE endeksine göre söz konusu artış reel olarak %23,4 düzeyindedir. Aralık 2007 de bir önceki dönemle kıyaslandığında oluşan yüksek kârlılık, büyük ölçüde kredilerden alınan faizlerin ve menkul değerler portföyünden elde edilen faiz gelirlerindeki bir önceki döneme göre hızlı artıştan kaynaklanmıştır. Faiz gelirlerinin önemli bir kısımını oluşturan kredi kartları konusunda ise, bankaların esas itibaryıla bir ödeme aracı olan kredi kartlarının kullanımı hakkında müşterilerin bilinçlendirilmesine ve şeffaflığa ağırlık vermesi beklenmektedir. Banka dışı mali kurumlar, Aralık 2007 döneminde, global kriz söylemleri ortamında fazla etkilenmeden büyümelerini sürdürmüşlerdir. Ancak, faktoring ve leasing şirketlerinin bankalarda tutulan nakitlerindeki artış ve alacakların bilanço payındaki hafif düşüş bu sektörlerde sıkışıklığın göstergeleri olarak görülebilir. Diğer taraftan, finansman şirketleri kredilerini aktiflerinin büyüme oranının üzerinde büyütmüşlerdir. Leasing işlemlerinde inşaat sektörünün payı, faktoring işlemlerindeyse ulaşım araçlarının payı yükselirken, finansman şirketlerinin işlemlerinin sektörel dağılımında belirgin bir değişiklik görülmemektedir. Finansal sektördeki temel büyüklüklerdeki gelişmeler sektörün maruz kaldığı risk pozisyonlarını ve tutarlarını değişik açılardan etkilemiştir. Bankacılık sektörü açısından değerlendirildiğinde 2007 yılı sonu itibariyle, kredilerin miktarı ve toplam aktifler içerisindeki payı tüm banka gruplarında artmıştır. Aynı dönemde, sektör genelinde brüt tahsili gecikmiş alacaklar tutarının arttığı görülmektedir yılı boyunca devam eden yüksek karşılık ayırma politikası 2007 yılının ilk yarısında da devam etmiştir. Türk parası kredilerin toplam krediler içerisindeki payı %74,6 düzeyinde gerçekleşmiştir yılı boyunca azalma eğiliminde olan takibe dönüşüm oranı, 2007 yılında daha durağan bir seyir izlemiştir. Ortalama takibe dönüşüm oranı Aralık 2007 itibarıyla %3,42 olarak gerçekleşmiştir. Ticari portföy ve türev işlemlerden kaynaklanan faiz oranı riski incelendiğinde ise, 2007 Eylül Aralık döneminde riske maruz pozisyonun değişmemesi neticesinde (ticari portföy tutarının yaklaşık aynı seviyede kalması), söz konusu riske duyarlılığın değişmediği görülmektedir. Aralık 2007 itibarıyla uzun pozisyonlar, kısa pozisyonlara göre daha BDDK viii Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

10 yüksek seviyede gerçekleşmiş ve net uzun pozisyondaki artış, sektörün faiz oranlarındaki ani olumsuz değişime görece daha duyarlı olmasına neden olmuştur. Kur riski açısından bankacılık sektörüne bakıldığında, yabancı para net genel pozisyonunun, 28 Aralık 2007 itibarıyla 217 milyon dolar açık verdiği görülmektedir. Söz konusu dönemde bilanço içi açık pozisyonu ise sektör genelinde 8 10 milyar ABD doları aralığında seyretmektedir. Yabancı para net genel pozisyonu tutarlarının özkaynaklara oranının %3 düzeyinde ve yönetilebilir olduğu görülmektedir. Yapısal faiz oranı riskine tabi tutar konumundaki 1 aylık TP cinsi faiz açığında 2007 yılı son çeyreğinde artış gözlemlenmiştir. Ayrıca aktif içerisinde sabit faizli kıymetlerin payı azalırken, pasif içerisinde ise sabit faizli kıymetlerin payının arttığı görülmektedir. Yeniden fiyatlama tarihine göre sektör genelinde TP cinsi varlık ve yükümlülükler arasındaki farkın özkaynaklara oranının YP cinsi varlık ve yükümlülükler arasındaki farkın özkaynaklara oranına göre daha yüksek çıkması, sektörün kısa vadede TP faizlerindeki değişime YP faizlerindeki değişime göre daha hassas olduklarını göstermekte, dolayısıyla bu durum yapısal faiz oranı riskini arttırıcı bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca gerçekleştirilen senaryo analizleri, sektörün faiz oranına duyarlılığının az miktarda azaldığını göstermektedir. Tüm banka gruplarında günlük yabancı para likidite yeterlilik oranları ve toplam likidite yeterlilik oranları Likidite Yönetmeliği nde belirtilen alt sınırların üzerinde gerçekleşmiştir. Her bir banka grubu için ikinci vade dilimine ilişkin yabancı para likidite yeterlilik oranları ve toplam likidite yeterlilik oranlarının paralel hareket ettiği görülmektedir. Mevduat bankalarında yabancı para ve toplam likidite yeterlilik oranları düşerken, Kalkınma ve yatırım ile katılım bankalarında yabancı para ve toplam likidite yeterlilik oranları yükselmiştir. Ayrıca, operasyonel riske ilişkin sermeye yükümlüğünde önemli bir değişiklik gözlenmemiştir. Eylül 2007 döneminde %19,4 olarak gerçekleşen sermaye yeterlilik rasyosu, Aralık 2007 dönemi itibariyle %18,9 olarak gerçekleşmiştir. Bankacılık sektörü toplam özkaynakları, Eylül 2007 Aralık 2007 döneminde 5,1 milyar YTL artarak 77,4 milyar YTL olmuş, buna karşın risk ağırlıklı varlıklar 399,3 milyar YTL ye yükselmiştir. Eylül 2007 Aralık 2007 döneminde kalkınma ve yatırım bankaları grubunda bireysel sermaye yeterliliği rasyosunun azalmasına rağmen sektör genelinde bireysel sermaye yeterliliği rasyosunun yükseldiği görülmektedir. Ayrıca sermaye yeterlilik rasyosunun yükselmesine paralel olarak artık sermaye oranının da yükseldiği görülmektedir. Sektör genelinde, maruz kalınan risklere ilişkin bulundurulması gereken asgari sermayenin toplam sermaye yükümlülüğü içerisindeki payları; kredi riskine ilişkin sermaye yükümlülüğü %34,4, operasyonel riske ilişkin sermaye yükümlüğü %5,8 ve piyasa riskine ilişkin sermaye yükümlülüğü %1,5 olarak gerçekleşmiştir. Bununla beraber, sektör %57,7 gibi önemli oranda serbest sermeye ile çalışmaktadır. Bu raporda ele alınmamakla birlikte Bankacılık Kanununun ilgili hükümlerinde zikredilen, finansal istikrarı yakından ilgilendiren ve bugün de iç ve dış gelişmeler dolayısıyla oldukça önemli hale gelen itibar riskinin yönetilebilmesi finansal piyasalarımız, bankalarımız ve finansal kuruluşlarımız açısından fevkalade önem arz etmektedir. ABD ve İngiltere de yaşanan finansal dalgalanmanın boyutu, etkileri neredeyse veri haline gelmişken, ilgili tarafların gösterdiği hassasiyet herkesin malumudur. Bu itibarla, finansal istikrarın BDDK ix Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

11 korunabilmesi için, itibar riskinin yönetilmesinde ilgili tarafların ortak çabasına ihtiyaç duyulmaktadır. Genel olarak bakıldığında Türk bankacılık sektörüne tüm risklerin yönetilebilir olduğu görülmektedir. Yakın dönemde küresel finansal piyasalardaki güçlükler, kurumsal yönetim ile iç sistemlerin önemini bir kez daha gün yüzüne çıkarmıştır. Bankalarımızın iç ve dış kaynaklı tüm risk türlerinin yönetilmesinde kabiliyetlerini artırmaları; yapılarını güçlendirmeleri, başta senaryo analizleri ve stres testlerinin sıklaştırmaları da dahil olmak üzere gerekli tüm tedbirleri aldıklarından emin olmaları finansal istikrar açısından önemlidir. Bankacılık sektörü kârlılığı, Aralık 2007 döneminde Aralık 2006 dönemine göre %30 oranında artmış ve sektörün 2007 yılı sonu itibariyle dönem kârı 14,8 milyar YTL seviyesinde gerçekleşmiştir. Kârlılıktaki önemli düzeydeki artışın kaynağını; kredi faiz geliri ve menkul değer portföyü faiz gelirindeki artış oluşturmaya devam etmiştir. Risk değerlendirme çerçevesinde banka dışı finansal kuruluşlara bakıldığında Eylül 2007 Aralık 2007 döneminde, finansal kiralama sektörü genel işlem sınırı rasyosunda yatay seyrin devam ettiği görülmektedir. Genel olarak işlem sınırı rasyosu incelendiğinde, en riskli grup, orta ölçekli şirketlerken, büyük ölçekli şirketlerin ise sektörün genel gidişatına uyumlu bir işlem sınırıyla çalışmakta oldukları tespit edilmektedir. Sektörün ortalama takibe dönüşüm oranı Aralık 2007 döneminde %3,42 olarak gerçekleşmiştir. Sektör genelinde Haziran 2006 da %73 olan karşılıklandırma oranı Aralık 2007 döneminde %53 olarak gerçekleşmiştir. Bu durum takipteki alacaklardan kaynaklanabilecek zarar olasılığını artırıcı, dolayısıyla kredi riskini olumsuz yönde etkileyici bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Borç ve alacakların vadelerindeki uyumsuzluk faiz oranlarındaki olası değişikliklere karşı sektörün risklilik düzeyini arttırıcı bir faktör olarak değerlendirilmektedir. Finansal kiralama şirketleri için Aralık 2007 dönemine ait ortalama aktif kârlılığının %2,9, ortalama özkaynak kârlılığının ise %15,8 seviyesinde gerçekleştiği görülmektedir. Faktoring şirketleri için genel olarak işlem sınırı rasyosu incelendiğinde, en riskli grubun büyük ölçekli şirketler olduğu ve riskliliğin şirket ölçeğiyle orantılı olduğu gözlenmektedir. Faktoring sektörü takibe intikal etmiş alacakları için karşılık ayırma konusunda oldukça ihtiyatlı bir yaklaşım sergilemektedir. Faktoring şirketleri için önemli ölçüde bir vade uyumsuzluğu bulunmamaktadır. Tüketici finansman şirketlerinin işlem rasyosunun gelişimi sektör genelinde Aralık 2007 dönemi için incelendiğinde değerlerin %11 15 aralığında gerçekleştiği görülmektedir. Büyük ölçekli firmaların sektörde önemli ölçüde aktif büyüklüğünü oluşturduğu tüketici finansman sektöründe bu oran artmakla beraber, orta ölçekli firmaların işlem sınırlarının yılın son çeyreğinde fazla değişmediği gözlenmiştir. Tüketici finansman şirketlerinde takipteki alacakların karşılıklandırma oranı incelendiğinde, Aralık 2006 döneminden itibaren çok önemli bir artış görülmektedir. Söz konusu orandaki bu artış, riskliliği azaltıcı bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Vade uyumsuzluğu ise Mart 2007 de en düşük seviyeye ulaşırken bu tarihten sonra göreli bir artış yaşanmıştır. Bu durum sektör için risk teşkil etmekle beraber seyrin istikrarlı olması, bu riskin yönetilmesini kolaylaştırmaktadır. BDDK x Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

12 İÇİNDEKİLER 1. EKONOMİK ÇERÇEVE ve GELİŞMELER Küresel Görünüm Makroekonomik Gelişmeler Finansal Piyasalardaki Gelişmeler Ulusal Görünüm Büyüme, Üretim ve İstihdam Enflasyon Ödemeler Dengesi Kamu Maliyesi Para ve Sermaye Piyasaları Yurtiçi Ekonomik Beklentiler ve Risk Unsurları FİNANSAL SEKTÖR GÖRÜNÜMÜ Finansal Sektörün Genel Görünümü Finansal Sektörün Aktif Büyüklüğü Finansal Sektörün Yapısal Görünümü Finansal Sektörün Performans Göstergeleri Yurt İçi ve Yurt Dışı Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Bankacılık Sektörü Piyasa Yapısı Görünümü Performans Göstergeleri Finansal Tablolar Analizi Küçük Ödemeler Sistemi Bankacılık Sektörü Dışındaki Finansal Sektörler Finansal Kiralama Sektörü Faaliyetleri Faktoring Sektörü Faaliyetleri Tüketici Finansman Sektörü Faaliyetleri RİSK, SERMAYE ve KÂRLILIK DEĞERLENDİRMESİ BDDK xi Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

13 3.1. Bankacılık Sektörü Risk, Sermaye ve Kârlılık Değerlendirmesi Kredi Riski Piyasa Riski Yapısal Faiz Oranı Riski Likidite Riski Operasyonel Risk Sermaye Yeterliliği Kârlılık Analizi Bankacılık Dışı Finansal Sektörde Risk, Sermaye ve Kârlılık Finansal Kiralama Sektörü Faktoring Sektörü Tüketici Finansman Sektörü BDDK xii Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

14 KUTULAR Kutu 1: Resesyon ve ABD Ekonomisi... 3 Kutu 2: Yükselen Ekonomiler ve ABD Ekonomisi Arasındaki Ayrışma Tartışması Kutu 3: Türk Bankacılık Sektöründe Sermaye Yapısının Analizi Kutu 4: Türkiye Ekonomisinde Kredi Genişlemesi Kutu 5: Bankacılık Sektöründe Türev İşlemler TABLOLAR Tablo : Dünya Ekonomisi Temel Ekonomik Göstergeleri... 2 Tablo : ABD Merkez Bankası Faiz Oranı Tahmin Anketi... 5 Tablo : ABD TÜFE Artış Oranı Tahmin Anketi... 5 Tablo : Euro Alanı GSYİH Büyüme Oranı Tahminleri Anketi... 5 Tablo : Euro Alanı Uyumlaştırılmış TÜFE Enflasyonu Tahmin Anketi... 6 Tablo : Avrupa Merkez Bankası Faiz Oranı Tahmin Anketi... 6 Tablo : Yükselen Piyasa Ekonomileri Dış Finansmanı... 8 Tablo : Büyüme ve Büyümeye Katkılar Tablo : Yurtiçi Talep Göstergeleri Tablo : Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat Tablo : Sermaye Hareketleri Tablo : Dış Borç Stoku Tablo : Merkezi Yönetim Bütçe Büyüklükleri Tablo : Merkez Bankası Analitik Bilançosu Tablo : Finans Sektörünün Aktif Büyüklüğü Tablo : Finans Sektörünün Kuruluş Şube Personel Yapısı Tablo : Finans Sektöründe Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Finansal Sektördeki Kuruluşların Dönem Kârı ve Aktif Kârlılığı Tablo : Yurt İçi Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Tablo : Yurtdışı Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Tablo : Bankacılığın Yapısal Göstergeleri Tablo : Bankacılık Sektöründe Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Bankacılık Sektörünün Finansal Sağlamlık Göstergeleri Tablo : Mevduat Bankalarının Finansal Sağlamlık Göstergeleri BDDK xiii Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

15 Tablo : Katılım Bankalarının Finansal Sağlamlık Göstergeleri Tablo : Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Finansal Sağlamlık Göstergeleri Tablo : Bankacılık Sektörü Verimlilik Göstergeleri Tablo : Mevduat Bankaları Verimlilik Göstergeleri Tablo : Katılım Bankaları Verimlilik Göstergeleri Tablo : Kalkınma ve Yatırım Bankaları Verimlilik Göstergeleri Tablo : Kapasite Göstergeleri Tablo : Bankacılık Sektörü Perferformans. Endeksi Tablo : Derecelendirme Notu Olan Bankalar Tablo : Rakamsal Notlarına Göre Banka Sayıları Tablo : Ortalama Rakamsal Notlar Tablo : Aracılık Maliyetlerindeki Gelişmeler Tablo : Bankacılık Sektörü Temel Bilânço Büyüklükleri Tablo : Gruplar İtibarıyla Bilânço Büyüklüğü Tablo : Gruplar İtibarıyla Menkul Değerler Portföy Toplamı Tablo : Banka Grupları Bazında Bireysel Krediler Dağılımı Tablo : Banka Grupları Bazında Bireysel Krediler Takibe Dönüşüm Oranları Tablo : Bireysel Krediler Müşteri Sayıları Tablo : Konut Kredilerinin Gelişimi Tablo : KOBİ Kredilerinin Gelişimi Tablo : Gruplar İtibarıyla Pasif Yapısı Tablo : Mevduatın TP YP Ayrımı Tablo : Mevduatın Büyüklük ve Mudi Sayısına Göre Dağılımı Tablo : Özkaynaklar Tablo : Bilânço Dışı İşlemler Tablo : Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemleri Tablo : Karşılıksız Çek Tutarları Tablo :İnternet Bankacılığı Kullanan Müşteri Sayısı Tablo : İnternet Bankacılığında Finansal İşlemler Tablo : İnternet Bankacılığı Vasıtasıyla Yapılan Yatırım İşlemleri Tablo : Sanal Kart ile Yapılan E Ticaret İşlemleri Tablo : Finansal Kiralama Sektörüne Dair Başlıca Yapısal Büyüklükler Tablo : Finansal Kiralama Sektörü Performansına Dair Başlıca Büyüklükler BDDK xiv Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

16 Tablo : Finansal Kiralama Sektörü Gelişme Eğilimine Dair Başlıca Büyüklükler Tablo : Finansal Kiralama Şirketlerinin Özkaynak Yapısı Tablo : Finansal Kiralama Şirketlerinin Kredilerinin Büyüklüğüne Göre Dağılımı.. 73 Tablo : Finansal Kiralama Şirketleri Bilânçosu TP YP Kompozisyonu Tablo : Finansal Kiralama İşlemleri Aralık 2006 Aralık Tablo :Finansal Kiralama Konusu Mallarda İlk 5 Malın Dağılımı Tablo : Faktoring Sektörüne Dair Başlıca Yapısal Büyüklükler Tablo : Faktoring Sektörü Performansına Dair Başlıca Büyüklükler Tablo : Faktoring Sektörü Gelişme Eğilimine Dair Başlıca Büyüklükler Tablo : Faktoring Şirketlerinin Özkaynak Yapısı Tablo : Faktoring Sözleşme Göstergeleri Tablo : Faktoring Şirketlerinin Alacaklarının Büyüklüğüne Göre Dağılımı Tablo : Faktoring Şirketlerinin Bilânçosunun TP YP Kompozisyonu Tablo : Faktoring Şirketleri Gelir ve Giderlerinin Dağılımı Tablo : Faktoring İşlemlerinin Sektörel Dağılımı Tablo : Faktoring İşlemlerinin Dağılımı Tablo : Tüketici Finansman Sektörüne Dair Başlıca Yapısal Büyüklükler Tablo : Tüketici Finansman Sektörü Performansına Dair Başlıca Büyüklükler Tablo : Tüketici Finansman Sektörü Gelişimine Dair Başlıca Büyüklükler Tablo : Finansman Şirketleri Bilânçosunun TP YP Kompozisyonu Tablo :Finansman Şirketlerinin Kredilerinin Büyüklüğüne Göre Dağılımı Tablo :Finansman Şirketlerinin Gelir ve Giderlerinin Dağılımı Tablo : Banka Grupları Bazında Nakdi ve Gayrinakdi Krediler Tablo : Gayrinakdi Kredi Bileşenleri Tablo : Krediler ile Brüt TGA nın Toplam Aktifler İçerisindeki Payı Tablo : Tahsili Gecikmiş Alacakların Gelişimi Tablo : Krediler ve Kredi Kartlarında Vade ve Para Cinsi Dağılımı Tablo : Kredilerin Büyüklük ve Müşteri Sayısı Açısından Dağılımı Tablo : Kredi Türlerinin Oransal Payları (Mevduat B. ile KYB) Tablo : Kurumsal ve Ticari Kredilerin Sektörel Dağılımı Tablo : TGA İçerisinde En Yüksek Paya Sahip Alt Sektörler Tablo : TGA lar Teminat ve Garanti Bilgileri Tablo : Sektörel Bazda Takibe Dönüşüm Oranları BDDK xv Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

17 Tablo : Kredi Riski Senaryo Analizleri Sonuçları Tablo : Faiz Oranı Genel Piyasa Riskine Tabi Pozisyonlar Tablo : Yeniden Fiyatlama Tarihine Kalan Süre İtibarıyla Net Pozisyonlar Tablo : Ticari Portföyün Menkul Kıymet Türleri İtibarıyla Dağılımı Tablo : Spesifik Riske Tabi Kalemlerin Oransal Dağılımı Tablo : İkinci El DİBS Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkileri Tablo : Eurobond Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkileri Tablo : Hisse Senetlerinin Ülke Piyasaları İtibarıyla Dağılımı Tablo : Endekslere Göre Hisse Senetlerinin Dağılımı Tablo : Hisse Senedi ve Yatırım Fonu Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkisi Tablo : Yabancı Para Pozisyonların Para Cinsleri Bazında Dağılımı Tablo : Kurlardaki Olası Değişimlerin Etkileri Tablo : Faiz Açıklarının Gelişimi Tablo : Varlık ve Yükümlülüklerin Faiz Yapısı Tablo : Yeniden Fiyatlama Tarihine Göre Varlık Yükümlülük Arasındaki Fark Tablo : Yapısal Faiz Oranı Riskine İlişkin Senaryolar Tablo : Yapısal Faiz Oranı Riskine İlişkin Senaryo Sonuçları Tablo : İkinci Vade Dilimine İlişkin Yabancı Para Likidite Yeterlilik Bileşenleri Tablo : İkinci Vade Dilimine İlişkin Toplam Likidite Yeterlilik Oranları Tablo : Operasyonel Riske Esas Tutar Bileşenleri Tablo : Brüt gelir kalemlerinin oransal payları Tablo : Özkaynak, Risk Ağırlıklı Varlıklar ve Sermaye Yeterlilik Rasyosu Tablo : Özkaynak Bileşenleri Tablo : Ana Sermaye ve Özkaynak Bazında Farklılaştırılmış SYR Tablo : Banka Grupları Bazında Solo ve Konsolide SYR Tablo : Yasal Sermaye Yükümlülüğünün Dağılımı Tablo : Piyasa Riski Sermaye Yükümlülüğü Bileşenleri Tablo : Kredi Riskine Tabi Kalemlerin Dağılımı Tablo : Kredi Riskine Tabi Kalemlerin Risk Ağırlıklı Aktifler İçerisindeki Payları Tablo : Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemlerinin Toplam Gelir İçindeki Payları Tablo : Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemlerinin Toplam Gider İçindeki Payları Tablo : Fonksiyon Grubuna Göre ROA ve ROE Oranları Tablo : Ölçeğe Göre ROA ve ROE Oranları BDDK xvi Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

18 Tablo : Kârlılığa İlişkin Göstergeler Tablo : Finansal Kiralama Sektörü İşlem Sınırı Rasyosu Tablo : Finansal Kiralama Şirketlerinin Ortalama Aktif ve Özkaynak Kârlılığı Tablo : Faktoring Sektörü İşlem Sınırı Rasyosu Tablo : Faktoring Sektörü Ortalama Aktif ve Özkaynak Kârlılığı Tablo : Tüketici Finansman Sektörü İşlem Sınırı Rasyosu Tablo : Tüketici Finansman Sektörünün Ortalama Aktif ve Özkaynak Kârlılığı BDDK xvii Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

19 BDDK xviii Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

20 GRAFİKLER Grafik : Yükselen Piyasa Ekonomilerinde Büyüme ve Fiyat Gelişmeleri... 7 Grafik : Yükselen Piyasa Ekonomilerinde Özel Sermaye Girişi ve Bileşimi... 9 Grafik : Gelişmekte olan ve Gelişmiş Ülkelerde Borsa Endeksleri... 9 Grafik : Kur Gelişmeleri Grafik : Seçilmiş Ülkeler Tahvil Endeksleri Grafik : Petrol ve Altın Fiyatları Grafik : Goldman Sachs Emtia Fiyat Endeksleri Grafik : Seçilmiş Ülkelerde Tüketici Güven Endeksleri Grafik : Üretim Endeksi ve İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı Grafik : TÜFE ve ÜFE Oranları, TÜFE Beklenti ve Hedefi Grafik : İthalatın Mal Gruplarına Göre Dağılımı ve İhrcatın Sektörel Artışı Grafik : Cari İşlemler Dengesi ve Seçilmiş Sermaye Hareketleri ve Rezervler Grafik : Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri,Tahmini ve Borç Stoku Grafik : İç Borçlanma Grafik : Faiz Oranları Grafik : İMKB ve Reel Kur Endeksi Grafik : Finansal Derinleşme Grafik : TP YP Varlıklar ve Yükümlülükler Grafik : Menkul Değerler Portföyünün Faiz Dağılımı ve Aktifler İçindeki Payı Grafik : Kredilerin Gruplar İtibarıyla Toplam Aktif ve Mevduat İçindeki Payı Grafik : Kredilerin Türler İtibarıyla Dağılımı Grafik : Bireysel Kredi Hacminin Gelişimi (Aralık 2002=100) Grafik : Bireysel Krediler ve Tüketici Kredisi Faiz Yükünün Seyri Grafik : Kredi Kartları Borç Bakiyesinin Gelişimi ve Kredi K. Faiz Oranının Seyri Grafik : Konut Kred. Toplam ve Bireysel Krediler İçindeki Payı ile Faiz Oranları Grafik : KOBİ Kredilerine Ayrılan Karşılıklar ve Tahsili Gecikmiş Alacaklar Grafik : Pasif Yapısı Grafik : Dış Piyasalardan Sağlanan Kaynaklar Grafik : Bilânço Dışı Yükümlülükler Grafik : Türev İşlemlerin Gelişimi ve Dağılımı Grafik : Türev İşlemler Bazında Kârlılık BDDK xix Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

21 Grafik : Banka ve Kredi Kartları İşlem Hacmi Grafik : Kredi Kartı ile Banka Kartı Sayıları ve Yüzde Değişimleri Grafik : Taksitli ve Taksitsiz Kredi Kartı Alacakları Grafik : Kredi Kartı Limitleri Grafik : POS ve ATM Sayıları Değişimi Grafik : Çek Takası Sisteminde İşlem Gören Çek Adet ve Tutarı Grafik :Finansal Kiralama Performans Endeksi* Grafik : Finansal Kiralama Aktif ve Pasif Kompozisyonu Grafik :Faktoring Performans Endeksi Grafik : Faktoring Şirketlerinin Bilançosunun Aktif ve Pasif Kompozisyonu Grafik : Tüketici Finansman Performans Endeksi Grafik : Finansman Şirketlerinin Bilânçosunun Aktif Kompozisyonu Grafik : TP ve YP Nakdi Kredi Hacminin Gelişimi Grafik : Gayrinakdi Krediler Grafik : Brüt ve Net TGA Tutarlarının Gelişimi Grafik : İkinci El DİBS Piyasasında Ortalama Bileşik Faiz ve Volatilitesi Grafik : Hisse Senetleri ve Yatırım Fonlarının Ticari Portföy İçerisindeki Payı Grafik : İMKB 100 Endeksinin ve Günlük Getirilerinin Gelişimi Grafik : İMKB 100 Endeksi Günlük Getiri Volatilitesi Grafik : Bilânço İçi Pozisyon ve Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Grafik : YP Kurlar ile EUR/USD Çapraz Kurunun Gelişimi Grafik : USD Getiri Oynaklığının Gelişimi Grafik : Faiz Oranlarının Gelişimi Grafik : Faiz Marjı ve Bileşenlerinin Gelişimi Grafik : Günlük Yabancı Para Likidite Yeterlilik Oranlarının Gelişimi Grafik : Günlük Toplam Likidite Yeterlilik Oranlarının Gelişimi Grafik : İkinci Vade Dilimine İlişkin Yabancı Para Likidite Yeterlilik Oranları Grafik : İkinci Vade Dilimine İlişkin Toplam Likidite Yeterlilik Oranları Grafik : Finansal Kiralama Sektörü Takipteki Alacaklar / Brüt Alacaklar ve Karşılıklar / Takipteki Alacaklar Grafik : Finansal Kiralama Sektörü Menkul Kıymetler / Toplam Aktifler Grafik : Finansal Kiralama Sektörü YP Net Pozisyon/Özkaynaklar Grafik : Faktoring Sektörü Takipteki Alacaklar/Brüt Alacaklar BDDK xx Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

22 Grafik : Faktoring Sektörü Karşılıklar / Takipteki Alacaklar Grafik : Faktoring Sektörü Menkul Kıymetler / Toplam Aktifler Grafik : Faktoring Sektörü YP Net Pozisyon/Özkaynaklar Grafik : Faktoring Sektörü Alacak Borç Ağırlıklı Vadesi Grafik : Tüketici Finansman Sektörü Takipteki Alacaklar/Brüt Alacaklar Grafik : Tüketici Finansman Sektörü Karşılıklar / Takipteki Alacaklar Grafik : Tüketici Finansman Sektörü YP Net Pozisyonu/Özkaynaklar Grafik : Tüketici Finansman Sektörü Alacak Borç Ağırlıklı Vadesi BDDK xxi Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

23 KISALTMALAR AB BİP BKM BÖMB BRS BTOM BVSP DB DİBS DPT DTH ECB EMBI EUR FPR FRB GS GSMH GSYİH HH HM IFS IMF İMKB IPE İSO KOBİ KÖMB KYB LİBOR MB MDP MKK MSCI MXX OECD OÖMB OSD PE POS RAV ROA ROE S&P SPK SYR TCMB TGA TMSF TP TSPAKB TSRŞB TÜFE TÜİK USD ÜFE VKET VOB YP YPNGP YTL Avrupa Birliği Bilânço İçi Açık Pozisyon Bankalararası Kart Merkezi Büyük Ölçekli Mevduat Bankaları Bankalar Raporlama Sistemi Bankalararası Takas Odaları Merkezi Ibovespa Bovespa Endeksi Dünya Bankası Devlet İç Borçlanma Senetleri Devlet Planlama Teşkilatı Döviz Tevdiat Hesabı Avrupa Merkez Bankası Gelişmekte Olan Ülkeler Tahvil Endeksi Euro Finansal Piyasalar Raporu Federal Merkez Bankası Goldman Sachs Gayri Safi Milli Hasıla Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Herfindahl Hirschman Hazine Müsteşarlığı Uluslararası Finansal İstatistikler Uluslararası Para Fonu İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Uluslararası Petrol Borsası İstanbul Sanayi Odası Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Küçük Ölçekli Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankası Londra Bankalararası Faiz Oranı Maliye Bakanlığı Menkul Değerler Portföyü Merkezi Kayıt Kuruluşu Morgan Stanley Sermaye Endeksi MXSE IPC Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Orta Ölçekli Mevduat Bankaları Otomotiv Sanayi Derneği Performans Endeksi Point of Sale Risk Ağırlıklı Varlıklar Aktif Karlılığı Özkaynak Karlılığı Standard and Poors Sermaye Piyasası Kurulu Sermaye Yeterliliği Rasyosu Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Tahsili Gecikmiş Alacaklar Tasarruf Mevduatı ve Sigorta Fonu Türk Parası Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği Tüketici Fiyatları Endeksi Türkiye İstatistik Kurumu Amerikan Doları Üretici Fiyatları Endeksi Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerler Vadeli İşlemler Borsası Yabancı Para Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Yeni Türk Lirası BDDK xxii Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

24 1. EKONOMİK ÇERÇEVE ve GELİŞMELER 1.1. Küresel Görünüm Makroekonomik Gelişmeler Başta ABD konut piyasasındaki sıkıntılar olmak üzere, tüm finansal piyasalarda yaşanan olumsuz gelişmeler, küresel düzeyde büyümenin göreli olarak azalmasına neden olmuştur. Nitekim 2007 yılının ikinci yarısından itibaren finansal piyasalarda daha sık bir biçimde tekrarlanan dalgalanmalar sonucunda, uluslararası kuruluşlar, küresel ekonomik aktiviteye ilişkin olarak 2007 yılı gerçekleşme tahminleri ile 2008 öngörülerini aşağıya doğru revize etmişlerdir. IMF, küresel büyüme oranında 2007 yılı için gerçekleşme tahminini %5,2 den %4,9 a, 2008 yılı öngörüsünü ise %4,9 dan önce %4,1 e, daha sonra Nisan 2008 itibarıyla %3,7 ye çekmiştir. Bu güncellemenin temel gerekçesi olarak ise başta ABD olmak üzere gelişmiş ekonomilerde gözlenen duraklama ifade edilmektedir. Ayrıca 2008 yılı başında Dünya Bankası tarafından sunulan öngörüler de benzer bir eğilimi yansıtmaktadır. Dünya Bankasına göre, finansal piyasalarda yaşanan türbülans kur, varlık fiyatları gibi değişkenlerde oynaklığın artmasına neden olmuştur. Mevcut zararlar yönetilebilir düzeyde olmakla birlikte küresel ekonomik aktivitenin yavaşlamasına yol açmıştır. Nitekim 2006 yılında %3,9 düzeyinde gerçekleşmesi beklenen büyüme oranının 2007 yılında %3,6 ya gerilemesi beklenmektedir. Aynı şekilde bu eğilimin 2008 yılında da sürerek büyümenin %3,3 düzeyine gerilemesi ve 2009 yılında büyüme oranının yeniden artışa geçmesi beklenmektedir. IMF nin Nisan 2008 tahmininde ise dünya hasıla artış oranları 2008 ve 2009 yılları için sırasıyla %3,7 ve %3,8 olarak sunulurken, büyümeye esas katkının yükselen piyasa ekonomileri ile gelişmekte olan ülke ekonomilerinden gelmesi beklenmektedir. Önümüzdeki dönemde, yaşanan göreli yavaşlama eğiliminin daha da derinleşme olasılığının artmaya başladığı ifade edilmektedir. Özellikle finansal piyasalarda devam etmekte olan dalgalanmanın gelişmiş ülkelerde yarattığı talep daralmasının gelişmekte olan ekonomilere de sıçrama olasılığı en belirgin risk unsuru olarak değerlendirilmektedir. Bu risklerin ortadan kalkması için temel koşulların özellikle finansal piyasalar şartlarında görülen bozulmanın boyutlarının tam olarak anlaşılabilmesi, temel finansal kuruluşların mali yapılarının yeniden güçlendirebilmeleri ve buna bağlı olarak tüketici ve yatırımcı güveninin yeniden tesisi olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca, finansal dalgalanmaların sıklığında ve şiddetinde 2007 yılının son çeyreği ile 2008 yılının ilk çeyreğinde gözlenen artış, söz konusu durumun artık bir türbülanstan ziyade özellikle ABD ekonomisi için finansal bir kriz olarak nitelendirilmesine yol açmaktadır. Bu gelişmeler esnasında, gelişmiş ülke merkez bankalarının birkaç kez gerçekleştirdikleri ortak açıklamalarda, para politikasının etkin ve aktif bir biçimde kullanılmasına yönelik mutabakat açıkça ifade edilmiştir. Gelişmiş ülke merkez bankalarının finansal dalgalanmalara yönelik tedbirleri konusundaki ortak açıklamalarına ek olarak, konut kredisi piyasasından en derin biçimde etkilenen ABD de merkez bankası (FED), finansal kuruluşlara likidite desteği sağlamaya başlamıştır. BDDK 1 Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

25 Tablo : Dünya Ekonomisi Temel Ekonomik Göstergeleri Tah. 2009Tah. Dünya Hasılası 5,0 4,9 3,7 3,8 Gelişmiş Ekonomiler 3,0 2,7 1,3 1,3 ABD 2,9 2,2 0,5 0,6 Euro Alanı 2,8 2,6 1,4 1,2 Avrupa birliği 3,3 3,1 1,8 1,7 Japonya 2,4 2,1 1,4 1,5 Yeni Sanayileşmiş Asya Ekonomileri 5,6 5,6 4,0 4,4 Yükselen ve Gelişmekte olan Ekonomiler 7,8 7,9 6,7 6,6 Gelişen Asya 9,6 9,7 8,2 8,4 Çin 11,1 11,4 9,3 9,5 Dünya Ticaret Hacmi 9,2 6,8 5,6 5,8 TÜFE Gelişmiş Ekonomiler 2,4 2,2 2,6 2,0 TÜFE Yükselen ve Gelişmekte olan Ekonomiler 5,4 6,4 7,4 5,7 LIBOR ABD Doları Mevduat 5,3 5,3 3,1 3,4 LIBOR Euro Mevduat 3,1 4,3 4,0 3,6 LIBOR Yen Mevduat 0,4 0,9 1,0 0,8 Kaynak: Dünya Bankası Global Economic Prospects Öte yandan, özellikle 2008 yılı itibarıyla küresel büyüme oranlarındaki göreli yavaşlamayla birlikte azalması beklenen enflasyonist eğilimler, yaşanan dalgalanmalar neticesinde yerini artan enflasyonist bir ortama bırakmıştır. Bu dönemde başta enerji ve gıda fiyatlarındaki artışın devam etmesi, gelecekte talep baskısındaki azalmaya rağmen enflasyonun artma riski taşıdığına işaret etmektedir. Bunlara ek olarak, OECD, yükselen enerji ve gıda fiyatlarının aynı zamanda hanehalkı geliri üzerinde baskı yaratacağına da işaret etmektedir. Temel bölgeler itibarıyla ekonomik gelişmeler incelendiğinde ABD ekonomisinin 2007 yılının üçüncü çeyreğindeki %4,9 oranındaki büyümesinin ardından yılın son çeyreğinde keskin bir şekilde yavaşlayarak %0,6 düzeyinde büyüdüğü görülmektedir. Böylece ABD de yıllık büyüme oranı %2 ye kadar gerilemiştir. ABD ekonomisinde yılın son çeyreğinde büyüme hızının keskin bir şekilde azalarak %0,6 düzeyine inmesi ve ekonomik faaliyete ilişkin diğer göstergelerin (tarım dışı istihdamın 2008 yılı Şubat ayında azalmaya devam etmesi, sanayi üretim endeksinin gerilemesi, yurt içi satışların düşmesi, tüketici güveninin Mart ayında da gerilemesi gibi) olumsuz bir görüntü arz etmesi, resesyon olasılığının yükselmesi olarak algılanmaktadır. Nitekim 2008 yılı için ABD ekonomisi büyüme beklentileri sürekli olarak aşağı çekilmiş ve yaklaşık %0,5 seviyesine gerilemiştir. ABD de Büyük Buhran dan sonrası yaşanan en derin finansal kriz olarak nitelendirilen bu gelişmeler sonucunda, ekonominin tüm para ve maliye politikası tedbirlerine rağmen hafif bir resesyona girmiş olduğu tüm kuruluşlarca açıkça ifade edilmektedir. BDDK 2 Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007

26 Kutu 1: Resesyon ve ABD Ekonomisi National Bureau of Economic Research (NBER), ABD ekonomisinin devrevi hareketlerinin kronolojisini tutan ve belirleyen temel araştırma kuruluşu olarak 1920 den bu yana özellikle büyüme, ekonomik konjonktür hareketleri, para politikası ve uygulaması konularında faaliyet göstermektedir. Ayrıca NBER, bünyesindeki bir komite aracılığı ile ABD nin devrevi hareketlerine ilişkin tarihleri (temel olarak üçaylık dönemleri) belirlemektedir. Bu komite ekonomik aktivitenin tepe ve dip noktalarının belirlenmesi ile daralma ve genişleme dönemlerini işaret etmektedir. NBER ın en son açıklamasına göre (Ekim 2003) en son tepe noktası Mart 2001 de gerçekleşmiş ve bu dönem 1991 yılından itibaren devam eden uzun soluklu bir genişleme döneminin sonu olarak ifade edilmiştir. Ayrıca, en son dip noktasının ise Kasım 2001 de olduğu ve bu dönemden itibaren bir genişlemenin gerçekleşmekte olduğu belirtilmiştir. NBER a göre resesyon, ekonominin tamamına yaygın, birkaç aydan daha uzun süre devam eden ve başta reel milli hasıla, reel gelir, istihdam, sanayi üretimi ile toptan ve perakende satışlar gibi değişkenlerde gözlenen ekonomik aktivedeki yavaşlamayı ifade etmektedir. Genel makroekonomik tanım olarak resesyon bir ülkenin GSMH sının iki ya da daha fazla ardışık çeyrekler süresince gerilemesi olarak tanımlanmaktadır. Ancak resesyonun etkilerinin hissedilmesi ekonomideki genel yavaşlama ile daha önceden başlamakta ve ekonomik devre dip noktasına ulaşıncaya kadar bu etkiler devam etmektedir. Nitekim sadece GSMH büyümesi üzerinden yapılan resesyon tanımı yeterli bulunmamakta olup, bu tanımın diğer göstergelerde veya değişkenlerdeki değişiklikleri göz ardı ediyor olması eleştirilmektedir. Ayrıca, milli gelir hesaplarının üç aylık dönemlerde tahmin ediliyor olmasının, durgunluğun daha dar bir zaman aralığı içerisinde ne zaman başladığı ve ne kadar sürdüğü konusunda tespitleri zorlaştırmakta olduğu ifade edilmektedir. Daralmanın bir özel durumu olarak görebileceğimiz durgunluk, ekonomi tepe noktasına ulaştığında başlar ve dip noktasına indiğinde de sona erer. Buna karşın dip ve tepe nokta arasında ekonomi genişleme evresindedir. Tanım gereği benzer şekilde tepe ve dip nokta arası da daralama evresi olarak ifade edilmektedir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta genişleme evreleri ile daralama evrelerinin sıklık ve uzunluk olarak birbirilerinden farklı olmalarıdır. Bu çerçevede normal seyrindeki bir ekonominin temel olarak genişleme evresinde yer alması beklenmektedir. Aynı şekilde daralma dönemlerinin daha kısa süreli olması beklenmektedir. NBER ın da kurucuları olan Burns ve Mitchell (1946) ekonomideki bu devrevi hareketleri dört aşamada ele almaktadır. Bunlar yukarıda değinilen genişleme aşaması, onu izleyen duraklama aşaması, duraklamanın derinleştiği bunalım (buhran/kriz) aşaması ve yeniden canlanma aşaması olmak üzere dört aşama olarak ifade edilmiştir. Ekonominin normal seyrini temsil ettiği genişleme döneminde toplam üretim artarken, talep de yükselmektedir. Bu dönemde fiyatlar artar, kârlılık söz konusudur. İstihdamda ve kredilerde ve yatırımda artış vardır. Duraklama dönemine geçiş ise farklı kuramsal nedenlerden kaynaklanabilmekle birlikte sonuç olarak kredi arzının kesilmesi ile başlar. Yatırım durur, talep düşer ve üretim azalır. Bu dönemden sonra şirket iflaslarının artmasıyla birlikte daralma, daha da yaygınlaşır, sosyal alanda da etkilerini hissettirdiği zaman daralma bunalıma dönüşür. Bu aşamadan sonra ise ekonomik faaliyette yeniden bir canlanma dönemi gelir. Tüm bu aşamalarda fiyat hareketleri üzerine de değerlendirmelerde bulunmakla birlikte özellikle ekonomik göstergelerdeki gelişimi izleyen ve yorumlayan NBER, zaman içerisinde fiyatları daha farklı gelişimler izlemesi ve farklı etkileşim mekanizmalarıyla ekonomik devrelerden de bağımsız hareket edebilmeleri çerçevesinde devresel hareketler analizinin kısmen dışında tutmuşlardır. Ekonomik aktivitenin temel devrelerine ek olarak yukarıda da belirtildiği gibi derinlik, süre ve yayılım unsurları büyük önem taşımaktadır. Kısaca bir devrenin örneğin resesyonun derinliği, süresi ve ekonomik ve sosyal etkileri açısından yaygınlığı da ayrı bir gözlem ve analiz alanıdır. BDDK 3 Finansal Piyasalar Raporu/Aralık 2007