HAYVANSAL PROTEİN KAPSAMAYAN RASYONLARıN CtVCtVLERİN BÜYÜMESİ ÜZERİNE ETKİsİ. Hünıeyra Özgen* Giriş

Transkript

1 A. O. Veteriner Fakültesi Yem Maddeleri ve Hayvan Beılerne Kürsüsü Prof. Dr. Sabri Dilmen HAYVANSAL PROTEİN KAPSAMAYAN RASYONLARıN CtVCtVLERİN BÜYÜMESİ ÜZERİNE ETKİsİ Hünıeyra Özgen* Giriş Tavuk yetiştiricil'ğinde üretimin ekonomik bir düzeye ulaştırılması giderlerin en büyük payını (% 65) teşkil eden yem maddelerinin ucuz kaynaklardan sağlanmasıyla mümkün olabilir. Klasik bir kuralolarak tavuk rasyonlarına belli sınırlarda ('lo 8-ıo) hayvansal protein katılması ise tavuk rasyonları fiatlarının yükselmesine sebeb olmaktadır. Bundan ötürü bir çok araştırıcılar çeşitli bitkisel proteinleri kombine etmek suretiyle hayvansal proteinleri tavuk rasyonlarından tamamen kaldırma çabasına girmişlerdir. Bu konuda yapılan çalışmaların çoğunda hayvansal protein miktarının düşürülmesinin veya rasyonlardan tamamen kaldırılmasının rasyonlarda Vitamin B I2 ve metionin dengelerini sağlamakla mümkün olabileceği belirtilmiştir. Fakat hayvansal protein miktarı optimal sınırların altına düşürülen veya tamamen kaldırılan rasyonlarda vitamin Bu (I, 5, ıo, 12, 13, 16, 35) ve metionin (4, 7, 14, 15,20, 21) dengesi sağlandığı halde böyle rasyonlada beslenen civcivlerin gelişemediklcri görülmüştür. Hatta her iki faktör bakımından balanse edilen bitkisel protcinli rasyonlada beslenen civcivlerde dahi iyi bir büyüme elde edilememiştir (7, 34). Bütün bu olumsuz sonuçlara karşılık son yıllarda bazı araştırıcılar çeşitli besin maddeleri, vitaminler ve mineral maddeler yönünden dengeli bir şekilde hazırlanmış bitkisel proteinli rasyonların civcivlerin * A. Ü, Veteriner Fakültesi Yem Maddeleri ve Hayvan Besleme Kürsüsü Doçenti.

2 ı80 H. Özgen büyümesi üzerinde hayvansal protein ihtiva eden rasyonlar kadar etkili bulunduklarını bildirmişlerdir. Bu çalışmaların sonuçlarına dayanarak araştırıcılar balık unu (25, 26, 28, 29, 30, 32) ve yağsız süt tozu (27, 29, 3, 32) gibi hayvansal proteinlerde büyürneyi hızlandıran herhangi bir faktörün bulunmadığı kanaatına varmışlardır. Bu çalışma yurdumuz koşullarına göre yalnız bitkisel yemierden hazırlanmış dengeli bir rasyonla hayvansal protein ihtiva eden bir rasyonun civeivlerin büyümesi üzerindeki etkilerini karşılaştırmak amacıyla yapılmıştır. Materyal ve Metod On hafta süren besi denemesi günlük Newhampshire civcivleri üzerinde yapılmış ve araştırmaya alınan ıoo adet civeiv kontrol ve deneme grupları olmak üzere eşit iki gruba ayrılmıştır. Denemenin ilk beş haftasında hayvanlar elektrik le ısıtılan baterilerde, ikinci beş haftasında ise serbest gezinti yeri bulunan kümesierde barındırılmışlardır. Civcivlerin yem ve su almaları ilk günden itibaren serbest bırakılmıştır. Deneme rasyonları Araştırmada birisi kontrol, diğeri deneme rasyonu olmak üzre iki çeşit rasyon kullanılmıştır. DLG* yem cetvellerindeki değer lere göre hazırlanan rasyonlar ham besin maddeleri, metabolik enerji ve çeşitli aminoasitler yönünden hayvanların ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde balanse ed ilmişlerdir. Rasyonların enerji miktarı 27 kcal fkg,netabolik enerji olarak hesaplanmıştır. Kuruluşunda % 22 ham protein ihtiva eden kontrol rasyonunda proteinin % 7 i bitkisel, % 3 u hayvansal ürünlerden sağlandığı halde % 24 ham protein ihtiva eden deneme rasyonunda proteinin tamamı yani % ı 00 ü bitkisel ürünlerden karşılanmıştır. Rasyonların hazırlanmasında hayvansal protein kaynağı olarak balık unu ve et unu, hitkisel protein kaynağı olarak mısır gluteni, soya küspesi ve pamuk tohumu küspesi kullanılmıştır. Hayvanların tuz, mineral madde ve vitamin ihtiyaçlarını karşılamak üzere her iki rasyona eşit miktarlarda NaCl, CaCO J ve Mineral- Vitamin karması ilave edilmiştir. DLC ~ Deutschc Laııdwirtschafs-Ccsellschaft

3 Hayvansal Protein Kapsamıyan Rasyonlar... isi Analiz metodları Rasyonlarda ham besin maddeleri \Veende analiz metoduna göre belirtilmiştir. Kalsiyum miktarı Lanthan chlorid kullanılarak atomik spektrofotometri'de (Unicam) tayin edilmiş ve sonuçlar 422 mili mikron dalga uzunluğunda okunmuştur. Fosfor miktarı Vanadium molybdat metodu ilc tayin edilmiş ve husule gelen sarı rengin dansitesi fotometrik olarak 400 mili mikron dalga uzunluğunda tesbit edilmiştir. Metionin ve sistin dışındaki aminoasitlerin analizleri otomatik aminoasit cihazı ile yapılmıştır (19,23). Yemler 6 NHCl ilc 137,5 C de 20 saat hidrolize edilmiş ve analizlerde ph değerleri 3,25; 4,23 ve 5,28 olan tampon sıvılar kullanılmıştır. Metionin ve sistin önce performik asitic metionin sulfon ve sisteik aside dönüştürülmüş (2), sonra öteki aminoasitlerde olduğu gibi 6 N HCl ile hidrolize edilerek analizleri yapılmıştır. Yem tüketimi ve canlı ağırlık artışı Yem tüketimi ve canlı ağırlık haftalık tartılarla belirtilmiştir. Yemin değerlendirilme derecesi ise hesap yoluyle (Yem tüketimi/canlı ağırlık artışı) bulunmuştur.. Sonuç ve Tartışma Kontrol ve deneme rasyonlarının kuruluşları ı ve 2 no. lu tablolarda gösterilmiştir. Rasyonların kuruluşuna TABLO i. katılan yem miktarları ı Deneme % i rasyonu 'Ye, Yem Kontrol Maddeleri rasyonu,._ Mısır kırması l:ı i LO Arpa kırması Buğday kırması Yulaf kırmas! lg 15 Mısır gluteni 7 20 Soya küspesi 3 5 Pamuk tohumu küspcsi 3 5 Balık unu 6 Et unu 5 i NaCl CaCO, ~::::-Vit~~~~~s~ --I --10~---1O~i~

4 182 H. Özl!en TABI.O 2. Rasyonların kuruluşuna katılan Mineral-Vitamin karması Etkin madde Her kg rasyonda (Deneme ve kontrol) Vitamin A Vitamin D, Riboflavin Ca-Pantothenat Vitamin B" l'\iaein Thiamin vitanıin K Vitamin E I'yridoxin Folic asid Cholin ehlorid Terramyein Antioksidan (HAT) Mn i Cu Co Fe Zn LO LO 20 i ı1 c, ÖO 1.0. i. Ü. ıng ıng meg ıng ı. Ü. mcg ıng ıng Rasyonların ham besin maddeleri ile Ca, P ve aminoasid miktarları DLG cetvellerindeki değerler üzerinden hesaplanmıştır. Ancak çeşitli bölgelerin yem farklarından ileri gelebilecek şüpheli sonuçları kısmen önleyebilmek amacı ile bu rasyonlardaki bazı besin maddelerinin analiz yolu ile belirtilmesine de çalışılmış ve sonuçlar 3-6 no.lu tablolarda verilmiştir. TABLO 3. Ham besin maddelerinin analiz sonuçları Besin Kontrol Deneme ı maddeleri \ I_,~.~~~YO~:~).-~~~~'-~~ Kuru madde Ham kül Ham protein i Ham yağ Ham sellüloz l'\-suz öz madde i i i ı i i i Analiz sonuçlarına göre bitkisel proteinlerden kurulmuş bulunan deneme rasyonunda ham protein miktarı hayvansal protein ihtiva eden kontrol rasyonuna nazaran % 2,8 kadar daha yüksektir.

5 Hayvansnl Protein Knp,nmıynn Rn'yonlar TABLO 4. Kalsiyum ve fosfor analiz sonuçları -c-a--i-~s~~~::- i Kontrol Deneme i P ~-_~Syoo.:~~_ Kontrol rasyonunda kalsiyum ve fosfor yoğunluğu deneme rasyonuna nisbetle % 40 oranında daha fazladır. TABL.O.~. R2.syonlardaki metionin ve sistin mikw.rları ilc civcivlerin optimal ihtiyaçları i 1 ~~li~ so~.~~~_ i i ~~~~~~:,% i ~~~~:~~'" ı-i;;~~;--ı - Optimal ihtiy2.ç - miktarı, ~o.g:~r--i--~}'f ~~r- Metionin ve sistinin vücutta protein sentezını sınırlandırdıkları genellikle kabul edildiği için hayvansal protein katılmayan civciv rasyonlarında bu iki aminoasidin yeter miktarlarda bulunmasına bilhassa önem verilmektedir. Yaptığımız analiz sonuçlarına göre her iki rasyonda da _optimal ihtiyacın üzerinde me tion in ve sistin mevcuttur. TABLO 6. Rasyonlardaki ekzojen aıninoa.sit miktarları ile civcivierin optiınal ihtiyaçları Analiz sonuçları _.._ Optimal Kontrol Deneme ıhtiyaç i rasyonu, % rasyonu, % i miktarı., % _.._._ _- Total protein Arginin Lizin Histidin Clisin Fenilalanin Tirozin Loysin LO 1.40 Izoloysin Treonin Valin 0.1l Nutrient Requirernent of Poultry. National Academy of Sciences ;\jational Research Council, Publication 827, Washington, D. C. Analiz sonuçlarına göre lizin aminoasitler civcivlerin optimal luktadırlar. ve glisin dışındaki bütün ekzojen büyümelerini sağlayacak yoğun-

6 ]84 H. Özgen Bir kısım bitkisel yemler lizin bakımından fakir bulundukları ıçın bu gibi yemlerle hazırlanan rasyonlarda civcivlerin optimal ihtiyaçlarını karşılayacak kadar lizin bulunmasına önem verilmektedir. Yaptığımız anaiiz sonuçlarına göre bitkisel proteinlerle hazırlanmış deneme rasyonunda lizin miktarı optimal sınırdan % 5 oranında daha düşüktür. Endojen aminoasitlerden olan glisin civcivlerde maksimal bir büyürneyi sağlayacak hız ve miktarda sentezlenemediği için bu hayvanlarda ekzojen bir nitelik taşımaktadır. Analiz sonuçlarına göre her iki rasyonda da glisin miktarı. optimal ihtiyacın altındadır. Kontrol ve deneme rasyonlan ile beslenen civcivlerde haftalık tartılarla tesbit edilen yem tüketimi ve canlı ağırlık artışı 7 no. lu tabloda karşılaştırmalı olarak gösterilmiştir. TABLO 7. Civcivlerde yem tüketimi, canlı ağırlık ve yemin değerlendirilme derecesi ı Civcivlerin yaşı, gün Yem tüketimi, g Kontrol grubu Deneme grubu Canlı ağırlık, g Kontrol grubu Deneme ~rubu ı Yemin değerlendirilme ı i i. ı derecesi i i Kontrol grubu 4.7;; Deneme grubu ) Tartılar her hafta yapıldığı halde tabloda üç haftada bir alınan değerlere yer verilmiştir. 2) Civcivlerin başlangıç ağırlıkları 40,8 gramdır. On hafta süren bu besi denemesinde hayvansal protein ihtiva etmeyen rasyonla beslenen civcivlerin besinin ilk haftasından itibaren gelişmedikleri tesbit edilmiştir. Tablo 7 de görüldüğü gibi kontrol grupta bulunan civcivler besinin 49 ncu gününde 562 gram canlı ağırlığa ulaştıkları halde deneme grubundaki civcivler ancak 7 nci günde küçük bir farkla (I 7 gram) 589 gram canlı ağırlığa ulaşabilmi~lerdir. Oysa ki analiz sonuçlarına göre ham besin maddeleri heriki rasyonda da civcivlerin optimal büyümelerini sağlayacak yoğunluktadır. Kontrol rasyona nazaran daha yüksek. miktarda protein ihtiva, eden deneme rasyonu ile iyi bir gelişme elde edilememiş olinası bes-

7 liayvalisal Protein Kapsamıyan Rasyonlar lenmede protein miktarının yalnız ba~ına bir değer ta~ımadığını göstermektedir. Kurulu~unda hayvansal protein bulunmayan rasyonlarda özellikle kalsiyum ve fosfor miktarlarının grli~me üzerine etki yaptığı bildirilmi~tir. Civcivlerde kalsiyum ve fosfor ihtiyaeı çqitli faktörlere bağlı olarak büyük deği~iklik göstermektedir. Rasyonların enerji düzeyi, protein yoğunluğu, vitamin D) miktarı ve Ca/P oraru civcivlerin kalsiyum ve fosfor ihtiyaçlarına etkiyen ba~lıca faktörlerdir. Bu.hayvanlarda optimal bir büyürneyi sağlayan kalsiyum miktarı % 0,50 (22), % 0.60 (8,3ı,33), % 0,70-0,80 (24) ve % ı,oo (3,6,ı8) olarak tesbit edilmi~tir. Optimal bir büyürneyi sağlayan total fosfor miktarı ise % 0,42 (I ı), % 0,5 (9,22), % 0,60 (8, ı8, 34,23) ve % 0,7 (17,3 ı) olarak belirtilmi~tir. Yaptığımı7- kalsiyum ve fosfor analiz sonuçları incelendiğinde bitkisel proteinlerle hazırlanan deneme rasyonunda kalsiyum ve fosfor miktarının kontrol rasyona nazaran oldukça dü~ük bulunduğu görülmektedir. Fakat % 0,50-0,80 kalsiyum ve % 0,42-0,50 total fosfor ihtiva eden rasyonlarla civcivlerde optimal bir büyüme sağlandığı dikkate alınarak deneme rasyonunun büyüme üzerindeki bu olumsuz etkisini kalsiyum ve fosfor noksanlığına bağlamak mümkün görülememi~tir. Ekzojen aminoasitlerin analiz sonuçlarını gösteren 5 ve 6 no. lu tablolar incelendiğinde lizin ve glisin dı~ındaki bütün aminoasitlei'in her iki rasyonda da optimal ihtiyacı karşılayacak yoğunlukta bulundukları anla~ı1maktadır. Deneme rasyonunda tesbit edilen lizin noksanlığı ise önemsenmeyecek kadar azdır. Bu duruma göre metionin, sistin (28,29,32) ve lizin (29,32) bakımlanndan dengeye getirilen bitkisel proteini i rasyonların hayvansal protein ihtiva eden rasyonlar kadar iyi bir canlı ağırlık sağlayabileceği görü~ü bu çalı~mamızla teyid ediicmemi~tir. AnalizlerIc tesbit edilen glisin miktarı kontrol rasyonunda da optimal sınırların altında bulunduğu için deneme rasyonundaki bu olumsuz etkinin glisin noksanlığına bağlı olmadığı kanısına varılmı~tır. Ohalde bitkisel kaynaklardan gelen proteinler bütün aminoasitleri yeter miktar ve oranda ihtiva etseler dahi bu proteinlerin vücut proteinlerine çevrilme oranı hayvansal kaynaklardan gelen proteinlerinkine nazaran çok dü~üktür. Bu durum ise civciv beslemede hayvansal proteinlerin ekonomik değerini açıkca göstermektedir.

8 186 H. Özgen Özet Newhampshire civcivleri üzerinde on hafta süren bir besi denemesi yapılmış ve hayvanlar iki ayrı rasyonla beslenmişlerdir. Birincisi % 22 proteinli kontrol rasyonu olup rasyon proteininin % 30 u hayvansal, % 7 i ise bitkisel proteinlerden sağlanmıştır. Kuruluşunda % 24 protein ihtiva eden deneme rasyonunda ise proteinin % 100 ü bitkisel yemlerden karşılanmıştır. Çeşitli vitamin ve iz elementleri ihtiva eden karma yem her iki rasyona da eşit miktarlarda ilave edilmiştir. On haftalık besi süresi sonunda büyümenin bitkisel proteini i rasyon la belenen civcivlerde hayvansal protein katılmış rasyonlaria beslenen civciviere nazaran önemli derecede geri kaldığı görülmüştür. Zusaınınenfassung Die Einwirkung von Futterrationen ohne tierisches Eiweiss auf die Kükenauf:zucht An Newhampshire Küken wurde ein ıo \Vochen dauernder Ernahrungsversuch durchgeführt. Die erste Versuchsgruppe erhielt eine Futterration, die 22 % Eiweiss enthielt. Dieses Eiweiss bestand zu 3 % aus tierischem und zu 7 % aus pflanzlichem Eiweiss. Die Futterration der zweiten Versuchsgruppe enthielt 24 % rein pflanzliches Eiweiss. Verschiedene Vitamine und Spurenelemente wurden beiden Rationen in gleichen Mengen zugesetzt. Die Auswertung Ernahrungsversuche ergab, dass die nur mit pflanzlichem Eiweiss ernahrten Küken im Vergleich zu den mit pflanzlichem und tierischem Eiweiss gcfütterten Küken im Wachstum merklich zurückgeblieben waren. Literatür i - Aınschler, J. W. und Paınıner, H. (1954): Brat-und Backhühnermastversuch mit Terramycin und Vitamin Bız (Bi-Can TM3+3) bei verschiedenen Stufen tierischen Eiweisses. Archiv für Geflügclkunde, 18, Hidınead, D. S. and Ley, F. J. (I 958) : Method sheet gia. Preparation of Protein Hyrolysate for Amino acit Analysis. Biophy. Acta, 29,

9 Hayvansal Protein Kapsamıyan Rasyonlar _ Biely, J. and March, B. E. (1967): Calcium and Vitamin D in Broiler Rations. Poultry Sei., 46, Boeger, O. (1953): Methionin als Eiweiss ergünzung in der Kükenaufzucht. Züehtungskunde, 24, :ı - CarIson, C. W., Miller, R. F., Peeler, H. T., Norris L. C. and Heuser G. F. (1949): The complex nature ~Lthe animal protein factor. Poultry Sei., Edwards, H. M., Morison, J. E., Fuller, H. L., Driggers, J. C. (1963): Studies in calcium requirements ~f broilers. Poultry Seİ., 42, Fangauf, R. und Barlöven, G. V.( 1953): Methioninzugaben im Kükeııfutter. Archiv [ür Geflügelkunde I7, For.ınica, S. D., Sınidt, M. J., Bacharach, M. M., Davin, W. F., Fritz, J. C. (1962): Calcium and phosphorus requirements of growing turke.jj.\and dzickens. Poultry Sei., 41, Fritz, J. C. Roberts, T. Boehne, J. W. and Hove, E. L. (1969): Factors Affecting the Chick's Requirement for Phosphorus. Poultry Sei., 48, LO - Fuller, H. L., Carrick, C. W. and Hauge, S. M. (1952): A comparison of B ıı ' fish soluble and whey in the growth ~f chicks. Poultry Sei., 3 i, i i - Gardiner, E. E. (1962): The relationship between dietaıy ph ospflonls leve! and the level ~/ plasma inorganic phosplzorus of clzicks. Poultry Sei., 41, Heuser, G. F. and Norris, C. L. (1951): An unknown nutritive factor in feeds ~/ animal origin. Poultry Sei., 3, Hill, F. W. (1948): Tlze multiple natw-e of the de.ficienc)'unidentified nutrients in crude all-vegetahle protein clzick start er rations. Poultry Sci., 27, Krieg, R. (I 960): Fülterungsversuclze mit Methionin zur Einspamng des tierisclzen Eiweisses im G~flügel.futter. Archiv [ür Geflügclkunde, 24, Krieg, R. (1962): fııtterungsversuche mit d, d,l- Metlzionin und seinem Hydroxyanalog (MHA) ZUl Einsparung des tierisclzen Eiweisses im Ge.flügelmastfutter. Archiv [ür Geflügelkunde, 26, Krüger, L. und Kirchberg, K. (I 960): Untersuclzungen über die Wirkung von Vitamin B ıı und belzandeltem Sojaschrot bei der M ast von Küken. Archiv [ür Tierernahrung, 10,

10 ı80 H. Özgen 17 - Lillie, R. J. Twining, P. F. and Denton, C. A. (1964): Calcium and p/losphorus requirements of broilers as ırifluenced by energı, sex and strain. Poultry Sei., 43, Mehring, A. L., Titus, H. W. (I 964) : Levels of calcium and phosphorus in the diet of young growing chickens. Poultry Sei., 43, Moore, St. et al. (I 958): Chromatography of Amino Acids on Sulfonated Polystyrene Resins. AnaL. Chem. 30, Schmidtborn, H. und Streuter, A. (1960): ()ber die Wirkung eines Met/zionin-Zusatzes zu verschiedenen Kükenmastrationen mit reduziertem Antei! an tierischem und entsprechend ermhtem Antei! an pflanzlichem Eiweiss. Futter und Futterung, i i, i - Schoch, H. und Crasemann, E. (I 963): Die Wirkung von DL- Methionin, zugelegt zu einem Kükenmastfutter mit und ahne Fettanreicherung. Archiv für Geflügelkunde, 27, Simco, T. F. and Stephenson, E. L. (1961): Reevaluation qf the calcium-p/losphorus requirements of the chick. Poultry Sei., 40, Spackman, D. H. et al. (I 958): Automatic Recording Apparatus for use in the Chromatography of Amino Acids. AnaL. Chem. 30, i Twining, P. F., Lillie, R. J., Robel, E. j. and Denton, C. A. (I 965): Calcium and phosphorus requirements of broiler chickens. Poultry Sei., 44, Vogt, H. (I 966): Probleme beim Austausche tierischer Eiweissfuttermittel durch pflanzıiche Eiweissfuttennittel erliiutert an Hand einiger Beispiele. Kraftfutter, 49, Vogt, H. und Stute, K. (I 967): Versuche über den vollstiindigen Ersatz von Fisc/zmehl durch pflanzıiche Eiweisstrüger. Archiv für Geflügelkunde, 3 i, i Vogt, H. und Stute, K. (I 968): Versuche über den vollstiindigen Ersatz von Fischmehl durch pflanzıic/ze Eiweisstriiger. Archiv für Gcflügelkunde, 32, Vogt, H. (I 968): Versuche über den vollstiindigen Ersatz von Fischmehl durch pjlanzliche Eiweisstriiger. Archiv für Geflügclkunde, 32, Vogt, H. (1968): Versuche über den vollstiindigen Ersarz von Fischmehl durch pflanzliche Eiweisstriiger. Archiv für Geflügclkunde, 32,

11 Hayvansal Protein Kap,nmıynn Rasyonlnr VOgt, H. (1968): Versuche über den vollstiindigen Ersatz von Fischmehl durch pjlanzlic!ıe Eiweisstriiger. Arehiv [ür Gcflügelkunde, 32, Waldroup, P. W., Ammerman, C. B. and Harms, R. H. (1963): The relationship oj pllosphorus, calcium und vitamin D 3 in the diet oj broiler-lj'pe chicks. Poultry Sei'., 42, Wegner, R. (1968): Kükenmastversuche mit Ersatz von tierischem durch pjlanzlic!ıes Eiweiss in den Ratian. Archiv [ür Geflügelkunde, 32, White-Stevens, E. R., Pensack, J. M. and Stokstad, E. L. R. (1960): The calcium and phosophorus requirement oj the chick. Poultry Sei., 39, Wöhlbier, W. und Kirchgessner, M. (1956): Die Wirkung eines Zusatzes von Methionin, Lysin und Vitamin B. ı ;:.u einer aus pjlanzlichen Futtermitteln bestthenden Futlerration in der Kükenaujzucht. Z. Tierern. Futtermİttelk. 1i, Wöhlbier, W. und Kirchgessner, M. (1957): Untersuchungen über die Einsparung tierischen Eiweiss in der Kükenaujzuc!ıt durch Zugabe von Vitamin B ıı Archiv jür Geflügelkunde, 21, Yazı "Dergi Yazı Kuruluna" i i günü gelmiştir.