YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ HÜCRE YAPISI - CANLILAR DÜNYASI

Transkript

1 ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK 9. SINIF OKULA YARDIMCI KONU ANLATIMLI SORU BANKASI YAŞAM BİLİMİ HÜCRE YAPISI - CANLILAR DÜNYASI

2 ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK 9. SINIF OKULA YARDIMCI KONU ANLATIMLI SORU BANKASI Genel Yayın Koordinatörü Oğuz GÜMÜŞ Editörler Hazal ÖZNAR - Uğurcan AYDIN ISBN Dizgi ÇAP Dizgi Kapak Tasarım Özgür OFLAZ 1. Baskı Kasım 2018 İLETİŞİM ÇAP YAYINLARI Ostim Mah Sokak No: 3/C D Ostim / Ankara Tel: Fax: bilgi@capyayinlari.com.tr twitter.com/capyayinlari facebook.com/capyayinlari Sevgili Öğrenciler, SUNU Gelecekteki hayatınızı şekillendirmek, düşlediğiniz bir yaşamı kurmak için üniversite sınavını başarıyla atlatmanız gerektiğini biliyorsunuz. Bu bilinçle yoğun bir ders çalışma sürecinden geçmektesiniz. Böylesine önemli bir sınavı başarıyla atlatmanın en temel şartlarından biri sınavın ruhunu anlamak ve bu çizgide hazırlanmış kitaplardan yeterince faydalanmaktır. Bizlerde gayretlerinize destek olmak, çalışmalarınızı daha verimli hâle getirmek amacıyla sınav ruhuna uygun elinizdeki fasikülleri hazırladık. Kitaplarımız, Talim Terbiye Kurulu nun en son yayımladığı öğretim programında yer alan kazanımlar dikkate alınarak hazırlanmıştır. Özgün bir yaklaşım ve titiz bir çalışmanın ürünü olan eserlerimizin ana yapısı şu şekildedir: Kazanımlara ait bilgiler konu sayfasında verilmiştir. Özet konu anlatımından sonra örnek çözümlerine geçilmiş ve bu bölüm standart sorular ve çözümleri ile ÖSYM tarzı sorular ve çözümleri olmak üzere iki kısımdan oluşturulmuştur. Buradaki amacımız konu ile ilgili soru çeşitlerine hâkim olduktan sonra ÖSYM'nin son yıllarda sorduğu ve sınavlarda çıkma olasılığı yüksek soru türlerine yer vermektir. Örnek çözümlerinden sonra da pekiştirme testleri bulunmaktadır. Bölümün tamamı bittiğinde ise tüm ünitenin özetini bulabilirsiniz. Konuyu özetledikten sonra Acemi, Amatör, Uzman ve Profesyonel adı altında dört farklı zorluk düzeyinde çoktan seçmeli soruların bulunduğu karma testlere yer verilmiştir. Arkasından ÖSYM'den Seçmeler adı altında son yıllarda üniversite giriş sınavlarında sorulmuş seçme sorular yer almaktadır. Kitabımızdaki testlerin tamamını VİDEO ÇÖZÜMLÜ hazırladık. Yayınevimize ait olan akıllı telefon uygulamasını (çapp) kullanarak video çözümlerine ulaşabilirsiniz. Kitaplarımızın eğitim öğretim faaliyetlerinizde sizlere faydalı olması ümidiyle, hepinize başarılı, sağlıklı ve mutlu bir gelecek dileriz. ÇAP YAYINLARI Bu kitabın her hakkı Çap Yayınları na aittir ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası na göre Çap Yayınları nın yazılı izni olmaksızın, kitabın tamamı veya bir kısmı herhangi bir yöntemle basılamaz, yayınlanamaz, bilgisayarda depolanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtım yapılamaz.

3 KİTABIMIZI TANIYALIM 1 KONU 2 7 ÖSYMʼden SEÇMELER ÖSYM çıkmış sınav sorularından seçilen ve işlenen konularla paralel, yıl sıralamasına göre oluşturulan alan Konuya ilişkin bilgilerin özet halinde verildiği, Aklında Olsun, Hatırlatma, Uyarı gibi pratik notların da olduğu alan STANDART SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ İşlenen konuyla ilgili standart soru tiplerinin görülebileceği, çözümlü soruların olduğu alan KARMA TESTLER Dört ayrı zorluk düzeyine göre düzenlenmiş, Acemi, Amatör, Uzman ve Profesyonel seviyelerinde tüm ünite ile ilgili karma, özgün soruların olduğu alan ÖSYM TARZI SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ Son yıllarda ÖSYMʼnin sınavlarında sorduğu soru tarzları; sınavlarda çıkabilecek seçici ve ayırt edici soruların olduğu alan 3 6 ÜNİTE ÖZETİ Konunun tamamının özelliklerini, formüllerini özet halinde bir arada bulabileceğiniz alan PEKİŞTİRME TESTLERİ Hem standart hem de ÖSYM tarzı sorulardan oluşan, kendinizi sınamanızı sağlayan, konuyu iyice kavramanıza yardımcı özgün soruların olduğu alan 5 4

4 V İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM: YAŞAM BİLİMİ Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri... 6 Standart Sorular ve Çözümleri ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri Konu Pekiştirme Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler Standart Sorular ve Çözümleri ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri Konu Pekiştirme Proteinler ve Enzimler Standart Sorular ve Çözümleri ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri Konu Pekiştirme Vitaminler, Nükleik Asitler, ATP ve Hormonlar Standart Sorular ve Çözümleri ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri Konu Pekiştirme Ünite Özeti Acemi Testleri 1, Amatör Testleri 1, 2, Uzman Testleri 1, 2, Profesyonel Testleri ÖSYM'den Seçmeler BÖLÜM: HÜCRE YAPISI Hücre Yapısı ve Hücre Zarından Madde Geçişi Standart Sorular ve Çözümleri ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri Konu Pekiştirme 5, Hücre Organelleri ve Çekirdek Standart Sorular ve Çözümleri ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri Konu Pekiştirme 7, Ünite Özeti Acemi Testleri 1, 2, 3, Amatör Testleri 1, 2, 3, 4, Uzman Testleri 1, 2, 3, 4, Profesyonel Testleri 1, ÖSYM'den Seçmeler BÖLÜM: CANLILAR DÜNYASI Canlıların Sınıflandırılması, Bakteriler ve Arkeler Standart Sorular ve Çözümleri ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri Konu Pekiştirme Protistler, Bitkiler ve Mantarlar Standart Sorular ve Çözümleri ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri Konu Pekiştirme Hayvanlar Alemi ve Virüsler Standart Sorular ve Çözümleri ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri Konu Pekiştirme Ünite Özeti Acemi Testleri 1, Amatör Testleri 1, 2, 3, Uzman Testleri 1, 2, 3, Profesyonel Testleri ÖSYM'den Seçmeler

5 YAŞAM BİLİMİ BÖLÜM 1 YAŞAM BİLİMİ KONUSUNUN ÖSYM SINAVLARINDAKİ SORU DAĞILIMI YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS TYT AYT

6 KONU Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri Biyoloji Yunanca Bios (Yaşam) ve Logos (Bilim) kelimelerinin birleşimi olan biyoloji; canlıları inceleyen bilim dalıdır. CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 1. Kimyasal Yapı Canlılar benzer kimyasal maddelerden oluşur. Tüm canlılarda DNA, RNA, ATP, protein, karbonhidrat gibi organik moleküller ile su, mineral gibi inorganik moleküller ortak olarak bulunur. Bu moleküller bir araya gelerek hücre yapısını oluşturur. 2. Hücresel Yapı AKLINDA OLSUN Bakteri, amip, paramesyum ve öglena tek hücreden; bitki, hayvan, mantarlar ve bazı protistler iş bölümüne sahip çok hücrelerden oluşur. Tüm canlılar yapı ve görevsel birim olan hücre veya hücrelerden oluşur. Hücre yapısına göre iki çeşit canlı vardır: Prokaryot Hücre Çekirdekleri yoktur. Zarla çevrili organelleri yoktur. Ribozom, sitoplazma, hücre zarı, DNA, RNA ve hücre duvarı bulunur. DNA zarla çevrili değildir. Sitoplazmada serbest hâlde bulunur. Örnek; Bakteriler, Arkeler Çekirdekleri vardır. Ökaryot Hücre Zarla çevrili organelleri vardır. Tüm organeller, hücre zarı ve bazılarında hücre duvarı bulunur. DNA zarla çevrilidir ve bu yapı çekirdek adını alır. Örnek; Bitkiler, Hayvanlar, Mantarlar ve Protistlerin hücreleri CANLILAR Prokaryotlar Ökaryotlar Bakteriler Arkeler Protista Mantarlar Bitkiler Hayvanlar 3. Organizasyon Canlının sahip olduğu en küçük parçasından en büyük parçasına kadar tüm yapılarının belirli bir etkileşim halinde ve bütünlük içinde çalışmasıdır. Tek hücreli canlılarda organizasyon hücrenin farklı kısımlarının farklı görevleri yapması ile sağlanır. 6 Atom Molekül Organel Hücre Çok hücreli ve sistemleri olan canlılar ise organizasyonu; Atom Molekül Organel Hücre Doku Organ Sistem Organizma şeklinde sağlar. Organizasyon canlıya zaman ve enerji tasarrufu sağlar.

7 Standart Sorular ve Çözümleri I. Kendine özgü kompleks molekül sentezleme II. Organizasyona sahip olma III. ATP üretme IV. Bulunduğu ortama sahip olduğu özelliklerle uyum sağlama özelliklerinden hangileri tüm canlılarda ortaktır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I, II ve III E) I, II, III ve IV Tüm canlılar dehidrasyon tepkimeleri ile kendine özgü kompleks molekülleri sentezlerler, ATP enerjisi üretirler, organizasyona sahiptirler ve yaşadıkları ortama uyum yetenekleri vardır. Yanıt E Yapılan bir deneyin ilk aşamasında, iki deney tüpünün içine 3ml nişasta çözeltisi konulup, birine 3ml bitkisel özüt diğerine 3ml su eklenmiş daha sonra iki tüpe de beşer damla lügol çözeltisi ilave edilip bekletilmiştir. Deneyin ikinci aşamasında, her iki tüpe 3ml nişasta çözeltisi konulup birine 3ml hayvansal özüt diğerine 3ml su eklenmiş daha sonra iki tüpe de benedikt çözeltisi ilave edilip tüpler ısıtılmıştır. (Lügol çözeltisi, nişasta ile mavi renk oluşturur. Benedikt çözeltisi glikozla ısıtılınca kırmızı renk oluşur.) Sonuç I-Tüp II-Tüp I. tüpte oluşan mavi renk zamanla açılırken, II. tüpte oluşan mavi renk zamanla koyulaşır Aşağıda verilenlerden hangisi canlıların ortak özelliklerinden biri değildir? A) Besinlerden enerji elde etmek B) Uyarıcılara tepki vermek C) Çok hücreli yapıya sahip olmak D) Yaşadığı ortam koşullarına uyum sağlamak E) Türünü devam ettirmek Bütün canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için gerekli olan ATP enerjisini besinlerden üretirler. Çevresel uyarılara tepki verirler. Türünü devam ettirmek için çoğalırlar. Fakat bazı canlılar tek hücreli bazıları da çok hücrelidir. Yanıt C Sonuç I-Tüp Benedikt çözeltisi II-Tüp 3 ml su I. tüpte kırmızı renk oluşumu gözlenirken, II. tüpte kırmızı renk oluşmaz. Deneyden elde edilen sonuçlara göre; I. Bitkisel özüt nişastayı sindirir. II. Nişasta sindirimi sonucunda glikoz oluşur. III. Hayvansal özüt nişastayı sindirmez. IV. Deneyin iki aşamasında da ikinci tüpte glikoz oluşmaz. yorumlardan hangileri yapılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve IV D) I, II ve IV E) II, III ve IV 10

8 ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri 7 Aşağıdaki deney düzeneğinde bitkinin karbondioksit tüketimi ve üretimini görmek için hazırlanmış üç ayrı deney tüpü verilmiştir. Lamba I - Tüp 25 c Alüminyum Lamba II - Tüp 25 c Alüminyum Elodea III - Tüp 25 c Alüminyum Alüminyum kağıt üçüncü tüpteki elodeanın ışık almasını engellediği için, elodea oksijenli solunum yaparak karbondioksit oluşturur. Karbondioksit sulu çözeltide asitik özelliğe sahip olduğu için bromtimol mavisi sarı renge dönüşür. İkinci tüpteki elodea fotosentez yapar ve karbondioksit tüketir. Bu yüzden ikinci tüpteki bromtimol mavisi sararmaz. Birinci tüp kontrol grubudur ve ışık altında bromtimol mavisinin renk değiştirmediğini görmemizi sağlarken ikinci ve üçüncü tüplerdeki durumu onunla karşılaştırarak yorumlarız. Yanıt B Üç tüpün içine eşit miktarda bromtimol mavisi ayıracı konulup ikinci ve üçüncü tüplerin içine özdeş elodealar yerleştirilip tüplerin ağzı hava girişini önleyecek şekilde alüminyum kağıt ile kapatılmıştır. Diğer koşulların aynı olduğu deney düzeneğinde tüplerin özdeş lambaların altında ışık alması sağlanırken, üçüncü tüpün dış yüzeyi tamamen alüminyum kağıtla kapatılmış ve düzenek bu şekilde bir süre bekletilmiştir. Bir süre sonra düzenekte, I. Birinci tüpteki bromtimol mavisinin rengi değişmemektedir. II. İkinci tüpte gaz kabarcıkları gözlenmiş ve bromtimol mavisinin rengi değişmemiştir. III. Üçüncü tüpte gaz kabarcıkları gözlenirken bromtimol mavisinin rengi sararmaktadır. durumları gözlenmiştir. (Bromtimol mavisi asitle sarı renge dönüşür.) Buna göre aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) İkinci tüpteki elodea karbondioksiti tüketir. B) Üçüncü tüpteki elodea oksijen üretir. C) Birinci tüp kontrol grubudur. D) İkinci tüpte oluşan gaz kabarcıkları oksijendir. E) Üçüncü tüpteki elodea oksijenli solunum yapar. 8 Canlılarla ilgili, I. besini dışarıdan alma II. inorganik maddeleri kullanma III. enerji ihtiyacını besinden karşılama IV. besinlerin sindirimini hücre dışında yapma özelliklerinden hangileri tüm canlılar için ortaktır? A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III D) I, II ve III E) I, III ve IV Ototrof (üretici) canlılar besinini kendi sentezlerken, hetetrof (tüketici) canlılar besinini dışardan alır. Hayvan, insan, saprofit (çürükçül) gibi bazı canlılar hücre dışı sindirim yaparken, amip, öglena, paramesyum gibi canlılar ilkel oldukları için hücre içi sindirim yapar. Tüm canlılar, su, mineral gibi inorganik maddeleri kullanır ve enerji ihtiyacını besini solunumla yıkarak karşılar. Yanıt C 12

9 Konu Pekiştirme Aşağıdaki şemada canlı hücrelerinde gerçekleşen çeşitli metabolik olaylar özetlenmiştir. 3. Canlılara ait, I. metabolik atıkların vücuttan uzaklaştırılması K X II. etkiye karşı tepki vermesi III. homeostasis (vücut içi kararlı denge) sağlan- CO 2, H 2 O ması IV. dokuya sahip olması Z Y özelliklerinden hangileri tüm çok hücreli canlılarda gözlenmez? Şekilde harflerle gösterilen olaylarla ilgili; I. X ve Z katabolik olaydır. A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV II. Y ve K anabolik olaydır. III. X ve K olaylarında enerji harcanır. IV. K olayı tüm canlıların ortak özelliğidir. ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III D) I, II ve III E) I, II ve IV 2. Aşağıdaki grafikte yılları arasında Odell gölünde yakalanan üç tür alabalığının yakalanma yüzdesi verilmiştir. 4. Bir bitkinin dört hafta boyunca uzamasını gözleyen bir öğrenci her hafta yaptığı ölçüm sonuçları ile aşağıdaki tabloyu oluşturur. Haftalar Boy Uzunluğu (cm) X tür Y tür Z tür 1961 Tablodaki bilgilere göre bitkinin büyüme hız grafiği aşağıdakilerden hangisidir? A) B) Hafta Hafta Grafikte gösterilen X, Y, Z türü alabalıklarının sayısal değişimi ile ilgili olarak, C) D) I. X türü alabalığının sayısı en fazla 1954 ile 1955 yılları arasında azalmıştır. II. Y türü alabalığının ortalama en iyi uyum sağladığı yıl 1955 tir. III. Z türü alabalığının en çok avlandığı yıl 1961 dir. IV yılında Y ve Z alabalık türleri yok olma tehlikesiyle karşılaşmışlardır Hafta E) Hafta yorumlardan hangileri yapılamaz? 4 14 A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve IV D) I, II ve III E) I, II ve IV Hafta

10 ÜNİTE ÖZETİ CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 1. Kimyasal yapı 7. Metabolizma 13. Boşaltım 2. Hücresel yapı 8. Hareket 14. Mutasyona uğrama 3. Organizasyon 9. Uyarıları tepki verme 15. Protein sentezi 4. Beslenme 10. Homeostasi 16. Enzim kullanma 5. Hücresel solunum 11. Üreme 6. Büyüme ve gelişme 12. Adaptasyon 2 O Küçük + Enerji Moleküller Büyük + H 2 O Moleküller Dehidrasyon Büyük Moleküller + H 2 O Hidroliz Küçük Moleküller Hidroliz dışında metabolizma olayları hücre içinde olmak zorundadır. SU Ca: P : K : I : F : Na: S : 48 Organik Bileşik KARBONHİDRATLAR Yapıtaşı Yapısındaki Bağ Monosakkarit Glikozit bağı Görevleri Çeşitleri Özel Durum 1. enerji kaynağı Hücre zarının, DNA, RNA ve ATP'nin yapısına katılır. 1. Monosakkaritler (Tek şekerler) 5C lular (Pentoz) Riboz: RNA, ATP Deoksiriboz: DNA 6C lular (Heksoz) Glikoz: kan şekeri Fruktoz: meyve şekeri Galaktoz: süt şekeri 2. Disakkaritler (İkili şekerler) Maltoz: Gli + Gli: maltoz şekeri Sükroz: Gli + Fru: Çay şekeri Laktoz: Gli + Gal: Süt şekeri 3. Polisakkaritler: (Çoklu şekerler) Depo Glikojen: hayvan, bakteri, mantar Nişasta: bitki Yapı Selüloz (bitki) Kitin (böcek, mantar) Galaktoz, Laktoz, Glikojen, hayvanlarda üretilir. Selülozu otçul hayvanların bağırsaklarındaki bakteriler sindirir.

11 ACEMİ TEST 1 1. İnorganik bileşiklere ait olan, a. suda çözündüğünde hidrojen iyonu vermesi b. kırmızı turnusol kağıdının renginin maviye dönmesini sağlaması c. tatlarının ekşi olmsı d. ph değerinin, 7-14 arasında olması özelliklerinden I. asitlere II. bazlara ait olanlar aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? I II A) a b, c, d B) a, c b, d C) a, c, d b D) a, d b, c E) a, b c,d 4. Organik bileşiklerde gözlenen, a. ester bağına sahip olma b. karbon, hidrojen ve oksijen atomlarına sahip olma c. hücre zarının yapısına katılma d. glikozit bağına sahip olma özelliklerinden I. yağ II. karbonhidrat moleküllerine ait olanlar aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? I II A) a, b c, d B) b, d a, c C) a, b, d c, d D) a, b, c b, c, d E) a b, c, d 2. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi tüm disakkarit çeşitlerinde ortaktır? A) Bitki hücrelerinde sentezleme B) Sadece glikoz moleküllerinden oluşma C) İkiden daha fazla sayıda monomerden oluşma D) Yapısında glikozit bağı bulundurma E) Hücre zarından doğrudan geçebilme 5. Canlı vücudunda bulunan mineraller ile ilgili, I. enzimleri aktifleştirmesi II. eksikliğinde çeşitli sorunların ortaya çıkması III. canlıda sentezlenmemesi IV. suda çözünmesi gibi özelliklerden hangileri tüm vitaminlerde de gözlenir? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I, II ve III E) II, III ve IV Canlıda bulunan, I. su II. vitamin III. mineral IV. protein gibi moleküllerden hangileri organik yapılı düzenleyicidir? A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III D) II ve IV E) I, II ve IV 6. I. Oksijenli solunum sonucunda çok fazla su molekülünün oluşumuna olanak sağlama II. Yapı maddesi olarak kullanılma III. Canlılarda sentezlenme IV. Hücre zarından doğrudan geçebilme özelliklerinden hangileri yağ ve vitaminlerde ortaktır? A) II ve III B) I ve IV C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

12 AMATÖR TEST 1 1. Biyoteknolojik yöntemleri kullanarak protein yapılı X hormonunun sentezini yapmak isteyen bir araştırmacı laboratuvar koşullarında, I. fareden aldığı ribozomları II. böcekten aldığı amino asitleri III. fasulye bitkisinden aldığı trna ları IV. tavşandan aldığı mrna molekülü V. yosundan aldığı ilgili enzimleri kullanmıştır. 4. ATP molekülü ile ilgili, I. yapısında deoksiriboz şekeri bulundurma II. tüm canlı hücreler tarafından sentezlenme III. hücredeki tüm metabolik olaylarda kullanılma IV. yapısında adenin bazı bulundurma gibi yargılardan hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV Buna göre X hormonunun kimyasal yapısını bu canlılardan hangisi belirler? A) Fare B) Böcek C) Fasulye D) Tavşan E) Yosun 5. Aşağıdaki tabloda çeşitli organik bileşikler ve özellikleri verilmiştir. 2. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi insan hücrelerinde gözlenmez? A) Nükleotit DNA B) Protein Amino asit C) DNA mrna D) Nükleotit mrna E) Nişasta Glikoz Organik bileşik çeşiti I DNA II RNA III Glikoz IV Kitin V Vitamin Özellikleri Genetik bilgiler taşıma Nükleotitlerden oluşma Hidrolizi sonucunda CO 2 oluşma Mantarların hücre çeperini oluşturma Koenzim olarak görev yapma 3. Sükroz hidrolizi gerçekleşen bir hücrede tepkime sırasında, Tabloda verilen numaralı organik bileşiklerden hangisinin karşısındaki özellik yanlıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V I t II t 6. Bitki hücrelerinde gerçekleşen, I. sükroz sentezi II. fosforilasyon olayı III t IV t III. defosforilasyon olayı IV. polinükleotit sentezi 54 numaralı verilen grafiklerden hangilerindeki değişim gözlenmez? A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV tepkimelerinden hangileri tüm canlı hücrelerde gözlenir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve IV D) I, II ve IV E) II, III ve IV

13 UZMAN TEST 1 1. Aşağıdaki grafik bir hücredeki enzimin aktifliğini göstermektedir. Zaman t 1 t 2 t 3 t 4 Buna göre t 2 zaman aralığındaki enzim aktifliğine, I. substrat miktarının azalması II. ortam sıcaklığının arttırılması III. ortama ağır metal iyonlarının eklenmesi IV. son ürün miktarının artması durumlarından hangileri neden olur? A) Yalnız I B) I ve IV C) II ve III D) I, II ve III E) I, II, III ve IV 3. Bitki hücrelerinde gerçekleşen çeşitli metabolik olaylara ait tepkimeler aşağıdaki şekilde verilmiştir. 1 2 CO 2 Glikoz Maltoz 4 3 Buna göre numaralarla gösterilen bu tepkime çeşitleri ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi doğru değildir? A) Birinci tepkime sadece hücre içinde gerçekleşir. B) İkinci ve üçüncü tepkimeyi gerçekleştiren enzimler hücre içinde sentezlenir. C) Tüm tepkimelerde enzimler harcanır. D) Dördüncü tepkimenin amacı fosforilasyonu gerçekleştirmektir. E) Üçüncü tepkime hayvan hücresinde gözlenmez. 2. Aşağıdaki tabloda çeşitli vitamin ve minerallere ait özellikler verilmiştir. Vitamin ve mineral çeşitleri I II III IV Özellikleri Kan pıhtılaşmasında görev alır. Karaciğerde depolanır. Hemoglobin yapısına katılır. Kas kasılması, kemik ve diş oluşumunda görev alır. Sinir sistemi, kas dokusu ve kalbin çalışmasını destekler. Tablodaki bilgilere göre numaralarla gösterilen yerlere aşağıdaki vitamin ve mineral çeşitlerinden hangisi gelmelidir? I II III IV A) Kalsiyum A vitamini E vitamini Magnezyum B) K vitamini Demir Kalsiyum B 1 Vitamini C) K vitamini Demir C vitamini B 1 Vitamini D) E vitamini D vitamini Demir Fosfor E) Flor Demir Kalsiyum B 1 Vitamini 4. Bitki ve hayvan hücrelerinde sentezlenen farklı polissakkarit çeşitleri ile ilgili, I. yapısında glikozit bağı bulundurması II. glikoz monomerlerinden oluşması III. sentezi sırasında su harcanması IV. yapı molekülü olarak kullanılması ifadelerinden hangileri kesinlikle ortaktır? A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II D) I, II ve III E) II, III ve IV 5. Aşağıda verilen metabolik olaylardan hangisi gerçekleşirken ATP enerjisi kullanılamaz? A) Nükleotitlerden mrna sentezlenmesi B) Yağ asitleri ve gliserolden yağ sentezlenmesi C) Sükrozun glikoz ve fruktoza parçanlanması D) Karbondioksit ve su moleküllerinden glikoz sentezlenmesi E) Glikozlardan kitin sentezlenmesi 60

14 PROFESYONEL TEST 1 1. Bir hayvana hastalık tedavisi için uzun süre antibiyotik verildiğinde hayvanın besininden enerji elde etme mekanizmasının bozulduğu ve hareketlerinin yavaşladığı görülmüştür. Buna göre tedavi amaçlı uygulanan antibiyotiğin hayvanda öncelikli olarak aşağıda verilen olaylardan hangisine yol açtığı düşünülür? A) ATP üreten enzimlerin yapısının bozulduğu B) Depo glikojeni hidroliz eden enzimlerinin bozulduğu 3. Yapısında en az iki çeşit en fazla dört çeşit monomer bulunan bir organik bileşiğe ait, I. Bitki ve hayvanlarda depolanır. II. İkinci sırada yapı maddesi olarak kullanılır. III. En çok enerji veren besin çeşitidir. IV. Polinükleotit yapılıdır. özelliklerinden hangileri doğru değildir? A) Yalnız IV B) I ve I C) I, II ve II D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV C) Midesindeki selüloz sindiren bakterilerin öldüğü D) Kalın bağırsağındaki mikroorganizmaların öldüğü E) Hayvanın bağırsağındaki sindirim sonucunda oluşan monomerlerin yeterli oranda emiliminin olmadığı 4. Bitki hücresinde gerçekleşen bir tepkimenin hız grafiği aşağıda verilmiştir. 2. Bitki hücresinde yapılan bir analiz sırasında aynı tepkimede gözlenen A, B ve C molekülleri ile ilgili aşağıda verilen bilgiler elde edilmiştir. I. A molekülünün yapısında peptit bağı bulunur. II. A molekülü B molekülüne etki eder. III. A molekülü C molekülü olmadan etkinlik gösteremez. IV. C molekülü değişime uğramadan tepkimeden çıkar. Bilgilerini kullanarak A, B ve C molekülleri ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi kesinlikle yanlıştır? t t 1 t 2 t 3 t 4 Buna göre grafikte verilen zaman dilimlerinde bu tepkimedeki ürün miktarının değişimi aşağıdaki grafiklerden hangisinde verilmiştir? A) B) t t t 1 t 2 t 3 t 4 t 1 t 2 t 3 t 4 C) D) A) A molekülü tepkimenin aktivasyon enerjisini azaltır. B) B molekülünün yapısında glikozit bağı bulunur. C) C molekülü koenzimdir D) C molekülü inorganik yapılıdır. t t 1 t 2 t 3 t 4 t 1 t 2 t 3 t 4 E) t 66 E) A ve B moleküllerinin tepkimesi sırasında koenzim harcanır. t 1 t 2 t 3 t 4 t

15 ÖSYM den SEÇMELER 1. Aşağıdaki grafiklerde, bir çöl faresi ve bir insanın çeşitli yollarla günlük su kazancı ve su kaybı oranları gösterilmiştir. 3. Trigliseritlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Aynı miktardaki karbonhidrat ve proteinlere göre daha fazla enerji verirler. B) Yapılarında üç adet ester bağı bulunur. C) Yapılarında üç molekül gliserol bulunur. D) Doymuş veya doymamış olmasını, içerdikleri yağ asitlerinin özelliği belirler. E) Yapıya katılan yağ asitlerinin bir kısmı insan vücudunda sentezlenirken bir kısmı besin yoluyla alınır / YGS Bu grafiklere göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Çöl faresi su gereksinimlerinin büyük kısmını metabolizma sonucu açığa çıkan sudan karşılar. B) İnsan, su gereksinimlerinin çoğunu içilerek alınan sudan karşılar. C) Çöl faresi, su içmeksizin yaşamını sürdürebilmektedir. D) İnsanın idrarla su kaybı, çöl faresine kıyasla daha fazladır. E) Çöl faresi küçük vücutlu olduğu için vücut yüzeyinden kaybedilen su önemsizdir / AYT 4. Vücut sıcaklığı yükseldiğinde insan derisindeki ter bezlerinden sıvı salgılanarak vücut sıcaklığı düşürülmeye çalışılır. Vücut sıcaklığının düşürülmesinde, salgılanan sıvı içerisindeki suyun hangi özelliğinden yararlanılmaktadır? A) Suyun iyi bir çözücü madde olması B) Suyun özgül ısısının yüksek olması C) Suyun +4 C de en yoğun olması D) Su moleküllerinin adezyon yapması E) Su moleküllerinin yüzey gerilimi oluşturabilmesi 2015 / YGS Yapısal bir polisakkarit olan kitin ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Saf kitin yumuşak olmakla birlikte yapısına kalsiyum karbonat tuzunun katılmasıyla sertleşir. B) Eklem bacaklı canlıların dış iskeletinde bulunur. C) Diğer polisakkaritlerden farklı olarak yapısında azot bulunur. D) Birçok mantarın hücre duvarının yapısına katılır. E) Böceklerin hücre zarının sertliğini sağlar / LYS 5. Bazı böcek türlerinin su üzerinde yürüyebilmesi, suyun hangi özelliğine bağlanabilir? A) Öz ısısının yüksek olmasına B) Molekülleri arasındaki hidrojen bağların varlığına C) Hem katı hem sıvı hem de gaz hâlinde olabilmesine D) +4 C de en yoğun hâlde bulunmasına E) İyi bir çözücü olmasına E E C B B 2014 / LYS

16 HÜCRE YAPISI BÖLÜM 2 HÜCRE YAPISI KONUSUNUN ÖSYM SINAVLARINDAKİ SORU DAĞILIMI YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS TYT AYT

17 KONU Hücre Yapısı ve Hücre Zarından Madde Geçişi AKLINDA OLSUN Bütün prokaryot hücrelerde ribozom, sitoplazma, hücre zarı, hücre duvarı, nükleoid bulunurken bazı prokaryot hücrelerde; pilus, kapsül, plazmit, klorofil, mezozom ve kamçı bulunur. CANLILIĞIN TEMEL BİRİMİ HÜCRE Canlıların yapı ve görev birimi hücredir. Yapılan bilimsel çalışmalar sonucu günümüzdeki "Hücre Teorisi" geliştirilmiştir. Bu teoriye göre; 1. Hücre canlının yapı ve görev birimidir. 2. Tüm canlılar bir ya da daha çok hücreden oluşur. 3. Yeni hücreler önceki hücrelerin bölünmesi ile oluşur. 4. Hücrelerde kalıtım maddesi (DNA) bulunur. 5. Hücre içinde metabolik olaylar gerçekleşir. HÜCRENİN YAPISI Yapı ve gelişmişlik düzeyine göre ökaryot ve prokaryot olmak üzere 2 çeşit hücre vardır. Prokaryot Hücre Yapısı DNA molekülü çift zincirli, sarmal yapılı ve halkasaldır. Zarla çevrili değildir ve sitoplazmada serbest halde bulunur. Bu bölge nükleoit adını alır. Bazı prokaryatlarda plasmid adı verilen ikinci bir DNA bulunur ve antibiyotik direnci ile ilgili genleri taşır. Hücre zarından sonra hücre duvarı bulundururlar. Bazı prokaryotlarda ise hücre duvarından sonra kapsül yapısı bulunur. Sahip olduğu tek organel; protein sentezinin gerçekleştiği zarsız olan ribozomdur. Bazı prokaryot hücrelerde hücre zarının özelleşmesi ile oluşan mezozom bulunur ve oksijenli solunumu gerçekleştirir. Fotosentetik olan prokaryotlarda sitoplazmada klorofil bulunur. Bazı prokaryotlarda bulunan kamçı hareketi sağlar. Bazılarında ise pilus bulunur. Pilus hücrelerin birbirine ve bulunduğu ortama tutunmasını sağlar. Özellik Prokaryot Hücre Ökaryot Hücre AKLINDA OLSUN Prokaryot hücre yapısına sahip canlılar tek hücreli iken, ökaryot hücre yapısına sahip canlıların bazıları tek hücreli bazıları çok hücrelidir. DNA'nın bulunduğu yer Sitoplazmada dağınık Çekirdek içinde Çekirdek, çekirdekçik + Zarla çevrili organeller + Sitoplazma, DNA, RNA, ribozom, hücre zarı Örnek + Bakteriler, Arkeler + Protistler Mantarlar Bitkiler Hayvanlar ribozom kapsül hücre pilus çekirdek çekirdekçik koful lizozom sitoplazma mitokondri 70 Prokaryot Hücre nükleoid (DNA) endoplazmik retikulum Ökaryot Hücre Golgi kompleksi

18 Standart Sorular ve Çözümleri Prokaryot hücrelerin yapısal özellikleri dikkate alındığında aşağıda verilenlerden hangisi bütün prokaryotlarda kesinlikle bulunur? A) Mezozom B) Klorofil C) Plazmit D) Kapsül E) Hücre zarı Bütün prokaryotlarda hücre zarı bulunurken mezozom sadece O 2 li solunum yapanlarda bulunur. Klorofil fotosentetik olan prokaryotlarda bulunur. Plasmid ve kapsül yapıları da bazı prokaryotlarda bulunur. Yanıt E Hücre zarı ile ilgili aşağıda verilen özelliklerden hangisi yanlıştır? A) Hücrelerin bulundukları ortamdan ihtiyaç duydukları maddeleri almasını sağlar. B) Metabolik atıkların hücre dışına atılmasını sağlar. C) Hücreyi dağılmaktan korur. D) Hücrelerin kimyasalları tanımasını sağlar. E) Zar yapısındaki proteinlerin sayısı ve dağılımı bir hücreden diğerine değişmez. Hücre zarı hücre içi ve dışı arasında madde alışverişini sağlar. Hücrenin hormon gibi kimyasallara cevap vermesini sağlar. Hücreyi korur. Zar yapısındaki proteinlerin sayısı ve dağılımı hücreye özgüdür, bir hücreden diğerine değişir. Yanıt E Ökaryot hücreler prokaryot hücrelerden farklı olarak; I. mitokondride ATP sentezi II. ribozomda protein sentezi III. selüloz yapılı hücre duvarı bulundurma özelliklerinden hangilerine sahip olabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Ökaryot hücrelerde mitokondri bulunur ve oksidatif fosforilasyonu mitokondrilerinde gerçekleştirirler. Bazı ökaryot hücrelerde selüloz yapılı hücre duvarı bulunur. Prokaryotlarda hücre duvarı peptidoglikan yapılıdır. Bütün canlılar ribozomda protein sentezini gerçekleştirir. Yanıt C Hücre zarından madde alışverişi sırasında gerçekleşen pasif, aktif taşıma ve endositoz olaylarında; I. Porlardan geçebilen moleküllerin taşınması II. ATP enerjisinin harcanması III. Moleküllerin hücre içine alınması özelliklerinden hangileri ortak olarak gözlenir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Pasif ve aktif taşımada porlardan geçebilen moleküller taşınırken endositozda büyük moleküller taşınır. Aktif taşıma ve endositozda ATP harcanır, pasif taşımada harcanmaz. Her üç taşıma yönteminde moleküller hücre içine alınabilir. Yanıt C 76

19 ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri 9 Hücre teorisi ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Bütün canlılar bir ya da daha fazla hücreden oluşur. B) Hücreler canlının yapısal ve işlevsel birimidir. C) Hücreler bölünerek çoğalır. D) Hücreler sahip oldukları kalıtım maddesini çekirdeklerinde bulundurur. E) Tüm metabolik olaylar hücrede gerçekleşir. Prokaryot hücrede çekirdek bulunmaz. Kalıtım maddesi sitoplazmada bulunur. Yanıt D 11 A Sitoplazma B ATP C ADP Yukarıdaki şekil üç farklı molekülün hücre zarından taşınmasını göstermektedir. Buna göre, aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? A) A molekülü yağda çözünen bir moleküldür. B) B molekülünün taşınmasında hücre zarında yer alan kanal proteinleri görev alır. C) A ve B hücre zarından geçebilecek küçüklükte iken C molekülü polimer yapıda olabilir. D) C molekülünün taşınması sırasında taşıyıcı proteinler görev alır. E) A ve B moleküllerinin taşınmasında moleküllerin sahip olduğu kinetik enerji kullanılır. 10 II III A molekülü basit difüzyonla, B molekülü kolaylaştırılmış difüzyonla, C molekülü de aktif taşıma ile taşınır. Basit difüzyon ile yağda çözünen moleküller taşınır. B ve C moleküllerinin taşınmasında proteinler görev alır. Difüzyon kinetik enerji ile gerçekleşir. Her üç yöntemde taşınan moleküller hücre zarından geçebilecek küçüklüktedir. Yanıt C 78 I Yukarıdaki şekilde hücre zarında yer alan bazı yapılar numaralandırılmış olarak verilmiştir. Bu yapılarla ilgili olarak aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur? I II III A) Karbonhidrat Lipit Protein B) Karbonhidrat Protein Lipit C) Protein Lipit Karbonhidrat D) Protein Karbonhidrat Lipit E) Lipit Protein Karbonhidrat Verilen şekilde I- Protein, II- Fosfolipitleri III ise Karbonhidratları göstermektedir. Yanıt C 12 %5 %25 %30 Saf su Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi %5, %25, %30 glikoz derişimlerine sahip üç bağırsak parçası saf su dolu kaba yerleştiriliyor. Madde geçişleri tamamlandıktan sonra kabın içindeki derişim aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) %10 B) %15 C) %20 D) %30 E) %60 Difüzyon madde miktarları eşitlenene kadar devam eder. Toplam derişim %60 tır. Kap ve 3 farklı bağırsak ta %60 glikoz eşit olarak dağılacaktır. Bu değer de %15 e karşılık gelir. Yanıt B

20 Konu Pekiştirme Hücre çeşitleri ile ilgili olarak; I. Hücreler organik veya inorganik yapıda moleküllerden oluşur. II. Çok hücreli organizmalarda hücreler arası iş bölümü bulunur. III. Çok hücreli organizmalarda hücrelerin şekil ve büyüklükleri aynıdır. ifadelerinden hangileri doğru değildir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 2. Hücre zarından madde alışverişini sağlayan aktif ve pasif taşıma olaylarında I. Küçük moleküller taşınır. II. ATP harcanır. III. Moleküller hücre içinden dışına doğru taşınabilir. özelliklerinden hangileri ortak olarak görülebilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 4. Taşıma yönü Hücresel taşıma çeşitleri Hem hücre içine - hem hücre dışına Sadece hücre içine Sadece hücre dışına A + B + C + D + Yukarıdaki tabloda farklı hücresel taşıma çeşitleri ve bu çeşitlerin hücrede hangi yönde taşımayı gerçekleştirdiği verilmiştir. (+) verilen yönde taşımanın gerçekleştiğini, ( ) ise gerçekleşmediğini göstermektedir. Buna göre bu taşıma çeşitleri için aşağıdakilerden hangisi kesinlikle yanlıştır? A) A da moleküller fosfolipitler arasından taşınabilir. B) B de taşıyıcı proteinler görev alabilir. C) C de hücre yüzeyinde küçülme gözlenir. D) D de enzimler görev alır. E) A da organik moleküller taşınırken B de inorganik moleküller taşınır. 3. Hücre zarında yer alan porlar yardımı ile gerçekleşen madde alışverişleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Porlardan küçük moleküller büyüklere göre daha kolay geçer. B) Yağda çözünmeyen moleküller çözünen moleküllere göre daha zor geçer. C) Pozitif iyonlar negatif iyonlara göre porlardan daha kolay geçer. D) Nötr moleküller iyonlara göre porlardan daha kolay geçer. E) Nişasta, protein gibi polimerler porlardan geçemez. 5. Bir hücrede; I. ekzositoz ile boşaltım atıklarının hücre dışına atılması II. izotonik tuz çözeltisinden hücre içine tuz alınması III. glikoz derişimi yüksek olan bir ortamdan hücre içine glikoz alınması olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi hücrenin canlı olduğunu kanıtlamakta kullanılır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 80

21 ÜNİTE ÖZETİ Prokaryot Hücre Ökaryot Hücre Nükleik asitler sitoplazmada dağınık bulunur. Zarlı organelleri yoktur. Örnek: Bakteriler, Arkebakteriler ve mavi-yeşil algler Nükleik asitler çekirdekte bulunur. Zarlı organelleri vardır. Örnek: Protista, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar aleminde bulunan canlılar HÜCRENİN YAPISI VE HÜCRE ZARI Hücre Zarından Madde Geçişi Küçük moleküller için Büyük moleküller için HÜCRE TEORİSİ 1. Hücre canlıların yapı ve görev birimidir. 2. Tüm canlılar bir ya da daha çok hücreden oluşur. 3. Yeni hücreler önceki hücrelerin büyümesiyle oluşur. 4. Hücrelerde kalıtım maddesi DNA bulunur. 5. Hücrede metabolik olaylar gerçekleşir. TERİMLER Plazmoliz: Hücrenin su kaybederek küçülmesi Deplazmoliz: Hücrenin su alması Turgor: Hücrenin deplazmoliz sonucu şişmesi Hemoliz: Çeper taşımayan hücrelerin hipotonik ortamda aşırı su alarak patlaması Bitki hücreleri patlamaz. (Hücre duvarı engeller) Pasif Taşıma Çok aza doğru Enerji harcamaz. Yoğunluk eşitlenene kadar. a) Difüzyon Gazlar, yağda eriyen ve yağı eriten maddelerin çoktan aza geçişidir. b) Kolaylaştırılmış difüzyon: Suda çözünen monomerlerin protein kapıdan difüzyonudur. c) Osmoz: Suyun seçici geçirgen zardan difüzyonudur. E.K = OB TB Çözelti çeşitleri 1. Hipotonik: Hücreye göre çözünenin az, çözücünün fazla olduğu çözelti. 2. Hipertonik: Hücreye göre çözünenin çok, çözücünün az olduğu çözelti. 3. İzotonik: Eşit (hücre ile) Aktif taşıma Az çok Enerji harcanır. Sadece canlı hücreler yapar. Protein ve enzimler görev alır. Endositoz ATP harcanır. Büyük madde içeri alınır. Fagositoz: Katı alımı Pinositoz: Sıvı alımı Endositozda hücre yüzeyi azalır, ekzositozda artar. Ekzositoz ATP harcanır. Büyük madde dışarı atılır. HÜCRE ZARI Glikoz, fosfolipit ve proteinden oluşur. Akıcı mozaik, seçici geçirgendir. Hücreyi korur, şeklini verir madde geçişini düzenler, iletişimi sağlar. Yapısındaki glikolipit ve glikoproteinler hücreye antijenik özellik kazandırır. Hücreye alınacak moleküllerin tanınmasını sağlar. HÜCRE ZARINDAN GEÇİŞ KURALLARI 1. Küçük moleküller büyüklerden kolay geçer. 2. Yağda çözünenler çözünmeyen maddelerden kolay geçer. 3. Yağı çözen maddeler çözmeyenlerden kolay geçer. 4. Nötr maddeler ( ) iyonlardan onlarda (+) iyonlardan kolay geçer. HÜCRE DUVARI Bitkilerde selüloz, mantarlarda kitin, bakterilerde peptidoglikan duvar bulunur. Hücre duvarı geçirgendir. 100

22 ACEMİ TEST 1 1. Bütün canlı hücrelerde; I. Protein sentezi II. Hücre zarından madde alışverişi III. ATP sentezi IV. DNA sentezi olaylarından hangileri kesinlikle gerçekleşir? A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV 4. Prokaryot hücrelerin özellikleri dikkate alındığında aşağıda verilenlerden hangisi bütün prokaryotlarda kesinlikle bulunmaz? A) ATP sentaz enzimi B) Sitoplazma C) DNA D) Kapsül E) Hücre zarı 2. Çekirdek plazması içinde; I. kromatin iplik II. çekirdekçik III. protein IV. nükleotit yapılarından hangileri bulunur? A) Yalnız II B) I ve III C) I ve IV D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV 5. Aşağıda verilen olaylardan hangisi bitkisel bir hücrede osmotik basıncın artmasına neden olmaz? A) Protein sentezinin gerçekleşmesi B) Hücre içinde suda çözünen moleküllerin artışı C) İnorganik moleküllerden organik monomer eldesi D) Hücrenin dış ortama su vermesi E) Nişastanın hidrolizi ile glikoz elde edilmesi 6. Hücre içine alınan su miktarının zamana bağlı değişimi aşağıdaki grafikteki gibidir Aşağıda bazı organeller ve görevleri verilmiştir. X Golgi cisimciği a Glikoprotein sentezi Y Koful b Boşaltım maddelerinin depolanması Z Endoplazmik retikulum c Hücre içi iletimi sağlama d Kalsiyum depolama e Suyun boşaltımı Bu organeller ve görevleri ile ilgili yapılan aşağıdaki eşleşmelerden hangisi yanlıştır? A) X a B) Y e C) X d D) Z c E) Y b Zaman Bu değişime; I. OB > TB II. OB = TB III. OB < TB faktörlerinden hangisinin etkisi olduğu söylenemez? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I ve III

23 AMATÖR TEST 1 1. Aktif taşıma ve fagositoz olaylarında aşağıda verilen özelliklerden hangileri ortak olarak gözlenir? A) Madde taşınmasının hücre dışına doğru gerçekleşmesi B) Polimer moleküllerin taşınması C) Bitkisel hücrelerde gerçekleşmesi D) Enzimlerin görev alması E) Porlardan geçebilecek moleküllerin taşınması 4. - Porlardan geçebilecek moleküller taşınır. - Enzimler görev alır. - ATP kullanılır. Yukarıda özellikleri verilen hücresel taşıma yöntemi aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) Basit difüzyon B) Osmoz C) Kolaylaştırılmış difüzyon 2. D) Aktif taşıma E) Endositoz Aşağıda verilen hücrelerden hangisinde gerçekleşen olay osmotik basınç değişiminin yukarıdaki grafikteki gibi gerçekleşmesine neden olmaz? A) Nişasta sentezleyen bitki hücresi B) Saf suya bırakılan alg hücresi 5. X Y a C) Peptitleşme tepkimesini gerçekleştiren hayvan hücresi D) Glikozun glikojene dönüşümünü sağlayan mantar hücresi E) Işık enerjisini kullanarak glikoz sentezleyen bakteri hücresi b Sükroz %10 Sükroz %2 Seçici geçirgen zar Seçici geçirgen bir zarla ayrılan U borusuna farklı derişimlere sahip şeker çözeltisi yukarıdaki şekilde verildiği gibi konulmuştur. Bir süre beklendikten sonra; İncelediği hücrenin bitki ya da hayvana ait olduğunu belirlemek isteyen bir öğrenci; aşağıdakilerden hangisini gördüğünde incelediği hücrenin bitkisel olduğunu kesinlikle söyleyemez? A) Plastitlerin bulunması B) Oksijen üretebilmesi C) Seçici geçirgen hücre zarına sahip olması D) Cansız hücre çeperinin bulunması E) Kofulların büyük ya da fazla olması I. Sükroz molekülleri Y kolundan X koluna doğru hareket eder. II. Su molekülleri X kolundan Y koluna doğru hareket eder. III. Y kolundaki su seviyesi a yönünde değişir. IV. Her iki koldaki su seviyesinde değişiklik gözlenmez. olaylarından hangileri gerçekleşir? A) Yalnız I B) II ve III C) I ve IV D) I, II ve III E) I, II ve IV

24 UZMAN TEST 1 1. Hücre zarı akıcı mozaik zar modeline göre aşağıda verilen özelliklerden hangisine sahip değil- 4. A molekülü B molekülü dir? A) Proteinler lipit molekülleri arasına gömülü durumdadır. B) Zar yapısına katılan karbonhidratlar hücre zarının akışkanlığını sağlar. C) Zar yapısında bulunan proteinlerin bir kısmı yüzey bir kısmı da iç proteinler olarak görev yapar. D) Hücre zarında yer alan glikolipit ve glikoproteinler kimyasalların tanınmasında görev yapar. E) Zarda yer alan kanal proteinleri hücrelerin madde alışverişinde görev alır. 2. Bir hücrenin prokaryot yapılı olduğunu I. Glikoliz enzimlerinin sitoplazmasında bulunması II. Protein sentezinin ribozomda gerçekleşmesi III. ETS elemanlarının hücre zarında bulunması özelliklerinden hangilerine sahip olması kanıtlamaz? A) Yalniz I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 5. Sitoplazma Reseptörler Protein Sitoplazma Yukarıdaki şekillerde gösterilen taşıma yöntemleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) A molekülünün geçişinde zarda bulunan özel proteinler görev yapar. B) B molekülü çok bulunduğu yerden az bulunduğu yere doğru taşınır. C) B molekülünün taşınması sırasında hücre zarındaki taşıyıcı proteinler biçim değiştirirler. D) B molekülünün taşınması sırasında ATP harcanır. E) Hücre zarındaki taşıyıcı protein A molekülünün geçişi sırasında kanal oluşturur. A B Canlılarda gerçekleşen, I. İnorganik moleküllerden organik moleküllerin eldesi II. Organik monomerden polimer eldesi III. ATP sentezi IV. Defosforilasyon olaylarından hangileri mitokondri ve kloroplast organellerinde ortak olarak gerçekleşir? A) I ve III B) II ve III C) I, III ve IV D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV Bağırsak zar ile ayrılan U borusunun A koluna %20 lik maltoz çözeltisi, B koluna ise %5 lik glikoz çözeltisi konulmuştur. A koluna t anında amilaz enzimi ilave edilip bir süre beklenecek olursa, I. B kolundan A koluna su geçişi gerçekleşir. II. A kolunda maltoz miktarı t anından sonra azalır. III. A kolunda glikoza rastlanır. olaylarından hangileri gerçekleşir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

25 PROFESYONEL TEST 1 1. Bir hücrenin; I. yedek besin maddesi olarak glikojen depolaması II. üretilen salgının koful yardımı ile hücre dışına iletilmesi III. hücre zarında kolesterol bulundurması özelliklerinden hangilerine sahip olması bu hücrenin hayvan hücresi olduğunu kesinlikle kanıtlar? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 2. Aşağıdaki tablo A, B ve C hücrelerinde bulunan bazı yapı ve organelleri göstermektedir. Ribozom Mezozom Kloroplast A + + B + + C + Tabloya göre; 4. O 2 CO 2 ATP Glikoz X Y Bir bitkinin farklı iki dokusuna ait X ve Y hücrelerindeki madde değişimleri yukarıdaki grafikteki gibidir. Buna göre X ve Y hücreleri ile ilgili olarak; I. X hücresinde glikoz moleküllerinden nişasta sentezlenir. II. Y hücresi ışık varlığında besin sentezini gerçekleştirebilir. III. X ve Y hücrelerinde; grafiklerdeki değişimi gösteren organellerin genetik bilgileri çekirdek DNA sından farklıdır. ifadelerinden hangileri kesinlikle söylenebilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 130 I. C heterotrof beslenen prokaryot yapılı bir hücredir. II. B ışık enerjisini kullanarak ototrof olarak beslenen ökaryot bir hücredir. III. A heterotrof olarak beslenen prokaryot yapılı bir hücredir. ifadelerinden hangisi kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 3. I. Paramesyumun yaşadığı ortamdan O 2 alması II. Hipotonik ortama yerleşen hücrenin su alarak şişmesi III. Akyuvarın bakteriyi hücre içine alarak sindirmesi olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi sırasında hücrenin ATP sentezini gerçekleştirmesine ihtiyacı yoktur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 5. Aşağıda bazı organeller ve görevleri verilmiştir. X- Organik monomer sentezini gerçekleştirme Y- Glikoprotein sentezini gerçekleştirme Z- Yaşlanmış organelleri parçalama T- Oksidatif fosforilasyonu gerçekleştirme Bu organellerle ilgili I. X ve Z organellerinin faaliyeti sonucu hücrenin osmotik basıncı artar. II. Y organelinin görevini yapamaması durumunda ağız kuruluğu gözlenebilir. III. T organeli ortam ph ını etkilemez. IV. X, Y ve T organellerinde dehidrasyon tepkimeleri gerçekleşebilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve III B) I ve IV C) II ve III D) I, II ve IV E) I, III ve IV

26 ÖSYM den SEÇMELER 1. Bir grup öğrenci proje çalışması kapsamında Işığın, patates bitkisinin filizlenmesi üzerinde olumlu etkisi vardır. görüşünü ileri sürerek araştırmaya başlıyor. Öğrencilerin bu amaçla yaptığı çalışmaların aşamaları aşağıda verilmiştir. 10 adet patates alınarak her biri uzunlamasına ikiye kesilmiştir. Her bir patates parçasının üzerindeki göz bölgeleri sayılıp kaydedilmiştir. Her bir patates parçasının alt kısmı, ıslatılmış kağıt havlulara sarılmış ve kesik kısımları üste gelecek şekilde şeffaf naylon torbalara yerleştirilmiştir. Naylon torbaların ağızları kapatılarak üzerlerine toplu iğneyle eşit sayıda delik açılmıştır. Bu şekilde hazırlanan patateslerden yarısı ışık alan yarısı da karanlık ortama konulup diğer koşullar özdeş tutulmuştur. Öğrenciler bir hafta sonra naylon torbaların ağızlarını açarak her bir patates parçasının üzerindeki filizleri sayarak kaydetmişlerdir. Bu çalışmayı üç kez tekrarlamışlardır. Bulgularına göre ışığın, filizlenmeyi olumlu yönde etkilediğini kaydetmişlerdir. Öğrencilerin bu proje çalışmasında aşağıdakilerin hangisi yer almaz? A) Kontrollü deney yapma B) Gözlem yapma C) Teori oluşturma D) Çıkarım yapma E) Hipotez oluşturma 2018 / TYT 3. Aşağıdaki şekilde hücre zarında gerçekleşen iki farklı taşıma olayı gösterilmiştir. Bu taşıma olaylarıyla ilgili, I. Madde geçişleri derişim farkına göre kendiliğinden gerçekleşir. II. Zar proteinleri işlev görür. III. Hücre tarafından enerji harcanarak gerçekleşir. ifadelerinden hangilerinin her iki taşıma şekli için ortak olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 2018 / TYT 4. Bir hücrenin bakteri, mantar veya bitki hücresi olduğuna karar vermede aşağıdakilerden hangisinin kullanılması yeterlidir? A) Hücre duvarının kimyasal içeriğinin saptanması 2. Ökaryotik bir hücrede aşağıdaki metabolik olaylardan hangisi zarla kuşatılmış bir organel içerisinde gerçekleşmez? B) Ribozomun varlığının saptanması C) Endoplazmik retikulumun varlığının saptanması D) Golgi cisimciğinin varlığının saptanması 134 A) Glikoliz B) Krebs döngüsü C) Fotosentez D) mrna sentezi E) Hücre içi sindirim 2018 / AYT E) Çekirdeğin varlığının saptanması C A B A 2017 / YGS

27 Canlılar Dünyası BÖLÜM 3 CANLILAR DÜNYASI KONUSUNUN ÖSYM SINAVLARINDAKİ SORU DAĞILIMI YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS YGS LYS TYT AYT

28 KONU Canlıların Sınıflandırılması, Bakteriler ve Arkeler AKLINDA OLSUN Bilimsel verilere göre dünya üzerinde 8,7 milyon canlı türü olduğu varsayılmaktadır. Canlıların benzerlik ve farklılıklarına göre akrabalık ilişkilerine dayalı gruplandırılmasına sınıflandırma denir. Sınıflandırma kriterlerini belirleyen bilim dalına da taksonomi denir. Sınıflandırmanın Amacı; 1. Doğayı daha kolay anlaşılır hâle getirmek. 2. Kargaşayı engelleyecek bilim insanları arasında ortak bir dil birliği sağlamak. 3. Canlı türlerini birbirinden ayırabilecek düzenli bir sistematik oluşturmak. 4. Sınıf arasında elde edilen bilgileri o gruptaki tüm bireyler için geçerli sayarak zaman kaybını azaltmak. 5. Aynı canlı üzerinde tekrar tekrar çalışılmasını önlemek. 6. Daha önce yaşamış türler ile günümüzdeki türleri karşılaştırmak ve ilişkilerini belirlemek. 7. Biyolojik çeşitlilik ve dünyadaki dağılımını anlamak. 8. Canlıların ekolojik ve ekonomik önemini belirlemek. Canlıların Sınıflandırılmasında Kullanılan Ölçüt, Yaklaşım ve Modeller Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan 2 çeşit sınıflandırma var; 1. Yapay (Ampirik) Sınıflandırma Aristo tarafından başlatılan, canlıların dış görünüşleri, organların benzerliği ve yaşadıkları ortama göre yapılmış sınıflandırmadır. Bu sınıflandırmada kökenleri farklı olsa da görevleri aynı olan analog organlar kullanılmıştır. Analog organlar görevi benzer ama yapısı ve kökeni farklı organlardır. Sinek kanadı ve kuş kanadı analog organ örneğidir. 2. Doğal (Filogenetik) Sınıflandırma DNA ve protein benzerlikleri Embriyonik gelişim evreleri Kimyasal benzerlikleri Hücresel yapı ve benzerlikleri Anatomik ve fizyolojik benzerlikleri Vücut simetri benzerlikleri Homolog organlara bakılarak yapılan sınıflandırmadır. 136 Homolog organların yapı ve kökenleri ortak iken görevleri aynı ya da farklı olabilir. Balinanın ön yüzgeci ve yarasanın kanadı homolog organ örneğidir.

29 Standart Sorular ve Çözümleri Sınıflandırma birimlerinde, alemden türe doğru gidildikçe homolog organ sayısı artar. Bu yüzden soru kökünde verilen grafikteki sınıflandırma birimleri; I; alem, II; şube, III; sınıf, IV; familya, V; takım, VI; cins, ve VII; tür şeklindedir. Türden aleme doğru gidildikçe, protein benzerliği azalırken, birey sayısı artar. YANIT A I II III IV V VI VII Yukarıdaki grafikte sınıflandırma birimlerinde bulunan homolog organ sayıları verilmiştir. Buna göre sınıflandırma birimlerindeki canlıların protein benzerliği (A) ve birey sayılarına (B) ait grafik aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A B A) B) I II III IV V VI VII I II III IV V VI VII I. Analog organlar II. Yaşam alanı III. Embriyolojik benzerlik I II III IV V VI VII I II III IV V VI VII IV. Davranış benzerliği C) gibi faktörlerden hangilerini Linne filogenetik sınıflandırmada dikkate almamıştır? D) I II III IV V VI VII I II III IV V VI VII A) Yalnız I B) Yalnız II C) III ve IV D) I ve II E) I, III ve IV Filogenetik sınıflandırmada canlıların homolog organ E) I II III IV V VI VII I II III IV V VI VII benzerliği, evrimsel geçmişleri, embriyolojik benzerlikler ve davranış benzerlikleri dikkate alınır. Canlıların yaşam alanları, kromozom sayıları, analog organ benzerlikleri filogenetik sınıflandırmada kullanılan I II III IV V VI VII I II III IV V VI VII kriterlerden değildir. YANIT D 142

30 ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri Linne yaptığı filogenetik sınıflandırmada canlılarla ilgili; I. yaşadığı ortam II. kromozom sayısı III. enzim yapısı IV. homolog organ sayısı gibi özelliklerden hangilerini dikkate almıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) III ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV Filogenetik sınıflandırmada; canlıların protein ve enzim benzerliği (biyokimyasal benzerlik), homolog organlar, embriyolojik benzerlik, evrimsel geçmiş, davranış benzerliği gibi özellikler kullanılırken, canlıların yaşadığı ortam, kromozom sayısı gibi özellikle kullanılamaz. 8 YANIT C Çeşitli canlıların ikili adlandırma sistemine göre isimleri aşağıda verilmiştir. I. Homo sapiens II. Pinus nigra III. Pinus alba IV. Morus alba Buna göre yukarıda verilen canlılara ait kaç çeşit tür (A) ve cins (B) bulunur? A B A) 4 4 B) 2 2 C) 3 4 D) 4 3 E) 1 4 İkili adlandırma sisteminde iki kelime tür adını verirken, birinci kelime cins adını ifade eder. Bu yüzden soruda verilen canlılar dört farklı türdür. Pinus nigra ve Pinus alba aynı cins olduğu için üç farklı cins bulunur. YANIT D 9 Aşağıda verilen özelliklerden hangisi bakteri ve arkebakteri alemlerinin ortak özelliğidir? A) Ekstrem koşullarda yaşayabilme B) Oksijensiz ortamda metan gazı üretebilme C) Mitokondride oksidatif fosforilasyon ile ATP sentezleme D) Peptidoglikan hücre çeperine sahip olma E) Nükleik asitlerini sitoplazmada bulundurma Arkebakteriler, bakterilerden farklı olarak daha ekstrem koşullarda yaşayabilmektedir. Metanojen arkebakteriler oksijensiz ortamda metan gazı üretirler. Peptidoglikan hücre çeperi bakterilerde bulunurken, arke bakterilerde bulunmaz. Bakteri ve arkebakteriler prokaryot yapılı oldukları için mitokondriye sahip değildirler ama iki alemin üyeleri de nükleik asitlerini sitoplazmada bulundururlar. YANIT E 10 Bakterilerde gözlenen, I. mutasyon geçirme II. mitoz bölüme ile üreme III. genetik bilgiyi sitoplazmada bulundurma IV. plazmit aktarımı gibi özelliklerden hangileri aynı genetik yapıda bakteri oluşumuna olanak sağlar? A) Yalnız I B) Yalnız II C) III ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV Bakterilerde farklı genetik bilgi oluşumunu mutasyon, konjugasyon, transformasyon ve transdüksiyon olayları sağlar. Konjugasyonda bir bakteriden diğerine plazmit aktarımı olur. Transformasyonda, bakteri özütten başka tür bakteriye ait genleri alarak genetik bilgisini değiştirir. Genetik bilgiyi sitoplazmasında bulundurma, bakterinin prokaryot hücre yapısından kaynaklanır ve bu durum aynı yada farklı genetik bilgiye sahip bakteri oluşumunu sağlamaz. Mitoz bölünme ile eşeysiz üreme bakterilerde genetik bilginin değişmeden aynı kalmasına neden olur. YANIT B

31 Konu Pekiştirme Canlılara ait; I. insanın kolu ve balinanın ön yüzgeçi II. yarasanın kanadı ve arının kanadı III. köpeğin ön ayağı ve kuşun ayağı IV. yunusun ön yüzgeci ve balığın ön yüzgeci organlarından hangileri analogdur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) III ve IV D) II, III ve IV E) I, II ve IV 4. X ve Y canlılarının takımları aynı olduğu bilindiğine göre bu canlıların, I. tür II. familya III. sınıf IV. şube sınıflandırma birimlerinden hangileri kesinlikle aynıdır? A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III D) I ve II E) III ve IV 2. Aşağıdaki şekilde bir bakteri hücresine ait bazı yapılar numaralı şekilde verilmiştir. IV I III V 5. Aşağıda verilen tabloda sınıflandırma birimlerinde bulunan canlıların sahip olduğu homolog organ sayıları verilmiştir. Canlı çeşitleri Homolog organ sayısı X ve Y 15 Z ve T 1 Z ve K 20 X ve T 25 Tablodaki bilgilere göre canlı çeşitleri ile ilgili; II Şekilde numaralı verilen yapılardan hangisi peptidoglikan yapılıdır? A) I B) II C) III D) IV E) V I. X,Y ve T canlıların türü aynıdır. II. T ve Z canlıları uzak akrabadır. III. X ve T canlıları arasındaki doku naklinin başarı oranı en yüksektir. IV. Z ve K canlıların familyası aynıdır. yorumlardan hangileri kesinlikle doğrudur? Filogenetik sınıflandırmada şubeden türe doğru gidildikçe; I. homolog organ sayısı II. analog organ sayısı III. birey sayısı IV. protein benzerliği miktarı gibi niceliklerden hangileri azalır? A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV A) Yalnız III B) Yalnız IV C) II ve III D) I, II ve III E) I, III ve IV 6. Bakteriler sahip olduğu, I. genetik bilgisi II. hücre zar yapısı III. hücre duvarı yapısı IV. hücre yapısı gibi özelliklerden hangileri bakımından arkebakterilerden farklı değildir? A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III D) I, II ve III E) I, III ve IV