Çokluortamlar ÜNİTE. Amaçlar. İçindekiler. Yazar. Dr. Deniz DERYAKULU

Transkript

1 Çokluortamlar Yazar Dr. Deniz DERYAKULU ÜNİTE 5 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra, çokluortam kavramını tanımlayabilecek, çokluortamların eğitim açısından önemini açıklayabilecek, CD-ROM, etkileşimli CD, hypermedia, etkileşimli video ve sanal gerçekliğin nasıl kullanıldığını açıklayabilecek, CD-ROM, etkileşimli CD, hypermedia, etkileşimli video ve sanal gerçekliğin eğitimdeki yararlarını ve sınırlılıklarını sayabileceksiniz. İçindekiler Giriş 67 "Çokluortam" Kavramı 67 CD-ROM'lar 68 Etkileşimli CD'ler 70 Hypermedia 72 Etkileşimli Video 73 Sanal Gerçeklik 78 Özet 80

2 Değerlendirme Soruları 81 Ek Okuma Kaynakları 83 Çalışma Önerileri Bu üniteyi çalışmadan önce, bilgi teknolojilerinin eğitimi nasıl etkilediğini hatırlayınız. Bu amaçla birinci üniteyi yeniden gözden geçiriniz. Bu ünitede ele alınan çokluortamlar Türkiye için oldukça yenidir. Ancak, teknolojinin bütün dünyada hızla geliştiği ve yaygınlaştığı düşünülürse, bunların yakın gelecekte bizim ülkemizin eğitim sisteminde de çokça kullanılacağını söylemek yanlış olmaz. Bu bağlamda, bu ünitede sizin öğretmen olarak bu teknolojilerden haberli olmanız ve bunları yalnızca genel özellikleriyle tanımanız amaçlanmıştır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

3 ÇOKLUORTAMLAR Giriş Günümüzde eğitimde gözlenen en hızlı değişim, öğretim programlarına girecek bilgilerin niteliği ve miktarı ile bu bilgilerin öğrencilere iletilmesinde kullanılacak yollarda yaşanmaktadır. Bilgilerin iletilmesi, bilgidiğimiz gibi, öğretmen, ders kitabı, slayt, film şeridi, televizyon, video, bilgisayar gibi çeşitli ortamlar aracılığıyla yapılmaktadır. Öğretimi, en genel biçimde öğrencilerin öğrenmelerini kolaylaştırmak üzere bilgilerin ve çevrenin düzenlenmesi olarak tanımlayabiliriz. Buradaki "çevre" kavramı, yalnızca öğretimin gerçekleştiği dersliği, deneyliği ya da atölyeyi kapsamamaktadır. Öğretmenin seçip kullanacağı öğretim yöntemi ve öğretim ortamı da bu kavramın içinde yer almaktadır. Doğal olarak bu bilgi ve çevre düzenleme işinde en büyük sorumluluk öğretmenlere düşmektedir. Geleneksel öğretim sürecinde, öğretmenler öğrencilerine önceden belirlenmiş içerikteki bilgileri, belirli bir ortam aracılığıyla ve belirli bir yöntem izleyerek sunmaktadırlar. Geleneksel öğretim uygulamalarının en önemli sınırlılığı da bu noktada ortaya çıkmaktadır. Öğrenciler, öğretmene göre daha edilgin konumda kalmakta, kendilerine sunulan bilginin niteliği, miktarı ve bu bilgileri edinme yolları gibi konularda karar verme ya da seçim yapma şansına sahip bulunmamaktadırlar. Öğrencilerin öğrenme işindeki sorumlulukları, öğretimde sunulan bilgileri sunulduğu biçimiyle ezberleme olarak sınırlanmış gözükmektedir. Buna karşılık, son zamanlarda iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler sonunda, öğretmenlerin öğretimde öğrencileri geniş bilgi kaynakları ile karşı karşıya getirmek için kullanabilecekleri yeni ortamlar oldukça çeşitlenmiştir. Üstelik, bu ortamlar genelde birden çok farklı ortamın bileşiminden oluşan etkileşimli çokluortam sistemleri olarak eğitimin hizmetine girmektedir. Buradaki etkileşim kavramı, öğrencilerin bu tür sistemleri kullanırlarken dinleyen ya da izleyen edilgin bilgi alıcısı konumundan kurtulup bilgiye ulaşmak, bilgiyi edinmek ve onu kullanmak üzere belirli düzeyde fiziksel ve zihinsel etkinlikte bulunmaları gerekliliğini göstermektedir. Bu ünitede, öğretim sürecini daha etkili kılmak, başka bir deyişle öğrencilerin bilgiye ulaşmalarını ve bilgiyi işlemelerini sağlamak için yeni teknolojilerin bileşiminden oluşan en yaygın çokluortamları çeşitli özellikleriyle tanımaya çalışacağız. 2. "Çokluortam" Kavramı Son zamanlarda eğitim alanında sıkça kullanılmakta olan çokluortam (multimedia) kavramı, iki ya da daha çok farklı ortamın öğretim uygulamalarını daha etkili kılmak üzere birbiriyle bütünleştirilerek kullanılmasını anlatmaktadır. Ancak, günümüzde bu kavram daha çok bilgisayara dayalı etkileşimli çokluortamları niteler biçimde kullanılmaktadır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

4 68 ÇOKLUORTAMLAR Teknik olarak bir CD-ROM sistemini çalıştırabilmek için şunlara gereksinme vardır: Canlandırma (Animation): Durağan çizimlerin her birinde çok küçük değişiklikler yaparak ve bunları sırasıyla birbiri ardına dizerek hareketli film oluşturma tekniği. Bilgisayara dayalı bir çokluortam sistemi, en basit anlatımla yazı, grafik, fotoğraf, hareketli gerçek görüntü, canlandırma, ses ya da müzik biçimindeki farklı bilgileri yaratabilmeyi, depolayabilmeyi, iletebilmeyi ve gerektiğinde bu bilgilere yeniden ulaşabilmeyi olanaklı kılan bir teknoloji grubunu nitelemektedir. Bu tür bir sistemde yer alan bilgisayar, hem gösterim aracı, hem yönetim aracı, hem de metin, grafik, resim ya da ses biçimindeki bilgilerin elde edilebileceği bir kaynak olarak kullanılmaktadır. Bu bilgisayar, metin, grafik, ses, resim gibi farklı biçimlerde olan ve farklı birimlerde depolanmış bulunan bilgileri basitçe birarada kullanıcıya iletmenin ötesinde, belleğinde bulunan özel bir yazılım yardımıyla etkileşimli bir düzende bu farklı bilgileri bütünleştirerek sunabilmektedir. Böylece, kullanıcılar önceden yapılandırılmış bir düzen ya da program içerisinde belirli bir konuya ilişkin ses, görüntü, şekil gibi birden çok duyusal uyarıcıyı gerçek ya da gerçeğe en yakın durumu yansıtan bir bütünlük içinde algılama olanağı bulabilmektedirler. Günümüzde farklı amaçlarla geliştirilmiş ve farklı teknolojik özellikler taşıyan birçok çokluortam sistemi bulunmaktadır. CD-ROM, etkileşimli CD, hypermedia, sanal gerçeklik, etkileşimli video, telekonferans hemen akla gelen örnek çokluortam sistemleridir. Birçok gelişmiş ülkede bunlar yaygınlaşarak eğitimde kullanılmaktadır. Eğitim kurumlarımıza yeni yeni girmekte olan bu yeni teknoloji sistemlerinin yakın gelecekte ülkemizde de yaygınlaşacağı kuşkusuzdur. Bu nedenle, öğretmenlerin bunlardan haberli olmaları, bunları temel özellikleriyle tanımaları özel bir önem taşımaktadır. 3. CD-ROM'lar CD-ROM: ('si di rom' diye okunur) Bilgilerin üzerine sayısal biçimde kalıcı olarak kodlandığı disk. Megabyte (MB): ('megabayt' diye okunur) Disk ya da disketlere depolanan verilerin ölçümünde kullanılan temel birim. Şekil 5.1: CD-ROM Diskleri CD-ROM'lar (compact disc-read only memory) 12 cm çapında, hafif plastikten üretilmiş, sağlam ve dış etkilere dayanıklı bilgi depolama ortamlarıdır. Çok miktarda bilgiyi depolayabilme ve üzerine kaydedilmiş bilgilere kolayca ulaşabilme konusunda üstün kapasiteye sahiptirler. Lazer ışını ile plastik disklerin üzerine bilgilerin sayısal olarak kaydedilmesiyle üretilen CD-ROM'ların içindeki bilgilerin okunması da yine lazer ışını ile yapılmaktadır. Tek bir CD-ROM'un bilgi depolama kapasitesi 650 MB'ın (Megabyte) üzerindedir. Bu ise yaklaşık sayfa yazıya eşittir. Bilgisayarlarda kullandığımız disketlerin depolama kapasitesinin 72 MB, yani yaklaşık 360 sayfa yazı depolayabilecek düzeyde olduğu gözönüne alındığında, CD- ROM'ların bilgi depolama gücü daha kolay tahmin edilebilir. CD-ROM'ları ilk bakışta aynı gibi görünen ve günlük yaşamımızda sıklıkla karşılaştığımız müzik CD'lerinden ayıran tek fark, CD-ROM'ların yalnızca ses ya da müzik değil, yazı, canlandırma, hareketli görüntü ya da grafik görüntülerini de depolayabilir olmalarıdır. CD-ROM'ların bir başka önemli özelliği ise, yalnızca okunabilir diskler olmalarıdır. Başka bir deyişle, CD-ROM kullanan kişiler diskin üzerindeki bilgileri değiştiremez, silemez ya da yeni bilgileri kaydedemezler. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

5 ÇOKLUORTAMLAR 69 Bilgisayar CD-ROM sürücü CD-ROM diski CD-ROM'u çalıştırabilmek için gerekli uygun yazılım Hoparlör ya da kulaklık Bilgisayar CD-ROM Sürücü Hoparlör apple Şekil 5.2: CD-ROM Sistemi Eğitimde CD-ROM lardan hangi amaçlarla yararlanılmaktadır? Eğitimde CD-ROM lardan değişik amaçlarla yararlanılmaktadır. Başka bir deyişle, değişik amaçlarla çok çeşitli CD-ROM lar hazırlanmış ve yararlanılmak üzere kullanıma sunulmuştur. Bunları şöyle sıralayabiliriz:? Ansiklopediler Oyunlar Müzik Veri tabanları (Kütüphane ya da yayın dizinleri, kataloglar vb.) Başvuru kaynakları (Sözlükler, haritalar vb.) Etkileşimli çokluortam programları Etkileşimli öykü kitapları Bilgisayar yazılımları CD-ROM ların eğitim açısından çeşitli yararları ve sınırlılıkları vardır. CD-ROM ların başlıca yararlarını şöyle sıralayıp açıklayabiliriz: Geniş kapasite Bir CD-ROM yaklaşık 650 MB ın üzerinde görüntü ya da ses içeren veriyi depolayabilir. Örneğin, yirmi ciltlik bir ansiklopedi bir tek CD-ROM a sığabilir. Bu özelliği ile CD-ROM lar, eğitim açısından oldukça çok miktarda ve farklı biçimlerdeki bilginin küçük hacimde bir ortama depolanabilmesini olanaklı kılar. Taşınabilirlik CD-ROM ların hafifliği ve küçük olan boyutu, verilerin taşınması konusunda ideal ortamlar olmalarını sağlar. Örneğin, öğretmen ya da öğrenciler, belirli bir AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

6 70 ÇOKLUORTAMLAR konuda bir çalışma yaparken onlarca kitap ya da başka gereci zorlukla taşımak yerine bir CD-ROM u kolaylıkla istedikleri yere götürebilirler. Dayanıklılık CD-ROM lar oldukça dayanıklı plastikten üretilirler. Üzerlerinde oluşabilecek parmak izi ya da çizikler diske genellikle zarar vermezler. Bu nedenle, küçük yaşlardaki öğrenciler bile disklere zarar vermeksizin bu ortamı kullanabilirler. Düşük maliyet CD-ROM disklerinin maliyeti ve satış fiyatları genellikle oldukça düşüktür. CD-ROM ları kullanmaya elverişli donanımların da fiyatları her geçen gün ucuzlamaktadır. Bu özellikleri ile CD-ROM sistemlerinin eğitimde çok büyük mali külfet yaratmaksızın kullanımı olanaklı görünmektedir. Hız Bir CD-ROM dan bilgiye ulaşma hızı oldukça yüksektir. Özellikle, bir dizindeki bilgilere elle ulaşma ile karşılaştırıldığında, CD-ROM ların inanılmaz bir kazanç sağladığı görülür. Eğitim açısıdan çok miktardaki bilgiye hızlı erişimi sağlaması, CD-ROM ları oldukça çekici yapmaktadır. CD-ROM ların sınırlılıklarını ise birkaç maddede şöyle sıralayabiliriz: Değiştirilmezlik CD-ROM ların yalnızca okunabilir diskler olması, yani üzerindeki bilgilerin zaman içinde değiştirilememesi ya da geliştirilememesi bir sorundur. Eğitim açısından, bilgilerin kısa sürede eskidiği ya da değiştiği konuları içeren diskler zaman içinde işlevsiz kalırlar. Hasara karşı duyarlılık CD-ROM lar her ne kadar sağlam malzemeden yapılmış olsa da, önemli hasar görmüş disketlerdeki bilgilere erişmek neredeyse olanaksızdır. Standart yokluğu CD-ROM ürünlerinde kullanma özellikleri bakımından bir standart ya da ortaklık yoktur. Her CD-ROM un ayrı bir kullanma biçimi geliştirilmiştir. Bu durum, öğrencilerin ve öğretmenin her yeni CD-ROM un kullanılmasında o ürünün kullanım özelliklerini öğrenme zorunluluğunu gündeme getirir. 4. Etkileşimli CD ler Etkileşimli CD ler (compact disc-interactive), müzik, grafik, yazı, canlandırma ve gerçek hareketli görüntülerden oluşan ve temelde eğlence amaçlı olarak geliştirilmiş programları içeren disklerdir. Bu diskler de, aynı CD-ROM lar gibi, 12 cm çapında ve dayanıklı plastik malzemeden üretilmişlerdir. Ancak, CD-ROM ların tersine, etkileşimli CD lerin kullanılabilmesi için temelde bir bilgisayar değil, yalnızca etki- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

7 ÇOKLUORTAMLAR 71 leşimli CD leri işletmek üzere geliştirilmiş özel bir aygıt gereklidir. Bu aygıt, doğrudan televizyona ya da bir monitöre bağlanabilmekte; kullanıcı kişi, üzerinde denetim çubuğu ve düğmeler bulunan özel bir uzaktan kumandayı kullanarak etkileşimli CD deki yazılım programıyla etkileşime girebilmektedir. Etkileşimli CD ler yalnızca bu amaç için geliştirilmiş özel bir aygıtın satın alınmasını gerektirdiğinden, yaygınlaşmış bir teknoloji değildir. Eğitim alanında kullanımları da henüz yaygınlık kazanmamıştır. Denetim çubuğu: Bilgisayar ekranındaki şekilleri ya da imleci hareket ettirmeye yarayan, daha çok oyun programlarında kullanılan girdi öğesi. Etkileşimli CD ler de eğitim açısından çeşitli yararlara ve sınırlılıklara sahiptir. Etkileşimli CD lerin yararlarını şöyle sıralayabiliriz: Kullanım kolaylığı Etkileşimli CD leri tek bir işletim aygıtıyla kullanmak olanaklı olduğundan, bunların kullanılması ve taşınması oldukça kolaydır. Bunun yanısıra, etkileşimli CD ler televizyonlara bağlanabilme özelliği nedeniyle ev kullanımı için de idealdirler. Teknik kalite Etkileşimli CD ler oldukça kaliteli ses ve görüntüye sahiptirler. Ekonomiklik Etkileşimli CD işletim aygıtının fiyatı, CD-ROM işletebilen bir bilgisayarınkinden daha düşüktür. Ayrıca, etkileşimli CD disklerinin fiyatı da günden güne düşmektedir. Çok yönlü kullanılabilirlik Etkileşimli CD işletim aygıtı, görüntü ve müzik CD lerini de çalıştırabilir. Etkileşimli CD lerin sınırlılıklarını da şöyle sıralayabiliriz: Yazılım yetersizliği Günümüzde etkileşimli CD teknolojisi yeterince yaygınlaşmadığından, ulaşılabilecek yazılım ürünleri sınırlıdır. Değiştirilemezlik CD-ROM disklerinde olduğu gibi, etkileşimli CD diskleri üzerindeki bilgileri değiştirmek olanaklı değildir. CD-ROM larla uyumsuzluk CD-ROM sürücüsü olan bir bilgisayarla müzik CD leri de çalınabilmektedir. Ancak, bir CD-ROM sürücüsü ile etkileşimli CD diskini çalıştırmak olanaksızdır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

8 72 ÇOKLUORTAMLAR 5. Hypermedia Hypermedia: ('haypırmedya' diye okunur) Birbiriyle ilişkili metin, grafik, ses ya da hareketli görüntüleri içeren ve kullanıcının bunlar arasında kolaylıkla hareket etmesine elverişli bilgisayar yazılımı. Hypermedia, metin, grafik, gerçek hareketli görüntü, canlandırma ya da ses biçimindeki farklı bilgi birimleri ile bu birimler arasında kullanıcının kolaylıkla hareket edebilmesine elverişli bağlantı olanaklarını içeren bilgisayar yazılımlarıdır. Bu tür bir yazılım, birbirini belirli bir sıra ile izleyen bir düzene sahip değildir. Hypermedia yazılımında bilgiler belirli bölümler altında toplanmıştır. Bu bölümlerin nasıl bir düzen içinde birbirleriyle ilişkilendirileceği ve bu ilişkilendirme sonucunda nasıl bir bütünün oluşacağı tamamen kullanıcının kararına bırakılmıştır. Hypermedia yazılımlarının bu özelliği, kullanıcılarına oldukça etkileşimli ve araştırmaya yönlenlendirici öğrenme olanakları sağlamaktadır. Hypermedia yazılımını kullanan bir öğrenci, yazılım içinde yer alan ve yazı, şekil, grafik, ses gibi farklı biçimlerde olabilen bilgileri yaptığı çalışmanın amaçları doğrultusunda önce keşfeder, daha sonra da bu bilgileri tamamen kendi yetenek düzeyi ve yaratıcılığı ışığında ilişkilendirir. Böylece öğrenci, belirli bir konuya ilişkin hypermedia programı hazırlamış olur. Öğretmenler de hypermedia yı kendi programlarını oluşturmak ya da derslerinde kullanacakları öğretim gereçlerini hazırlamak üzere kullanabilirler. Hypertext: ('haypırtekst' diye okunur) Yalnız yazısal bilgi birimlerini içeren ve kullanıcının bunlar arasında kolayca hareket etmesine olanak veren bilgisayar yazılımı. Hypermedia ile aynı özellikleri taşıyan, ancak kullandığı bilgi türü bakımından farklılaşan bir sistem de hypertxt tir. Hypertext, yalnızca yazı ve çizelge, şekil, hareketsiz resim ve kroki gibi yazısal bilgi birimleri ile bu birimler arasında kullanıcının istediği ilişkileri kurabilmesine elverişli bilgisayar yazılımlarıdır. Hypertext yazılımları da hypermedia yazılımları gibi ardışık bir düzene sahip değildir. Hypermedia ile hypertext yazılımları arasındaki temel benzerlikleri ve farklılıkları sayınız. Hypermedia yazılımlarının yararlarını şöyle açıklayabiliriz: Etkileşimlilik Hypermedia yazılımları, kullanıcılara etkin bir biçimde bilgi birimleri arasında sürekli gezinip, ilişkiler kurup kendi anlamlı bilgi ağlarını oluşturmalarını gerektiren yoğun bir etkileşim ortamı sağlar. Güdüleyicilik Hypermedia yazılımlarının ardışık olmayan yapısı, her bir kullanıcının kendi ilgisi doğrultusunda varolan bilgi birimleri arasında istediği gibi gezinebilmesine ve bu gezintiler sırasında kendi kişisel bilgi ağını oluşturabilmesine elverişlidir. Bu durum, öğrencilere istedikleri şeyi istedikleri biçimde öğrenebilmeleri olanağını vererek onların öğrenmeye karşı güdülenmelerini sağlar. Çekicilik Bilgi birimleri arasında sınırsız ve çok çeşitli ilişkiler kurabilme olanağı, öğrencileri hypermedia yazılımlarını büyük bir istekle kullanmaya çekmektedir. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

9 ÇOKLUORTAMLAR 73 Farklı becerileri geliştirme Hypermedia uygulamaları, kullanıcıların yaratıcı ve üst düzey düşünme becerileri ile bilgileri farklı biçimlerde düzenleme ve ilişkilendirebilme becerilerini geliştirmektedir. Hypermedia yazılımlarının sınırlılıklarını da şöyle açıklayabiliriz: Kaybolma olasılığı Hypermedia yazılımları kullanıcılara belirli bir anda yazılımın neresinde bulundukları konusunda yeterli ipucu sağlayamadığından, kullanıcılar yazılım içinde kolaylıkla kaybolabilirler.yazılım içinde kaybolan bir öğrenci, istemesine karşın aradığı bilgilere ulaşamadığında sıkılıp çalışmayı bırakabilir. Yapı yokluğu Dışardan yönlendirmelerle daha iyi öğrenebilen bir öğrenci, ardışık bir yapısı olmayan böylesi bir yazılım içinde ne yapacağını şaşırıp hangi bilgilerle ne yapması gerektiği konusunda kararsızlık yaşayabilir. Karmaşıklık Hypermedia yazılımları karmaşıklaştıkça kullanımları da güçleşir. Özellikle öğrencilerin oluşturduğu örnekleri değerlendirebilmek için öğrencinin mantık ve düşünce yapısının bilinmesine gerek vardır. Zaman alıcılık Hypermedia yazılımlarından en üst düzeyde yarar sağlayabilmek için kullanıcıların bu sistemi etkili biçimde nasıl kullanabileceklerini öğrenmiş olmaları gereklidir. Bu ise oldukça zaman alıcı bir süreçtir. 6. Etkileşimli Video Etkileşimli video (interactive video), video ve bilgisayar birleştirilerek oluşturulmuş bir çokluortam sistemidir. Bu çokluortamda video ve bilgisayarın kendilerine özgü güçlü yönleri öne çıkarılmış ve sınırlılıkları azaltılmıştır. Etkileşimli videoda, önceden kaydedilerek hazırlanmış video gerecinin sunumu bir bilgisayarın denetiminde gerçekleştirilmektedir. Geleneksel videoyla öğretim, programla öğrenci arasında etikleşime olanak vermez. Buna karşılık, etkileşimli video ile öğretim, öğrenciye görüntüleri izleyip sesleri dinlemenin yanısıra sunulan gerecin sunum hızı ile düzenini yönlendirebilecek tepki göstermeye de olanak vermektedir. Sistemdeki bilgisayar, hem ses ve görüntülerin sunulması için video birimini yönetmekte, hem de öğrencilerin tepki göstermelerini bekleyerek bu tepki doğrultusunda programın uygun bir yerden sürmesini sağlamaktadır. Öğrenciler, bilgisayar aracılığıyla sunulan öğretim programıyla etkileşime girmek için sistemin AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

10 74 ÇOKLUORTAMLAR donanımına göre klavye, fare, çubuk kod okuyucu ya da dokunmaya duyarlı monitör gibi bir girdi birimini kullanabilmektedirler. Etkileşimli video sistemlerinde öğretim amaçlı kullanılan video programları videokasetlere ya da videodisklere kaydedilebilmekte ve içerdikleri görüntüler yavaş, hızlı ya da slaytlar gibi çerçeve çerçeve gösterilebilmektedir. Videokasetler, ses ve görüntülerin manyetik bir bant üzerine kaydedildiği ve dış etkilere karşı plastik bir koruyucu içine yerleştirildiği depolama ortamlarıdır. Videokaset Videokasetlere her bir görüntü çerçevesi birbirini izleyen doğrusal bir düzen içinde kaydedilmektedir. Bu kayıt tekniğinin bir sonucu olarak, bantın herhangi bir bölümündeki bilgiye erişmek istendiğinde hızlı ileri ya da geri sarma işleminin yapılması gerekmektedir. Bilgi depolama teknolojilerindeki gelişmelerin bir ürünü olan videodiskler videokasetlerden daha üstün sayılan yönlere sahiptir. Bu nedenle, etkileşmili video sisteminde videodiskler daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Videodisk Şekil 5.3: Etkileşimli Video Bilgi Depolama Ortamları Videodiskler, cm çapında hafif plastikten üretilmiş, sağlam ve dış etkilere karşı dayanıklı bilgi depolama ortamlarıdır. Videodisklere yazı, ses, gerçek hareketli görüntü ya da grafik biçiminde olabilen bilgiler, aynen CD-ROM lar ve müzik CD leri gibi lazer ışını ile kaydedilmekte, diskin okunması işlemi de yine lazer ışını ile olmaktadır. Videodisklere görüntüler içiçe geçmiş halkalar ya da sarmal halkalar biçiminde kaydedilmektedir. Görüntü çerçevelerinin sarmal halkalar biçiminde kaydedildiği disklere sabit doğrusal hızlı diskler, içiçe geçmiş halkalar biçiminde kaydedildiği disklere ise sabit açısal hızlı diskler adı verilmektedir. Bir etkileşimli video sisteminde hangi tür ya da marka videodisk işletici aygıt kullanılırsa kullanılsın, her iki tür diski de çalıştırabilmek olanaklıdır. Sabit doğrusal hızlı disklerde, sarmalın her bir halkasında birkaç görüntü çerçevesi birden yer alabilmektedir. Bu ise, diskin her bir yüzüne 60 dakikalık görüntünün kaydedilmesini olanaklı kılmakla birlikte, videodisklerin en önemli özelliklerinden olan ilerideki ya da gerideki herhangi bir çerçeveye kolayca atlayabilme ve çerçeveleri tek tek durağan görüntüler olarak gösterebilme yeteneklerini ortadan kaldırmaktadır. Sınırlı etkileşim kapasiteleri nedeniyle, sabit doğrusal hızlı diskler daha çok filmler ya da baştan sona kesintisiz biçimde izlenecek programlar için kullanılmaktadır. Sabit açısal hızlı disklerde ise, içiçe geçmiş halkalardan her biri yalnızca tek bir çerçeve görüntü içermektedir. Bu tür disklerin okunması sırasında lazer ışını bir halkadan ötekine kolayca atlayabilmekte, böylece videodiskin herhangi bir.bölümündeki görüntüye neredeyse anında erişilebilmektedir. Bu disklerin her bir yüzüne durağan çerçeveden oluşan görüntü depolanabilmektedir. Çerçevelerarası geçişi kolaylaştırmak üzere her bir halkaya 1 den e doğru bir numara verilmiştir. Bununla birlikte, her bir görüntü çerçevesinin diskin üzerinde bir halkayı kaplaması nedeniyle, bu disklerin her bir yüzü ancak 30 dakikalık görüntü içerebilmektedir. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

11 ÇOKLUORTAMLAR 75 Sizce eğitim alanında videodisklerden hangisi hangi özelliklerinden dolayı daha çok tercih edilebilir? Sabit açısal hızlı diskler, eğitim alanında sabit doğrusal hızlı disklerden daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Bunun nedeni, sabit açısal hızlı disklerin görüntü çerçevelerini tek tek durağan görüntüler olarak gösterebilmeleri, görüntü çerçeveleri arasında ileriye ve geriye anında geçiş yapabilmeleri ve farklı hızlarda çalışabilmeleridir.? Videodiskler, kullanıcılara ya da öğrencilere değişik düzeylerde etkileşim olanağı sağlamaktadır. Etkileşim düzeyi, videodisk programının öğrenciye sağladığı denetim olanağının miktarını gösterir. Bu düzey, videodisk sistemindeki donanım ve yazılamların niteliğine dayalı olarak değişmektedir. Buna göre, dört ayrı etkileşim düzeyinden söz edebiliriz. Birinci düzey, etkileşimin en düşük olduğu düzeydir. Bu etkileşim düzeyinde videodisk programı öğrenci tarafından sistemde bir bilgisayar olmaksızın doğrudan kullanılmaktadır. Ancak, bu düzey programlara çoğunlukla doğrusal bir akış izlemekte ve oldukça sınırlı etkileşim olanağı sunmaktadırlar. Bununla birlikte, öğrenciler videodisk işleticisinin üzerindeki düğmeleri, bir uzaktan kumandayı ya da çubuk kod okuyucuyu kullanarak program içindeki bir çerçeveyi ya da bölümü arama gibi kimi sınırlı işlemleri yapabilirler. Birinci etkileşim düzeyindeki videodisklerin kullanımı daha çok öğretmen merkezli ders sunularına uygun düşmektedir. Videodisk programının çalıştırılması, durdurulması ve anlaşılıp anlaşılmadığının denetimi öğretmen tarafından gerçekleştirilmektedir. İkinci düzey etkileşim için videodisk işleticisinin içine yerleştirilmiş özel bir mikroişlemciye gereksinme vardır. Bu mikroişlemcinin işlevi, videodiske içerdiği ana programın yanısıra kaydedilmiş ek bir denetim programının çalıştırılmasını sağlamaktır. Videodisk programının sunumu, durduluması ve bir noktadan ötekine geçişi bu denetim programının içerdiği otomatik yönlendirmelere göre yapılmaktadır. Öğrenciler, ikinci etkileşim düzeyindeki bir videodisk programını kullanırken, program içine önceden yerleştirilmiş kimi etkinlikleri gerçekleştirmek üzere, örneğin bir soruyu yanıtlamak için bir uzaktan kumanda aleti yardımıyla tepkilerini iletebilmektedirler. Denetim programı da bu tepkilere göre programın akışını önceden belirlenmiş seçenekler çerçevesinde yönlendirebilmektedir. Üçüncü düzey etkileşimde videodisk işleticisi ile bir bilgisayar bağlantı kabloları ile birbirine bağlanmakta, böylece bilgisayarın uygun bir yazılım aracılığı ile videodisk işleticisini ve dolayısıyla videodisk programının sunumunu yönetebilmesi sağlanmaktadır. Bu düzeydeki sistemlerde genellikle biri videodisk gösterimi öteki bir bilgisayar için olmak üzere iki ayrı ekran kullanılmaktadır. Öğrenciler video ekranından görüntüleri izlemekte ve bilgisayar ekranından da sunulan çeşitli etkinliklere katılmaktadırlar. Öğrenciler, bu etkinliklerle ilgili tepkilerini bilgisayara çeşitli biçimlerde, örneğin, klavye ya da fareyi kullanarak iletebilmektedirler. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

12 76 ÇOKLUORTAMLAR Şekil 5.4: Üçüncü Etkileşim Düzeyi için Videodisk Sistemi Dördüncü düzey etkileşim, gerçekte üçüncü düzey etkileşimde videodisklerin sunduğu görsel ve işitsel bilgiler ile bilgisayarın sunduğu denetim olanaklarının tek bir ekrandan izlenebilmesidir. Bu düzey, gelecekte videodisk sistemlerinde kullanılabilecek çeşitli yeni donanım özelliklerini de kapsamaktadır. Dokunmaya duyarlı ekranlar, sanal gerçeklikte kullanılan bağlantı birimleri bu özelliklerden ikisidir. Etkileşimli videonun eğitim açısından yararlarını şöyle sıralayabiliriz: Öğrenci katılımını sağlama Etkileşimli videodisklerle gerçekleştirilen öğretim sırasında öğrenciler, geleneksel video ile yapılan öğretimdeki gibi edilgin izleyici durumunda değil, sunulan etkinliklere etkin biçimde katılımcı durumundadırlar. Bireyselliği sağlama Etkileşimli videodisklerle, öğretim, öğrencinin bireysel gereksinmelerine yanıt verecek biçimde seçeneklendirilmeye elverişlidir. Esneklik Etkileşimli videodiskler öğrenci ve öğretmenlere çok çeşitli uygulama seçenekleri sağlamaktadır. Bir videodiskin içerdiği konuların farklı uygulamalarda, farklı amaçlarla ve farklı biçimlerde kullanılabilmesi olanaklıdır. Videodisk programları tek bir sunum ve kullanım biçimiyle sınırlı değildir. Kalite Videodiskler özellikle videokasetlerle karşılaştırıldığında oldukça kaliteli görüntü ve ses sunabilmektedirler. Ayrıca, dış etkilere dayanıklılık açısından da oldukça sağlam ve uzun ömürlüdürler. Çoklu bilgi sunumu Etkileşimli videodisk sistemleri, öteki çokluortamlar gibi, yazı, grafik, ses, hareketli ve hareketsiz görüntü biçimindeki bilgileri kullanımı oldukça kolay ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

13 ÇOKLUORTAMLAR 77 bir düzen içinde sunar. Bu sistemleri rahatlıkla kullanabilmek için birkaç saatlik bir yetiştirme yeterli olmaktadır. İkili ses seçeneği Etkileşimli videodisklerin iki ayrı ses kanalı içermeleri nedeniyle, kullanımları sırasında seslerin iki ayrı biçimde dinlenebilmesi olanaklıdır. Bu ise, gerecin iki farklı dilde ya da biri basit öteki daha ayrıntılı iki farklı düzeyde sunulabilmesini olanaklı kılmaktadır. Etkileşimli videonun sınırlılıklarını da şöyle açıklayabiliriz: Yüksek maliyet Etkileşimli videodisk sistemlerinin öğretimde kullanımının yaygınlaşmasını engelleyen en önemli etkenlerin başında, sistemi oluşturmak için alınan donanım ile bu donanımın bozulması durumunda onarım için ödenen ücretin yüksek olması gelmektedir. Gereç üretiminin pahalılığı Bir videodiskin üretimi oldukça pahalı bir iştir. Önceden üretilerek ticari olarak piyasaya sürülmüş videodiskler ise, çoğu zaman öğretim amaçlarının ya da öğrenci gereksinmelerinin karşılanmasında yetersiz kalabilmektedir. Değiştirilmezlik Bir videodisk gerecinin bir kez üretildikten sonra bir daha değiştirilmesi ya da geliştirilmesi olanaksızdır. Bu nedenle, gereçler zamanla modası geçmiş ya da eskimiş bilgileri içerdiklerinden kullanılamaz duruma düşebilmektedirler. Arama zamanının uzunluğu Videokasetler videodisklere oranla daha ucuz olmakla birlikte, kullanımları sırasında erişilmek istenen herhangi bir görüntünün bulunması çok daha uzun zaman gerektirmektedir. Gösterim gücü zayıflığı Videokasetlerin hareketsiz görüntüleri gösterebilmesi için dondurma ya da durdurma yetenekleri ile hızlı ve yavaş ileri-geri sarma yetenekleri, videodisklerle karşılaştırıldığında daha zayıftır. Sınırlı hareketli görüntü sunumu Videodiskler her ne kadar durağan görüntü çerçevesi depolayabilme kapasitesine sahiplerse de, bunlar hareketli görüntü olarak verilmek istendiğinde ancak 30 dakikalık bir gösterim yapılabilir. Bu da bir videokasetin gösterim kapasitesinden daha düşüktür. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

14 78 ÇOKLUORTAMLAR 7. Sanal Gerçeklik Sanal gerçeklik (virtual reality), bilgisayara dayalı etkileşimli çokluortam teknolojileri içinde gelişmekte olan en yeni örneklerden biridir. Sanal gerçeklik, gerçek dünyaya ilişkin bir durumun bilgisayar tarafından yaratılmış üç boyutlu bir benzetimi içinde, kullanıcının bu benzetim ortamını vücuduna giydiği çok özel aygıtlar yardımıyla duyusal olarak algıladığı ve bu yapay dünyayı yine bu aygıtlar aracılığı ile etkin olarak denetleyebildiği sistemlerdir. Sanal gerçeklik uygulamaları, kullanılacılarına bilgisayar tarafından yaratılmış yapay bir dünyaya girebilme, orada çeşitli deneyimler yaşama ve orayı yönlendirebilme olanağı sağlarlar. Teknik olarak bir sanal gerçeklik sistemi, öteki çokluortam sistemleri gibi, kullanıcının sistemle etkileşebilmesini sağlamak üzere bir sunum sistemi ve bir bağlantı sisteminden oluşur. Sanal gerçeklik uygulamalarındaki sunum sistmeleri, bilgisayarda yaratılmış olan üç boyutlu yapay dünyanın görsel imgelerini görebilmesi ve seslerini duyabilmesi için kullanıcı kişinin başına başlığa benzeyen bir aygıtın takılmasını gerektirir. Bu aygıt kablolarla bilgisayara bağlanmıştır. Bu aygıtta, kullanıcının her bir gözü önünde sıvı kristal maddeden yapılmış birer ekranı içeren gözlük benzeri bir bölüm ile sesleri ileten kulaklık benzeri bir bölüm yer alır. Gözlük benzeri bölüm, kullanıcının hem görsel imgeleri üç boyutlu olarak algılayabilmesini sağlar, hem de kullanıcının yaptığı baş hareketlerini bilgisayara iletir. Böylece kullanıcının başını çevirdiği yöne göre ekrandaki görüntülerin görünümü de değişir. Şekil 5.5: Sanal Gerçeklik Uygulamalarında Kullanılmak Üzere Geliştirilmiş Özel Başlık ve Eldivenler ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

15 ÇOKLUORTAMLAR 79 Sanal gerçeklik uygulamalarında, kullanıcılar, içinde bulundukları yapay dünyada aynı gerçek dünyada olduğu gibi hareket edebilirler. Sanal gerçeklik için geliştirilen bağlantı sistemleri bunu olanaklı kılmıştır. Kullanıcı, yapay dünyada hareket edebilmek için bir denetim çubuğu kullanabileceği gibi, yapacağı el hareketlerini bilgisayara iletebilen özel bir tür eldiveni de kullanabilir. Bu özel eldiven de fiber optik kablolarla bilgisayara bağlanmıştır ve kullanıcının elini kullanarak yaptığı her hareketi bilgisayara iletmektedir. Bu eldiveni giymiş bir kullanıcı ekranda bir el şekli görmekte ve el kullanıcının gerçek el hareketleri ile yönetilmektedir. Sanal gerçeklik sistemlerinde kullanılabilecek farklı bağlantı sistemlerinin geliştirilmesi üzerindeki çalışmalar sürmektedir. Bu kapsamda, kullanıcı kişinin vücudunu adeta ikinci bir deri gibi kaplayan ve hem kullanıcının her hareketini bilgisayara iletebilen hem de kullanıcıya yaptığı hareketin sonucunda fiziksel bir uyarımı duyumsatabilen (örneğin, yapay dünyada dokunulan bir cismin yüzeyinin yapısını ya da o cismin ısısını hissedebilme gibi) bağlantı sistemlerinin geliştirilmesine çalışılmaktadır. Sanal gerçeklik, henüz eğitim uygulamalarında yerini almış bir teknoloji değildir. Bununla birlikte, bu teknoloji kullanıcıya sağladığı yapay gerçeklik ortamı ile gerçekte varolmayan bir deneyimi gerçekmiş gibi yaşayarak bu deneyimden en üst düzeyde yararlanabilme olanağını sunma kapasitesine sahiptir. İleride bu yapay deneyimlerden oluşan sanal eğitim programlarının geliştirilebileceği düşünülmektedir. Böylesi bir deneyimde, örneğin öğrencilere yabancı dil öğretmek için, o dilin konuşulduğu bir ülkeye turist olarak gitme ve orada bir dizi olay yaşama olanağı bir ders etkinliği olarak sulunulabilecektir. Sanal gerçeklik teknolojisinin eğitimde öğrencilerin kendilerinin yaşadıkları deneyimlerle öğrenmelerini en üst düzeye çıkaracağını söyleyebiliriz. Hatta öğrenciler, doğrudan eğitim amaçlı olmayan birçok deneyimi, örneğin uzaya gitmeyi bu teknoloji aracılığıyla yaşayabileceklerdir. İlköğretimde hangi derslerde hangi konuların öğretiminde sanal gerçeklik teknolojisinden en çok yararlanılabilir? Örnekler veriniz. Sanal gerçekliğin eğitim açısından yararlarını şöyle sayabiliriz: Güvenlik Sanal gerçeklik teknolojisi, kullanıcıya gerçek dünyada varolan tehlikelerle karşı karşıya kalmadan gerçek durumları olduğu gibi yansıtan yapay bir dünyada bulunma olanağı sağlar. Bu teknoloji ile, örneğin taşıdığı tehlikeler nedeniyle eğitim amaçlı uygulamalarda yapılamayan bir ameliyat kolaylıkla yapılabilir. Kapsam genişliği Sanal gerçeklik, kullanıcıya gerçek dünyada ulaşılabilir ya da yapılabilir olmayan konularda deneyim kazanma fırsatları verir. Örneğin, öğrenci bu teknoloji ile uzayı keşfedebilir, vücuttaki iç organları inceleyebilir ya da yerkürenin iç katmanlarına doğru bir gezinti yapabilir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

16 80 ÇOKLUORTAMLAR Keşfetme olanağı Sanal gerçeklik teknolojisi, kullanıcılara yalnızca belki gerçek dünyada asla yaşayamayacakları durumlarla tehlikesizce yüz yüze gelebilme olanağı vermekle kalmaz. Onlara ayrıca karşı karşıya kalınan durumla ilgili birçok şeyi kendi kendilerine keşfetme olanağı da sağlar. Böylece kullanıcılar gerçek yaşam deneyimleri içinde yaparak ve yaşayarak öğrenirler. Sanal gerçekliğin sınırlılıklarını ise şöyle dile getirebiliriz: Yüksek maliyet Sanal gerçeklik sistemini oluşturan donanımlar oldukça pahalıdır. Bu nedenle, bu teknoloji henüz okullarda kullanılabilme şansına sahip değildir. Karmaşıklık Sanal gerçeklik sisteminde kullanılan teknoloji oldukça karmaşıktır. Bundan dolayı da birçok öğretim uygulaması için kullanımı elverişli değildir. Özet Geleneksel öğretim uygulamalarında bilgilerin öğrencilere iletilmesinde öğretmenin sözlü anlatımı, ders kitabı, slayt, tepegöz gibi ortamlar kullanılırken, günümüzde bu ortamların yerini bilgisayarlara dayalı çokluortam sistemleri almaktadır. Bilgisayara dayalı bir çokluortam sistemi, yazı, grafik, fotoğraf, hareketli gerçek görüntü, canlandırma, ses ya da müzik biçimindeki farklı bilgileri yaratabilmeyi, iletebilmeyi ve gerektiğinde bu bilgilere yeniden ulaşabilmeyi olanaklı kılan bir teknoloji kümesidir. Günümüzde farklı amaçlarla geliştirilmiş ve farklı teknolojik özellikler taşıyan birçok çokluortam sistemi vardır. CD-ROM, etkileşimli CD, hypermedia, sanal gerçeklik, etkileşimli video, telekonferans bunlardan birkaçıdır. CD-ROM lar, yaklaşık sayfa yazıya eşit ses, müzik, yazı, canlandırma, hareketli gerçek görüntü ya da grafik gibi farklı bilgiyi depolayabilme özelliğine sahip disklerdir. CD- ROM ları çalıştırabilmek için bir bilgisayar, bir CD-ROM sürücüsü, bir CD-ROM diski, bu diski çalıştırabilmek için uygun bilgisayar yazılımı, hoparlör ya da kulaklığa gereksinme vardır. CD-ROM lardan eğitimde ansiklopediler, oyunlar, müzik, veri tabanları, başvuru kaynakları, etkileşimli öykü kitapları ya da bilgisayar yazılımları gibi değişik biçimlerde yararlanılabilmektedir. Etkileşimli CD ler de CD-ROM lar gibi yazı, grafik, canlandırma, gerçek hareketli görüntü, ses ya da müzik depolayabilirler. Etkileşimli CD leri çalıştırabilmek için özel olarak geliştirilmiş bir etkileşimli CD işletim aygıtına, bir etkileşimli CD diskine, bir televizyona ya da monitöre ve bir uzaktan kumandaya gereksinme vardır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

17 ÇOKLUORTAMLAR 81 Hypermedia, yazı, grafik, gerçek hareketli görüntü, canlandırma ya da ses biçiminde olabilen farklı bilgi birimleriyle bu birimler arasında kullanıcının kolaylıkla hareket edebilmesi için uygun bağlantı olanaklarını içeren bilgisayar yazılımlarıdır. Hypertext yazılımları ise, hypermedia ile aynı özellikleri taşımaktadır. Tek farkları, bunların yalnızca yazı ve çizelge, şekil, kroki gibi yazısal bilgi birimlerinden oluşmalarıdır. Etkileşimli video sistemleri, video ve bilgisayarın güçlü yönlerini birleştirerek sınırlılıklarını azaltan bir çokluortam sistemidir. Bu sistemlerde önceden hazırlanan video kaydı biçimindeki gerecin öğrencilere sunumu bir bilgisayarın denetiminde gerçekleştirilmektedir. Hem sesli, hem görüntülü olan video programları, videokasetlere ya da videodisklere depolanmaktadırlar. Sanal gerçeklik, gerçek dünyaya ilişkin bir durumun bilgisayar tarafından yaratılmış üç boyutlu bir benzetimi içinde, kullanıcının bu benzetim ortamını vücuduna giydiği çok özel amaçlı aygıtlar aracılığıyla algıladığı ve bu yapay dünyayı yine bu aygıtlar aracılığıyla etkin olarak denetleyebildiği sistemlerdir. Bir sanal gerçeklik sistemi, kullanıcının sistemle etkileşebilmesini sağlamak üzere bir sunum sistemi ve bir bağlantı sisteminden oluşur. Bu teknolojinin, ileride, kullanıcılara gerçek yaşamda tehlikeli olan ya da hiç ulaşılabilir olmayan deneyimleri yaşama olanağı tanıması nedeniyle, eğitimde oldukça önemli bir yer tutacağı söylenebilir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz. 1. Bir etkileşimli CD sistemini çalıştırabilmek için aşağıdakilerden hangisi gerekli değildir? A. Kişisel bilgisayar B. Etkileşimli CD işletim aygıtı C. Uzaktan kumanda D. Etkileşimli CD diski E. TV ya da monitör 2. Sanal gerçeklik sistemleriyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A. Sanal gerçeklik sistemleri, kullanıcılara iki boyutlu gerçek görüntüler sunar. B. Sanal gerçeklik sistemleri, üç boyutlu benzetim ortamı içinde kullanıcının vücuduna giydiği özel aygıtlar yardımıyla bu ortamı algıladığı ve denetleyebildiği deneyimleri yaşama olanağı sunar. C. Bir sanal gerçeklik sisteminde kullanıcı bilgisayardaki yazılımla yalnızca klavye aracılığıyla etkileşime girebilir. D. Sanal gerçeklik sistemleri yalnızca yazısal görüntüleri iletebilen sistemlerdir. E. Sanal gerçeklik sistemleri, gelişmiş ülkelerde eğitimde yaygın olarak kullanılmaktadır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

18 82 ÇOKLUORTAMLAR 3. Aşağıdakilerden hangisi yazı, grafik, gerçek hareketli görüntü, canlandırma ya da ses biçimindeki bilgileri ve bu bilgiler arasında kullanıcının kolaylıkla hareket edebilmesine elverişli bağlantı olanaklarını içeren bilgisayar yazılımlarıdır? A. Sanal gerçeklik B. Hypertext C. Hypermedia D. CD-ROM E. Etkileşimli CD 4. Aşağıdakilerden hangisi bir hypertext yazılımında yer almaz? A. Yazı B. Çizelge C. Kroki D. Şekil E. Hareketli gerçek görüntü Aşağıdaki cümlelerin DOĞRU ya da YANLIŞ olduklarını belirleyiniz. 5. Videodisklere yalnızca hareketli ve hareketsiz görüntüler depolanabilir. 6. Etkileşimli CD leri CD-ROM sürücüsü bulunan herhangi bir bilgisayarda çalıştırmak olanaklıdır. 7. Etkileşimli video sistemlerinde kullanılan üçüncü etkileşim düzeyindeki bir videodisk programının sunumu bir bilgisayar tarafından gerçekleştirilir. 8. Hypertext yazılımları, hypermedia yazılımları gibi birbirini belirli bir sırayla izleyen bir düzene sahip değildir. Ek Okuma Kaynakları Alkan, Cevat, Deniz Deryakulu ve Nurettin Şimşek. Eğitim Teknolojisine Giriş. Ankara: Demirel, Özcan, Münire Erden, Buket Akkoyunlu ve Fitnat Kaptan. Eğitim Teknolojisi Ders Notları. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Vasseur, F. Geleceğin Medyaları. Çeviren: G.Üstün. İstanbul: İletişim Yayınları, ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

19 83 Kaynakça Ünite 4 Akkoyunlu, B. "Bilgisayar Okuryazarlığı Yeterlilikleri ile Mevcut Ders Programlarının Kaynaştırılmasının Öğrenci Başarı, Tutum ve Becerisine Etkisi", Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 12: , Aşkar, P. Bilgisayar Destekli Eğitim Ders Notları. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Çeliköz, Nadir. "Bilgisayar Destekli Öğretimin Gerçekleşme Biçimleri", Eğitim Yönetimi. 1, 4: , Ertürk, S. Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Yelkentepe Yayınları, Fidan, N. Okulda Öğrenme ve Öğretme. Ankara: Gagne, R. Wager, W. and Rojas, A. "Planning and Authoring Computer Assisted Instruction Lessons", Educational Technology. 21, 9: 17-26, Hasselbring, T. and Goin, L. "Intergrating Technology and Media". In Polloway and Patton (Eds). Strategies for Teaching Learnes with Special Needs. 5 th ed. Newyork: Merrill, Orhan, F. Bilgisayar Ders Yazılımlarının Değerlendirilmesi için Bir Model Önerisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Reigeluth, C. and Schwartz, E. "An Instructional Theory for the Desing of Computer Based Simulations", Journal of Computer Based Instruction. 16, 1: 1-10, Sherman, T. "A Brief Review of Developments in Problem Solving", Computers in the Schools. 4, 3-4: , Ünite 5 Barron, A.E. and Orwig, G.W. New Technologies for Education: A Biginner's Guide. Englewood, CO: Labraries Unlimited, Gayeski, D. and Williams, D. Interactive Media. Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hall, Gayeski, D. (Ed). Multimedia for Learning: Development, Application, Evaluation. Englewood Cliffs, NJ: Educational Technology Publications, AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

20 84 Heinich, R., Molenda, M., Russell, J.D. and Smaldino, S.E. Instructional Media and Technologies for Learning. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, Roblyer, M.D., Edwards, J. and Havriluk, M.A. Integrating Educational Technology into Teaching. Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall, Sales, G.C. "Videodisc Technology: Function and Formats", The Computing Teacher. 17, 2: 34-35, "Videodisc Sofware: Levels and Use", The Computing Teacher. 17, 3: 35-36, "An Introduction to Videodiscs III: Videodisc Hardware". The Computing Teacher. 17, 4: 50-51, "Applications of Videodiscs in Education", The Computing Teacher. 17, 5: 27-29, "Repurposing: Authoring Tools for Videodiscs", The Computing Teacher. 17, 6: 12-14, Schwier, R.A. and Misanchuk, E.R. Interactive Multimedia Instruction. Englewood Cliffs, NJ: Educational Technology Publications, ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ