T.C. BARTIN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORMAN ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ORMAN ÜRÜNLERİ KİMYASI VE TEKNOLOJİSİ BİLİM DALI

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "T.C. BARTIN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORMAN ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ORMAN ÜRÜNLERİ KİMYASI VE TEKNOLOJİSİ BİLİM DALI"

Transkript

1 T.C. BARTIN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORMAN ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ORMAN ÜRÜNLERİ KİMYASI VE TEKNOLOJİSİ BİLİM DALI BİRİNCİL LİFLERE ATIK KAĞIT LİFİ VE KURU SAĞLAMLIK MADDESİ İLAVESİNİN KAĞIDIN ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN Şdumn ERENTÜRK DANIŞMAN Yrd. Doç. Dr. Sezgin Kory GÜLSOY BARTIN-2014

2 ii

3 BEYANNAME Brtın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tez yzım kılvuzun göre, Yrd. Doç. Dr. Sezgin Kory GÜLSOY dnışmnlığınd hzırlmış olduğum BİRİNCİL LİFLERE ATIK KAĞIT LİFİ VE KURU SAĞLAMLIK MADDESİ İLAVESİNİN KAĞIDIN ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ dlı Yüksek lisns tezimin bilimsel etik değerlere ve kurllr uygun, özgün bir çlışm olduğunu, ksinin tespit edilmesi hlinde her türlü ysl yptırımı kbul edeceğimi beyn ederim. 18 / 08 / 2014 Şdumn ERENTÜRK iii

4 ÖN SÖZ Tez dnışmnlığımı üstlenerek rştırm konusunun seçimi ve yürütülmesi sırsınd, değerli bilimsel uyrı ve önerilerinden yrrlndığım syın hocm Yrd. Doç. Dr. Sezgin Kory GÜLSOY teşekkür etmeyi bir borç bilirim. Tez svunmmd jüri üyesi olm nezketini gösteren syın hoclrım Prof.Dr. Bhttin GÜRBOY ve Yrd. Doç. Dr. Ayhn GENÇER e, lbortuvr çlışmlrımd hiçbir zmn bilgi ve deneyimlerini esirgemeyen değerli hocm Doç. Dr. Ayben KILIÇ PEKGÖZLÜ ye teşekkür etmeyi bir borç bilirim. Hmmdde ve ktyonik nişst temininde yrdımlrını esirgemeyen OYKA Kğıt Amblj Snyi ve Tic. A.Ş. İşletme Müdürü Gülşen CURA hnımefendiye, Lbortuvr Teknisyeni Mustf KÜLAH beyefendiye ve tüm lbortuvr çlışnlrın, luredur temininde yrdımlrını esirgemeyen Hlklı Kğıt Krton Sn. ve Tic. A.Ş. ye teşekkür ederim. Tüm öğrenim hytım boyunc benden mddi ve mnevi desteklerini esirgemeyen ileme, tez yzım şmsınd yrdım ve desteğini esirgemeyen eşim Cüneyt ERENTÜRK e ve lbortuvr çlışmlrımd yrdımlrını esirgemeyen sevgili rkdşlrım Hüly GÜL, Esr GÜNER, Süleymn KUŞTAŞ ve Ufuk ÖZGÜL e sonsuz şükrnlrımı sunrım. Şdumn ERENTÜRK iv

5 ÖZET Yüksek Lisns Tezi BİRİNCİL LİFLERE ATIK KAĞIT LİFİ VE KURU SAĞLAMLIK MADDESİ İLAVESİNİN KAĞIDIN ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ Şdumn ERENTÜRK Brtın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ormn Endüstri Mühendisliği Anbilim Dlı Ormn Ürünleri Kimysı ve Teknolojisi Bilim Dlı Tez Dnışmnı: Yrd. Doç. Dr. Sezgin Kory GÜLSOY Brtın-2014, Syf: xvi+100 Bu çlışmd, birincil (krışık çm) liflerin süspnsiyonun %10, %20, %30, %40 ve %50 ornlrınd tık kğıt lifi ilve edilerek elde edilen krft liner kğıtlrının sğlmlık ve optik özellikleri üzerine tık lif ilvesinin etkisinin belirlenmesi mçlnmıştır. Ayrıc, frklı ornlrd tık kğıt lifi içeren ve tık kğıt lifi içermeyen (kontrol) lif süspnsiyonlrın yrı yrı %0,75 ktyonik nişst (KN) ve %0,75 luredur ilve edilerek elde edilen kğıtlrın özellikleri üzerine kuru sğlmlık mddesi türünün etkileri belirlenmiştir. İlve olrk, birincil ve tık kğıt liflerinin boyutlrı ve viskoziteleri tespit edilmiştir. Krışık çm krft hmurunun viskozitesinin tık kğıt hmuru viskozitesinden dh yüksek olduğu tespit edilmiştir. Diğer trftn, birincil liflerin tık kğıt liflerinden dh uzun olduğu görülmüştür. Krışık çm krft ve tık kğıt hmuru krışım ornlrının belirli ornlrd değiştirilmesi ile elde edilen deneme kğıtlrının kopm indisi, uzm, TEA, ptlm indisi ve hcimlilik değerlerinin tık kğıt lifi ilve ornının rtmsıyl zldığı belirlenmiştir. Yırtılm indisi v

6 ve prlklık değerlerinin tık kğıt lifi ilve ornının rtmsıyl rttığı görülmüştür. Opklık değerinin ise homojen bir rtış vey zlış göstermediği tespit edilmiştir. Kğıtlrın kopm indisi, uzm, TEA, ptlm indisi ve prlklık değerleri üzerinde KN nin luredurdn dh etkili olduğu görülmüştür. Yırtılm indisi, hcimlilik değerleri ve opklık değeri üzerinde ise luredurun KN dn dh etkili olduğu tespit edilmiştir. Sonuç olrk, lif süspnsiyonun KN ve luredur gibi kuru sğlmlık mddesi ilve edilerek kontrol kğıt örnekleri ile ynı direnç özelliklerine ship kğıtlr dh fzl tık kğıt lifi ktılrk elde edilebilir. Anhtr Kelimeler Atık kğıt lifi, birincil lif, KN, luredur, kğıt özellikleri, krft liner Bilim Kodu vi

7 ABSTRACT M. Sc. Thesis THE EFFECT OF RECYCLED FIBER AND DRY STRENGTH AGENT ADDITION ON PAPER PROPERTIES Şdumn ERENTÜRK Brtın University Grdute School of Applied Sciences Forest Industry Engineering Deprtment of Forest Products Chemistry nd Technology Thesis Advisor: Assist. Prof. Dr. Sezgin Kory GÜLSOY Brtın-2014, Pp: xvi+100 In this study, the effect of 10%, 20%, 30%, 40% nd 50% recycled fiber ddition to suspension of virgin (mixed pine) fibers on strength nd opticl properties of krft liner hndsheets were to investigted. Also, 0.75% ctionic strch (CS) nd 0.75% luredur sepertely dded recycled fiber contining in different rtios nd recycled fiber-free fiber suspensions. Thus, effects of dry strength gent type on hndsheet properties were determined. In ddition, of fiber dimension nd viscosity of virgin krft nd recycled pulps were determined. Viscosity of virgin krft pulp ws found to be higher thn those of recycled pulp. On the other hnd, fiber length of virgin pulp ws longer thn tht of recycled pulp. The tensile index, stretch, TEA, burst index nd bulk vlues of hndsheets were decresed with incresing rtio of recyled fiber ddition. On the contrry, ter index nd brightness of hndsheets were incresed with incresing rtio of recyled fiber ddition. The occurring chnges in hndsheet opcity with incresing recycled fiber ddition were not liner. vii

8 CS ddition to fiber suspension were more efficient thn luredur ddition with regrd to tensile index, stretch, TEA, burst index nd brightness of hndsheets. On the contrry, the effect of luredur ddition on ter index nd opcity ws more pronounced compred to CS ddition. Consequently, the ppers in the sme strength properies compred to control ppers nd more recycled fiber contining cn be obtined by dding dry strength dditives such s CS nd luredur to fiber suspension. Key Words Recycled fiber, virgin fiber, CS, luredur, hndsheet properties, krft liner Science Code: viii

9 İÇİNDEKİLER Syf KABUL VE ONAY...Ht! Yer işreti tnımlnmmış. BEYANNAME...iii ÖN SÖZ...iv ÖZET...v ABSTRACT...vii İÇİNDEKİLER...ix ŞEKİLLER DİZİNİ...xii TABLOLAR DİZİNİ...xiv SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ...xv BÖLÜM 1 GİRİŞ Genel Bilgiler Odunun Kimysl Ypısı Selüloz Hemiselülozlr Lignin Ekstrktif Mddeler Kğıt Hmuru Üretim Yöntemleri Krft Kğıt Üretimi Kğıt Üretiminde Kullnıln Hmmddeler Atık Kğıt Atık Kğıtlrın Sınıflndırılmsı Kğıt Üretiminde Liflerde Meydn Gelen Değişmeler ve Bu Değişimlerin Kğıt Özellikleri Üzerine Etkileri Geri Dönüşümü Etkileyen Fktörler Geri Dönüştürülmüş Liflerin Direnç Özelliklerini Arttırm Teknikleri Birincil Liflere Geri Dönüşüm Lif İlvesi Düny Kğıt-Krton Üretim ve Tüketimi ix

10 1.2.7 Türkiye de Kğıt Üretim ve Tüketimi Türkiye de ve Düny d Atık Kğıt Kullnımı ve Geri Kznımı Syf Atık Kğıdın Geri Dönüşümünün Fydlrı Oluklu Mukvv Oluklu Mukvv Üretiminde Kullnıln Kâğıtlr Krft Liner Test Liner NSSC Schrenz Geri Kznılmış Kâğıt (Recycled Pper) Smn Fluting Kuru Sğlmlık Mddeleri Ktyonik Nişst (KN) Luredur Çlışmnın Amcı BÖLÜM 2 MATERYAL VE YÖNTEM Mteryl Yöntem Kğıt Hmurund Ypıln Anlizler Lif Morfolojisine Ait Ölçme Yöntemleri Ktyonik Nişst ve Luredur Çözeltisinin Hzırlnmsı ve Lif Süspnsiyonun İlvesi Deneme Kğıtlrının Elde Edilmesi ve Kğıtlrın Sğlmlık ve Optik Testleri Verilerin Değerlendirilmesi BÖLÜM 3 BULGULAR VE İRDELEME Lif Morfolojisine Ait Bulgulr Hmurlrın Viskoziteleri Deneme Kğıtlrının Sğlmlık ve Optik Özellikleri Kopm indisi x

11 3.3.2 Uzm TEA Syf Yırtılm İndisi Ptlm İndisi Hcimlilik Prlklık Opklık BÖLÜM 4 SONUÇ VE ÖNERİLER...83 KAYNAKLAR...87 ÖZGEÇMİŞ xi

12 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil Syf No No 1. Odun dokusunun ypısı Selüloz molekülünün kimysl ypısı Ligninin romtik ypı birimleri Kurum etkisi sonucu bireysel lif boyutlrındki değişim Dövme ve kurum etkisiyle lif şekillerindeki değişim Selüloz mikrofibrillerinin kurum etkisiyle ypısının değişimi Düny kğıt ve krton üretiminin yıllr göre değişimi Çeşitli ülkelerde toplm kğıt ve krton tüketimi yıllrı rsı Düny kğıt geri dönüşüm ornlrı Geri kznılmış kğıt kullnımı ve kğıt üretiminin yıllrı rsınd Düny dki gelişimi Oluklu mukvv Oluklu mukvvnın liner tbksı Fluting kğıdı Amiloz Amilopektin Luredur Ktyonik nişst Kontrol, KN ve lurdur ilvesi ile kğıtlrın kopm indisi değerleri rsındki ilişki Hmur krışım ornı ve KN vey luredur ilvesinin kğıtlrın kopm indisi değerleri üzerine etkileri Kontrol, KN ve lurdur ilvesi ile kğıtlrın uzm değerleri rsındki ilişki Hmur krışım ornı ve KN vey luredur ilvesinin kğıtlrın uzm değerleri üzerine etkileri Kontrol, KN ve lurdur ilvesi ile kğıtlrın TEA değerleri rsındki ilişki Hmur krışım ornı ve KN vey luredur ilvesinin kğıtlrın TEA değerleri üzerine etkileri Kontrol, KN ve lurdur ilvesi ile kğıtlrın yırtılm indisi değerleri rsındki ilişki Hmur krışım ornı ve KN vey luredur ilvesinin kğıtlrın yırtılm indisi değerleri üzerine etkileri...71 xii

13 Şekil Syf No No 26. Kontrol, KN ve lurdur ilvesi ile kğıtlrın ptlm indisi değerleri rsındki ilişki Hmur krışım ornı ve KN vey luredur ilvesinin kğıtlrın ptlm indisi değerleri üzerine etkileri Kontrol, KN ve lurdur ilvesi ile kğıtlrın hcimlilik değerleri rsındki ilişki Hmur krışım ornı ve KN vey luredur ilvesinin kğıtlrın hcimlilik değerleri üzerine etkileri Kontrol, KN ve lurdur ilvesi ile kğıtlrın prlklık değerleri rsındki ilişki Hmur krışım ornı ve KN vey luredur ilvesinin kğıtlrın prlklık değerleri üzerine etkileri Kontrol, KN ve lurdur ilvesi ile kğıtlrın opklık değerleri rsındki ilişki Hmur krışım ornı ve KN vey luredur ilvesinin kğıtlrın opklık değerleri üzerine etkileri...82 xiii

14 TABLOLAR DİZİNİ Tblo Syf No No 1. Geri dönüşümü ypılck kğıt sınıflrı Geri dönüşüm işlem ekipmnlrının selüloz lifleri üzerine etkisi Çeşitli ülkelerin kişi bşın düşen kğıt tüketimi Türkiye deki tık kğıt kullnımı ve geri kznım ornlrı Türkiye nin kğıt mblj tıklrının geri kznım ornı hedefleri Çlışmd kullnıln kğıtlrın lif krışım ornlrı ve KN ve luredur ilve metotlrı Krışık çm hmuru ve tık kğıt hmurunun lif özellikleri Krışık çm hmuru ve tık kğıt hmurunun viskoziteleri Atık kğıt lif ornının deneme kğıtlrının özellikleri üzerine etkisi Atık kğıt lif ornının ve kuru sğlmlık mddesi ilvesinin deneme kğıtlrının özellikleri üzerine etkisi Kuru sğlmlık mddesi ilvesinin deneme kğıtlrının özellikleri üzerine etkisi Frklı tık lif ornlrın ship kğıtlrın kopm indisinde KN vey luredur ilvesiyle meydn gelen % değişim Frklı tık lif ornlrın ship kğıtlrın uzm değerlerinde KN vey luredur ilvesiyle meydn gelen % değişim Frklı tık lif ornlrın ship kğıtlrın TEA değerlerinde KN vey luredur ilvesiyle meydn gelen % değişim Frklı tık lif ornlrın ship kğıtlrın yırtılm indisinde KN vey luredur ilvesiyle meydn gelen % değişim Frklı tık lif ornlrın ship kğıtlrın ptlm indisinde KN vey luredur ilvesiyle meydn gelen % değişim Frklı tık lif ornlrın ship kğıtlrın hcimlilik değerlerinde KN vey luredur ilvesiyle meydn gelen % değişim Frklı tık lif ornlrın ship kğıtlrın prlklık değerlerinde KN vey luredur ilvesiyle meydn gelen % değişim Frklı tık lif ornlrın ship kğıtlrın opklık değerlerinde KN vey luredur ilvesiyle meydn gelen % değişim...82 xiv

15 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ α β : Alf : Bet KISALTMALAR AQ A A10 A20 A30 A40 A50 B B10 B20 B30 B40 B50 C C10 C20 C30 C40 C50 CTMP DP ISO KN NSSC OCC SEKA SCAN : Antrkinon : %100 krışık çm hmuru : %90 krışık çm hmuru-%10 tık kğıt hmuru : %80 krışık çm hmuru-%20 tık kğıt hmuru : %70 krışık çm hmuru-%30 tık kğıt hmuru : %60 krışık çm hmuru-%40 tık kğıt hmuru : %50 krışık çm hmuru-%50 tık kğıt hmuru : %100 krışık çm hmuru-%0,75 KN : %90 krışık çm hmuru-%10 tık kğıt hmuru-%0,75 KN : %80 krışık çm hmuru-%20 tık kğıt hmuru-%0,75 KN : %70 krışık çm hmuru-%30 tık kğıt hmuru-%0,75 KN : %60 krışık çm hmuru-%40 tık kğıt hmuru-%0,75 KN : %50 krışık çm hmuru-%50 tık kğıt hmuru-%0,75 KN : %100 krışık çm hmuru-%0,75 luredur : %90 krışık çm hmuru-%10 tık kğıt hmuru-%0,75 luredur : %80 krışık çm hmuru-%20 tık kğıt hmuru-%0,75 luredur : %70 krışık çm hmuru-%30 tık kğıt hmuru-%0,75 luredur : %60 krışık çm hmuru-%40 tık kğıt hmuru-%0,75 luredur : %50 krışık çm hmuru-%50 tık kğıt hmuru-%0,75 luredur : Chemithermomechnicl Pulp : Degree of Polimeriztion : Interntionl Stndrt Orgniztion : Ktyonik Nişst : Neutrl Sulfite Semi Chemicl : Old Corrugted Continer : Türkiye Selüloz ve Kğıt Fbriklrı A.Ş. : Scndinvin Pulp, Pper nd Bord Testing Committe xv

16 SPSS SR TAPPI TMP : Sttisticl Pckge for Socil Sciences : Schopper Riegler : Technicl Assocition of the Pulp nd Pper Industry : Thermomechnicl Pulp xvi

17 BÖLÜM 1 GİRİŞ Kğıt, bitkisel liflerin özel letlerle dövülmesi sonucu liflerin keçeleşmesi, sçklnmsı, su emerek şişmesi ve meknik etkiler sonucu kesilmesinden sonr elek üzerinde oluşturuln sfihnın kurutulmsıyl hidrojen bğlrının oluşumu sonucu belirli bir sğlmlık kznn düzgün sfihdır (Eroğlu, 1990). Kğıt ve kğıt hmuru endüstrisi düny genelindeki en geniş snyi kollrındn biridir. Bu snyide Kuzey Amerik, Kuzey Avrup ve Doğu Asy ülkeleri hkimdir. Ayrıc Ltin Amerik ve Avusturly d önemli kğıt ve kğıt hmuru endüstrisine shiptir. Önümüzdeki birkç yıl içinde, Çin ve Hindistn ın endüstrinin büyümesinde nhtr ülkeler olcğı beklenmektedir (Bjpi, 2014). Günlük yşntımızd kğıt çok önemli bir yer tutmktdır. Okuduğumuz gzete ve dergiler, yzdığımız mektuplr, okullrd kullnıln defter ve kitplr, stın ldığımız tüketim mllrının mbljı, çocuk bezleri, kğıt mendiller ve diğer temizlik kğıtlrı, kullndığımız pr ve okuduğumuz kitplr vs. hep kğıttn ypılmıştır (Eroğlu ve Ust, 2004). Bugün çeşitli kullnm mçlrın göre çok çeşitli kğıtlr üretilmektedir. Kğıdın önemli özelliklerinden birisi de m 2 ğırlığı, yni grmjıdır. Bun göre üç çeşit lifsel ürüne yrılbilir;. Kğıt g/m 2 b. Krton g/m 2 c. Mukvv g/m 2 Uluslrrsı isttistiklerde ise kğıt ve krtonlr kullnm mçlrın göre iki n grub yrılır. Bunlr;. Kültürel kğıt ve krtonlr b. Endüstriyel kğıt ve krtonlr 1

18 Gzete, dergi, kitp, yzı kğıdı gibi kültürel kğıt ve krtonlr yzı ve bskıy uygun olmlıdır. Endüstriyel kğıtlr ise mblj, kutu imli, temizlik kğıtlrı, fotoğrf kğıdı, elektriksel izolsyon kğıtlrı vs. gibi ticri yşmd kullnıln kğıt ve krtonlrdır (Eroğlu ve Ust, 2004). Kğıdın ilk olrk kendir lifleri, bmbu gövdeleri ve ğç kbuklrındn Çin de elde edildiği bilinmektedir (Alfred, 1943). Htt dh sonr ypıln rştırmlr d ise dokunmuş kumştn, çok eski trihlerde bilinen ve kullnıln keçenin Türkler trfındn ict ve iml edilmiş olduğu; dolyısıyl lifli hücrelerin keçeleştirilmesiyle elde edilen kğıdın imlinde de Türklerin yol göstermiş olduğu sptnmıştır (Lewie, 1936). Bitki liflerinin çoğundn kğıt ypılbilir. Fkt bu bitkilerin mevcut miktrlrı, elde edilecek kğıdın mhiyeti ve mliyeti göz önüne lınırs, kğıt üretiminde hmmdde olrk kullnılbilecek bitkilerin syısının fzl olmdığı görülür. Değişik hmmddelerden elde edilen her lifin kendine hs özelliği olup, lif ship olduğu özelliğini kğıd vermektedir. Yprklı ve iğne yprklı ğç odunlrı kğıt hmuru üretimi için n hmmdde kynğını oluşturmktdır (Eroğlu ve Ust, 2004). Kğıt endüstrisinde iğne yprklı ğç odunlrındn uzun lifli hmurlr, yprklı ğç türü odunlrı ve benzer lif özelliklerine ship çoğu yıllık bitki splrındn elde edilen hmurlrın kıs lifli hmurlr olrk isimlendirilmesi lışknlık hline gelmiştir. Uzun lifli iğne yprklı ğç odunu hmurlrı kğıt ypımınd sfih direncini olumlu yönde rttırırken; kıs ve ince liflere ship yprklı ğç odunu ve yıllık bitki hmurlrı formsyonu homojen oln fevklde yüzey düzgünlüğüne ship kğıtlr verirler. Bu nedenle, dünyd olduğu gibi ülkemizde de değişik kğıt türlerinin üretimi için uzun ve kıs lifli hmurlr hrmnlnrk kullnılmktdır (Kırcı, 2003). Kğıt endüstrisindeki teknolojik gelişmeler, hmmdde teminindeki zorluklr ve rtn çevre bilinci, bu endüstri ile ilgili rştırmlrı lterntif yöntemler geliştirmeye yönlendirmiştir (Csey, 1980; Jursek ve Pice, 1990). Günümüzde teknolojinin her geçen gün gelişmesiyle zlcğı düşünülen kâğıt tüketimi, bunun tm tersine teknolojinin gelişmesiyle rtmıştır. Düny d kâğıt tüketimine oln gereksinimin rtmsı, bun krşın kâğıt üretiminde kullnıln selülozun hmmddesi oln odun, smn, pmuk gibi doğl 2

19 kynklrın zlmsı, ormn yetiştirmenin uzun süre lmsı, çevre kirliliği ve enerji mliyetlerinin rtmsı, kâğıt üreticilerinin kullnılmış kâğıt kynğın yönelmesini zorunlu kılmıştır (URL-1, 2013). Türkiye ormn kynklrı kıt oln bir ülkedir. Bu nedenle odun hmuru ithl edilmektedir. Odun hmuru üretimi bşlı bşın büyük bir orgnizsyondur. Fbriknın kullnbileceği ormn lnlrı, hmmddenin fbriky nkli ve işlenmesi yoğun çblr ve büyük ytırımlr gerektirir. Bu tür fbriklr hmmdde kynklrın ykın olmk için ormn içine ve nehir kenrın kurulmuşlrdır. Bzılrı nkliyeyi nehir üzerinden tomruklrın nehre tılmsıyl ypmktdırlr. Bu nedenle, çlışm lnının çpı oldukç büyük olmktdır. Bu tür ytırımlrın mliyeti ise oldukç yüksektir. Kullnılmış kâğıdın hmmdde olrk kullnılmsı fbrik kurulum lnını küçültmektedir. Kğıt hmuru üreten fbriklrd olduğu gibi bu fbriklr d hmmdde kynklrın ykın olmk isterler. Bu nedenle, büyük şehirlerin kenr bölgeleri tercih edilir. Bu şehirlerde orty çıkn kullnılmış kâğıt bireysel toplyıcılr trfındn toplnmktdır. Mrketler, mtblr, kentlerin belediye çöplükleri ve çöp bidonlrı hmmdde temini için kullnıln kynklrdır. Bunlr yetmediğinde komşu şehirler ve en sonund diğer ülkeler hmmdde temini için kullnıln ek lnlrdır (Ykut, 2012). Kullnılmış kâğıtlr 5 temel grupt sınıflndırılbilir: Krışık tıklr (MOW) Oluklu mblj tıklrı (OCC) Eski gzete kâğıtlrı (ONP) Selüloz lterntifi tıklr Yüksek vsıflı mtb tıklrı 1.1 Genel Bilgiler Odunun Kimysl Ypısı Odun ess olrk selüloz, hemiselüloz ve ligninden oluşur. Odunu oluşturn hücrelerde bu mddeler uygun şekilde bir ry gelmişlerdir. Selüloz hücre çeperinin iskeleti, hemiselüloz ve lignin mikrofibrillerin rlrını doldurn hücre çeperine ktı ve rijit bir 3

20 özellik kzndırn mddelerdir (Kırcı, 2000). Hücre çeperi, bu üç n bileşenin hricinde sud ve orgnik çözücülerde çözünebilen ekstrktif mddeleri ve külü oluşturn inorgnik mddeleri de içerir. Anck, bu mddelerin ornlrı selüloz, hemiselüloz ve lignine ornl çok dh küçüktür (Gönteki, 2006). Odun dokusunun ypısı Şekil 1 de verilmiştir. Şekil 1: Odun dokusunun ypısı. : bitişik hücreler, b: hücre duvrının tbklrı. S1, S2, S3: sekonder çeperin tbklrı, P: primer çeper, ML: ort lmel, c: sekonder çeperdeki selüloz, lignin ve hemiselülozun dğılımı (Kirk ve Cullen, 1998) Selüloz Selüloz odunun kuru ğırlığının yklşık %45 ini oluşturur. Doğrusl bir polimer oln selüloz sellobioz moleküllerini oluşturn β-1,4 glikozidik bğlr ile bğlnmış D-glikoz ünitelerinden oluşur. Bu moleküller hidrojen bğlrı ve Vn Der Wls güçleri ile birbirine bğlı elementer fibril denilen uzun zincirleri oluşturur. Hemiselüloz ve lignin mikrofibrillerin etrfını çevirir. Mikrofibrillerin boyun eksen ile yptığı çılr hücre duvrının her bir tbksınd frklılık gösterir. Selüloz mikrofibrillerinin düzenli olrk dizildiği kısımlr kristlin selüloz, dğınık bir şekilde dizildiği kısımlr morf selüloz 4

21 denilmektedir. Amorf ypıdki selüloz enzimtik degrdsyon dh hssstır (Béguin ve Aubert, 1994). Selüloz molekülünün kimysl ypısı Şekil 2 de verilmiştir. Şekil 2: Selüloz molekülünün kimysl ypısı Hemiselülozlr Hemiselülozlr krmşık krbonhidrt polimerleridir ve odunun kuru ğırlığının yklşık %25-30 unu oluşturur. Selülozdn dh düşük polimer ğırlığ ship bir poliskkrittir. D- ksiloz, D-mnnoz, D-glktoz, D-glukoz, L-rbinoz, 4-0-metil-glukuronik sit, D- glkturonik sit ve D-glukuronik sitten oluşur. Şekerler birbirlerine β-1,4- ve ndir olrk β-1,3-glikozidik bğlr ile bğlnırlr. Yprklı ğç odunlrındki hemiselülozlrının ess bileşeni glukuronoksilndır. Oys, iğne yprklı ğç odunlrındki hkim şeker glukomnnndır. Selüloz ile hemiselülozlr rsındki temel frk hemiselülozlrın frklı şekerlerden oluşn kıs yn doğru zincir şeklinde dllnmsıdır. Ayrıc, hemiselülozlr selülozun tersine kolyc hidrolize edilebilen bir polimer olup, DP si dür (Bez ve Freer, 2000) Lignin Lignin (selüloz ile birlikte) doğd oldukç bol bulunn bir polimerdir. Lignin odun hücrelerine ypısl destek ve sızdırmzlık sğlr. Ayrıc, hücreye oksidtif stres ve mikrobik sldırılr krşı direnç sğlr. Frklı tip bğlrl birleşmiş fenilpropn ünitelerinden oluşur. Odunun kuru ğırlığının yklşık %20-30 unu oluşturur. Lignin ypısl olrk morf heteropolimerdir. Ligninde 3 frklı propionik lkol vrdır. Bunlr, koniferil lkol (guysil propnol), kumril lkol (р-hidroksifenil propnol) ve sinpil lkoldür (siringil propnol). Koniferil lkol iğne yprklı ğç odunu ligninlerinin sıl 5

22 bileşenidir. Oys, yprklı ğç odunu ligninlerinin ess bileşenleri guysil ve siringil lkollerdir. Ligninin ypı tşı oln fenil propn birimleri birbirlerine C-C, eter bğlrı ve pinoresinol tipi bğlnm ile bğlnırlr. Lignindeki bğlrın %40 ını β-ril eter oluşturur (Fengel ve Wegener, 1989). Ligninin romtik ypı birimleri Şekil 3 te verilmiştir. Şekil 3: Ligninin romtik ypı birimleri (Deniz, 2012) Ekstrktif Mddeler Ekstrktifler odund bulunn düşük moleküler ğırlıklı trigliseritler, wkslr, steril esterler, steroller, serbest uzun zincirli yğ sitleri ve reçine sitlerinden oluşn lipofilik bileşenlerdir. Odun ekstrktifleri fizyolojik olrk üç grub yrılır. Bunlr, koruyucu reçineler, depo(lm) reçineleri ve bitki hormonlrıdır. Koruyucu reçineler; terpenler, reçine sitleri ve fenolik bileşiklerden oluşur ve ğcı biyolojik zrrlr krşı korur. Yğlr, yğ sitleri ve wkslr gibi depo reçineleri ğcın yedek besin kynklrıdır. Bitki hormonlrı fitosterollerdir. Odun ekstrktiflerinin bileşimi ve ornı türler rsınd değiştiği gibi ynı ğç türünde coğrfi konum, yılın mevsimi ve ğcın frklı bölgelerinde de (dl, gövde) değişiklik gösterir (Fengel ve Wegener, 1989). Lipofilik odun ekstrktifleri yğ sitleri, reçine sitleri, wkslr, lkoller, terpenler, steroller, sterol esterler ve gliseritlerden oluşur (Sjöström, 1993). Bu ekstrktiflerin her biri kğıt hmuru üretimi esnsınd ve sonrsınd frklı kimysl dvrnışlr shiptirler. Asidik yöntemlerde lipofilik ekstrktifleri uzklştırmk oldukç zordur. Bun krşın, krft yöntemi gibi lkli yöntemlerde toplm ekstrktif miktrı ekstrktiflerin bileşimi kdr önemli olmybilir (Dunlop-Jones vd., 1991). 6

23 Krft hmur üretimi esnsınd gliserol esterler tmmen sbunlşır, yğ sitleri ve reçine sitleri ise çözünür. Bun krşın, steroller, bzı sterol esterler ve wkslr krft yönteminde kullnıln lkli şrtlr ltınd çözünebilen sbunlr oluşturmzlr. Bu yüzden, bu bileşikler birikinti oluşturmy meyillidirler ve zift problemine sebep olurlr (Swn, 1967; Affleck ve Ryn, 1969; Leone ve Breuil, 1998). Sbunlşbilen ekstrktiflere göre bu bileşiklerin dh yüksek ornd bulunmsı kvk ve okliptüs gibi kğıt ve kğıt hmuru endüstrisinde yygın bir şekilde kullnıln yprklı ğç odunlrındn krft kğıt hmuru üretiminde zift problemi oluşumunun n sebebidir (Swn, 1967; Allen, 1988; Allen vd., 1991; Dunlop-Jones, 1991; Sitholé vd., 1992; Chen vd., 1995; Leone ve Breuil, 1998) Kğıt Hmuru Üretim Yöntemleri Kğıt hmuru üretiminde üç n yöntem bulunmktdır. Bunlr;. Kimysl yöntemler b. Yrı kimysl yöntemler c. Meknik yöntemler Kimysl kâğıt hmuru prosesinde kimysl ktkısıyl lignin çözülerek liflerin yrılmsı sğlnır. Dh sonr lifler yıknrk ligninden uzklştırılır. Böylece elde edilen kimysl kğıt hmuru dh beyz, prlk, sğlm ve ışığ dh dynıklıdır. Kimysl proses hem teknik hem de ekonomik sebeplerden dolyı seçilir. Genel olrk sülft, sülfit ve lkli çözeltileri hem lignini çözdüğü ve hem de ucuz olduğundn tercih edilirler (URL-2, 2013). Meknik hmur üretiminde hedef odunu oluşturn lifsel ypıdki hücreleri meknik güç kullnrk serbest hle getirmektir. Bu esnd odun bileşenlerinde çok z kyıp meydn geldiğinden verim yüksektir. Lignin yrılmdığı için lifler ktıdır. Meknik işlem sırsınd liflerde klıcı hsr ve prçlnm meydn gelmektedir. Bu nedenle meknik hmurdn ypıln kğıtlrın direnç özellikleri kimysl hmurlrdn belirgin şekilde dh düşüktür (Kırcı, 2003). Bzen yrı kimysl vey yüksek verimli kimysl hmur üretimi ismi de verilen özel yöntemler de uygulnmktdır. Yrı kimysl kğıt hmuru üretiminde kimysl yöntemlerdeki gibi bir pişirme işlemi uygulnıp odun yonglrı yeterince yumuştıldıktn 7

24 sonr meknik güç kullnılrk liflere yrılmktdır. Üretilen hmurun klitesi genellikle kimysl hmurdn düşük, meknik hmurdn dh iyidir. Verim ise ort seviyededir (Kırcı, 2003). Şu nd üretilen kimysl kğıt hmurunun çoğu krft yöntemiyle gerçekleştirilmekte olup, 1950 li yıllr kdr en fzl kullnıln yöntem oln sülfit yöntemi hl düny kğıt hmuru üretiminin %10 unu, krft yöntemi ise %80 ini krşılmktdır (Johnsson vd., 1987) Krft Kğıt Üretimi Kimysl hmur üretiminde mç odundki lifleri bir rd tutn ve çoğunlukl ligninden oluşn ort lmeli kimysl yoll çözerek (delignifiksyon=lignin giderme) lifleri bireysel hle getirmektir. Bu işlem sırsınd hücre çeperi içerisindeki lignin ve hemiselülozlrın büyük bir kısmı d çözündüğünden bireysel hle geçen liflerin esnekliği de rtr. Lifleri serbest hle getirmek için meknik enerji kullnılmdığındn, lifler üzerinde meknik hsr bulunmz. Dolyısıyl, meknik ve yrı kimysl hmurlr göre, kimysl hmurdn ypıln kğıtlr dh sğlm lifler rsı bğ ypr ve kğıdın direnç özellikleri yüksek olur (Kırcı, 2000). Krft yöntemine sülft yöntemi de denilmektedir. Sülft denmesinin sebebi de pişirme çözeltisinin geri kznılmsı esnsınd sodyum sülftın, sodyum sülfüre indirgenmesindendir. Krft kğıt hmuru koyu renkli ve son derece dynıklıdır (Csey, 1980). Krft yönteminde kullnıln kimysllr sodyum sülfür (N 2 S) sodyum hidroksit (NOH) tir. Sülfür, ligninin uzklştırılmsını kolylştırmktdır. Böylece, yonglr sod yönteminkinden dh kıs bir süre sıck lkliye mruz klırlr. Odundn kğıt hmuru elde etmek için sülfürlerin kullnımı ile ilgili ilk ptent ise yılınd A.B.D. de Eton trfındn lınmıştır (Kocurek, 1989). Bir odun yongsınd, ort lmelden ligninin uzklşmsın bğlı olrk liflerin serbest hle gelmesi dış trftn içe doğru devm eder. Kimysl yöntemle kâğıt hmuru üretiminde odun yonglrındn ligninin uzklştırılmsı üç şmd meydn gelir. 8

25 Birinci şm bşlngıç delignifiksyonudur. Bu fzd, lignini çözmek için gerekli kimysl mddeler yong içersine girerek lignini prçlmy bşlr. Bu evrede odundn uzklştırıln lignin miktrı oldukç zdır. İkinci şm oln delignifiksyon reksiyonlrının rttığı ve odun yongsındn şırı derecede ligninin yrıldığı fz yoğun delignifiksyon denilmektedir. Yoğun delignifiksyon şmsının bşınd lifler birbirine ypıştırıcı rol oynyn ve çoğunlukl ort lmelde bulunn ligninin yoğun olrk uzklştığı liflerin birbirinden yrılmy meyletmesi elektron mikroskopisi yöntemleriyle de knıtlnmıştır. Üçüncü şmd ise yoğun delignifiksyonun tmmlndığı ve ort lmeldeki lignin tükendiğinden lifler hiçbir meknik güce ihtiyç duyulmdn serbest hle gelmeye bşldığı evredir. Delignifiksyon eğrisi ytyl prlel bir eğim göstermeye bşlr. Bu evrede ylnızc hücre çeperi içerisindeki klıntı lignin çözeltiye geçmeye bşlr. Klıntı delignifiksyonu denilen bu şmd krbonhidrt bozunm reksiyonlrı d hızlnmy bşlr (Lindholm, 1993; Kırcı, 2000). Pişirme işleminin uztılmsıyl hücre çeperinden dh fzl lignini uzklştırmk mümkündür. Selüloz molekülleri üzerine oln kimysl tklr sonucu molekül zinciri kopmy ve thrip olmy bşlr. Bu yüzden hmurun sğlmlık özelliklerini muhfz etmek için çok uzun süreli pişirmelerden kçınılır (Kırcı, 2000). Krft metodu, günümüzde düny genelinde en çok kullnıln kimysl kâğıt hmuru üretimi yöntemidir. En büyük vntjlrı; pişirme çözeltisinin geri kznılbilir özellikte olmsı, birçok değişik odun türlerinin kullnılbilmesi ve bzı yn ürünlerin elde edilebilir olmsıdır. Anck, su-hv ve çevre kirliliğine neden olmsı ve ytırım-işletme msrflrının yüksek olmsı gibi bzı dezvntjlrı bulunmktdır (Üner ve Şhin, 2004) Kğıt Üretiminde Kullnıln Hmmddeler Kğıt üretiminde kullnıln bşlıc hmmdde selülozdur. Anck, günümüzde çevrenin korunmsı ve tık kğıtlrın değerlendirilmesi mcıyl kullnılmış (tık) kğıtlr toplnılrk yeniden değerlendirilmektedir. Kğıt üretiminde kullnıln mddeleri genel olrk şğıdki gibi tnımlybiliriz (URL-2, 2013). 9

26 Kimysl Odun Hmur Selülozlrı: Odundn elde edilen ve ğrtılmış vey ğrtılmmış hmurlrı kpsr. Odun Hmuru: Odundn elde edilen ve meknik, termomeknik ve kimysl termomeknik olrk üretilen odun hmurlrını kpsr. Yıllık Bitkilerden Üretilen Hmur Selülozlrı: Odun dışındki, buğdy spı, çeltik spı, bgsse, kendir, kenevir, kmış, jüt, bmbu gibi yıllık bitkilerden kimysl ve yrı kimysl olrk elde edilen hmur ve selülozlr olup ğrtılmış ve ğrtılmmış hlde kullnılırlr. Atık Kğıt Hmuru: Sdece kğıt-krton üretiminde kullnılmy elverişli; eski kğıt, hurd kğıt, kırpıntı kğıt, toplm kğıt vey geri kznıln kğıt olrk çeşitli şekilde ifde edildiği, tık kğıtlrdn elde edilen kğıt hmurunu kpsr. 1.2 Atık Kğıt Atık kğıt, herhngi bir kullnım lnınd fonksiyonunu tmmlyn ve tıln her türlü kâğıt, krton ve mukvvlr denilmektedir. Gzeteler, dergiler, broşürler, ktloglr, telefon rehberleri, bilgisyr kğıtlrı, yzı kğıtlrı, krton, mukvv, mblj kğıdı, kâğıt fbriklrındn çıkn kopuk kâğıtlr, dönüşüm sırsınd çıkn kırpıntı kâğıtlr, gzete bsn mtblrdn çıkn htlı gzete bskılrı, bskı fzlsı gzete kâğıtlrı tık kğıtlr örnek olrk verilebilir (URL-17, 2014). İcdındn buyn kğıdın elde edilmesinde kullnıln odun, pmuk, jüt, smn, kmış, kendir gibi sıl hmmdde kynklrı ynınd tık kğıt gibi ikincil lif olrk bilinen kynklrd kğıt üretiminde önemli yer tutmktdır (Ust, 2004). Kğıt geri dönüşümü dünydki syısız ülkede uzun yıllrdır ypılmktdır. Kğıt geri dönüşümü ve kğıt ile ilgili ürünler sürdürülebilir ekonomik büyüme için çok önemlidir. Dönüşüm işlemi depolm lnı ve mliyetten tsrruf sğlr, kğıt üretimi için gerekli oln enerji gereksinimlerini ve değerli doğl kynklrın tüketimini zltır (odun, su, 10

27 minerller ve fosil ykıtlr). Bu ise toplum sğlnn önemli ve krlı bir hizmettir (Bjpi, 2014). Atık kğıdın geri kznılmsı, kğıdın n hmmddesi oln ormn vrlıklrının korunmsı ynınd, kğıt üretiminde orty çıkn diğer kirliliklerin zlmsın, su ve enerji kynklrının tsrrufun imkn sğlycktır. Bu bkımdn ülkemizde de tık kğıdın geri dönüştürülmesi bir devlet politiksı olrk benimsenmelidir (Demir, 1995). Düny genelinde tık kğıtlrın toplnrk yeniden kğıt üretiminde değerlendirilmesi üzerine oln ilgi rtrk devm etmektedir. Bu durumun oluşmsınd özellikle son yıllrd ormnlrın kğıt ve ormn ürünleri endüstrisi için şırı tüketilmesi sonucu ekolojik dengede kydedilen olumsuz etkiler önemli yer tutmktdır. Ayrıc toplumun bilinçlenmesi ve zten hzır hlde kğıt syf ypısınd bulunn selülozun yeniden ve deflrc kullnılbileceğinin bilinmesi de tık kğıt geri dönüşüme oln ilginin rtmsın neden olmktdır (Şhin, 2013). Ülkemizde tık kğıt toplnmsı ve kullnımı 80 li yıllrdn sonr gelişmeye bşlmış olup, tık kğıdın hmmdde olrk kullnımı özel sektör trfındn dh çok tercih edilmektedir yılınd SEKA nın tık kğıt lımındki pyı %16, özel sektörün ise % 84 iken, 2001 yılınd SEKA nın pyı % 5 e düşmüş, özel sektörün pyı ise % 95 e ulşmıştır. Atık kğıt kullnımınd her geçen yıl birz dh rtış sğlns d tık kğıt ülkemizde hlen gelişmemiş yöntemlerle toplndığı için snyiye dönüş ornı düşük klmktdır. Atık kğıt üretimde diğer hmmddelerle krıştırılrk kullnılbildiği gibi gelişen teknoloji sonucu %100 tık kğıt kullnılrk elde edilen ürün syısı rtmktdır. Özellikle mblj kğıdı ve krton türlerinde tık kğıt kullnımı dh yygındır (Ust, 2004). Atık kğıdın birinci elden cinslerine yrılrk depolnmsı gerekmektedir. Cinslerine yrılmdn toplnn krışık tık kğıtlr dh çok ktm değeri düşük oln gri krton, imitsyon krft, şrenz fluting, testliner ve krom krton gibi kğıt türlerinin üretiminde kullnılmktdır. Oys, cinslerine yrılrk depolnmış oln tık kğıdın çm, mürekkep giderme, temizleme ve beyzltm kdemelerinden geçilerek ktm değeri dh yüksek oln kğıt türlerinin üretiminde kullnılmsı mümkün olmktdır. Dolyısıyl tık 11

28 kğıtlrın cinslerine göre toplnrk depolnmsı ve bunlrı işleyecek sistemlere ship olunbilmesi oldukç önemlidir (Skry ve Cnlı, 2011). Kullnılmış kğıtlrın %15-20 lik kısmını prtik olrk kğıt üretiminde geri kznrk kullnmk mümkün değildir. Çünkü kullnılmış kğıtlrın lifleri her seferinde ortlm %15-20 ornınd zyıflr (Byström ve Lönnstedt, 1997). Kullnılmış kğıtlrın tekrr işlenmesinden dolyı selülozik liflerin boylrınd görülen bu kıslm nedeniyle kıs lifler elekte klmdığındn prosesten tık olrk yrılır. Ülkemizde tık kğıt işleyen oluklu mukvv üreten fbriklrın ürettiği kğıt klitesine göre %5 ile %20 rsınd lif kybı olmktdır. Bu sebeple geri dönüşüm ile oluklu mukvv ypn fbriklrd bile günde yklşık 9 ton kğıt tığı geri dönüşümde kullnılmmkt ve çevreye tılmktdır (Yiğiter vd., 2012) Atık Kğıtlrın Sınıflndırılmsı Kğıt üretimi ve kğıt dönüşüm işlerinde birçok tip ve özellikte mddelerin kullnılmsı, kâğıtlrın sınıflndırılrk geri dönüşümlerinin ypılmsını dh d önemli kılmıştır. Amc uygun ve bşrılı bir tık kğıt geri dönüşüm işleminin temelini, benzer türdeki kğıt gruplrının ynı nd işleme sokulmsı oluşturur (Şhin, 2009). Genel olrk, benzer türdeki kğıtlrın ynı nd geri dönüşümlerinin ypılmsı ile geri kznıln selüloz liflerinin klitesinin yükseldiği ve prosesin veriminin olumlu yönde etkilendiğine innılmktdır. Bu nedenle, ynı özellikteki kğıtlrın bir rd, büyük miktrlr hlinde tesislerde işlenebilmesi için, tık kğıt ürünlerinin dh ilk oluşumu vey geri dönüşüm tesislerine ulştırılmsı esnsınd özelliklerine göre sınıflndırılmsı ve ynı sınıf kğıtlrın bir rd geri dönüşümlerinin ypılmsı, bşrılı bir prosesin gerçekleştirilmesi için önemlidir (Thomson, 1992). Kğıt esslı ürünlerde lifsel (selüloz) mddeler dışınd birçok doğl ve sentetik mdde bulunbilir. Bu mddelere örnek olrk tel, zımb, iplik, plstik kplm mlzemeleri, sentetik yüzey kplmlr, nişst, kil, mürekkep verilebilir. Atık kğıtlrd bu tip mddelerin türü ve miktrı, geri dönüşüm işlemlerinde verim ve klite ynınd üretim mliyetini de önemli derecede etkilemektedir (Mullign, 1993). İnsnlrın günlük kullnımınd fydlndığı kğıtlr çok frklı şekilde üretilmiş olbilir. Örneğin, meknik vey ğrtılmmış kimysl hmur içeren düşük klitedeki yzı kğıtlrı, gzeteler, zrflr, 12

29 mblj kğıtlrı ile birlikte yüksek kliteli ğrtılmış kimysl hmurdn üretilen fotokopi kğıtlrı vb. (Thomson, 1992; Mullign, 1993). Atık kğıtlrın sınıflndırılmsı, syf ypısı, kullnıln dolgu vey yüzey mddeleri tipi, üretim teknolojilerine bğlı olrk çok değişik şekilde ypılbilir. Diğer kâğıt sınıflrındn klite ve syf ypısı olrk belirgin şekilde yrıln, geri dönüşüme konu oln kğıt ve krton ürünleri 5 n sınıf ltınd özet olrk belirtilmiştir (Kleinu, 1990; Mullign, 1993; Thomson, 1992). Geri dönüşümü ypılck kğıt sınıflrı Tblo 1 de verilmiştir. Tblo 1: Geri dönüşümü ypılck kğıt sınıflrı. Kğıt Sınıfı Tnım Kullnım yeri Krışık kğıtlr Meknik vey kimysl hmurdn üretilmiş değişik klitede evsel ve ofislerden toplnmış kğıtlr, kğıt Kğıt krton kutu üretimi fbriksınd oluşn kenr kesim rtıklrı Ev ve işyerlerinden toplnn yüksek Gzete kâğıdı, izolsyon Gzete tıklrı meknik hmur içeren eski gzeteler kğıt levh ürünleri Kullnılmış krton Perkende dükknlrı, fbriklr, ofislerde oluşn her türlü eski krton Kğıt krton kutulr, kutulr kutulr, kutu fbriksınd oluşn mbljlm mlzemeleri tıklr Kğıt fbriksyonu esnsınd oluşn bskı görmemiş beyz ve renkli Beyz vey renklendirilmiş Kğıt fbriksyonu kğıtlr, beyz vey yrı ğrtılmış kâğıtlr, renkli kğıt tıklrı kğıtlr, kğıt dönüşüm tesislerinde hvlulr oluşn rtık kğıtlr Yüzeylerinde bskı ve yzıyl oluşmuş mürekkep bulunn her türlü Beyz ve renklendirilmiş Mürekkepli tıklr kğıtlr (defter, kitp, mgzin, beyz ve renkli kğıtlr, bilgisyr çıktısı) kğıtlr, hvlulr renkli kğıt 13

30 1.2.2 Kğıt Üretiminde Liflerde Meydn Gelen Değişmeler ve Bu Değişimlerin Kğıt Özellikleri Üzerine Etkileri Lifler bireysel selüloz moleküllerinden oluşmuştur. Bir selüloz lifi içinde bulunn lt birimleri küçükten büyüğe doğru selüloz molekül zincirleri, filmentler, fibriller ve lif şeklinde sırlybiliriz. Selüloz molekülleri kristlitler içerisinde birleşerek ip şeklinde ve lif boyun prlel olrk uznırlr. Fibriller kısmen kb morfolojik birimlerdir. Filmentler içinde selüloz zincirleri sıkıc bğlndığındn su içine nüfuz edemez, fkt rsın girebilir. Filmentler elektron mikroskobu ltınd kolyc görülebilirler. Sçklnm sonucu fibriller gevşeyerek filmentler orty çıkr ve dövmenin meknik etkisi sonucu olrk filmentler gevşer. Filmentlerin lif yüzeyine çıkmlrı (dış sçklnm) birbirleriyle ilişkiye gelerek bğ oluşturbilecek yüzey lnını rtırır. Lif içindeki filmentlerin gevşemesi ise lifin bükülebilirliğinde rtış neden olur. Bun iç sçklnm denir. Bu nedenle, lif ğı içinde tutuln su miktrı d rtr (Csey, 1961; Spencer vd., 1970; Emerton, 1965; Vilrs, 1978). Liflerin şişmesi genellikle iç fibrillenme olrk dlndırılır (Pge, 1989). İç fibrillenme mikroskop yrdımıyl gözlemlenebilmektedir (Pge ve de Grce, 1967). Dövme işlemi, lifler rsı bğlrı koprrk suyun hücre çeperine, dolyısıyl lifler rsın girmesini sğlr ve bunun sonucu olrk d lifler esnek bir ypı kznır. Esnek liflerin oluşmsı, liflerin bğ ypm yüzeyini dolyısıyl bğ ypbilme kpsitesini etkilediğinden bu durumdki liflerden üretilen kğıtlrın optik ve meknik özelliklerini doğrudn etkilemektedir (Co vd., 1999). Şişme, kğıt üretimi için son derece önemli oln ve liflerin su vey kimysl mddelerle tems etmesi sonucund görülen fizikokimysl bir olydır. Su molekülleri, lif içindeki boşluklr nüfuz ederek polr bir çözücü gibi hidrojen bğlrını çmkt ve selüloz liflerini şişme için uygun hle getirmektedir. Şişme esnsınd selüloz molekülleri rsındki hidrojen bğlrı kırılmkt ve su molekülleri hidrojen bğlrı rsın yerleşmektedir. Böylece, su molekülleri hidrojen bğlrı yrdımıyl selüloz liflerinin morf kısımlrınd bulunn serbest OH - gruplrın bğlnmkt ve lifler bu olyın sonucu olrk şişmeye bşlmktdır. Şişmenin derecesi lifin tşıdığı serbest hidroksil gruplrın bğlıdır (Luukko ve Mloney, 1999; Hfızoğlu, 1982). 14

31 Hücre çeperi içerisindeki suyun miktrı, yni lifin şişme derecesi hmur özellikleri çısındn çok önemli ve gereklidir. Şişme; kğıt üretim prosesinde ktkı mddelerinin dsorpsiyonu d dhil olmk üzere tüm sfhlrı etkilemektedir. Şişme; yrıc ıslk sond, pres kısmınd suyun uzklştırılmsınd, kurutm kısmınd ve bğ ypısınd etki göstermektedir (Mloney vd., 1998). Su içerisinde hmur liflerinin şişebilirliği, bu liflerden kğıt ypımı ve kğıt özellikleri ile ykındn ilgili olduğu için önemli bir prmetredir (Ottestm vd., 1991). Selülozun şişmesini etkileyen birçok fktör vrdır. Kristlen ve morf bölgelerin ornı, lif ypısındki OH - gruplrının miktrı, çözücünün cinsi ve konsntrsyonu gibi birçok değişken bu fktörler rsınd syılbilir. Ayrıc, şişmenin derecesi; sıcklık, ph, sidik gruplr, elektrolit konsntrsyonu, vb. birçok çevresel ve kimysl fktörlerin etkisine de bğlı olrk değişim göstermektedir (Hfızoğlu, 1982; Sclln, 1983; Lindström ve Crlsson, 1982b). Kğıt selüloz lifleri rsınd hidrojen bğlrının oluşmsı ile üretilir. Geri dönüşüm sırsınd yş pres ve kurutm, hücre duvrlrının çökmesine ve çıklıklrının kpnmsın neden olup, hidrojen bğlrını etkilemektedir (Üner ve Şhin, 2004). Kurutm işlemi sırsınd kğıdın genellikle çekmesi ve lifler rsı bğ oluşturmsı vey hücre lümeni ve çeperleri rsınd bulunn çıklıklrın kpnmsı ve dh sonr tekrr su ile mumele edildiğinde oluşn bu bğlrın çılmmsın hornifiksyon denir (Minor, 1994). Hornifiksyon selüloz liflerinde fiziksel ve kimysl bir değişim olrk tnımlnır (Weise, 1998). Kurum etkisi sonucu bireysel lif boyutlrındki değişim Şekil 4 te verilmiştir. Şekil 4: Kurum etkisi sonucu bireysel lif boyutlrındki değişim (Brncto, 2008; Üner ve Şhin, 2004). 15

32 Hornifiksyon meknizmsı suyun uzklştırılmsı sonucu selüloz liflerinin birbiri ile dh sıkı bir ypı oluşturmsıdır. Selüloz liflerinin kurumsı ve tekrr su ile mumelesi sonucu mikrofibrillerin yeniden oryntsyonu ve krbonhidrt zincirlerinin birbirlerine krşılık gelecek şekilde düzenlenmesi sonucu dh yoğun hidrojen bğlrı oluşmkt ve selülozun kristl ypısı rtmktdır. Yüzey gerilmeleri ile oluşn kuvvetlerde krşı yüzeylerin birbirini çekmesi sonucu boşluklrın kpnmsın neden olmktdır (Minor, 1994). Bu oly lifler rsınd oluşck bğlrı ve dolyısıyl kğıt direnç özelliklerini etkilemektedir. Hornifiksyon bğ ypmk için elverişli yüzey lnını zltmkt ve kğıdın çekme, kopm, ptlm, ktlm dirençlerini ve yoğunluğunu düşürmektedir (Üner ve Şhin, 2004). Şekil 5: Dövme ve kurum etkisiyle lif şekillerindeki değişim (Hubbe, vd., 2007). Geri dönüşüm sırsınd kğıt tekrr su ile mumele edilir. Su polr bir mdde olduğundn hidrojen bğlrını koprıp tekrr oluşturbilen bir ypıy shiptir. Presleme ve kurutm işlemi sırsınd lifler birry gelmekte ve birbirleri rsınd güçlü hidrojen bğlrı oluşturmktdır. Oluşn bğlr ve kpnn lümenler nedeniyle suyun hücre lümenlerine ve diğer çıklıklr girmesini önlenmektedir (Üner ve Şhin, 2004) (Şekil 5). Kurutm ve ısltm işleminin tekrr edilmesi ile hücre çeperi üzerinde bulunn çıklıklrın kpnmsıyl dh yoğun bir çeper ypısı orty çıkmkt ynı zmnd liflerin bğlnmsı ile çeper üzerinde rdyl yönde çtlklr oluşmktdır (Oye vd., 1991). Hornifiksyon olyı Şekil 6 d verilmiştir. 16

33 Şekil 6: Selüloz mikrofibrillerinin kurum etkisiyle ypısının değişimi (hornifiksyon) (Brncto, 2008; Üner ve Şhin, 2004) Genel olrk hiç kurummış selüloz liflerinden elde edilmiş kğıtlr göre, tık kğıtlrdn yeniden iml edilmiş kğıtlrd, krkteristik olrk klite düşmektedir. Özellikle direnç özelliklerinde 4. dönüşüme kdr yüksek ornd zlmlr olmktdır. Bu durumun oluşmsındki sebepler ise bireysel lif direncinin, uzunluğunun, çözeltiler içindeki şişme özelliğinin değişmesi sonucu selüloz liflerinin rlrındki hidrojen bğ ypbilme kbiliyetlerinin zlmsı olrk verilebilir (Üner ve Şhin, 2004). Elektron mikroskobu ile ypıln çlışmd; kğıtlrın geri dönüşümünden kznılmış selüloz liflerinin (sekonder lif), hiç kurummış bkir liflere göre dh ince, kıs ve enine kesit lnlrı drlmış olduğu çıklnmıştır (Minor, 1994). Sfihlrd meknik direnç özelliklerinin oluşmsı ve geliştirilmesinde selüloz liflerinin bireysel boyutlrı (klınlık ve uzunluk) önemlidir. Zir, bitkisel kynklrdn elde edilmiş liflerin kğıt ypımın uygunluğunun prtik olrk belirtilmesinde de liflerin bireysel boyut özellikleri (runkel ornı, lif keçeleşmesi, lif kblığı, vb.,) göz önüne lınmkt ve temel kurl olrk: uzun ve ince liflerden, klın ve kıs liflere göre dh yüksek direnç özelliklerine ship kğıtlr elde edilmektedir (Biermnn, 1993). Bireysel lif boylrı 17

34 zlmış, enine kesit lnlrı drlmış küçük boyutlu lifler kırıntı lif olrk tnımlnmktdır (Livin ve Sclln, 1996; Wistr vd., 1999). Eşdeğer dövme zmnlrınd, geri dönüştürülmüş lif içeren kğıtlrın birincil liften elde edilenlere göre yoğunluğu dh z ve genellikle geçirgenliği dh fzldır. İkincil lifler dövüldüğü zmn dh fzl kırıntı lif oluşur. Kırıntılr lifler rsın girerek bğlrın güçlenmesini sğlr. Dövme esnsınd serbest kln kırıntı lifler şişme potnsiyelinden ziyde süspnsiyondki spesifik yüzey lnını rttırırlr. Dolgu mddesi gibi dvrnırlr. Direnç özellikleri üzerinde z, drenj özellikleri üzerinde çok büyük etkileri vrdır (De Ruvo vd., 1986). Geri dönüştürülmüş lifler birincil liflerden dh düşük sğlmlığ ve dh yüksek drenj direncine shiptirler (Bhtt vd., 1991). Tblo 2 de geri dönüşümde kullnıln bzı proses ekipmnlrının lif özelliklerine etkisi özet olrk gösterilmiştir (Spngenberg, 1993). Tblo 2: Geri dönüşüm işlem ekipmnlrının selüloz lifleri üzerine etkisi (Şhin, 2013). Özellik Lif boyutu Lif morfolojisi Lif yüzey özellikleri Sfih ypısındki liflerin özellikleri Etki Eden Proses Ekipmnı Lif çm/hmurlştırıcı Yoğurucu/krıştırıcı Dövme/rfinsyon Lif çm/hmurlştırıcı Ağrtm Dövme/rfinsyon Kurutm Ağrtm Mürekkep giderme Kimysl mdde eklenmesi Kirleticilerin kimysl özellikleri Elekler Temizleyiciler Mürekkep giderme Kğıt mkinesi 18

35 Hemiselülozlr d selüloz gibi hidrofilik mddelerdir ve liflerin şişmesine yrdım etmektedir. Anck hemiselülozlrın hücre çeperinden uzklştırılmsı liflerin şişme özelliğini negtif yönde etkileyebileceği belirtilmiştir (Berthold ve Slmen, 1997; Oksnen vd., 1997). Hemiselülozlrın nisbeten kıs zincir uzunluklrı ile çıklnn bu hidrofilik niteliği, liflerin çok miktrd su lrk jeltinli bir hidrt dönüşmelerine neden olup şişme sğlr ve filmentleri birbirinden yırrk fibrilleşme meydn getirir (Houtz ve Kurtz, 1939). Bu mdde trfındn meydn getirilen yüksek derecede jeltinli yüzey, kğıttki liflerin kurutulmsıyl meydn gelen kuvvetli bğlrın nedenidir (Csey, 1961). Diğer bir etkide, hemiselülozlr üzerindeki ynı yüklü iyonik guruplrın zlmsı olrk gösterilebilir. Zir birbirini itici gruplrın zlmsı hücre çeperi üzerinde bulunn çıklıklrın kpnmsın ve liflerin birbiri ile bğ ypmsın neden olmktdır. Bu durumun sonucu olrk d lifler esnek ve plstik özelliklerini kybetmektedir (Üner ve Şhin, 2004). Hmurdki lignin miktrı d geri dönüşüm özelliklerini etkilemektedir. Ağrtılmış hmurlr ğrtılmmış hmurlr göre dh çok hornifiksyon uğrrlr. Hornifiksyon bir krbonhidrt olgusu olrk görülmektedir (Klungness ve Culfield, 1982; Livins ve Sclln, 1993). Yş pres sırsınd liflerde hornifiksyon olyı gözlemlenmektedir. Çünkü yş pressde ıslk sfihdn, dolyısıyl su lrk şişmiş hldeki hücrelerden su sürekli olrk uzklştırılmktdır. (Crlsson ve Lindström, 1984). Islk sfihdn ilk uzklştırıln su şişmiş hücre çeperleri rsındki serbest sudur. Bu suyun uzklştırılmsındn sonr hornifiksyon işlemi bşlmktdır (Üner ve Şhin, 2004). Lifler yssılşmış, lümen ise çökmüş durumddır. Suyun büyük bir çoğunluğu kurutm işlemi sırsınd uzklştırılmktdır (Sclln, 1974). Yş presleme işlemi ile hücre lümenleri ve çeperleri bsınç ltınd klmkt, birbirleri rsınd kohezyon kuvvetleri oluşmkt ve ypışmlrını sğlmktdır. Tekrr su ile tems geçtiğinde ise bzılrı hücre çeperindeki klıcı deformsyondn dolyı çılmmktdır (Üner ve Şhin, 2004). Kpnn boşluklr liflerin su tutm değerini etkilemektedir. Liflerin su tutbilme değeri hmur içinde bulunn tüm su yd hücre çeperi ve lümeninde tutuln tüm su olrk nlşılmktdır. Dövme işleminden sonr oluşn mikrofibriller üzerinde tutuln su d bun dhildir (Crlsson ve Lindström, 1984). Presde 19

36 klm süresi ve pres bsıncı hornifiksyonun rtmsın neden olmktdır (Mloney vd., 1997). Kğıtlrın geri kznılmsı sonucu liflerin bğlnm potnsiyeli geri dönüşümsüz olrk değişmekte ve bunun sonucu olrk geri kznılmış selüloz liflerinden üretilen kğıtlrın kopm uzunluğu, ptlm ve ktlm direnci, yoğunluğu ve uzmsının zldığı bun krşılık yırtılm direncinin, opklığın, bükülgenliğin ve ynsıtm yeteneğinin iyileştiği gözlenmiştir (McKee, 1971; Çıldır ve Howrth, 1972; Horn, 1975; Vn Wyk ve Gerischer, 1982; Howrd, 1990; Oye vd., 1991). Geri dönüşüm syısı rttıkç kğıtlrın yoğunluğu zlır (Bjpi, 2006). Direnç kyıplrı liflerin içendeki bğ direncinde ve bğ syısındki zlm y d bğlnm potnsiyelindeki zlmlr sonucu oluşbilir (Guest ve Weston, 1986). Atık kğıdın gzete, mblj kğıdı ve krton gibi ürün sınıflrınd kullnımı mevcut kullnım ornındki performnsı ve ürün klitesinde göze çrpn bir bozulmy neden olmmktdır (Cblov vd., 2009). Kullnıln kğıt ürünlerinin geri dönüşüm ornlrınd beklenen rtış ofis kğıdı ve dergi kğıdı gibi yüksek kliteli ürünlerde geri dönüştürülmüş liflerin önemli derecede tüketiminin rtmsını gerektirmektedir. Atık kğıt kullnımının genişletilmesine teşvik etmek için, tık kğıt lifi ile birincil lif rsındki frklılıklrın temel niteliklerinin nlşılmsı gereklidir. Aslınd geri dönüştürülmüş lifler kullnılmış liflerdir ve tıktır. Geri kznılmış kğıttn elde edilen hmurun klitesi doğrudn liflerin geçmişinden etkilenmektedir. Bu nedenle, bu liflere nsıl işlem uygulncğını bilmek için liflerin geçmişine yni kökenine bkılmktdır (Bjpi, 2014). Lif özelliklerini değiştirmek için, frklı lbortuvrlrd geri dönüşüm ile ilgili birçok çlışm ypılmıştır. Bzı rştırmcılr liflerin bğ ypm yeteneklerini, hücre duvr özelliklerini ve lif ypısındki değişiklikleri iyileştirmenin frklı geri dönüşüm prosedürleri, test yöntemleri ve teçhiztı kullnılrk mümkün olbileceğini svunmuşlrdır (Bouchrd ve Douek, 1994; d Silv vd., 2007; Kto ve Cmeron, 1999; Khntynuwong vd., 2002; Khntynuwong, 2003; Somwnd vd., 2002; Song ve Lw, 2010; Znuttini vd., 2007). Özellikle meknik odun hmurlrındn üretilmiş kğıtlrın geri dönüşümlerinde, kimysl odun hmurlrındn üretilenlere göre, liflerde belli derecelerde yumuşm ve esneklikle 20

37 birlikte koly kıvrılm (curl) oluştuğu çıklnmıştır (Howrd ve Bichrd, 1992). Meknik kğıt hmurlrı hem fiziksel hemde kimysl olrk kimysl kğıt hmurlrındn frklıdır. Bu nedenle, geri dönüşümün etkiside frklı olur. Kimysl kğıt hmurlrı tekrrlnn kurutm ve şişmeye mruz kldıklrınd hornifiksyon uğrrlr ve bşlngıçtki yüksek bğlnm potnsiyelini önemli ölçüde kybederler (Bouchrd ve Douek, 1994; d Silv vd., 2007; Kto ve Cmeron, 1999; Khntynuwong vd., 2002; Khntynuwong, 2003; Somwnd vd., 2002; Song ve Lw, 2010; Znuttini vd., 2007). Hornifiksyon derecesi liflerin su tutm kpsitesi (WRV: Wter Retention Vlue) ile ölçülebilmektedir (Kim vd., 2000). Kimysl hmurlrın ksine, bşlngıçt dh zyıf oln meknik hmur liflerinin ypısı geri dönüşüm ile bozulmz ve htt bğlnm yetenekleri dhd iyileştirilebilir. Birçok çlışm meknik hmur liflerinin dh iyi geri dönüştürülebilirlik gösterdiğini orty koymuşlrtur (Ackermn vd., 2000; Mloney vd., 1998; Weise ve Pulpuro, 1998). Verimi düşük sülft ve sülfit hmurlrınd geri dönüşüm, kopm uzunluğu, ptlm ve ktlnm dirençlerinde önemli biz zlış sebep olurken, yoğunluk ve uzmd dh z zlış sebep olmktdır. Yırtılm indisi, ktılık (rijitide), opklık ve hv geçirgenliğinin ise genellikle rttığı görülmüştür. Bu değişiklikler büyük ölçüde bğlnm potnsiyelinin zlmsın sebep oln liflerin esnekliğinin ve şişme kpsitesinin zlmsın tfedilmektedir (Livins ve Sclln, 1993). Düşük verimli kimysl hmurlrın kurutulmsı esnsınd, hücre çeperindeki selüloz zincirleri rsınd hidrojen bğlrı oluşur ve bu bğlr tekrr ısltıldığınd şişmezler. Hornifiksyon kğıdın yoğunluğunu, ptlm ve kopm direncini düşürür, iç bğlnm kpsitesini zltır. Anck, sülft hmurlrı ile ypıln çlışmlr dövülmüş hmurlrın ksine, dövülmemiş hmurlrd kurum ve tekrr ıslnm işlemleri esnsınd kopm direncinin rttığını orty koymuştur (Howrd, 1995; Howrd ve Bichrd, 1992; Vlde vd., 1994). İkincil liflerden elde edilen kğıtlrın özelliklerini kıs lifler, rtn kırıntı miktrı ve tık kğıttn elde edilen hmurdki kirleticiler de etkilemektedir. Eleme ve temizleme ile çok z kirletici sistemden uzklştırılbilmekte geriye klnlr ise üretime dhil olmktdır. Eğer süspnsiyondki kirleticiler yrı yrı prçcıklr hlinde ise üretilen kğıt yüzeyindeki görünür lekelerin syısı dh fzl olcktır. Eğer kğıt üzerine yzı bskı işlemi uygulncks, rtn kir miktrı kğıt yüzeyinin klitesini bozmktdır (Smith ve 21

38 Bunker, 1993). Sert kirleticiler kğıt sfihsı ile birlikte pres bölümüne tşınırs kğıt üzerinde delikler ve küçük benekler oluşur. Kğıt üzerindeki deliklere tolere gösterilmez ve kökenine bkılmksızın düzeltilmesi gerekir. Preslerde kirletici birikmesi kğıt yüzeyinde çökmelere neden olur. Bu özellikle yzı bskı işlemleri uygulnck kğıtlrd kğıtlrın yüzey klitesini bozmktdır (Bjpi, 2014). Mürekkep gibi görünür kirleticiler kğıtlrın prlklığını zltrk yzı bskı kğıtlrınd ve gzete kğıtlrınd gölge oluştururlr. İkincil liflerdeki kirleticiler tutkllmyı d etkilemektedir. Hmur hzırlm evresi lkli şrtlrd ypıldığı için, geri dönüştürülmüş kğıdın kökeninde kullnıln geleneksel tutkllr kybolur ve yenisi ile değiştirilmesi gerekir. Diğer bir etki ise tutkllm esnsınd kirletici mddelerle ypışkn mddeler doğrudn bğlnbilir. Kullnıln tık lif özelliklerinin kğıt direnç özellikleri üzerinde çok büyük etkisi olmsın rğmen tık hmur içindeki kirleticilerde direnç özelliklerini etkilemektedirler (Bjpi, 2014) Geri Dönüşümü Etkileyen Fktörler Geri dönüştürülmüş kğıt hmuru klitesi şğıdki fktörlerden etkilenmektedir (Howrd, 1995): Hmur çeşidi Kğıt ypım prosesleri, dönüştürme, kullnım ve depolm Geri dönüşüm işlemleri Hmur türlerinin geri dönüşüme frklı etkileri vrdır. Dövülmemiş kimysl hmurlr ile dövülmüş kimysl hmurlr geri dönüşüm esnsınd ynı şekilde dvrnmzlr. Gerçek dvrnışlrı hmurlrın kurutulup kurutulmmsın bğlıdır. Hiç kurutulmmış ve dövülmemiş hmur liflerinin şişebilirliği son derece yüksektir ve bu nedenle dh dirençli birincil kğıtlr elde edilir. Fkt kurutm esnsınd hornifiksyon nedeniyle lifler potnsiyel bğlnm yeteneklerini kybederler ve bu yüzdende geri dönüşümden sonr dh zyıf ve hcimli kğıtlr elde edilir (Mohlin ve Alfredsson, 1990; Pge, 1985). Howrd ve Bichrd (1992), stndrt lbortuvr şrtlrınd hzırldığı 11 frklı hmurun geri dönüşüme frklı tepkiler gösterdiklerini bulmuştur. Meknik hmur lifleri, dh düz ve esnek bir hle gelerek dh güçlü ve yoğun kğıtlr vermişlerdir. Dövülmüş kimysl 22

39 hmur lifleri hornifiksyon uğrmışlr ve sonuç olrk dh hcimli ve zyıf kğıtlr oluşturmuşlrdır. Kimysl termomeknik hmurlr (CTMP) bir kez kurutulduğund termomeknik (TMP) hmurlr ve tş ile öğütme sonucu elde edilen hmurlr (SGW) gibi dvrnmktdırlr. Geri dönüştürülmüş ve ğrtılmış sülft ve sülfit hmurlrındn elde edilen kğıtlrın yoğunluğu, kopm uzunluğu ve ptlm direnci zlmkt, yırtılm indisi ve hv geçirgenliği rtmktdır (Howrd ve Bichrd, 1992). Yprklı ğç odunu hmurlrı ile yıllık bitkilerden üretilen hmurlrın geri dönüşüm esnsınd gösterdiği dvrnışlr hkkınd çok fzl bilgi mevcut değildir (Ymgishi ve Oye, 1981). Ağrtılmış sod hmuru lifleri de şişme özelliklerinin zlmsındn dolyı bğlnm kpsitelerini kybederler. Lignin içeriğinden dolyı ğrtılmmış CTMP hmurlrınd hornifiksyon dh z rstlnmktdır. Kimysl kğıt hmurlrınd bşlngıçtki dövme derecesi ne kdr büyük olurs, geri dönüşümde hmur klitesindeki değişim o kdr fzl olmktdır (Lundberg ve De Ruvo, 1978; McKee, 1971). Dövme esnsınd kırıntı lifler oluşur ve bu kırıntılr kğıt ypım prosesinde vey geri dönüşüm esnsınd sistemden uzklşmdıkç geri dönüştürülmüş hmurlr içerisinde mevcut klmktdır. Birincil kğıt hmuru lifleri ile krşılştırıldığınd geri dönüştürülmüş kğıt liflerinin serbestlik derecesi dh düşüktür ve bunun sebebi kırıntı liflerdir (Bovin vd., 1973; De Ruvo ve Htun, 1981; De Ruvo vd., 1978). Geri dönüştürülmüş kırıntılr kğıtt dolgu mddesi görevi görürler. Fkt, bğlnm özelliklerini iyileştirmezler (Szwrcsztjn ve Przybysz, 1978). Lif süspnsiyonunun hzırlnmsı kırıntılrın oluşumunun ynısır lif uzunluğunund zlmsın sebep olur. Geri dönüşüm esnsınd kırıntı lifler sistemden uzklşmdıkç geri dönüştürülmüş hmurdki ortlm lif uzunluğu birincil liflerle krşılştırıldığınd dh kıs, kırıntı lif içeriği ise dh fzl olcktır. Kimysl kğıt hmuru liflerinin şişme özelliğindeki zlm, lif boylrının kıslmsı ve kırıntı miktrının rtmsı geri dönüşüm potnsiyelini zltmktdır (Bjpi, 2014). Yş preslemenin geri dönüşüme oln etkisi hkkınd çok fzl bilgi yoktur (Crlsson ve Lindstrom, 1984; Pycrft ve Howrth, 1980). Yş preslemenin olumsuz etkisi olrk 23

40 hornifiksyon örnek verilebilir. Fkt, kurutm esnsınd meydn gelen hornifiksyon yş preslemedekinden dh fzldır (Howrd ve Bichrd, 1992). Kğıt ypımınd herzmn kimysl ktkı mddeleri kullnılır. Kğıt ktkı mddeleri ve üretim yrdımcılrı tık kğıttn yeniden kğıt üretiminde ve birincil liflerden kğıt üretiminde belirli ornlrd kullnılır. Tutunm, boyutlndırm ve sğlmlık mddeleri geri dönüştürülmüş kğıttn kğıt ypımı esnsınd kullnıln kimysllrın etkinliliğini ve tık kğıt işleme proseslerini etkiler. Şp ve ypıştırm kimysllrının geri dönüşüm potnsiyelini bekleneninde ötesinde zlttığı tespit edilmiştir (Estwood ve Clrke, 1977; Guest ve Voss, 1983; Horn, 1975). Lindstrom ve Crlsson (1982), birincil kimysl kğıt hmuru liflerinin şişmesi ve bu liflerden ypıln kğıt özellikleri üzerine kimysl ortmın etkilerini rştırmışlrdır. Ağrtılmmış birincil hmur liflerinin sidik ortmd dh z şiştiğini ve direnç özelliklerinin lkli ortmd kurutulnlr göre dh düşük olduğunu bulmuşlrdır. Ağrtılmış kğıt hmurlrının ise düşük sidik grup içermesi nedeniyle bşlngıç ph ındn etkilenmediğini orty koymuşlrdır. Geri dönüşümün lifler üzerine etkileri kğıt hmuru üretimi ve kğıt ypım şmsının geçmişine bğlıdır. Fkt, bu etkiler beşinci döngüden sonr unutulup gitmektedir. Bzı geri dönüştürülmüş kğıt hmurlrındn üretilen kğıtlr beşinci döngüden sonr %10-30 direnç kybın mruz klmktdırlr. Bu kyıplrı iyileştirmede belirli yüzey ypıştırm mddeleri büyük rol oynmktdır (Nzhd, 2005). Pycrft ve Howrth (1980), geri dönüşüm potnsiyelinde kğıt mkinesindeki kurutm silindirlerinin sıcklığınınd etkili olduğunu bulmuşlrdır. Kurutm esnsınd sıcklığın yükseltilmesi liflerin yeniden şişme özelliğini zltmktdır (Lundberg ve De Ruvo, 1978; De Ruvo vd., 1978; De Ruvo, 1980). Ayrıc, bu rştırmcılr geri dönüştürülmüş kğıttn yeniden kğıt ypım esnsındki kurutm sıcklığının yükseltilmesi hlinde uzun dövme şmsınd bile liflerin su tutm kpsitelerini (WRV) yeniden kznmycklrını orty koymuşlrdır. Klenderlemeninde geri dönüşüm potnsiyeli üzerinde önemli etkisi vrdır. Gottsching ve Stiirmer (1978), geri dönüşümden sonr klenderleme ve süper klenderleme esnsınd 24

41 kğıtlrın yırtılm direnci ve kopm uzunluğunun zldığını ve lif boylrının kısldığını belirtmişlerdir. Yzı bskı işlemleri geri dönüştürülmüş kğıtlrın en çok optik özelliklerini etkilemektedir. Geri dönüştürülmüş kğıtlrın prlklığını mürekkep giderme işlemlerinden sonr rt kln mürekkep miktrının ynısır prçcık boyutud etkiler. 50 μm dn küçük mürekkep prçcıklrı insn gözü trfındn bireysel olrk görülemez. Fkt, bu prçcıklrın vrlığı kğıdın prlklığını zltır ve kğıd gri renk verir. 50 μm dn büyük mürekkep prçcıklrı kğıtt leke olrk görülebilmektedir (Bjpi, 2014). Geri dönüştürülmüş kğıt hmurunun klitesinde geri dönüştürme işleminden önceki meknik, kimysl ve ısıl işlem gibi prosesler de etkili olmktdır. Yüksek yoğunluklrd meknik etkinin liflere mikro sıkıştırm ve kıvrım verme özelliğinin olduğu bilinmektedir. Bu etki ile hmur yoğunluğu, esnekliği ve hcmi rtr ve o hmurdn dh zyıf kğıtlr elde edilir (de Grce ve Pge, 1976). Yüksek yoğunluklu meknik etki pulperlerde, dğıtım birimlerinde ve ğrtm şmsınd meydn gelebilmektedir. Lif kıvrıklığının klıcılığı yüksek yoğunluklu şmd meknik etkilere ve sıcklığ bğlıdır (Pge vd., 1984). Geri dönüşüm potnsiyeline tüketicilerin etkisinin olup olmdığı hkkınd çok fzl bilgi mevcut değildir. Tüketicilerin en önemli etkileri, eskimiş liflerin ynı sır onlr dhd eski lifler ilve ederek kğıtlrın yşlnmsın sebep olunmsıdır. Eğer gzeteler geri dönüşüm öncesinde uzun süre depolnırs, direnç özelliklerinde zlm görülecektir (Andrews, 1990). Geri dönüştürülmüş kğıt hmurlrının klitesinde tüketicilerin ve toplyıcılrın frklı klite derecesindeki kğıtlrı krıştırmlrıd etkili olmktdır (Springer vd., 1986). Atık kğıt işleme prosesi kimysl mdde kullnımını gerektirir. Örneğin, eski gzete ve dergilerin hmurlştırılmsı esnsınd pulperlerde sodyum hidroksit, hidrojen peroksit, sodyum silikt, yüzey sğlmlık mddeleri ve tutundurm mddeleri vb. gibi tipik ktkı mddeleri bulunmktdır. Sodyum hidroksit hmur direncini rttırmsın rğmen, yüzey sğlmlık mddeleri hmur direncini düşürmektedir. Eğer yüzey sğlmlık mddeleri yıknır ve kğıt mkinsın tşınmzs, yüzey gerilimi, bğlnm kpsitesi ve kğıt direnci düşebilmektedir (Springer vd., 1986). 25

42 1.2.4 Geri Dönüştürülmüş Liflerin Direnç Özelliklerini Arttırm Teknikleri Geri dönüştürülmüş liflerin direnç özelliklerini iyileştirmek için birçok teknik kullnılmktdır (Bhrdwj vd., 1997; Bhtt vd., 1991; Howrd, 1995; Kessel ve Westenbroek, 2004; Srkr, 1996). Kyboln direnç özelliklerini yeniden kznmk için genellikle dövme işlemi uygulnır (Chse, 1975). Dövme, geri dönüştürülmüş liflerin yeniden bğlnm özelliğini rttırmktdır. Bker (1999; 2000), geri dönüştürülmüş liflerin kğıt ypm potnsiyelini rttırmk için dövme uygulnbileceğini ve dövmenin etkisinin hmur türüne bğlı olduğunu belirtmiştir. Kğıt ypım şmsınd lifler yeniden şişme ve bğ ypm özelliğini çoğu zmn kybederler. Bu nedenle, dövme gibi yoğun bir işlem liflerin özelliklerini yeniden kzndırmk için gereklidir (Lumiinen, 1992,b; 1994; 1995,b; 1997). Bhtt vd., (1991), ikincil liflerin direnç özelliklerini iyileştirmede en yygın kullnıln yöntemleri dövme işlemi ve lkli ortmd yeniden hmurlştırm olrk belirtmişlerdir. Kğıt ypım mliyetini zltmk ve geri dönüştürülmüş liflerden kğıt ypm potnsiyelini rttırmk için ort düşük yoğunluklu rfinörler kullnılbilmektedir. Bununl birlikte, ynlış rfinör kullnımı suy krşı dirençte rtm, lif uzunluğu, direnç ve hcimlilik değerlerinde zlm gibi negtif etkiler oluşturbilmektedir. İkincil lif potnsiyeli birincil lif potnsiyeli ile krşılştırılmz (Lumiinen, 1992b; 1994). Drenj ornınd zlm olmksızın ve gereğinden fzl kırıntı lif oluşturmksızın hmur özelliklerini geliştirme yöntemi olrk yüksek yoğunluklu rfinörler incelenmiştir (Fellers vd., 1978). Fkt, yüksek yoğunluklu rfinörlerin enerji tüketiminin dh fzl olduğu ve hmur özelliklerini geliştirme etkisinin düşük yoğunluklu rfinörlerden dh frklı olduğu bulunmuştur (Rngmnnr ve Silveri, 1989). Dövme, liflerin bğ ypm yeteneğini geliştirmek için fibriller oluşturur. Fkt, her geri dönüşüm lifleri zyıfltır ve geri dönüşü olmyn hsrlr verir. Eğer dövme işlemi doğru ypılmzs, lif uzunluğund kıslm ve yırtılm direncinde zlm görülür (Guest, 1991; Levlin, 1976). Ne yzık ki bu işlem çoğu zmn üretim kpsitesini ve drenjı zltır. Artn dövme miktrı gelecek döngülerdeki direnç miktrlrını sınırlndırmktdır. Yeniden hmur oluşturm gereksinimi değiştirmeden direnç özelliklerini geliştirmek için kimysl ktkı mddelerinin kullnılmsı, dövme işlemine lterntif bir yöntem olbilir (Chn, 1976). 26

43 Lifler rsınd hidrojen bğı ypm kpsitesini rttırm yeteneğine ship nyonik polimerler ve lif ile kırıntılr rsınd elektrosttik bğlr oluşturbilen ktyonik polimerler olmk üzere sıkç kullnıln iki önemli reçine bulunmktdır (Chn, 1976). Bu reçineler liflerin iç bğlnmsı için yüzey lnını ve direncini rttırrk kğıtlrın direnç özelliklerini iyileştirmektedir (Linke, 1968). Atık kğıdın sodyum hidroksit ile mumelesi geri dönüştürülmüş liflerin direnç özelliklerini ve serbestlik derecelerini rttırmktdır (Estwood ve Clrke, 1977). Sodyum hidroksit ile mumele liflerin şişmesine ve dolyısıyl lif esnekliğine ve liflerin yüzeylerinin dh koly şekil lmsın ktkı sğlr. Alkli ile mumele ve delignifiksyon işlemlerinin her ikisi geri dönüştürülmüş liflerden kğıt ypm potnsiyelini rttırmktdır (Bjpi, 2014). Eski oluklu mukvvlrın (OCC) geri dönüştürülmesiyle elde edilen hmurlrın direnç özelliklerini geliştirmek mksdıyl lkli-oksijen delignifiksyonu üzerine çlışmlr ypılmıştır (De Ruvo vd., 1986). Delignifiksyon işlemi ile liflerin yumuşmsı, şişmesi ve liflerden ligninin uzklştırılmsıyl bğlnm ve direnç özelliklerinin iyileştiği bulunmuştur (Mrkhm ve Courchene, 1988). Geri dönüştürülmüş liflerin direnç özelliklerini rttırmk için kullnıln en yygın ktkı mddesi KN dir. Howrd ve Jowsey (1989), KN ilve etme meknizmsı üzerine çlışmışlr ve ıslk sond ilve edilen KN nin kopm direncini rttırdığını tespit etmişlerdir. KN nin kğıdın birim lnı bşın düşen bğlnm direncini rttırdığı bulunmuştur. Geri dönüştürülmüş liflerin direncini rttırmk için liflerin sod ile mumeleside yygın olrk kullnıln kimysl yöntemlerden biridir (Leufenberg ve Hunt, 1992). Ağrtm işlemi de kimysl mumele olrk düşünülebilir. O 2, NOH, ClO 2 ve H 2 O 2 gibi ğrtm kimysllrı lif yüzeyindeki hidrojen bğlrı rsındki çıklıklr girerek liflerin iç bğlnm potnsiyelini iyileştirmektedirler (Minor ve Atll, 1992; Sjöström, 1992; Freelnd ve Hrutfiord, 1994). Öte yndn, Sheikhi ve Tleipour (2011), şeker kmışı spı küspesinden elde edilen hmurlrdn yptıklrı kğıtlrı 3 kez geri dönüştürmüşler ve her dönüştürme evresindede hmurlrı NOH ve etilmin ile mumele edip belirli bir serbestlik derecesine kdr dövme işlemi uygulmışlrdır. Dövme işlemi ile doğrudn liflerrsı bğlrl ilgili oln direnç özelliklerinin rttığını, geri dönüştürme esnsınd NOH ve etilmin ilvesinin dövülmüş liflere herhngi bir etki sğlmdığını belirlemişlerdir. 27

44 Ağrtılmmış krft hmurlrının hiç kurutulmdn önce skkroz ve glikoz gibi şekerler ile mumele edilip lif direncini rttırm yönünde çlışmlr ypılmıştır. Elde edilen kğıtlr geri dönüştürülüp tekrr kğıt hline getirildiğinde ise liflerin dirençlerinde hiç şeker ile mumele edilmeyen liflere göre iyileşme olduğu bulunmuştur. Ayrıc, glikoz şekerinin skkroz göre dh etkili olduğu tespit edilmiştir (Zhng vd., 2004). Eski oluklu mukvvlrdn (OCC) elde edilen hmurun lif özelliklerini rttırmk için hmur ozon ile mumele edilmiştir. Ozonun hmurun kpp numrsını zltmsın rğmen liflerin yüzeylerinde herhngi bir değişime sebep olmdığı bulunmuştur. Mumele edilmiş liflerden elde edilen kğıtlrdki nispi bğlnm lnının rttığı belirlenmiştir. Ayrıc, çekme direnci, kopm direnci, iç bğlnm direnci gibi kğıt özelliklerinin önemli derecede rttığı tespit edilmiştir. Ozon mumelesindeki rtışlrın lkli mumelesi ve dövme işlemiyle sğlnn rtışlrl benzer olduğu bulunmuştur (Znuttini vd., 2005). Enzimler nihi ürünün klitesini etkilemeden ikincil liflerin serbestlik derecesini rttırmk için kullnılbilmektedir. Hmurlr için en prtik ve ekonomik düzeyde olck şekilde sıcklık 45 C, ph 5, hmur konsntrsyonu %10 ve enzim konsntrsyonu %0,2 oln selülz ve hemiselülz preprtlrı 30 dkiknın sonund incelenmiştir (Bhtt vd., 1991). Kessel ve Westenbroek (2004), tek bileşenli enzim kullnrk kğıt ypımı için önemli oln lif özelliklerinin olumlu yönde etkilendiğini bulmuşlrdır. Lif uzunluğu sbit klrk nispi bğ ypm lnı, liflerin esnekliği ve sçklnmsı rtmıştır. Endüstriyel kğıt hmuru ve tek bileşenli enzimler kullnılrk ypıln rştırmlr elek üzerindeki drenjın ve nihi kğıttki hv geçirgenliğinin rttığını göstermektedir. Liflerin esnekliği ve nispi bğlnm lnı d etkilenmiştir. Lbortuvr koşullrınd kullnıln dozlr ile krşılştırıldığınd enzimlerin dh düşük dozd kullnımı dh etkilidir. Ypıln bir bşk çlışmd ise geri dönüştürülmüş yprklı ve iğne yprklı ğç odunlrındn elde edilen hmurlr Novozym 342, Dinimx ve Pulpzyme HC enzimleriyle mumele edilmiştir. Lif süspnsiyonundki uzun lif ornının iğne yprklı ğçlrd zldığı, yprklı ğçlrd rttığı bulunmuştur. Liflerin serbestlik derecesi bşlngıçt %0,1 ornınd zlmış dh sonr enzim ilvesi ile yeniden rtmıştır. Enzimler ile liflerin tems çısının zltılmsıyl liflerdeki kristlen bölgeler zltılmış, böylece liflere esneklik kzndırılmıştır. Enzim mumelesinin yprklı ğç liflerinden elde edilen kğıtlrın kopm uzunluğunu rtırdığı tespit edilmiştir. İğne yprklı ğç liflerinden elde edilen 28

45 kğıtlrın ise kopm uzunluğu değerlerini zlttığı görülmüştür. Her iki hmur türünden elde edilen kğıtlrın yırtılm direncinde zlm belirlenmiştir (Choi ve Won, 2001). Değiştirilmiş krilmidler, modifiye edilmiş KN ve bir enzim de dhil olmk üzere çeşitli kimysl mddelerin selülz ve hemiselülzl krışımının ikincil lif içeren krton kutulrın ve eski krft mukvvlrının drenj ve direnç özelliklerini rttırıp rttırmdığı incelenmiştir (Bhrdwj vd., 1997). En iyi sonucu nyonik polikrilmid vermesine rğmen bütün kimysl ktkı mddeleri hmur sğlmlığınd ve drenjınd önemli ktkılr sğldığı tespit edilmiştir. Perglese enzimi drenjı %40 ornınd rttırdığı, fkt hmur sğlmlığın herhngi bir etkisinin olmdığı tespit edilmiştir. Bir bşk çlışmd (Srkr, 1996), geri dönüştürülmüş liflerin drenj özelliklerini ve sğlmlıklrını iyileştirmek için sentetik drenj ktkı polimerleri ile selülz ve hemiselülz enzimleri birlikte kullnılrk ltı det fbrik denemesi ypılmıştır. Liflerin serbestlik derecesinin rtmsı sonucund mkine hızınd gelişmeler kydedilmiş, drenj ktkı polimerlerinin ktivitesi ve lif yüzeylerindeki modifiksyon işlemiyle direnç özelliklerinin iyileştiği görülmüştür. Geri dönüştürülmüş krft hmuru ile geri dönüştürülmüş yüksek verimli hmurun krıştırılmsı d direnç özelliklerini iyileştirmede kullnılbilir. Bzı kğıt fbriklrı geri dönüştürülmüş liflerden elde ettikleri kğıtlr ek direnç sğlmsı için zmn zmn yprklı ğç lifi ilve etmektedir (Hubbe, vd., 2007). Bu, bzı ekonomik vntjlrı d berberinde getirebilir. İlk olrk bhsi geçen hmurlrın uygun krışım ornlrının tespit edilmesi önem tşımktdır. Hmur klitesini geliştirmek için oksijen-lkli mumelesi vey lkli mumelesi, kimysl ktkı mddeleri ve krışım uygun dövme miktrının incelenmesi gerekmektedir (Bjpi, 2014). Frksiyonlştırm geri dönüşümlü kğıt hmuru performnsını iyileştirmek için kğıt üretiminde oldukç yygın kullnıln bir tekniktir. Bu teknik frklı kökenli lifleri yırır ve böylece hmurlştırmnın olumsuz etkilerini zltmış olur (Kessel ve Westenbroek, 2004; Yu vd., 1994). Frksiyonlştırm çlışmlrı, geri dönüştürülmüş hmurun frksiyonlştırılmsının hmur içindeki kül ve kırıntı liflerin yeniden dğıtılrk hmur ve kğıt özelliklerinin kontrol edilebileceğini ve geliştirilebileceğini göstermiştir. Putz vd., (1989), Almny dki tık bzlı ve krft kğıt ihtiv eden hmurlrı kullnrk test liner ve oluklu mukvvnın ort ktmnını üreten birçok kğıt fbriksının uzun lifli frksiyonlrını yrı dövdüğünü ve eleme ile stoklrını yırdıklrını bildirmişlerdir. Kıs ve 29

46 uzun lifli frksiyonlr test liner ve oluklu mukvvnın ort ktmnı gibi frklı klitedeki kğıtlrı üreten iki frklı kğıt mkinsınd kğıd dönüştürülebileceği gibi ynı kğıdın frklı ktmnlrını oluşturck şekilde de kğıd dönüştürülebilirler Birincil Liflere Geri Dönüşüm Lif İlvesi Birincil lif temininde yşnn sıkıntılr, geri dönüşüm liflerinin düşük mliyeti, rtn çevre bilinci vb. gibi etkenler her geçen gün kğıt üretiminde geri dönüşüm liflerin kullnım ornının rtmsın neden olmktdır. Ypıln çlışmlrd Wistr ve Hidyh (2010), sod yöntemiyle elde edilmiş bmbu hmurunun birincil liflerine %30 tık kğıt hmuru krıştırılrk ypıln deneme kğıtlrının yırtılm direnci hricindeki diğer direnç özelliklerinin rttığını belirlemişlerdir. Ghsemin vd., (2012), NSSC hmurun %20, %30 ve %40 tık kğıt ilvesiyle elde edilen deneme kğıtlrının bütün sğlmlık özelliklerinin rttığını tespit etmişlerdir. Diğer trftn, Gülsoy vd., (2013), ğrtılmmış srıçm ve krçm birincil liflerine %5, %10, %15, %20 ve %25 ornınd tık kğıt lifi ilve etmişler ve bu işlemin kğıt özellikleri üzerindeki etkilerini rştırmışlrdır. Kontrol örneği olrk tık kğıt lifi ilve edilmeksizin ynlızc krçm ve srıçm birincil liflerinden de deneme kğıtlrı ypmışlrdır. Sonuç olrk, tık kğıt ilvesiyle deneme kğıtlrının yırtılm direnci dışınd diğer direnç özelliklerinin zldığı tespit edilmiştir. Kontrol örnekleriyle krşılştırıldığınd tık kğıt lifi içeren kğıtlrın hv geçirgenliğinin dh yüksek olduğunu bulunmuştur. Arştırmcılr sonuçlrın birincil krft liflerine %10 kdr tık kğıt lifi ilve edilmesinin direnç özelliklerinde önemli bir zlmy sebep olmdığını belirtmişlerdir. Ayrıc, bu tık kğıt ilve ornlrının mblj kğıdı üretimi için uygun olduğunu bulmuşlrdır Düny Kğıt-Krton Üretim ve Tüketimi Kğıt bir ülkenin sosyl ve ekonomik gelişimde önemli bir rol oynr. Gelişmekte oln ülkelerde ormnlık lnlr her yıl 13 milyon h. zlmktdır dn beri Düny nüfusu hızlı bir ornd rtış göstermekte olup, yklşık her 15 yıld bir nüfus 1 milyr rtmktdır. Günümüzde yklşık 7 milyr oln Düny nüfusunun 2075 yılınd 12 milyr olmsı ön görülmektedir. Artn nüfus, okur-yzrlık ornı ve snyileşme ile her geçen yıl 30

47 kğıt tüketimi rtmktdır. Örneğin, yıllrınd Düny kğıt tüketimi 300 milyon ton civrınd iken (Şekil 7), bu rkm günümüzde 400 milyonu şmıştır. Günümüzde Düny d üretilen kğıtlrın %53 ü geri dönüşüm liflerden üretilmektedir (FAO, 2012). Ayrıc, birincil liflerden kğıt üretim miktrı 1980 den günümüze %38 rtrken, geri dönüşüm liflerden elde edilen kğıt miktrı 1980 den günümüze %323 rtmıştır. Bu genel tblo ışığınd; Ormn kynklrının dh verimli kullnılmsı, Yeni odun dışı (nonwood) lif kynklrını tespit edilmesi ve mevcutlrın kullnım ornlrının rtırılmsı, Son olrk, tık kğıt kullnım ornının rtırılmsı gibi konulr her geçen gün dh d önem kznmktdır (Ashori, 2006) Milyon ton Tissue Pper Temizlik kğıdı Other Pper nd Bord Diğer kğıt ve krton türleri Printing nd Writing Pper Bskı ve yzı kğıdı Pckging Pper nd Bord Amblj kğıdı ve krtonu Şekil 7. Düny kğıt ve krton üretiminin yıllr göre değişimi (milyon ton) (URL-3, 2014). 31

48 Kğıt, trihin ilk yıllrındn beri kültür iletişimini sğlmk mksdı ile kullnılmktdır. Snyileşmenin ve kültür fliyetlerinin rtmsı ile, kğıdın bsın yyın fliyetleri ynınd, mblj snyiinde de yygın olrk kullnılmsı kğıt tüketiminin hızlı bir şekilde rtmsın sebep olmuştur (Demir, 1995). Ülkelerin kğıt tüketimi gelir seviyeleri ile değişmektedir. Bir ülkede kğıt tüketim hızı kişi bşın yd tüketilen kğıt miktrı ile belirlenmektedir. Birimi: kg kğıt/kişi/yıldır. Yni bir ülkede bir yıld tüketilen kğıt miktrını o ülkede yşyn insn syısın bölünerek kişi bşın tüketilen kğıt miktrı tespit edilmektedir. Kullnıln ofis kğıtlrının bir kısmının (kitplr, rşivler, yzışm, çeşitli mhkeme dosylrı vs.) ömrünün çok yıllı olduğu unutulmmlıdır (Öztürk, 2005). Kişi bşın düşen kğıt tüketimi ülkeden ülkeye değişmektedir. Ekstrem durumlr dışınd dünyd yıllık ortlm kişi bşın düşen kğıt tüketimi 60 kg dır. Çeşitli ülkelerde kişi bşın düşen kğıt tüketimini Tblo 3 te, çeşitli ülkelerde toplm kğıt ve krton tüketimi ise Şekil 8 de verilmiştir (Bjpi, 2014). Tblo 3: Çeşitli ülkelerin kişi bşın düşen kğıt tüketimi. Ülkeler Kğıt Tüketimi (Kg/kişi/yıl) ABD 265 AFRİKA ÜLKELERİ 7 ASYA ÜLKELERİ 40 FİNLANDİYA 194 HİNDİSTAN 9 ÇİN HALK CUMHURİYETİ 65 JAPONYA 215 TÜRKİYE

49 Şekil 8: Çeşitli ülkelerde toplm kğıt ve krton tüketimi. Düny çpınd kğıt-krton üretiminden ülkelerin ldığı py bkıldığınd ise; 2012 yılınd dünynın en büyük kğıt-krton üreticilerinin 103 milyon ton ile Çin ve 76 milyon ton ile Amerik Birleşik Devletleri olduğu görülmektedir. Bu iki ülke birlikte düny kğıtkrton üretiminin yklşık %44 ünü ypmktdır. Diğer en büyük üç üretici ülkenin ise 26 milyon ton ile Jpony, 23 milyon ton ile Almny ve 11 milyon ton ile İsveç olduğu tespit edilmiştir. Bu ülkeler ise düny kğıt-krton üretiminin %15 lik diğer kısmını ypmktdır (FAO, 2012). Türkiye ise 2,5 milyon tonluk kğıt-krton üretimi ile dünynın 25. büyük kğıt-krton üreticisidir. Düny d milyonlrc insn, çevre bilinciyle, kğıt ürünlerinin dönüşümü için çb göstermektedir. Kğıt ve krton tlebindeki rtış Avrup dn Kuzey Amerik ve bşt Çin olmk üzere Asy y doğru yönlenmektedir. Asy globl tüketimin %40 ını oluşturmktdır. FAO- Birleşmiş Milletler Gıd ve Trım Örgütü nün thminine göre yıllrını kpsyn süreçte düny kğıt ve krton tüketimi yıllık %3 ornınd rtcktır. Türkiye ise 5,4 milyon ton ile düny sırlmsınd 16. kğıt-krton tüketicisi olrk yerini lmıştır. Türkiye de kişi bşın 68,6 kg kğıt-krton tüketimi ypılmktdır (Skry ve Cnlı, 2011). 33

50 1.2.7 Türkiye de Kğıt Üretim ve Tüketimi Türkiye de 1936 yılınd kuruln kğıt sektörü, 1980 li yıllr kdr tlebi yurtiçi üretimle krşılm mcı doğrultusund fliyet göstermiştir dönemi Türk kğıt sektörü için tm bir büyüme ve gelişme dönemi olmuştur. Uzun yıllr dış rekbete kplı olrk gelişen sektör, Avrup Birliği (AB) ile Türkiye rsındki gümrük duvrlrının kldırılmsı ile yeni bir döneme girmiştir. Türkiye de kğıt üretimi selüloz ithl edilerek ve geri dönüşümlü kğıtlrın değerlendirilmesi ile ypılmktdır. SEKA, özelleştirilmeden önce hmmdde sğlyn tek kuruluş özelliği tşımktydı. SEKA özelleştirildikten sonr bu sektörün temel hmmdde kynklrı, selüloz ithltı ve tık kğıtlrın yeniden değerlendirilmesi olmuştur (Şengül, 2010). Türkiye de kğıt-krton sektöründe fliyet gösteren 46 üretici bulunmktdır. Sektördeki firmlrın çoğu ort büyüklüktedir yılınd İstnbul Snyi Odsı nc belirlenen Türkiye nin İlk 500 Snyi Kuruluşu rsınd kğıt sektöründe fliyet gösteren 10 firm yer lmıştır. Bu firmlr; Dentş, Hyt Kimy, İpek Kğıt, Krtonsn, Meteksn, Modern Krton, Mondi Tire Kutsn, Olmuks, Ontex ve Umur Bsım dır (Skry ve Cnlı, 2011) yılı kâğıt-krton üretimi ton, kâğıt-krton tüketimi ton olrk rporlr ynsımıştır (URL-4, 2014) Türkiye de ve Düny d Atık Kğıt Kullnımı ve Geri Kznımı Kğıt endüstrisinde hmmdde olrk tık kğıt kullnımının önemi son on yıld önemli ölçüde rtmıştır (Bjpi, 2014). Atık kğıt toplnmsı, kğıt ve krton ürünlerinin kullnıldıktn sonr tekrr geri dönüştürülerek hmmdde olrk yrrlnılmsı günümüz kğıt üretim teknolojilerinde mümkün olmktdır. Böylelikle kullnılmış kğıtlrın çöpe tılmsının oluşturduğu çevre kirliliği ve kğıttn yeniden kğıt üretilmesi sonucu dh fzl ğç kesilmesi önlenebilmektedir (Ust, 2004). Bir ülkede toplnn tık kğıt miktrının üretilen kğıt miktrın ornın tık kğıt geri dönüşüm ornı denir (Skry ve Cnlı, 2011). Atık kğıt geri dönüşüm ornı şğıdki eşitlik 1 deki gibi formülize edilebilir (URL-5, 2014). 34

51 Kğıt dönüşüm ornı 2009 yılınd A.B.D. de % 63,4 (Skry ve Cnlı, 2011) ve 2010 yılınd % 63,5, Avrup d ise 2011 yılınd % 70,4 olrk gerçekleşmiştir. A.B.D. de 2020 yılınd kğıt geri dönüşüm ornının % 70 e yükseltilmesi hedeflenmektedir (Jourdn, 2011). Türkiye deki tık kğıt kullnımı ve geri kznım ornlrının yıllr göre dğılımı Tblo 4 te verilmiştir. Tblo 4: Türkiye deki tık kğıt kullnımı ve geri kznım ornlrı (x1000 ton). Toplm Atık Kğıt Krton Atık Kğıt Kullnım Geri Dönüşüm Kğıt Alımı Üretimi İthltı Ornı (%) Ornı (%) (x1000 ton) (x1000 ton) (x1000 ton) , ,1 84,0 61,2 35, , ,3 56,0 39,4 35, , ,8 62,7 61,9 35, , ,2 67,0 62,4 39, , ,6 65,8 91,9 43, , ,3 74, , , ,3 79, , ,3 79, , , , , , , , , ,65 Kynk: Selüloz ve Kğıt Snyii Vkfı Yıllr itibrı ile bkıldığınd kullnıln kğıdın geri dönüşüm ornlrı her yıl belirli bir miktrd rtmkt olup; 2009 yılınd % 44, 2010 yılınd % 42 ve 2011 yılınd ise % 43 olduğu görülmüştür (URL-6, 2014). 35

52 Ülkede tüketilen tık kğıt miktrının üretilen toplm kğıt miktrın ornın tık kullnım ornı denir (Skry ve Cnlı, 2011). Atık kğıt kullnım ornı şğıdki eşitlik 2 deki gibi formülize edilebilir (URL-5, 2014). Atık kğıt kullnım hcimleri ve ornlrı ülkeden ülkeye büyük frklılıklr gösterir yılınd en önemli 13 ülke 155 milyon ton tık kğıt kullnmışlrdır. Bu Düny tık kğıt kullnımının yklşık %79 olduğunu göstermektedir. Zten önemli ülkelerden 4 ü Çin, A.B.D., Jpony ve Almny 108 milyon ton tık kğıt ile Düny tık kğıt kullnımının %55 ini oluşturmktdırlr (Bjpi, 2014). Şekil 9 d yıllrı rsı Düny kğıt geri dönüşüm ornlrı, Şekil 10 d ise Geri kznılmış kğıt kullnımı ve kğıt üretiminin yıllrı rsınd Düny dki gelişimi verilmiştir. Şekil 9: yıllrı rsı Düny kğıt geri dönüşüm ornlrı (URL-7, 2014). 36

53 Şekil 10: Geri kznılmış kğıt kullnımı ve kğıt üretiminin yıllrı rsınd Düny dki gelişimi (Holik, 2013). Btılı ülkeler mblj normlrı ve stndrtlrı geliştirerek tıklrı zltm yolun giderken, diğer trftn d mblj tıklrını toplyıp yeniden snyiye kzndırm konusund yoğun emek ve pr hrcmktdırlr. Bu konud ilk düzenleme "Almn Amblj Yönetmeliği" kpsmındki Yeşil Nokt ; 1 Ock 1993 trihinde yürürlüğe girmiştir. Bu trihten itibren Almny dki tüm mbljlrın geri lınmsı ve işlenmesi zorunluluğu söz konusu olmuştur. Almny nın öncülüğünü yptığı bu sistem Belçik, Frns, Benelux ülkelerini tkiben tüm AB ülkelerinin yrı yrı benimsediği bir ypıy kvuşmuştur. Söz konusu direktif ülkemizde de 2007 yılınd yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğe göre Türkiye nin kğıt mblj tıklrının geri kznım ornı hedefleri Tblo 5 te verilmiştir. 37

54 Tblo 5: Türkiye nin kğıt mblj tıklrının geri kznım ornı hedefleri. Türkiye nin Kğıt Amblj Atıklrının Geri Kznım Ornı Hedefleri Yıllr Hedeflenen Orn (%) Kynk: Türkiye İsttistik Kurumu Çevre ve Ormn Bknlığı trfındn çıklnn 2008 yılı Amblj ve Amblj Atıklrı İsttistiklerine göre % 35 oln kğıt/krton geri kznım ornı hedefi, % 28,8 olrk gerçekleşmiştir yılınd ton tık kğıt geri kznılırken, 2010 yılınd ton tık kğıt geri kznılmıştır. Atık kğıt geri kznm ornı 2010 yılınd % 41,8 ornınd gerçekleştirilmiştir (Skry ve Cnlı, 2011) Atık Kğıdın Geri Dönüşümünün Fydlrı Atık kğıdın geri dönüşümü ile elde edilen fydlr mddeler hlinde şğıd sırlnmıştır. Kullnılmış kâğıttn yeni kâğıt üretimi dh z ğç kesilmesi ve dolyısıyl ormnd yşyn bitki ve hyvnlrın yni doğnın korunmsı nlmın gelir. 38

55 Ayrıc Küresel ısınmnın nedenlerinden biri de yok oln bitki örtüsüdür. Böylece küresel ısınmnın d önüne geçilmiş olunur. Eski teknolojiyi kullnn kğıt üretim tesislerinde bir ton kâğıt üretmek için 400 m 3 su tüketmek gerekirken, modern tesislerde ton su kullnmk yeterli olmktdır. Kullnılmış kâğıttn kâğıt üreten tesislerde bir ton kâğıt üretimi için sdece 5 ton su kullnmk yeterli olmktdır. 1 ton kullnılmış kâğıt çöpe tılmyıp geri kznıldığı ve kâğıt üretiminde tekrr kullnıldığı zmn; - 17 det yetişmiş çm ğcının kesilmesi, - 36 ton ser gzı CO 2 tmosfere tılmsı, kwh elektrik enerjisinin isrf edilmesi, kg kirletici gzın tmosfere tılmsı, litre fuel-oilin isrf edilmesi, m 3 depolm lnı tsrruf edilmesi, - 85 m 2 ormnlık lnın thrip edilmesi, - 38,8 ton suyun isrf edilmesi önlenmiş olur (Öztürk, 2005). Her 54 kg gzete kğıdı dönüşümünde bir ğç kurtulmktdır. Dönüşümlü kğıttn, fotokopi kğıtlrı, kğıt hvlu ve peçeteler, oluklu mukvvlr gri krtonlr, gzete kğıtlrı ypılmktdır. Kurtuln her ğç üç insnın tükettiği oksijeni üretmektedir. Dönüşümlü kğıt, selülozdn kğıt üretmeye göre % 64 dh z enerji hrcmktdır (Krıncoğlu, 2011), ve çevre kirliği zlmktdır. Atık kğıttn kğıt üretimi esnsınd diğer proseslerle krşılştırıldığınd dh z su kirliliği oluşmktdır (Vest, 2000). Yüksek kliteli kğıtlr birkç kez geri dönüştürülerek her zmn çevresel tsrruf sğlr. Atık kğıttn kğıt üretimi esnsınd oluşn CO 2 emisyonu birincil liflerden kğıt üretimi esnsınd oluşn CO 2 emisyonundn %20-50 dh zdır. Kullnıln kğıt genellikle geri dönüşüm tesislerine oldukç ykın yerlerden toplnmsı nedeniyle, geri dönüştürülmüş kğıt üretimi tşım mliyetlerini ve CO 2 emisyonunu zltır. Atık kğıt toplm ve sırlm ile yerel ekonomiyi cnlndırmk için yrdım ederken geri dönüşüm kğıt tığın hcmini zltır. 39

56 Atık kğıt hmuru birincil liflere göre dh z dövme işlemi gerektirir ve önemli zrr uğrmdn yprklı ğç odunlrının hmurlrıyl vey yprklı ve iğne yprklı ğç odunlrının krışım hmurlrıyl birlikte dövülebilmektedirler. Yzı ve bskıd kullnılmk üzere mürekkebi giderilmiş tık kğıttn ypılmış kğıtlr ile birincil hmurdn ypılmış kğıtlr krşılştırıldığınd, tık kğıttn ypılnlrd opklığın dh yüksek olduğu, kıvrılmy dh z meyilli olduğu ve dh düzgün sfih oluşturduklrı görülmüştür (Bjpi, 2014). 1.3 Oluklu Mukvv Amblj, bir ürünün fbrikdn tüketiciye kdr ulştırılmsı şmlrınd dğıtım zinciri olrk ifde edilen tşım, depolm ve yükleme-boşltm işlemlerinde içerdiği ürünü, koruyn ve üzerinde yer ln bilgilerle iletişim sğlyn optimum mliyetli kplr ve/vey srgılr olrk tnımlnmktdır. Kâğıdın ucuz ve işlenmesi koly olmsı nedeniyle mblj mddeleri içinde tercih sırlmsınd kâğıt ve krton ilk sırd yer lmktdır (Önen, 2002). Kğıd dylı mblj ürünleri, genel nlmd kâğıt mbljlr, krton mbljlr ve oluklu mukvv mbljlr olrk üç grupt toplnbilmektedir (Byrktr, 2004). Oluklu mukvv, 20. yüzyıld bulunmuş kâğıttn mmul en önemli mblj mddelerinden biridir. İki düz krton (liner) rsınd bunlrı birleştiren oluklu bir krtondn (fluting) ibret oln oluklu mukvv şok ve bsınc çok dynıklı bir ypı teşkil eder (Önen, 2002). Oluklu mukvv, ml ve eşylrın korunmsı ve pketlenmesi ihtiycı nedeni ile yeni bir kâğıt kullnımı olrk orty çıkmıştır. Bugüne kdr değişimlere uğrmış olmsın rğmen, oluklu mukvv hmmddesi çısındn eski örneklerinden çok frklı değildir. Hmmddesi oln kğıdın yeniden üretilebilen, yeniden kullnılbilen ve geri dönüştürülebilen bir mdde olmsı dolyısıyl çevre uyumu en yüksek oln mblj türü diye tnımlnbilir (Byrktr, 2004). Oluklu mukvv örneği Şekil 11 de verilmiştir. 40

57 Şekil 11: Oluklu mukvv (URL-8, 2014). Oluklu mukvvlrın özellikleri, cinslerine, üretimlerinde kullnıln kâğıtlr ve yrdımcı mlzemeye bğlı olrk değişmektedir. Kullnıln hmmdde ve üretim yöntemleri, kâğıtlr birbirinden frklı özellikler kzndırmkt ve bu özelliklerin mc uygun olrk seçilmesi bşrılı mblj üretimi için çok büyük önem tşımktdır (Byrktr, 2004). Oluklu mukvv üretiminde kullnıln kâğıtlr; odundn, smn ve benzeri bitkilerden, tık kâğıttn elde edilen, cinsine göre frklı ornlrd kullnıln lif, su, ktkı mddeleri ve kâğıt ypım yöntemleri kullnılrk üretilmektedir. Kğıdın meknik özelliklerini iyileştirmek, neme, yğ direncini rtırmk, yüzey düzgünlüğünü sğlmk, renklendirmek mcı ile de KN ve renklendirici mddeler kullnılmktdır (Byrktr, 2004). Oluklu mukvvyı oluşturn strüktürel elemnlr, yüzlerde kullnıln Liner (Şekil 12), ondülede kullnıln Fluting (Şekil 13) cinsi kâğıtlrdır. Liner olrk dlndırıln kâğıtlr, istenildiğinde esmer, beyz vey renklendirilmiş olbilen Krft Liner, Test Liner ve Schrenz, ondülede kullnılnlr ise NSSC Fluting, Smn Fluting ve Schrenz dir (Önen, 2002). Schrenz vey geri kznılmış kâğıt (Recycled) olrk dlndırıln ve üretilen kâğıtlr cinslerine göre liner vey fluting olrk kullnılbilir (Byrktr, 2004). 41

58 Şekil 12: Oluklu mukvvnın liner tbksı (URL-8, 2014). Şekil 13: Fluting kğıdı (URL-8, 2014). Oluklu mukvvyı oluşturck dış, iç, r kâğıtlrın grmj, cins ve özellikleri, kutu performnsıyl doğrudn ilişkili olmlrı nedeniyle, büyük önem tşırlr. Pzrın gerektirdiği kâğıtlrın temini ve mc uygun kullnımı, üretilen mbljlrın bşrılı olmsını etkiler. Kullnıln kâğıtlrın ynı sır tutklın, ktkı mddelerinin cinsi de mc uygun olrk seçilmelidir. Açık renk bskılı kutulr için koyu renkli krftlr, nemli ortmd bulunck kutulr için düşük grmjlı zyıf fluting kâğıtlrı seçilmemelidir (Önen, 2002) Oluklu Mukvv Üretiminde Kullnıln Kâğıtlr Oluklu mukvvlrın özellikleri; cinslerine, üretimlerinde kullnıln kâğıtlr ve yrdımcı mlzemeye bğlı olrk belirlenir. Oluklu mukvvlrı niteleyebilmek için öncellikle üretildikleri kâğıtlrı tnımk gerekir. Kullnıln hmmdde ve üretim yöntemleri, kâğıtlr birbirinden frklı özellikler kzndırmktdır ve bu özelliklerin mc uygun olrk seçilmesi bşrılı mblj üretimi için çok büyük önem tşımktdır (Önen, 2002). 42

59 Krft Liner Liner, oluklu mukvvlrın dış yüzeylerinde kullnıln perdhlı kğıttır (URL-9, 2014). Krft liner, uzun lifli oln, çm, göknr, ldin gibi yumuşk odunlu ğçlrdn, sülft prosesi ile üretilen yüksek mukvemetli bir kâğıt türüdür (Önen, 2002). Oluklu mukvv üretiminde iç ve dış str olrk kullnılır. Doğl renkleri khverengi oln krft liner kğıtlr kısmen y d tmmen beyzltılbilir. Anck, herhngi bir beyzltm yöntemi strın dynıklılığını %5-10 rsı zltır (URL-9, 2014). Krft, Almnc d kuvvetli nlmın gelmektedir. Ormn bkımındn zengin ülkelerde üretilen krft kâğıtlrı, yeterli üretimi olmyn ülkelere ihrç edilirler. Krft kâğıtlr, genellikle esmer yni doğl renkte üretilirler, nck istenirse tmmen beyz vey sdece üst yüzeylerinde beyz selüloz kullnılrk, white top dıyl d üretilebilirler. Dynıklılık göstergesi oln ptlm değerleri 3,5-5 kp.m 2 /g, ğırlıklrı ise gr/m 2 rsınd değişebilir (Önen, 2002) Test Liner İkincil lif üzerine esmer vey beyz birincil vey ikincil lif eklenerek üretilen iki vey üç ktlı liner kâğıtlrıdır. Yine oluklu mukvv üretiminde iç ve dış str olrk test liner kğıtlr d kullnılbilir. Anck, oluklu mukvv kutu strı olrk geri dönüştürülmüş kğıt lifi kullnımı, kutunun dynıklılığını özellikle tropik koşullrd, büyük ölçüde zltır. Eğer test liner kğıtlr yüksek kliteli seçilmiş tıklrdn üretilir ve üzeri boynırs orty imitsyon krft olrk dlndırıln ve mükemmel dynıklılığı oln kğıtlr orty çıkr (URL-10, 2014). Geri kznmnın büyük önem tşıdığı günümüzde yygın kullnımlrı vrdır. Ptlm değerleri 2-3,5 kp.m 2 /g, grmjlrı ise gr/m 2 rsınd değişebilir. Ktkı mddeleri kullnılrk neme mukvemetleri rtırılbilir (Önen, 2002). Test liner ile krft liner ynı özellikte değildir. Test liner, üzerindeki çok küçük siyh noktlr ile krft linerden yrılır (URL-9, 2014) NSSC Odunu kıs lifli oln kçğç, huş, okliptüs gibi sert ğçlrdn, kısmen meknik, kısmen kimysl yoll üretilen bu kâgıt türü; oluklu mukvvlrın ondüle tbksının üretiminde 43

60 kullnılır. Bu tür kâğıtlr lif ypılrı nedeniyle nem ve ısı ile ldıklrı şekli korurlr. Üretim yöntemlerini tnımlyn Neutrl Sulfite Semi Chemicl sözcüklerinin bş hrfleri ile tnımlnn bu kâğıtlr, gr/m 2 olrk üretilebilirler. En yygın kullnıln grmjlrı ise gr/m 2 dir. Üretildikleri ülkelere göre içlerindeki ikincil lif ktkısı % rsınd değişmektedir (Önen, 2002) Schrenz Her çeşit tık kâğıt liflerinden yrrlnılrk üretilen, genellikle gri görünümlü, istenirse renklendirilerek liner ve fluting olrk kullnılbilen düşük mukvemetli kâğıtlrdır. Ptlm değerleri 2 kp.m 2 /g ltınd olup, grmjlrı gr/m 2 rsınd değişmektedir (Önen, 2002) Geri Kznılmış Kâğıt (Recycled Pper) Tmmı ikincil liften üretilen kâğıtlr olup, mukvemetleri düşüktür. Anck, çeşitli ktkı mddeleri kullnılrk mukvemetleri rtırılbilir. Grmjlrı gr/m 2 rsınd değişebilir. Geri dönüştürülmüş (recycled) kâğıtlrın hmmddesi oln ikincil lif; eski oluklu mukvv kutulr, oluklu fbriklrının ürettiği ıskrtlr, kullnılmış krft torb gibi kâğıt kynklrındn sğlnır. Bu kâğıtlr, frklı ktkı mddeleri ve frklı lif kynklrı kullnılrk üretildiklerinde, liner kğıdı olrk d rtn ornlrd kullnılmktdırlr. İkincil lif kullnmnın çevre fktörü dışınd kâğıt fiytlrın ekonomik olrk ynsıyn pozitif trflrının ynı sır; yüzey ezilme, kopm, ptlm gibi meknik özelliklerinin zyıflmsı, kullnıln hmmddeye bğlı olrk klite frklılıklrı göstermesi gibi negtif trflrı d mevcuttur (Önen, 2002) Smn Fluting Smnın yrı kimysl olrk işlenmesi ile elde edilen birincil life, yklşık % 60 ornınd ikincil lif ktılrk, genellikle gr/m 2 olrk üretilen fluting kâğıtlrıdır. Yüzey ezilme değerleri yüksek olmsın krşın, nemden koly etkilenirler (Önen 2002). Oluklu mukvvd ondüle, iç ve ort yüzey kğıdı olrk kullnılır (URL-10, 2014). 44

61 1.4 Kuru Sğlmlık Mddeleri Amblj kâğıtlrı üretiminde kâğıtlrın sğlmlık özellikleri son derece önemlidir. Son yıllrdki çevreyle ilgili endişeler nedeni ile yeni kâğıt hmuru yerine geri kznılmış kâğıt hmurlrının kullnımı rtmktdır. Fkt kğıdın sğlmlık özelliklerinde geri kznılmış lif kullnımı ile bir zlm görülmektedir. Bunu gidermek mcı ile y hmur krışımın uzun liflere ship kâğıt hmurlrının ilvesi y d sğlmlık kimysllrının kullnımın gidilmektedir. Kullnım yerlerine bğlı olrk kâğıt ürünlerine frklı derecelerde sğlmlık kzndırmk mcıyl kuru ve ıslk sğlmlık mddeleri ilve edilmektedir (Eklund ve Lindström, 1991; Roberts, 1996; Ust ve Eroğlu, 2004). Kondisyonlnmış hldeki sğlmlık ise 20 C ve %65 nispi nemde ölçülen sğlmlıktır. Kondisyonlnmış hldeki sğlmlığı rttırn ve fkt; ıslk sğlmlığı değiştirmeyen mddelere kuru sğlmlık mddesi denir. Kuru sğlmlık veren mddeler lif süspnsiyonun z miktrlrd ktıldıklrınd kuru sğlmlığı %30-60 ornınd rtırırlr. Böylece, dh z lif kullnrk ynı sğlmlıkt kğıt ypılbileceğinden hmmddeden tsrruf sğlnbilir. (Eroğlu, 2009). Sud çözünen ve hidrojen bğ ypn birçok polimer kuru mukvemet ktkı mddesi olrk kullnılbilir. Aslınd odun lifleri, hemiselüloz formund kuru mukvemet mddesini kendi içinde bulundururlr. Hemiselülozlrın liften yrıştırılmsının mukvemeti düşürdüğü bilinen bir gerçektir (URL-11, 2014). Kuru sğlmlık özelliğinin geliştirilmesi için genellikle KN, luredur, CMC (krboksi metil selüloz), nyonik polikrilmid, nyonik polistiren sülfont gibi frklı doğl ve sentetik polimerler kullnılmktdır (Eklund ve Lindström, 1991; Roberts, 1996; Ust ve Eroğlu, 2004). Bunlr ek olrk gur gum glctomnnn, ksilogluknlr, çitozn d kuru sğlmlığın geliştirilmesi için kullnılbilmektedir (Myllytie, 2009) Ktyonik Nişst (KN) KN bitkilerde fotosentezin temel ürünüdür ve poliskkritlerin hem fotosentetik hem de fotosentetik olmyn dokulrdki en yygın depo şeklidir. KN insn ve hyvn beslenmesinde temel olrk tüketilen bir gıd olmkl sınırlı klmyıp yiyecek endüstrisi 45

62 bşt olmk üzere kğıt, tekstil ve diğer birçok endüstriyel ln için de temel bir hm mddedir (Ölçer ve Akın, 2008). KN doğd bol miktrd buğdy, mısır, pirinç, soy, pttes, tpiko gibi bitkilerin tnelerinde y d yumrulrınd bulunur (Eroğlu, 2009). Bitkiler fotosentez ile yıllık 2850 milyon ton KN üretir. Thıllrdn yıllık KN üretimi yklşık 2050 milyon ton, kök ve yumrulrdn ise 679 milyon tondur (Burrell, 2003). KN grnülleri temel olrk glikoz polimeri oln miloz ve milopektinden meydn gelir, fkt ypısınd z miktrd fosft ve lipid de içerir. Amiloz ( Şekil 14) genellikle syıd 1-4 α glikozidik bğlr ship glikoz nhidrit biriminden oluşur. Liner formd olup, her 1000 glikoz nhidrit biriminde bir 1-6 α-glikozidik yn gruplrın yni dllr shiptir. Amilopektin (Şekil 15) ise dh büyük bir molekül olup miloz göre dh fzl dllnm gösterir. Yklşık glikoz nhidrit grub ship ve her ünitede bir 1-6 α-glikozidik yn grubu tşır (Preiss, 1998). Şekil 14: Amiloz (URL-12, 2014). Şekil 15: Amilopektin (URL-13, 2014). 46

1. Değişkenler ve Eğriler: Matematiksel Hatırlatma

1. Değişkenler ve Eğriler: Matematiksel Hatırlatma DERS NOTU 01 Son Hli Değildir, tslktır: Ekleme ve Düzenlemeler Ypılck BİR SOSYAL BİLİM OLARAK İKTİSAT VE TEMEL KAVRAMLAR 1 Bugünki dersin işleniş plnı: 1. Değişkenler ve Eğriler: Mtemtiksel Htırltm...

Detaylı

B - GERĐLĐM TRAFOLARI:

B - GERĐLĐM TRAFOLARI: ve Seg.Korum_Hldun üyükdor onrım süresinin dh uzun olmsı yrıc rnın izole edilmesini gerektirmesi; rızlnmsı hlinde r tdiltını d gerektireilmesi, v. nedenlerle, özel durumlr dışınd tercih edilmezler. - GERĐLĐM

Detaylı

Anadolu Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü. Doç. Dr. Nil ARAS ENM411 Tesis Planlaması 2015-2016 Güz Dönemi

Anadolu Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü. Doç. Dr. Nil ARAS ENM411 Tesis Planlaması 2015-2016 Güz Dönemi Andolu Üniversitesi Mühendislik Fkültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Doç. Dr. Nil ARAS ENM411 Tesis Plnlmsı 2015-2016 Güz Dönemi 2 Tesis (fcility) Tesis : Belli bir iş için kurulmuş ypı Tesis etmek :

Detaylı

a a a a a a www.inka-paletten.com P A L E T Y P A L E T Ahşap paletlerle rekabet edebilir fiyattadır İç içe geçebildiğinden daha az stok yeri tutar

a a a a a a www.inka-paletten.com P A L E T Y P A L E T Ahşap paletlerle rekabet edebilir fiyattadır İç içe geçebildiğinden daha az stok yeri tutar Y P A L E T Ahşp pletlerle rekbet edebilir fiyttdır İç içe geçebildiğinden dh z stok yeri tutr Konteynırlr uygun ebtlr CP3, CP5 Çevreyle Dost Düny çpınd kıs sürede teslimt Isıl işlem,fümigsyon gerektirmez,

Detaylı

2005 ÖSS BASIN KOPYASI SAYISAL BÖLÜM BU BÖLÜMDE CEVAPLAYACAĞINIZ TOPLAM SORU SAYISI 90 DIR. Matematiksel İlişkilerden Yararlanma Gücü,

2005 ÖSS BASIN KOPYASI SAYISAL BÖLÜM BU BÖLÜMDE CEVAPLAYACAĞINIZ TOPLAM SORU SAYISI 90 DIR. Matematiksel İlişkilerden Yararlanma Gücü, 005 ÖSS SIN KPYSI SYISL ÖLÜM İKKT! U ÖLÜME EVPLYĞINIZ TPLM SRU SYISI 90 IR. İlk 45 Soru Son 45 Soru Mtemtiksel İlişkilerden Yrrlnm Gücü, Fen ilimlerindeki Temel Kvrm ve İlkelerle üşünme Gücü ile ilgilidir.

Detaylı

2013 YILI TÜRKİYE RADYO VE TELEVİZYON YAYINCILIĞI SEKTÖR RAPORU

2013 YILI TÜRKİYE RADYO VE TELEVİZYON YAYINCILIĞI SEKTÖR RAPORU 2 0 1 3YI L I R KL AMV Rİ L Rİ YL T ÜRKİ Y RADY OVT L Vİ ZY ONY A YI NCI L I ĞI S KT ÖRRAPORU R A T M R A D Y OT L V İ Z Y O NY A Y I N C I L A R I M S L KB İ R L İ Ğ İ L e y l ks o k kmu r t İ ş Me r

Detaylı

SAYILARIN ÇÖZÜMLENMESĐ ve BASAMAK KAVRAMI

SAYILARIN ÇÖZÜMLENMESĐ ve BASAMAK KAVRAMI YILLAR 00 00 004 00 006 007 008 009 010 011 ÖSS-YGS - 1 - - 1-1 1 SAYILARIN ÇÖZÜMLENMESĐ ve BASAMAK KAVRAMI,b,c,d birer rkm olmk üzere ( 0) b = 10 + b bc = 100+10+b bc = 100+10b+c bcd =1000+100b+10c+d

Detaylı

RASYONEL SAYILAR KESİR ÇEŞİTLERİ. www.unkapani.com.tr. 1. Basit Kesir. olduğuna göre, a, b tamsayı ve b 0 olmak üzere, a şeklindeki ifadelere

RASYONEL SAYILAR KESİR ÇEŞİTLERİ. www.unkapani.com.tr. 1. Basit Kesir. olduğuna göre, a, b tamsayı ve b 0 olmak üzere, a şeklindeki ifadelere RASYONEL SAYILAR, tmsyı ve 0 olmk üzere, şeklindeki ifdelere kesir denir. y kesrin pyı, ye kesrin pydsı denir. Örneğin,,,, kesirdir. kesrinde, py kesir çizgisi pyd, 0, 0 ise 0 0 dır.,, 0, syılrı irer 0

Detaylı

İŞ ETKİ ÇİZGİSİ TEOREMİ. Balıkesir Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Müh. Bölümü Balıkesir, TÜRKİYE THEOREM OF WORK INFLUENCE LINE

İŞ ETKİ ÇİZGİSİ TEOREMİ. Balıkesir Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Müh. Bölümü Balıkesir, TÜRKİYE THEOREM OF WORK INFLUENCE LINE BAÜ Fen Bil. Enst. Dergisi (006).8. İŞ ETKİ ÇİZGİSİ TEOREMİ Scit OĞUZ, Perihn (Krkulk) EFE Blıkesir Üniversitesi Mühendislik Mimrlık Fkültesi İnşt Müh. Bölümü Blıkesir, TÜRKİYE ÖZET Bu çlışmd İş Etki Çizgisi

Detaylı

İNEK VE SOYA SÜTÜ KARIŞIMLARIN DUYUSAL ÖZELLİKLERİNE PEYNİR SUYU VE KARBONAT KULLANIMININ ETKİSİ

İNEK VE SOYA SÜTÜ KARIŞIMLARIN DUYUSAL ÖZELLİKLERİNE PEYNİR SUYU VE KARBONAT KULLANIMININ ETKİSİ OMÜ Zir. Fk. Dergisi, 2005,20(1):1-5 J. of Fc. of Agric., OMU, 2005,20(1):1-5 İNEK VE SOYA SÜTÜ KARIŞIMLARIN DUYUSAL ÖZELLİKLERİNE PEYNİR SUYU VE KARBONAT KULLANIMININ ETKİSİ Hsn TEMİZ A.Kdir HURŞİT Ondokuz

Detaylı

ELEKTRİK DAĞITIM ȘİRKETLERİNİN SORUMLULUĞUNDAKİ YOL AYDINLATMASINA İLİȘKİN KURALLARIN İRDELENMESİ

ELEKTRİK DAĞITIM ȘİRKETLERİNİN SORUMLULUĞUNDAKİ YOL AYDINLATMASINA İLİȘKİN KURALLARIN İRDELENMESİ ELEKTRİK DAĞITIM ȘİRKETLERİNİN SORUMLULUĞUNDAKİ YOL AYDINLATMASINA İLİȘKİN KURALLARIN İRDELENMESİ M. Akif ȘENOL 1 Ercüment ÖZDEMİRCİ 2 M. Cengiz TAPLAMACIOĞLU 3 1 Enerji ve Tbii Kynklr Bknlığı, Ankr, 2

Detaylı

ELEKTRĐK MOTORLARI ve SÜRÜCÜLERĐ DERS 03

ELEKTRĐK MOTORLARI ve SÜRÜCÜLERĐ DERS 03 ELEĐ MOOLA ve SÜÜCÜLEĐ DES 03 Özer ŞENYU Mrt 0 ELEĐ MOOLA ve SÜÜCÜLEĐ DA MOOLANN ELEĐ DEE MODELLEĐ E AAEĐSĐLEĐ ENDÜĐ DEESĐ MODELĐ Endüviye uygulnn gerilim (), zıt emk (E), endüvi srgı direni () ile temsil

Detaylı

ASİT-BAZ TEORİSİ. (TİTRASYON) Prof. Dr. Mustafa DEMİR. M.DEMİR(ADU) ASİT-BAZ TEORİSİ (titrasyon) 1

ASİT-BAZ TEORİSİ. (TİTRASYON) Prof. Dr. Mustafa DEMİR. M.DEMİR(ADU) ASİT-BAZ TEORİSİ (titrasyon) 1 ASİT-BAZ TEORİSİ (TİTRASYON) Prof. Dr. Mustf DEMİR M.DEMİR(ADU) 009-05-ASİT-BAZ TEORİSİ (titrsyon) 1 Arhenius (su teorisi) 1990 Asit: Sud iyonlştığınd iyonu veren, bz ise O - iyonu veren mddelerdir. Cl,NO,

Detaylı

YÜZDE VE FAĐZ PROBLEMLERĐ

YÜZDE VE FAĐZ PROBLEMLERĐ YILLAR 00 003 00 00 006 007 008 009 010 011 ÖSS-YGS 3 1 1 1 3 YÜZDE VE FAĐZ PROBLEMLERĐ YÜZDE: Bir syının yüzde sı= dır ÖRNEK(1) % i 0 oln syıyı bullım syımız olsun 1 = 0 = 0 ÖRNEK() 800 ün % ini bullım

Detaylı

Montaj ve kullanım kılavuzu: ROBA kayar göbekler boyut 0 12

Montaj ve kullanım kılavuzu: ROBA kayar göbekler boyut 0 12 Lütfen kullnım kılvuzunu dikktle okuyun ve on riyet edin! Aksi tutumlr fonksiyon rızlrın vey kvrmnın devre dışı klmsın neden olbilir ve bun bğlı olrk hsrlr d söz konusu olbilir. Mevcut montj ve kullnım

Detaylı

Telekomünikasyon, bilginin haberleşme amaçlı

Telekomünikasyon, bilginin haberleşme amaçlı GÜNÜMÜZ HABERLEŞME TEKNOLOJİLERİNE KISA BİR BAKIŞ Mehmet Okty ELDEM Elektronik Y. Mühendisi EMO Ankr Şubesi Üyesi okty.eldem@gmil.com Telekomüniksyon, bilginin hberleşme mçlı olrk dikkte değer bir mesfeye

Detaylı

DENEY 3: EŞDEĞER DİRENÇ, VOLTAJ VE AKIM ÖLÇÜMÜ

DENEY 3: EŞDEĞER DİRENÇ, VOLTAJ VE AKIM ÖLÇÜMÜ A. DENEYĠN AMACI : Direnç devrelerinde eşdeğer direnç ölçümü ypmk. Multimetre ile voltj ve kım ölçümü ypmk. Ohm knununu sit ve prtik devrelerde nlmy çlışmk. B. KULLANILACAK AAÇ VE MALZEMELE : 1. DC güç

Detaylı

3N MOBİL HABERLEŞME HİZMETLERİNDE HİZMET KALİTESİ ÖLÇÜTLERİNİN ELDE EDİLMESİNE İLİŞKİN TEBLİĞ

3N MOBİL HABERLEŞME HİZMETLERİNDE HİZMET KALİTESİ ÖLÇÜTLERİNİN ELDE EDİLMESİNE İLİŞKİN TEBLİĞ 3N MOBİL HABERLEŞME HİZMETLERİNDE HİZMET KALİTESİ ÖLÇÜTLERİNİN ELDE EDİLMESİNE İLİŞKİN TEBLİĞ BİRİNCİ BÖLÜM Aç, Kps, Dynk, Tnılr ve Kısltlr Aç MADDE 1 (1) Bu Tebliğin cı, IMT 2000/UMTS Altypılrının Kurulsı

Detaylı

SAYISAL ÇÖZÜMLEME. Sayısal Çözümleme

SAYISAL ÇÖZÜMLEME. Sayısal Çözümleme SYISL ÇÖZÜMLEME Syısl Çözümleme SYISL ÇÖZÜMLEME Hft SYISL ÇÖZÜMLEMEDE HT KVRMI Syısl Çözümleme GİRİŞ Syısl nliz, mtemtik problemlerinin bilgisyr yrdımı ile çözümlenme tekniğidir Genellikle nlitik olrk

Detaylı

BİTKİSEL ÜRETİMDE ÇİFTLİK GÜBRESİ VE BİYOGAZ KOMPOSTU KULLANIMININ YAYGINLAŞTIRILMASI

BİTKİSEL ÜRETİMDE ÇİFTLİK GÜBRESİ VE BİYOGAZ KOMPOSTU KULLANIMININ YAYGINLAŞTIRILMASI BİTKİSEL ÜRETİMDE ÇİFTLİK GÜBRESİ VE BİYOGAZ KOMPOSTU KULLANIMININ YAYGINLAŞTIRILMASI Yyımlyn: Türk - Almn Biyogz Projesi And Sokk No: 8/6 06580 Çnky, Ankr, Türkiye T: +90 312 466 70 56 T.C. Çevre ve Şehircilik

Detaylı

BEYAZ ÇÜRÜKLÜK MANTARI (Ceriporiopsis subvermispora) İLE MUAMELE EDİLEN Pinus nigra Arnold. DAN NaBH 4 İLAVELİ BİYOLOJİK-KRAFT KAĞIT HAMURU ÜRETİMİ

BEYAZ ÇÜRÜKLÜK MANTARI (Ceriporiopsis subvermispora) İLE MUAMELE EDİLEN Pinus nigra Arnold. DAN NaBH 4 İLAVELİ BİYOLOJİK-KRAFT KAĞIT HAMURU ÜRETİMİ BEYAZ ÇÜRÜKLÜK MANTARI (Ceriporiopsis suvermispor) İLE MUAMELE EDİLEN Pinus nigr Arnol. DAN NBH 4 İLAVELİ BİYOLOJİK-KRAFT KAĞIT HAMURU ÜRETİMİ Sezgin Kory GÜLSOY Brtın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Detaylı

DEĞİŞİK UYGULAMALARIN ÇİLEK AKENLERİNİN ÇİMLENMESİ ÜZERİNE ETKİLERİ

DEĞİŞİK UYGULAMALARIN ÇİLEK AKENLERİNİN ÇİMLENMESİ ÜZERİNE ETKİLERİ Btı Akdeniz Trımsl Arştırm Enstitüsü Derim Dergisi, 2009,26(2):1-10 ISSN 1300-3496 DEĞİŞİK UYGULAMALARIN ÇİLEK AKENLERİNİN ÇİMLENMESİ ÜZERİNE ETKİLERİ Nfiye ADAK Mustf PEKMEZCİ Hmide GÜBBÜK Akdeniz Üniversitesi

Detaylı

DERİM SONRASI SICAK SU UYGULAMALARININ CALIFORNIA WONDER TİPİ BİBER MUHAFAZASI ÜZERİNE ETKİLERİ

DERİM SONRASI SICAK SU UYGULAMALARININ CALIFORNIA WONDER TİPİ BİBER MUHAFAZASI ÜZERİNE ETKİLERİ Btı Akdeniz Trımsl Arştırm Enstitüsü Derim Dergisi, 2008,25(2):44-51 ISSN 1300-3496 DERİM SONRASI SICAK SU UYGULAMALARININ CALIFORNIA WONDER TİPİ BİBER MUHAFAZASI ÜZERİNE ETKİLERİ Kmile ULUKAPI Mustf ERKAN

Detaylı

Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi Pamukkale University Journal of Engineering Sciences

Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi Pamukkale University Journal of Engineering Sciences Pmukkle Univ Muh Bilim Derg, 22(2), -5, 26 Pmukkle Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi Pmukkle University Journl of Engineering Sciences Türkçe ses tnım sistemlerinde dil modeli boyutunun doğruluk

Detaylı

VEKTÖRLER ÜNİTE 5. ÜNİTE 5. ÜNİTE 5. ÜNİTE 5. ÜNİT

VEKTÖRLER ÜNİTE 5. ÜNİTE 5. ÜNİTE 5. ÜNİTE 5. ÜNİT VKTÖRLR ÜNİT 5. ÜNİT 5. ÜNİT 5. ÜNİT 5. ÜNİT VKTÖRLR 1. Kznım : Vektör kvrmını çıklr.. Kznım : İki vektörün toplmını ve vektörün ir gerçek syıyl çrpımını ceirsel ve geometrik olrk gösterir. VKTÖRLR 1.

Detaylı

Ünite Planı Şablonu. Öğretmenin. Fatma BAĞATARHAN Yunus Emre Anadolu Lisesi. Ġnönü Mahallesi. Bingöl. Adı, Soyadı. Okulunun Adı

Ünite Planı Şablonu. Öğretmenin. Fatma BAĞATARHAN Yunus Emre Anadolu Lisesi. Ġnönü Mahallesi. Bingöl. Adı, Soyadı. Okulunun Adı Intel Öğretmen Progrmı Ünite Plnı Şlonu Öğretmenin Adı, Soydı Okulunun Adı Okulunun Bulunduğu Mhlle Okulun Bulunduğu Ġl Ftm BAĞATARHAN Yunus Emre Andolu Lisesi Ġnönü Mhllesi Bingöl Ünit Bilgisi Ünite Bşlığı

Detaylı

ÇOKGENLER Çokgenler çokgen Dışbükey (Konveks) ve İçbükey (Konkav) Çokgenler dış- bükey (konveks) çokgen içbükey (konkav) çokgen

ÇOKGENLER Çokgenler çokgen Dışbükey (Konveks) ve İçbükey (Konkav) Çokgenler dış- bükey (konveks) çokgen içbükey (konkav) çokgen ÇONLR Çokgenler rdışık en z üç noktsı doğrusl olmyn, düzlemsel şekillere çokgen denir. Çokgenler kenr syılrın göre isimlendirilirler. Üçgen, dörtgen, beşgen gibi. ışbükey (onveks) ve İçbükey (onkv) Çokgenler

Detaylı

FRENLER 25.02.2012 FRENLERİN SINIFLANDIRILMASI

FRENLER 25.02.2012 FRENLERİN SINIFLANDIRILMASI RENLER RENLER renler çlışmlrı itiriyle kvrmlr enzerler. Kvrmlr ir hreketin vey momentin diğer trf iletilmesini sğlrlr ve kıs ir süre içinde iki trftki hızlr iririne eşit olur. renler ise ir trftki hreketi

Detaylı

2.Hafta: Kristal Yapı

2.Hafta: Kristal Yapı MALZEME BİLİMİ MAL0.Hft: Kristl Ypı Mlzemeler tmlrın bir ry gelmesi ile luşur. Bu ypı içerisinde tmlrı bir rd tutn kuvvete tmlr rsı bğ denir. Ypı içerisinde birrd bulunn tmlr frklı düzenlerde bulunbilir.

Detaylı

Bazı Sert Çekirdekli Meyve Türlerinde Çiçek Tozu Çimlenmesi ve Çim Borusu Uzunluğunun Çoklu Regresyon Yöntemi ile Modellenmesi

Bazı Sert Çekirdekli Meyve Türlerinde Çiçek Tozu Çimlenmesi ve Çim Borusu Uzunluğunun Çoklu Regresyon Yöntemi ile Modellenmesi Süleymn Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Cilt 19, Syı 3, 92-97, 2015 Süleymn Demirel University Journl of Nturl nd Applied Sciences Volume 19, Issue 3, 92-97, 2015 DOI: 10.19113/sdufed.04496

Detaylı

Türkiye VI. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi * HRÜ Ziraat Fakültesi * Bahçe Bitkileri Bölümü * 04-08 Ekim 2011 * Şanlıurfa

Türkiye VI. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi * HRÜ Ziraat Fakültesi * Bahçe Bitkileri Bölümü * 04-08 Ekim 2011 * Şanlıurfa Türkiye VI. Ulusl Bhçe Bitkileri Kongresi * HRÜ Zirt Fkültesi * Bhçe Bitkileri Bölümü * 04-08 Ekim 2011 * Şnlıurf Seçilmiş Bzı Zerdli Genotiplerinin Polen Performnslrının Belirlenmesi Melike ÇETİNBAŞ 1,

Detaylı

VESTEL TERMOSÝFON TRV65M - TRV80M / TRV65E - TRV80E GARANTÝ 2 YIL

VESTEL TERMOSÝFON TRV65M - TRV80M / TRV65E - TRV80E GARANTÝ 2 YIL VESTEL TERMOSÝFON TRV65M - TRV80M / TRV65E - TRV80E GARANTÝ 2 YIL DANIÞMA MERKEZi: Cihzın TC.Gümrük ve Ticret bknlığı ve bknlıkç tespit ve iln edilen kullnım ömrü (cihzın fonksiyonlrını yerine getirebilmesi

Detaylı

Afyon Kocatepe Üniversitesi Özel Sayı Afyon Kocatepe University FEN BİLİMLERİ DERGİSİ 9-14 JOURNAL OF SCIENCE

Afyon Kocatepe Üniversitesi Özel Sayı Afyon Kocatepe University FEN BİLİMLERİ DERGİSİ 9-14 JOURNAL OF SCIENCE Afyon Kotepe Üniversitesi Özel Syı Afyon Kotepe University FEN BİLİMLERİ DERGİSİ 9-14 JOURNAL OF SCIENCE ELEKTROKİNETİK BİRİKTİRME YÖNTEMİYLE Co VE Ti ALAŞIMLARI ÜZERİNE KAPLANAN ÇOK DUVARLI KARBON NANOTÜP/HİDROKSİAPATİT

Detaylı

ORAN ORANTI. Örnek...1 : Örnek...4 : Örnek...2 : Örnek...5 : a 1 2 =2b+1 3 =3c 4. Örnek...6 : Bir karışımda bulunan a, b ve c maddeleri arasında

ORAN ORANTI. Örnek...1 : Örnek...4 : Örnek...2 : Örnek...5 : a 1 2 =2b+1 3 =3c 4. Örnek...6 : Bir karışımda bulunan a, b ve c maddeleri arasında ORAN ORANTI syısının 0 dn frklı oln b syısın ornı :b vey olrk gösterilir. b İki vey dh fzl ornın eşitlenmesiyle oluşn ifdeye orntı denir. b =c d ifdesine ikili orntı denir. Bir orntı orntı sbitine eşitlenerek

Detaylı

ORAN ve ORANTI-1 ORAN-ORANTI KAVRAMI. 1. = olduğuna göre, aşağıdaki ifadelerin. + c c sisteminin çözümüne. 3. olduğuna göre, nin değeri

ORAN ve ORANTI-1 ORAN-ORANTI KAVRAMI. 1. = olduğuna göre, aşağıdaki ifadelerin. + c c sisteminin çözümüne. 3. olduğuna göre, nin değeri ORAN ve ORANTI- ORAN-ORANTI KAVRAMI A) B) 9 C) 7 D) 5 E). olduğun göre, şğıdki ifdelerin hngisi d doğrudur? + d A) d + 4 + d C) 4 d E) 5 + 5 5 5 + d d + d B) n + m n + md D) d x y z. 4 5 sisteminin çözümüne

Detaylı

DENEME 6 SAYISAL BÖLÜM ÇÖZÜMLERİ

DENEME 6 SAYISAL BÖLÜM ÇÖZÜMLERİ DENEME 6 SAYISAL BÖLÜM ÇÖZÜMLERİ. 3 3 = ( 3 ) ( 3) > > = 3 3 = 6 6. xy x = 8 xy x = 8 x.(y ) x.(y ) = 8 8 6 y (y ).(y) = 6 y = 6 y=6 y=5. 36. 8 d 8 = 6 d n 0 8 0 = 6 ( ) = 6 5 = 3 00 3. 880 ( 3) 80 0 =

Detaylı

1997 ÖYS A) 30 B) 35 C) 40 D) 45 E) 50. olduğuna göre, k kaçtır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

1997 ÖYS A) 30 B) 35 C) 40 D) 45 E) 50. olduğuna göre, k kaçtır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 7 ÖYS. 0,00 0,00 k 0,00 olduğun göre, k kçtır? 6. Bir ust günde çift ykkbı, bir klf ise günde çift ykkbı ypmktdır. İkisi birlikte, 8 çift ykkbıyı kç günde yprlr? 0 C) 0 D) 0 C) D). (0 ) ( 0) işleminin

Detaylı

MDF atıklarının odun plastik kompozitlerin üretiminde değerlendirilmesi. Utilisation of MDF waste for wood plastic composites production

MDF atıklarının odun plastik kompozitlerin üretiminde değerlendirilmesi. Utilisation of MDF waste for wood plastic composites production SDÜ Ormn Fkültesi Dergisi SDU Fculty of Forestry Journl 2014, 15: 65-71 Arştırm mklesi/reserch rticle MDF tıklrının odun plstik kompozitlerin üretiminde değerlendirilmesi Nilgül Özmen,*, Niht Smi Çetin,

Detaylı

2009 Soruları. c

2009 Soruları. c Hırvt ıstn Ulusl Mtemt ık Ol ımp ıytı Tkım Seçme Sınvı Geometr ı 2009 Sorulrı c www.sbelin.wordpress.com sbelinwordpress@gmil.com Hırvtistn d ypıln 2009 yılı TST yni Tkım Seçme Sınvın it geometri sorulrı

Detaylı

b göz önünde tutularak, a,

b göz önünde tutularak, a, 3.ALT GRUPLAR Tnım 3.. bir grup ve G, nin boş olmyn bir lt kümesi olsun. Eğer ( ise ye G nin bir lt grubu denir ve G ile gösterilir. ) bir grup Not 3.. ) grubunun lt grubu olsun. nin birimi ve nin birimi

Detaylı

TYT / MATEMATİK Deneme - 6

TYT / MATEMATİK Deneme - 6 . Herbir hücrenin sol üst köşesinde kreler içine yzıln syılrın işlemin sonucunu verdiğine dikkt ederek syılrı yerleştirmeliyiz. 7 6 T N M 5 6 T X. ^ h ^ h bulur. M N. 0 6 6 6 0 5 5 5 6 6 5 5 ^5h ^5h ^h

Detaylı

İlişkisel Veri Modeli. İlişkisel Cebir İşlemleri

İlişkisel Veri Modeli. İlişkisel Cebir İşlemleri İlişkisel Veri Modeli İlişkisel Cebir İşlemleri Veri işleme (Mnipultion) işlemleri (İlişkisel Cebir İşlemleri) Seçme (select) işlemi Projeksiyon (project) işlemi Krtezyen çrpım (crtesin product) işlemi

Detaylı

Velilere Yönelik Soru Formu

Velilere Yönelik Soru Formu Velilere Yönelik Soru Formu Eğitim Stndrtlrı Pilot Çlışmsı 4. Sınıf Mtemtik Okul Sınıf Öğrenci Sevgili veliler, Sevgili velyet shipleri, Çocuğunuzun sınıfı, mtemtik eğitim stndrtlrın ilişkin bir pilot

Detaylı

ÜNİTE - 7 POLİNOMLAR

ÜNİTE - 7 POLİNOMLAR ÜNİTE - 7 BÖLÜM Polinomlr (Temel Kvrmlr) -. p() = 3 + n 6 ifdesi bir polinom belirttiğine göre n en z 5. p( + ) = + 4 + Test - olduğun göre, p() polinomunun ktsyılr toplmı p() polinomund terimlerin kuvvetleri

Detaylı

EasyMP Multi PC Projection Kullanım Kılavuzu

EasyMP Multi PC Projection Kullanım Kılavuzu EsyMP Multi PC Projection Kullnım Kılvuzu İçindekiler 2 EsyMP Multi PC Projection Hkkınd EsyMP Multi PC Projection Trfındn Önerilen Toplntı Stilleri... 5 Birden Çok Görüntü Kullnrk Toplntı Ypm... 5 Ağ

Detaylı

Dayanıklılık, Yüzey Gerilimi ve Kılcal Olaylar Test Çözümleri

Dayanıklılık, Yüzey Gerilimi ve Kılcal Olaylar Test Çözümleri Dynıklılık, Yüzey Gerilimi ve ılcl Olylr Test Çözümleri Test 'in Çözümleri.. /2 Aynı mddeden ypılmış düzgün geometrik biçimli cisimlerin dynıklılığı bğıntısıyl esplnır. üp ve silindirin leri eşit olduğun

Detaylı

Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Fizik Mühendisliği Bölümü FZM207. Temel Elektronik-I. Doç. Dr. Hüseyin Sarı

Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Fizik Mühendisliği Bölümü FZM207. Temel Elektronik-I. Doç. Dr. Hüseyin Sarı Ankr Üniversitesi Mühendislik Fkültesi, Fizik Mühendisliği Bölümü FZM207 Temel ElektronikI Doç. Dr. Hüseyin Srı 2. Bölüm: Dirençli Devreler İçerik Temel Yslrın Doğrudn Uygulnışı Kynk Gösterimi ve Dönüşümü

Detaylı

Huş Odununun Kayın Odununa Alternatif Olarak Kontrplak Üretiminde Değerlendirilmesi

Huş Odununun Kayın Odununa Alternatif Olarak Kontrplak Üretiminde Değerlendirilmesi 50 Odununun Kyın Odunun Alterntif Olrk Kontrplk Üretiminde Değerlendirilmesi Evren Osmn ÇAKIROĞLU 1*, İsmil AYDIN 2 1 Artvin Çoruh Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Mobily ve Dekorsyon Bölümü/Artvin 2 Krdeniz

Detaylı

NIR Spektroskopinin Meyvelerin Hasarsız Kalite Değerlendirmesinde Kullanılması. Using NIR Spectroscopy for Nondestructive Assessment of Fruit Quality

NIR Spektroskopinin Meyvelerin Hasarsız Kalite Değerlendirmesinde Kullanılması. Using NIR Spectroscopy for Nondestructive Assessment of Fruit Quality 248 NIR Spektroskopinin Meyvelerin Hsrsız Klite Değerlendirmesinde Kullnılmsı İsmil KAVDIR; Mehmet Burk BÜYÜKCAN Çnkkle Onsekiz Mrt Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Trım Mkinlrı Bölümü, Çnkkle e-post: kvdiris@omu.edu.tr

Detaylı

on8 S İ G O R T A C I L I K S E K T Ö R Ü K U R U M S A L W E B S İ T E L E R İ G E N E L A N A L İ Z Ç A L I Ş M A S I

on8 S İ G O R T A C I L I K S E K T Ö R Ü K U R U M S A L W E B S İ T E L E R İ G E N E L A N A L İ Z Ç A L I Ş M A S I on8 S İ G O R T A C I L I K S E K T Ö R Ü K U R U M S A L W E B S İ T E L E R İ G E N E L A N A L İ Z Ç A L I Ş M A S I Kurumsl web sitelerinin en büyük hedefi; kullnıcılrı müşteri, müşterileri kullnıcı

Detaylı

Mustafa YAĞCI, yagcimustafa@yahoo.com Parabolün Tepe Noktası

Mustafa YAĞCI, yagcimustafa@yahoo.com Parabolün Tepe Noktası Mustf YĞCI www.mustfgci.com.tr, 11 Ceir Notlrı Mustf YĞCI, gcimustf@hoo.com Prolün Tepe Noktsı Ö nce ir prolün tepe noktsı neresidir, onu htırltlım. Kc, prolün rtmktn zlm ve zlmktn rtm geçtiği nokt dieiliriz.

Detaylı

TG 10 ÖABT KİMYA. KAMU PERSONEL SEÇME SINAVI ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ KİMYA ÖĞRETMENLİĞİ 29 Haziran 2014 Pazar

TG 10 ÖABT KİMYA. KAMU PERSONEL SEÇME SINAVI ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ KİMYA ÖĞRETMENLİĞİ 29 Haziran 2014 Pazar KAMU PERSONEL SEÇME SINAVI ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ KİMYA ÖĞRETMENLİĞİ 9 Hzirn 4 Pzr TG ÖABT KİMYA Bu testlerin her hkkı sklıdır. Hngi mçl olurs olsun, testlerin tmmının vey bir kısmının İhtiyç Yyıncılık

Detaylı

YAPI ELEMANI OLARAK YERİNDE DÖKME BETONARME KAZIKLAR

YAPI ELEMANI OLARAK YERİNDE DÖKME BETONARME KAZIKLAR TMMOB İNŞAAT MÜHENDİLERİ ODAI İTANBUL ŞUBEİ YAPI TAARIM KURLARI YAPI ELEMANI OLARAK YERİNDE DÖKME BETONARME KAZIKLAR Prof. Dr. Zeki Cele İstnbul Teknik Üniversitesi, İnşt Fkültesi Betonrme Yılr ve Derem

Detaylı

Kelime (Text) İşleme Algoritmaları

Kelime (Text) İşleme Algoritmaları Kelime (Text) İşleme Algoritmlrı Doç.Dr.Bnu Diri Trie Ağcı Sonek Ağcı (Suffix Tree) Longest Common String (LCS) Minimum Edit Distnce 1 Ağçlrın Bğlı Ypısı Düğüm (node), çeşitli ilgiler ile ifde edilen ir

Detaylı

T.C. BARTIN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORMAN ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

T.C. BARTIN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORMAN ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI T.C. BARTIN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORMAN ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ ATIK KAĞIT KIRINTI LİFLERİNİN FARKLI HAMURLARDAN ELDE EDİLEN KAĞITLARIN ÖZELLİKLERİNE ETKİLERİ

Detaylı

6 DC Motorlar. Harici Uyartımlı DC Motor. E a - I V / R K K. i a =i L R a. i f. R f. f f f. a a ind. a a a a a. Tind. ind

6 DC Motorlar. Harici Uyartımlı DC Motor. E a - I V / R K K. i a =i L R a. i f. R f. f f f. a a ind. a a a a a. Tind. ind 6 DC Motorlr Hrici Uyrtımlı DC Motor i + i =i L R V R E V - V / R K (1) E K E V R (2) K E V R K K K V R (4) K K 2 ( 3) E 1 6 DC Motorlr Hrici Uyrtımlı DC Motor Eğer endüvide üklenen gerilim (E ) ormülünde

Detaylı

İKİNCİ DERECEDEN DENKLEMLER

İKİNCİ DERECEDEN DENKLEMLER İKİNCİ DERECEDEN DENKLEMLER İKİNCİ DERECEDEN BİR BİLİNMEYENLİ DENKLEMLER TANIMLAR :, b, R ve 0 olmk üzere denklem denir. b = 0 denklemine, ikini dereeden bir bilinmeyenli Bu denklemde, b, gerçel syılrın

Detaylı

BÖLÜM 7.5 YÜKLEME, BOŞALTMA VE ELLEÇLEMEYE İLİŞKİN HÜKÜMLER

BÖLÜM 7.5 YÜKLEME, BOŞALTMA VE ELLEÇLEMEYE İLİŞKİN HÜKÜMLER BÖLÜM 7.5 YÜKLEME, BOŞALTMA VE ELLEÇLEMEYE İLİŞKİN HÜKÜMLER 7.5.1 Yüklemeye, boşltmy ve elleçlemeye ilişkin genel hükümler NOT: Bu bşlık kpsmınd bir konteynerin, dökme konteynerin, tnk konteynerinin vey

Detaylı

SANTRİFÜJ KOMPRESÖR ÇARKININ ÖN TASARIMI. Saim KOÇAK. S. Ü. Mühendislik - Mimarlık Fakültesi Makina Mühendisliği Bölümü, Kampüs Konya

SANTRİFÜJ KOMPRESÖR ÇARKININ ÖN TASARIMI. Saim KOÇAK. S. Ü. Mühendislik - Mimarlık Fakültesi Makina Mühendisliği Bölümü, Kampüs Konya TEKNOLOJİ, (00), Syı -, 9-5 TEKNOLOJİ SANTRİFÜJ KOMPRESÖR ÇARKININ ÖN TASARIMI Sim KOÇAK S. Ü. Mühendislik - Mimrlık Fkültesi Mkin Mühendisliği Bölümü, Kmpüs Kony ÖZET Sntrifüj kompresörü çrkınd ön tsrımın

Detaylı

İÇİNDEKİLER. Ön Söz...2. Matris Cebiri...3. Elementer İşlemler Determinantlar Lineer Denklem Sistemleri Vektör Uzayları...

İÇİNDEKİLER. Ön Söz...2. Matris Cebiri...3. Elementer İşlemler Determinantlar Lineer Denklem Sistemleri Vektör Uzayları... İÇİNDEKİLER Ön Söz... Mtris Cebiri... Elementer İşlemler... Determinntlr...7 Lineer Denklem Sistemleri...8 Vektör Uzylrı...6 Lineer Dönüşümler...48 Özdeğerler - Özvektörler ve Köşegenleştirme...55 Genel

Detaylı

Basınç Elemanları Elastik ve inelastik burkulma Etkili Boy. Bölüm 4. Yrd. Doç. Dr. Muharrem Aktaş 2009-Bahar

Basınç Elemanları Elastik ve inelastik burkulma Etkili Boy. Bölüm 4. Yrd. Doç. Dr. Muharrem Aktaş 2009-Bahar Bsınç Elemnlrı Elstik ve inelstik burkulm Etkili Boy Bölüm 4 Yrd. Doç. Dr. Muhrrem Aktş 009-Bhr Yısl çelik elemnlrının, eğilme momenti olmksızın sdece eksenel bsınç kuvveti ltınd olduğu durumlr vrdır.

Detaylı

BAĞIMSIZ UYARILMIŞ DC MOTOR DENEY 325-06

BAĞIMSIZ UYARILMIŞ DC MOTOR DENEY 325-06 İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİKELEKTRONİK MÜH. BÖL. 35 ELEKTRİK MAKİNALARI LABORATUVARI I BAĞIMSIZ UYARILMIŞ DC MOTOR DENEY 3506. AMAÇ: Bğımsız uyrılmış DC motorun moment/hız ve verim

Detaylı

II. DERECEDEN DENKLEMLER

II. DERECEDEN DENKLEMLER ünite DEEEDE DEKEME Dereceden Denklemler TEST 0 x x + = 0 denkleminin kökleri x ve x dir 6 x + x + x işleminin sonucu kçtır? ) B) ) D) E) x + bx + = 0 x - denkleminin reel syılrdki çözüm kümesi bir elemnlı

Detaylı

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÇUKUROV ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSNS TEZİ ylin KURMN ÇEŞİTLİ EKSTRKSİYON YÖNTEMLERİ İLE KÖMÜRDEN KÜL İÇERİĞİ ZLTILMIŞ EKSTRKTLRIN HZIRLNMSI KİMY NBİLİM DLI DN, 2006 ÖZ YÜKSEK LİSNS

Detaylı

63032 / 63932 ELEKTRONİK SICAKLIK KONTROL CİHAZI KULLANIM KILAVUZU

63032 / 63932 ELEKTRONİK SICAKLIK KONTROL CİHAZI KULLANIM KILAVUZU 63032 / 63932 ELEKTRONİK SICAKLIK KONTROL CİHAZI KULLANIM KILAVUZU www.omk.com.tr 01.08.2014 V3185 / V4185 VARİL ISITICISI KULLANIM KILAVUZU OMAK MAKİNA SANAYİİ ve TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ DR. MEDİHA ELDEM

Detaylı

KIVIRMA İŞLEMİNİN ŞEKİL ve BOYUTLARI

KIVIRMA İŞLEMİNİN ŞEKİL ve BOYUTLARI 2011 Şut KIVIRMA İŞEMİNİN ŞEKİ ve BOYUTARI Hzırlyn: Adnn YIMAZ AÇINIM DEĞERERİ 50-21 DİKKAT: İyi niyet, ütün dikkt ve çm krşın ynlışlr olilir. Bu nedenle onucu orumluluk verecek ynlışlıklr için, hiçir

Detaylı

İÇİNDEKİLER ORAN VE ORANTI... 267-278... 01-06 KESİR PROBLEMLERİ... 279-288... 01-05 HAVUZ VE İŞ PROBLEMLERİ... 289-298... 01-06

İÇİNDEKİLER ORAN VE ORANTI... 267-278... 01-06 KESİR PROBLEMLERİ... 279-288... 01-05 HAVUZ VE İŞ PROBLEMLERİ... 289-298... 01-06 PROBLEMLER İÇİNDEKİLER Syf No Test No ORAN VE ORANTI... 267-278... 01-06 KESİR PROBLEMLERİ... 279-288... 01-05 HAVUZ VE İŞ PROBLEMLERİ... 289-298... 01-06 SAYI PROBLEMLERİ... 299-314... 01-08 YAŞ PROBLEMLERİ...

Detaylı

ARABA BENZERİ GEZGİN ROBOTUN OTOMATİK PARK ETMESİ İÇİN BİR YÖNTEM

ARABA BENZERİ GEZGİN ROBOTUN OTOMATİK PARK ETMESİ İÇİN BİR YÖNTEM ARABA BENZERİ GEZGİN ROBOTUN OTOMATİK PARK ETMESİ İÇİN BİR YÖNTEM Burk Uzkent Osmn Prlktun Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Eskişehir Osmngzi Üniversitesi, Eskişehir uzkent.burk@gmil.com oprlk@ogu.edu.tr

Detaylı

FAZ (DENGE) DİYAGRAMLARI

FAZ (DENGE) DİYAGRAMLARI FAZ (DENGE) DİYAGRAMLARI 1 FAZ (DENGE) DİYAGRAMLARI Fz tnımı: Kristl ypılı mlzemelerin iç ypılrınd homojen ve belirli özellikler gösteren bölgelere verilen ddır. Kimysl bileşim, sıcklık ve bsınc bğlı olrk

Detaylı

4- SAYISAL İNTEGRAL. c ϵ R olmak üzere F(x) fonksiyonunun türevi f(x) ise ( F (x) = f(x) ); denir. f(x) fonksiyonu [a,b] R için sürekli ise;

4- SAYISAL İNTEGRAL. c ϵ R olmak üzere F(x) fonksiyonunun türevi f(x) ise ( F (x) = f(x) ); denir. f(x) fonksiyonu [a,b] R için sürekli ise; 4- SAYISAL İNTEGRAL c ϵ R olmk üzere F() onksiyonunun türevi () ise ( F () = () ); Z ` A d F ` c eşitliğindeki F()+c idesine, () onksiyonunun elirsiz integrli denir. () onksiyonu [,] R için sürekli ise;

Detaylı

Muhasebe Bilgilerinin Değer İlişkisinde Firmalara Özgü Faktörlerin Etkisi (*)

Muhasebe Bilgilerinin Değer İlişkisinde Firmalara Özgü Faktörlerin Etkisi (*) Attürk Üniversitesi Sosyl Bilimler Enstitüsü Dergisi 2013 17 (3): 313-326 Muhsebe Bilgilerinin Değer İlişkisinde Firmlr Özgü Fktörlerin Etkisi (*) Bülent AKKAYA (**) Hüseyin AKTAŞ (***) Öz: Muhsebe bilgilerinin

Detaylı

Komisyon DGS TAMAMI ÇÖZÜMLÜ 10 DENEME SINAVI ISBN 978-605-364-027-1. Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

Komisyon DGS TAMAMI ÇÖZÜMLÜ 10 DENEME SINAVI ISBN 978-605-364-027-1. Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Komisyon DGS TAMAMI ÇÖZÜMLÜ 0 DENEME SINAVI ISBN 97-0--07- Kitpt yer ln ölümlerin tüm sorumluluğu yzrın ittir. Pegem Akdemi Bu kitın sım, yyın ve stış hklrı Pegem Akdemi Yy. Eğt. Dn. Hizm. Tic. Ltd. Şti

Detaylı

KISA MESAFE ERİŞİMLİ TELSİZ (KET) YÖNETMELİĞİ. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Kısaltmalar ve Tanımlar

KISA MESAFE ERİŞİMLİ TELSİZ (KET) YÖNETMELİĞİ. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Kısaltmalar ve Tanımlar 16 Mrt 2007 trihli 26464 syılı Resmi Gzete Telekomüniksyon Kurumundn: KISA MESAFE ERİŞİMLİ TELSİZ (KET) YÖNETMELİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM Amç, Kpsm, Dynk, Kısltmlr ve Tnımlr Amç MADDE 1- (1) Bu Yönetmeliğin mcı;

Detaylı

İnşaat Sektörüne Özgü İş Güvenliği Yönetim Sisteminin Aksiyomatik Tasarım İlkeleriyle Oluşturulması

İnşaat Sektörüne Özgü İş Güvenliği Yönetim Sisteminin Aksiyomatik Tasarım İlkeleriyle Oluşturulması İnşt Sektörüne Özgü İş Güvenliği Yönetim Sisteminin Aksiyomtik Tsrım İlkeleriyle Oluşturulmsı Öğr. Gr. Mert UZUN (mertuzunn@gmil.com) Doç. Dr. Selçuk ÇEBİ (scebi@yildiz.edu.tr) İçindekiler Amç Yöntem Bulgulr

Detaylı

05-07 MAYIS 2016 LÜTFI KIRDAR ULUSLARARASI KONGRE VE SERGI SARAYI, ISTANBUL ULUSLARARASI TATLI VE ATISTIRMALK ÜRÜNLER FUARI SPONSORLUK FIRSATLARI

05-07 MAYIS 2016 LÜTFI KIRDAR ULUSLARARASI KONGRE VE SERGI SARAYI, ISTANBUL ULUSLARARASI TATLI VE ATISTIRMALK ÜRÜNLER FUARI SPONSORLUK FIRSATLARI I L T A T I L T A T urı Ürünler nfcks k lı m ır nd S e Atıst sı Ttlı irv For Sweets r r l s Ulu ionl F Internt 05-07 MAYIS 2016 LÜTFI KIRDAR ULUSLARARASI KONGRE VE SERGI SARAYI, ISTANBUL ULUSLARARASI TATLI

Detaylı

1.Hafta. Statik ve temel prensipler. Kuvvet. Moment. Statik-Mukavemet MEKANİK

1.Hafta. Statik ve temel prensipler. Kuvvet. Moment. Statik-Mukavemet MEKANİK Ders Notlrı 1.hft 1.Hft Sttik ve temel prensipler Kuvvet Moment MEKNİK Kuvvetlerin etkisi ltınd kln cisimlerin denge ve hreket şrtlrını nltn ve inceleyen bilim dlıdır. Meknikte incelenen cisimler Rijit

Detaylı

TRAFİK SAYIMLARI, BÖLGE NÜFUSLARI VE BÖLGELER ARASI UZAKLIKLARI KULLANARAK BAŞLANGIÇ-SON MATRİSİ TAHMİNİ

TRAFİK SAYIMLARI, BÖLGE NÜFUSLARI VE BÖLGELER ARASI UZAKLIKLARI KULLANARAK BAŞLANGIÇ-SON MATRİSİ TAHMİNİ Gzi Üniv. Müh. Mim. Fk. Der. J. Fc. Eng. Arch. Gzi Univ. Cilt 4, No, 9-36, 009 Vol 4, No, 9-36, 009 TRAFİK SAYIMLARI, BÖLGE NÜFUSLARI VE BÖLGELER ARASI UZAKLIKLARI KULLANARAK BAŞLANGIÇ-SON MATRİSİ TAHMİNİ

Detaylı

Bir Elektrik Motorunun Kısımları. Bir elektrik motorunun parçaları: Rotor, stator içinde döner.

Bir Elektrik Motorunun Kısımları. Bir elektrik motorunun parçaları: Rotor, stator içinde döner. Bir Elektrik Motorunun Kısımlrı Bir elektrik motorunun prçlrı: Rotor, sttor içinde döner. İki kutuplu bir DA motoru -kutuplu mkinnın kısımlrı ve elemnlrı Dört kutuplu bir DA motoru-endüktör Kutup nüvesi

Detaylı

TEOG. Tam Sayılar ve Mutlak Değer ÇÖZÜM ÖRNEK ÇÖZÜM ÖRNEK TAMSAYILAR MUTLAK DEĞER

TEOG. Tam Sayılar ve Mutlak Değer ÇÖZÜM ÖRNEK ÇÖZÜM ÖRNEK TAMSAYILAR MUTLAK DEĞER TEOG Tm Syılr ve Mutlk Değer TAMSAYILAR Eksi sonsuzdn gelip, rtı sonsuz giden syılr tm syılr denir ve tm syılr kümesi Z ile gösterilir. Z = {...,,, 1,0,1,,,... } Tmsyılr kümesi ikiye yrılır: ) Negtif Tmsyılr:

Detaylı

çizilen doğru boyunca birim vektörü göstermektedir. q kaynak yükünün konum vektörü r ve Q deneme E( r) = 1 q

çizilen doğru boyunca birim vektörü göstermektedir. q kaynak yükünün konum vektörü r ve Q deneme E( r) = 1 q Elektrosttik(Özet) Coulomb Yssı Noktsl bir q yükünün kendisinden r kdr uzktki bir Q yüküne uyguldığı kuvvet, şğıdki Coulomb yssı ile ifde edilir: F = 1 qq ˆr (1) r2 burd boşluğun elektriksel geçirgenlik

Detaylı

0;09 0;00018. 5 3 + 3 2 : 1 3 + 2 3 4 5 1 2 işleminin sonucu kaçtır? A) 136 87 0;36 0;09. 10. a = 0,39 b = 9,9 c = 1,8 d = 3,7.

0;09 0;00018. 5 3 + 3 2 : 1 3 + 2 3 4 5 1 2 işleminin sonucu kaçtır? A) 136 87 0;36 0;09. 10. a = 0,39 b = 9,9 c = 1,8 d = 3,7. MC. + + +.. Rsyonel Syılr TEST I sonsuz kesrinin eşiti kçtır? A) B) C) D) E) 4 www.mtemtikclu.com, 006 Ceir Notlrı. 8. Gökhn DEMĐR, gdemir@yhoo.com.tr 0;0 0;0008 = 0; x ise x kçtır? A) 0,0 B) 0,000 C)

Detaylı

4. x ve y pozitif tam sayıları için,

4. x ve y pozitif tam sayıları için, YGS MTEMTİK ENEMESİ., b ve c pozitif tm syılrı için, b c b b c c biçiminde tnımlnıyor. un göre, işleminin sonucu kçtır? ) 6 ) 4 ) 0 ) 6 E) 8. Rkmlrı frklı dört bsmklı doğl syısının ilk iki bsmğı ile son

Detaylı

Liderlik ve Yönetim Tarzı Raporu

Liderlik ve Yönetim Tarzı Raporu Liderlik ve Yönetim Trzı Rporu Myıs 15 GİZLİ Liderlik ve Yönetim Trzı Rporu Giriş Myıs 15 Giriş LYTR, yönetii seçimi ve yönetim eerileri geliştirme ile ilgili kişilik konulrın odklnır. Bu rpor, profesyonel

Detaylı

Yerel Topluluklar ve Yönetimler Arasında Sınır-Ötesi Đşbirliği Avrupa Çerçeve Sözleşmesine Ek Protokol

Yerel Topluluklar ve Yönetimler Arasında Sınır-Ötesi Đşbirliği Avrupa Çerçeve Sözleşmesine Ek Protokol Yerel Topluluklr ve Yönetimler Arsınd Sınır-Ötesi Đşirliği Avrup Çerçeve Sözleşmesine Ek Protokol Strsourg 9 Xl 1995 Avrup Antlşmlrı Serisi/159 Yerel Topluluklr vey Yönetimler rsınd Sınır-ötesi Đşirliği

Detaylı

RASYONEL SAYILAR. ÖRNEK: a<0<b<c koşulunu sağlayan a, b, c reel sayıları. tan ımsız. belirsiz. basit kesir

RASYONEL SAYILAR. ÖRNEK: a<0<b<c koşulunu sağlayan a, b, c reel sayıları. tan ımsız. belirsiz. basit kesir RASYONEL SAYILAR 0 ve, Z olmk üzere şeklindeki syılr rsyonel syı denir. 0 0 tn ımsız 0 0 elirsiz 0 sit kesir ileşik kesir Genişletilerek vey sdeleştirilerek elde edilen kesirlere denk kesirler denir. Sıfır

Detaylı

9. HAFTA BLM323 SAYISAL ANALİZ. Okt. Yasin ORTAKCI.

9. HAFTA BLM323 SAYISAL ANALİZ. Okt. Yasin ORTAKCI. 9. HAFTA SAYISAL ANALİZ Okt. Ysin ORTAKCI ysinortkci@krbuk.edu.tr Krbük Üniversitesi Uzktn Eğitim Uygulm ve Arştırm Merkezi LİNEER DENKLEM SİSTEMLERİ Birinci dereceden denklem sistemleri eleminsyon ve

Detaylı

Mobil Test Sonuç Sistemi. Nasıl Kullanılır?

Mobil Test Sonuç Sistemi. Nasıl Kullanılır? Mobil Test Sonuç Sistemi Nsıl ullnılır? Tkdim Sevgili Öğrenciler ve eğerli Öğretmenler, ğitimin temeli okullrd tılır. İyi bir okul eğitiminden geçmemiş birinin hytt bşrılı olmsı beklenemez. Hedefe ulşmks

Detaylı

DENEY 2 Wheatstone Köprüsü

DENEY 2 Wheatstone Köprüsü 0-05 Güz ULUDĞ ÜNİESİTESİ MÜHENDİSLİK FKÜLTESİ ELEKTİK-ELEKTONİK MÜHENDİSLİĞİ ÖLÜMÜ EEM0 Elektrik Devreleri Lorturı I 0-05 DENEY Whetstone Köprüsü Deneyi Ypnın Değerlendirme dı Soydı : Deney Sonuçlrı (0/00)

Detaylı

Akademik Personel ve Lisansüstü Eğitimi Giriş Sınavı. ALES / Sonbahar / Sayısal I / 27 Kasım Matematik Sorularının Çözümleri

Akademik Personel ve Lisansüstü Eğitimi Giriş Sınavı. ALES / Sonbahar / Sayısal I / 27 Kasım Matematik Sorularının Çözümleri Akdemik Personel ve Lisnsüstü Eğitimi Giriş Sınvı ALES / Sonbhr / Syısl I / 7 Ksım 011 Mtemtik Sorulrının Çözümleri 1 1 1 1. 1. + + 1 1. + 3 6 1 3 1 + 3 6 3 1. + + 1 1 1 6+ + 3 1. 1 13 1. 1 13. 5.10 +

Detaylı

1000(1,025) t TL ödeyerek bir fon. F t SORU 2 : SORU 1 : Bahar, t=1,3,5. yılların sonunda. Bir yatırım fonu, 0 t 1. için. anlık faiz oranına göre

1000(1,025) t TL ödeyerek bir fon. F t SORU 2 : SORU 1 : Bahar, t=1,3,5. yılların sonunda. Bir yatırım fonu, 0 t 1. için. anlık faiz oranına göre SORU 1 : Bhr, t=1,3,5. yıllrın sonund 1000(1,025) t TL ödeyerek bir fon oluşturmuştur. Üç ylığ dönüştürülebilir nominl iskonto ornı 4/41 olrk verildiğine göre, bu fonun 7. yıl sonundki birikimli değeri,

Detaylı

6 ise. = b = c = d. olsun. x 3 = 0. x = 3 için Q(3 + 2) = 6. ve sayılarının sayısına uzaklığı sayısı kadar ise c a = d. Q(5) = 6 dır.

6 ise. = b = c = d. olsun. x 3 = 0. x = 3 için Q(3 + 2) = 6. ve sayılarının sayısına uzaklığı sayısı kadar ise c a = d. Q(5) = 6 dır. TYT / MTEMTİ eneme - 9. 7 + + + = + 9 = + = + = = bulunur. 0 evp : ^ + h. ^+ h = ^+ h $ ^+ h & ^+ h = & ^+ h = $ ^+ h = ^ h $ ^+ h & ^+ h = 6 ^+ h@ = ^ + h urdn = bulunur. evp :. 0,, ^ h + 0, $ ^0, h,,

Detaylı

Üslü Sayılar MATEMATİK. 5.Hafta. Hedefler. Öğr.Gör. Esrin PALAS BOZKURT Öğr.Gör. Muhsin ÇELİK. Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

Üslü Sayılar MATEMATİK. 5.Hafta. Hedefler. Öğr.Gör. Esrin PALAS BOZKURT Öğr.Gör. Muhsin ÇELİK. Bu üniteyi çalıştıktan sonra; MATEMATİK Üslü Syılr Öğr.Gör. Esrin PALAS BOZKURT Öğr.Gör. Muhsin ÇELİK 5.Hft Hedefler Bu üniteyi çlıştıktn sonr; Gerçel syılrd üslü işlemler ypbilecek, Üslü denklem ve üslü eşitsizlikleri çözebileceksiniz.

Detaylı

Prizmatik Katsayıyı Değiştirmek için 1 Eksi Prizmatik Yöntemi

Prizmatik Katsayıyı Değiştirmek için 1 Eksi Prizmatik Yöntemi 4... rizmtik Ktsyıyı Değiştirmek için 1 Eksi rizmtik Yöntemi Verilen bir gemi ile ynı n boyutlr ve orm özelliklerine sip oln bir gemiye it tekne ormundn reket ederek LB konumu sbit klck vey istenen bir

Detaylı

11. SINIF GEOMETRİ. A, B ve C noktaları O merkezli çember üzerinde. Buna göre, BE uzunluğu kaç cm dir? B) 7 3 C) 8 3 A) 5 2 E) 9 5 D) 7 5 (2008 - ÖSS)

11. SINIF GEOMETRİ. A, B ve C noktaları O merkezli çember üzerinde. Buna göre, BE uzunluğu kaç cm dir? B) 7 3 C) 8 3 A) 5 2 E) 9 5 D) 7 5 (2008 - ÖSS) ÇMR ÖSS SRULRI 1., ve noktlrı merkezli çember üzerinde m( ) = m( ) =. ir dik üçgeni için, = cm ve = 4 cm olrk veriliyor. Merkezi, yrıçpı [] oln bir çember, üçgenin kenrını ve noktlrınd kesiyor. un göre,

Detaylı

1) Asgari sayıda çevre akımları ve bilinmeyen tanımlayarak değerlerini bulunuz ve güç dengesini sağladığını gösteriniz.

1) Asgari sayıda çevre akımları ve bilinmeyen tanımlayarak değerlerini bulunuz ve güç dengesini sağladığını gösteriniz. ELEKTRİK-ELEKTRONİK DERSİ VİZE SORU ÖRNEKLERİ Şekiller üzerindeki renkli işretlemeler soruy değil çözüme ittir: Mviler ilk şmd sgri bğımsız denklem çözmek için ypıln tnımlrı, Kırmızılr sonrki şmd güç dengesi

Detaylı

2 DAYANIKLILIK, YÜZEY GERİLİMİ VE KILCAL OLAYLAR

2 DAYANIKLILIK, YÜZEY GERİLİMİ VE KILCAL OLAYLAR Dynıklılık, Yüzey Gerilimi ve ılcl Olylr Test Çözümleri Test 'in Çözümleri.. /2 Aynı mddeden ypılmış düzgün geometrik biçimli cisimlerin dynıklılığı bğıntısıyl esplnır. yükseklik üp ve silindirin yükseklikleri

Detaylı

TANELİ ÜRÜNLERDE ÜRÜN ŞEV KARAKTERİSTİKLERİNE BAĞLI DEPOLAMA YÜKLERİ

TANELİ ÜRÜNLERDE ÜRÜN ŞEV KARAKTERİSTİKLERİNE BAĞLI DEPOLAMA YÜKLERİ OMÜ Zir. Fk. Dergisi, 006,1(1):13-139 J. of Fc. of Agric., OMU, 006,1(1):13-139 TANELİ ÜRÜNLERDE ÜRÜN ŞEV KARAKTERİSTİKLERİNE BAĞLI DEPOLAMA YÜKLERİ Turgut ÖZTÜRK Hkn KİBAR Ondokuz Myıs Üniversitesi Zirt

Detaylı

DENEY 6 THEVENIN, NORTON, DOĞRUSALLIK VE TOPLAMSALLIK KURAMLARININ UYGULAMALARI

DENEY 6 THEVENIN, NORTON, DOĞRUSALLIK VE TOPLAMSALLIK KURAMLARININ UYGULAMALARI T.C. Mltepe Üniversitesi Mühendislik ve Doğ Bilimleri Fkültesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü ELK 201 DEVRE TEORİSİ DERSİ LABORATUVARI DENEY 6 THEVENIN, NORTON, DOĞRUSALLIK VE TOPLAMSALLIK KURAMLARININ

Detaylı

Yüksek sayıda makalelerin sırrı

Yüksek sayıda makalelerin sırrı Yüksek syıd mklelerin sırrı Prof. Dr. Metin Blcı Türk ilim cmisının 2010 yılınd en çok yyın yptığı ilk 10 ilimsel derginin nlizini yptı. Bun göre toplm 21.529 mklenin %10 unun çok düşük düzeyde ve üstelik

Detaylı

SLOGAN TİPOGRAFİSİ O PREFABRİK YAPILAR İNŞAAT SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ PAL. www.opalon.com.tr

SLOGAN TİPOGRAFİSİ O PREFABRİK YAPILAR İNŞAAT SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ PAL. www.opalon.com.tr SLOGAN TİPOGRAFİSİ www.oplon.com.tr PAL O ON PREFABRİK YAPILAR İNŞAAT SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ www.oplon.com.tr OPAL ON PREFABRİK YAPILAR İNŞAAT SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ www.oplon.com.tr

Detaylı