KAMU YÖNETİMİ LİSANS PROGRAMI

Transkript

1 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ KAMU YÖNETİMİ LİSANS PROGRAMI TÜRKİYE DE ÇEVRE SORUNLARI DOÇ. DR. SEVİM BUDAK

2 Nükleer Enerji ve Nükleer Kirlilik Nükleer Enerji nedir? İlk Bomba Denemeleri Hiroşima ve Nagazaki Nükleer ve elektrik üretimi Barış için Atom Dünya daki Nükleer Kazalar Çernobil Faciası Fukuşima Türkiye nin Nükleer Macerası Türkiye de Nükleer Enerji Santralı planları Akkuyu Sinop: Yeni bir Tasarı Sonsöz 1

3 Nükleer Enerji nedir? Nükleer enerji atomun çekirdeğinden elde edilen bir enerjidir. Atomun çekirdeği yani nötron, elementlerle tepkimeye girdiğinde kimyasal elementleri farklı bir yapıya dönüştürür. Bu deney uranyum üzerinde yapıldığında çok farklı bir sonuç ortaya çıkar : Atom kayıplara karışır. Bilim adamları kısa zamanda bu gizemin açıklamasını bulmuşlardır. Resim 1: Fisyon Tepkimesi Atom kaybolmamış, ikiye bölünmüş ve yeni bir enerji ortaya çıkarmıştır: Nükleer enerji. 2

4 İlk Bomba Denemeleri Bu keşif başta ABD olmak üzere birçok ülkenin dikkatını çekmiştir. İlk kapsamlı nükleer projesi ABD de yapılır: Manhattan Projesi.ABD li, İngiliz, Fransız ve Kanadalı bilim insanlarından oluşan bir grup çalışır. Hitler e karşı bir koz olarak görülür de ise projenin ilk büyük deneyi yapılır. Üretilen bomba, 6 Temmuz 1945'te New Mexico Alamadordo' da şafaktan hemen önce patlatılır. Sonuç başarılıdır. Bundan bir ay sonra yüz binlerce insanın ölümüne neden olacak atom bombası yapılmıştır. 3

5 İlk Bomba Denemeleri Resim 2: Bir nükleer bomba denemesi 4

6 Hiroşima ve Nagazaki 1945 gelindiğinde ABD nin elinde savaşı bitirecek güçte bir silah vardır artık: Atom bombası. İlk denemesi de Hiroşima kenti üzerinde yapılır. Resim 3: Hiroşima nükleer bombasının yarattığı yıkım Kaynak: AP Photo 6 Ağustos 1945 te Küçük çocuk takma adıyla kentin üzerine uranyum bombası gönderilir. 5

7 3 gün sonra ise Şişko takma asıyla Nagazaki kenti üzerine plütonyum bombası gönderilir. Bu iki bomba ilk anda insanın ölümüne neden oldu. Radyasyonun geç etkileri sebebiyle daha sonra insan daha canını yitirir. Resim 4: Akira Yamaguchi isimli Japon un nükleer patlama sonucu kollarında oluşan deformasyon Kaynak: AP Photo/ ABD ordusu Uzun bir süre bu olayın etkileri nedeniyle yılda en az 2000 insan yaşamını yitirdiği belirtiliyor. 6

8 Nükleer ve elektrik üretimi 1940 ların sonuna doğru insanlar anladılar ki nükleer reaktörler yalnız plütonyum üretmezler. Aynı zamanda çok temiz,zararsız ve ucuz(!) elektrik üretirler. Askerler, nükleer enerjinin gelişimi, araştırması veya yatırımı konusunda hemen her şeyi hazır etmişlerdi. Geriye nükleerin sivil amaçlarla enerji üretmek için kullanılacağına halkı inandırmak gibi bir ayrıntı kalmıştı. 7

9 Barış İçin Atom 1953 yılında ABD başkanı Eisenhower BM Genel Kurulunda bir konuşma yapar. Konuşma tarihe Barış için Atom adıyla kaydedilir. Nükleer teknolojisinin, yalnız enerji üretmek gibi barışçıl bir amaç için kullanılabileceğini vurgular. ABD yi bu politikaya iten bir sebep de Sovyet Rusya nın nükleer teknolojiye erişmiş olmasıdır. 8

10 Barış İçin Atom ABD,Manhattan Projesindeki elde edilen tüm araştırma sonuçlarının tekeline sahiptir. Barış için Atom Programıyla beraber nükleer teknolojinin kullanımı, eğitimi, malzeme desteği konusunda ülkelerle anlaşma imzalamaya başlar. ABD ile bu konudaki ilk anlaşmayı 1955 de Türkiye imzalar.ikinci ülke ise İsrail dir. 9

11 Dünya daki Nükleer Kazalar Resim 5: Dünyadaki Nükleer Kazalar Kaynak: Uluslar arası Atom Enerjisi Kurumu 10

12 Çernobil Faciası Takvimler 26 Nisan 1986 yı gösterdiğinde, dünyanın bugüne dek gördüğü en büyük nükleer felaket yaşandı: Çernobil. Kirlenmenin en fazla olduğu bölgeler;çoğunlukla reaktörü çevreleyen 30 kilometre yarıçap alan içinde yer Resim 6:Çernobil den Etkilenen Çocuklar almaktadır. 11

13 Çernobil Faciası Her biri 1.000MW gücünde olan dört reaktörün hatalı tasarımına, reaktörlerden birinde deney yapmak için güvenlik sisteminin devre dışı bırakılması da eklenince felaket kaçınılmaz olmuştu. Çernobil felaketi telafisi mümkün olmayan sonuçlar doğurdu. Yeryüzünde biriken radyoaktif kirlilik hemen tüm kuzey yarım küre ülkelerine yayıldı. Kirlenmenin en fazla olduğu bölgeler;çoğunlukla reaktörü çevreleyen 30 kilometre yarıçap alan içinde yer almaktadır. 12

14 Uzak mesafelerde, neden olduğu kirlenmenin en yüksek olduğu bölgeler, o bölge üzerinden bulutun geçişi sırasında yağış alan yerlerdir.türkiye de Karadeniz ve Marmara bölgeleri gibi. Radyasyon kanser vakalarında,özellikle çocuklar üzerindeki, büyük bir artışa yol Resim 7: Radyasyonun Etkileri açmıştır. 13

15 Çernobil Faciası Nükleer kalıntıların ürettiği radyoaktif bulut patlamadan sonra tüm Avrupa üzerine yayılmış ve Çernobil'den yaklaşık 1100 km uzaklıktaki İsveç Formsmark Nükleer Reaktöründe çalışan 27 kişinin elbiselerinde radyoaktif parçacıklara rastlanmıştır. Yapılan araştırmada parçaçıkların, İsveç'teki reaktörden değil Çernobil'den gelen parçacıklar olduğu tespit edilmiştir. 14

16 Fukuşima 11 Mart 2011 yılında Japonya nın Fukuşima bölgesindeki şiddetli bir deprem Çernobil den sonraki en büyük nükleer felakete yol açtı. 9.0 büyüklüğündeki 11 Mart günü olan 2011 Tōhoku depremi ve tsunamisi sonrasında meydana geldi. Santralin 5.7 metrelik bir tsunamiye dayanabilecek önlem amaçlı bir duvarı vardı; fakat depremden 15 dakika sonra santral 14 metrelik bir tsunamiye maruz kaldı ve duvarın herhangi bir koruyucu etkisi olmadı. Kısa sürede 1, 2 ve 3 numaralı reaktörlerde kısmi erimenin kanıtları ortaya çıktı; hidrojen patlamaları sonucu 1, 3 ve 4 numaralı reaktörleri barındıran binaların tepe kısımları havaya uçtu; 2 numaralı reaktörün içindekiler bir patlama sonucu zarar gördü ve 4 numaralı reaktörde yangınlar meydana geldi. 15

17 Fukuşima Bunun yanı sıra, 1-4 numaralı reaktörlerde saklanan kullanılmış yakıt tanklarındaki su seviyesinin düşmesi sonucu tanklarda aşırı ısınma meydana geldi. Radyasyon sızıntısından kaynaklanan korkular santralin etrafındaki 20 km çapındaki alanın tahliye edilmesine sebep oldu, bu sırada 170 ile 200 bin kişi tahliye edildi. Santraldeki işçiler aşırı radyasyona maruz kaldı. 11 Nisan 2011 günü Japonya Nükleer Güvenlik Kurumu, Fukuşima Daiçi nükleer santralindeki nükleer sızıntının tehlike derecesini Radyolojik Durum Ölçeği'ne göre 7'ye yani Çernobil reaktör kazasıyla aynı seviyeye çıkarmıştır. 16

18 Fukuşima Fukuşima dan sonra; 30 Haziran 2011 de Almanya nükleer reaktörlerini 2022 ye kadar kademeli olarak kapatma kararı aldı. Ayrıca;Belçika,İsviçre ve Tayvan da nükleeri devre dışı bırakma kararı aldı. İtalya da yapılan referandum sonucu halkın %95 i yeni nükleer santrallerin açılmasına hayır dedi. İsviçre ve Finlandiya yeni nükleer santral kurma çalışmalarını geçici olarak durdurdu. Türkiye de ise sivil toplumun muhalefetine rağmen projeler durdurulmadığı gibi hızlandırıldı. 17

19 Türkiye nin Nükleer Macerası Barış için Atom projesi kapsamında ilk anlaşma 1955 yılında yapılıyor da Atom Enerjisi Kurumu kuruluyor de Uluslarası Atom Enerjisi Kurumu na üye olunuyor da ilk mevzuat: Türkiye de Nükleer Enerjinin Hayata Geçirilmesine dair Kanun 1962 de İstanbul da ilk araştırma reaktörü kuruluyor: Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi de ikinci araştırma reaktörü açılıyor da İTÜ Nükleer Enerji Enstitüsü kuruluyor de Türkiye Atom Enerjisi Kurumu kuruluyor. 18

20 Akkuyu Mersin Gülnar ilçesi Büyükeceli beldesine bağlı küçük bir koy Akkuyu. İlk proje 77 de CHP hükümeti döneminde başlıyor.600 MW lık reaktörü bir İsveç firmasının yapılması öngörülüyor.ancak 80 de firma projeden vazgeçiyor. İkinci girişim 82 de askeri hükümet döneminde ama yine sonuca ulaşamıyor. Üçüncü girişim 92 de,demirel-inönü sağ sol koalisyonu döneminde. Proje 96 da ihaleye çıkarılıyor. Ama yine Temmuz 2000 de projenin askıya alındığı açıklanıyor. 19

21 Akkuyu AKP 2004 te projeyi yenide ele alıyor. Bu dönemde ihale çalışmaları sürerken 2009 da Yargıtay Nükleer Enerji mevzuatını ve ardında da yapılan ihaleyi iptal ediyor. Resim 8: Akkuyu dan bir fotoğraf İhaleye 6 ülkenin katılması öngörülürken yalnızca Rusya katılıyor. Yargıtay da böyle bir ihaleyi hukuka aykırı bularak iptal ediyor. 20

22 Akkuyu İhale iptal edilince hükümet tek teklifi veren Rus Rosatom a bağlı Atomsrayexport ile doğrudan anlaşma yapıyor. Kamuoyunun tüm itirazlarına rağmen 2010 da iki taraflı bir nükleer ortaklık anlaşması imzalanıyor. Anlaşmaya göre; Santral, devreden çıkarma işleminin sonuna kadar Rosatom un mülkiyetinde kalacak ve hissesi %51 in altında olmayacaktır. Nükleer yakıt yalnızca Rus Tvel firmasından temin edilecek, Vasıflı tüm elemanlar da Rusya dan gelecektir. 21

23 Akkuyu Reaktör tipi,wer-1200 dür.u da daha önce denememiş bir nükleer santral sistemidir. Santralden elde edilecek elektrik de yine bir Rus firması tarafından üretilecektir. Bu elektrik Türkiye ye 15 yıl boyunca,12, sent/kwsa sabit fiyatıyla satılacaktır. Bu Rus firmasına 15 yılda 71 milyar dolarlık bir ödeme anlamına gelir. 22

24 Sinop: Yeni bir Tasarı Akkuyu içi tartışmalar devam ederken,sinop için yeni bir nükleer enerji santrali tasarısı ortaya çıkıyor. Geçtiğimiz Mayıs ayında 22 milyar dolar tutarındaki Sinop Nükleer Santralı projesi Japon ve Fransız konsorsiyumu ile imzalandı. Sinop ta kurulması planlanan bu reaktörün (Atmea-1) inşaatına da daha önce başka hiçbir ülkede onay verilmedi. 23

25 Sinop: Yeni bir Tasarı 2012 yılında Atmea-1 reaktörünün ana güvenlik özellikleri onaylandı;ancak Fransa Nükleer Güvenlik Otoritesi daha sonra bu onaylamanın sadece pratik açıdan güvenilir olduğunu ve geniş kapsamlı teknik inceleme barındırmadığını söyledi. Resim 9: Sinop Nükleer Santrali Tasarısı Bugüne dek hiçbir ülkede bu reaktörün kabul görmemiş olmasının nedeni de bu. 24

26 Sonsöz Tüm tartışmalar neticesinde nükleer konusunda iki görüş oluşmuştur. Nükleerin faydalı olduğunu ve kullanılması gerektiğini düşünenlerin görüşleri ise şöyledir; Enerji ihtiyacına tek çözüm nükleerdir. Tüm dünya nükleer enerjiyi kullanıyor. Artık güvenli reaktörler üretiliyor. Nükleer çevre dostu bir teknolojidir. Nükleer ucuz bir enerji sağlar, yenilenebilir enerji kaynakları pahalıdır. Nükleer enerjideki dışa bağımlılığa çözüm olacaktır. Nükleer tesisler yereldeki işsizliğe çözüm olur. 25

27 Sonsöz Nükleerin zararlı olduğuna inananların görüşleri ise şöyledir; Yenilenebilir enerji kaynakları enerji ihtiyacı için nükleer enerjiden çok daha iyi bir çözümdür. Fukuşima felaketinden sonra birçok ülke tesislerini kademeli olarak kapatma kararı almıştır. Reaktörler ne kadar güvenli olsa da felaketler önlenememektedir. Nükleer atıkların yaydığı radyasyon, fazla ısınma sonucu reaktör etrafındaki bölgeye zarar vermesi nükleerin çevre dostu bir teknoloji olmadığını göstermektedir. Nükleer sanıldığı kadar ucuz bir enerji kaynağı değildir. Özellikle Türkiye açısından enerji bağımlılığını azaltmaz, hatta arttırır. Nükleer, yüksek düzeyde uzman iş gücü kullanır, sanıldığı gibi ülke istihdamını arttırmaz. 26

28 auzef.istanbul.edu.tr 27