ABD 2014 Uluslararası Din Özgürlüğü Raporu. Kıbrıs Cumhuriyeti. Yönetici Özeti

Transkript

1 ABD 2014 Uluslararası Din Özgürlüğü Raporu Kıbrıs Cumhuriyeti Yönetici Özeti Anayasa ibadet, din eğitimi ve dini vecibeleri yerine getirme özgürlüklerini korumaktadır. İç işlerini düzenleme ve yönetme hakkını münhasıran Kıbrıs Kilisesi ne vermektedir. Kıbrıslı Türklere hükümet kontrolündeki bölgelerde bulunan dini yerlere erişim olanağı verilmiş, yaklaşık 1,000 Kıbrıslı Tük ve yabancı ülke vatandaşı Ramazan Bayramı ibadetleri için Hala Sultan Tekkesi ni ziyaret etmiştir. Hükümet kontrolü altındaki bölgede altı cami beş gün boyunca günlük ibadete açılmış ve abdest alınması için gereken olanaklar sağlanmıştır. Hükümet dini grupların camilerde iyileştirmeler yapmalarına izin vermemiştir. Merkezi Cezaevi yönetimi tüm dini grupların temsilcilerinin ziyaretlerine izin vermek amacıyla cezaevi düzenlemelerini değiştirmiştir. Adadaki temel dini grupların liderleri bir araya gelmeye ve yeşil hattın her iki tarafındaki ibadet yerlerini ziyaret etmeye devam etmiştir. Kıbrıs Kilisesi başpiskoposu Müslüman cemaati müftüsünü güneyde bulunan ve 40 yıldan uzun bir süredir kapalı olan çok sayıda camiyi ziyaret etmeye davet etmiştir. Yahudi cemaati mallarına zarar verildiği ve Yahudi dini tatillerinde sözlü tacize uğradıklarını bildirmiştir. Başkan Yardımcısı Biden, dini diyalog ve hoşgörüyü desteklemek amacıyla Mayıs ayında Kıbrıs ta Kıbrıs Kilisesi başpiskoposu, müftü, Maronit başpiskoposu, Ermeni başpiskoposu ve Kıbrıs taki Roma Katolik Kilisesi temsilcisiyle bir yuvarlak masa toplantısı düzenlemiştir. Elçilik personeli, ada genelindeki dini yerlere erişim dahil din özgürlüğü konularını konuşmak üzere, hükümet, sivil toplum örgütleri (STÖ ler), uluslararası örgütler ve dini liderlerle görüşmüştür. Elçilik personeli aynı zamanda dini açıdan önem arz eden yerleri ziyaret etmiş ve dini liderleri yeşil hattın her iki tarafındaki dini önem arz eden yerlere karşılıklı ziyaretler gerçekleştirmeye teşvik etmiştir. Bölüm I. Dini Demografi ABD hükümeti adanın toplam nüfusunun 1.2 milyon olduğunu tahmin etmektedir (Temmuz 2014 tahmini). Kıbrıs Cumhuriyeti hükümetinin Ekim 2011 de gerçekleştirdiği nüfus sayımına göre, hükümet kontrolü altındaki bölgenin nüfusu 858,000 in üzerindedir. Mayıs ayında açıklanan 2011 nüfus sayımı bilgilerine göre, hükümet kontrolü altındaki bölge nüfusunun yüzde 89 u Rum Ortodoks 1

2 Hristiyan ve yüzde 1.8 i Müslümandır. Diğer dini gruplar Roma Katolikleri, Protestanlar, Maronit Katolikler, Ermeni Ortodokslar, Yahudiler, Yehova nın Şahitleri, Bahailer ve Budistlerdir. Son dönemde adaya göç edenler ve göçmen işçiler ağırlıklı olarak Roma Katolikleri, Müslümanlar ve Budistlerdir. Sayıları yaklaşık 2,300 olan Yahudilerin çoğunluğu yurt dışında doğup Kıbrıs ta yaşayanlardan oluşmaktadır. Bölüm II. Devletin Din Özgürlüğüne Saygı Durumu Yasal Çerçeve Anayasa bireylerin inançlarını açıklama haklarını korumakta ve bireysel ya da toplu olarak, özel olarak veya toplum içinde, ibadet etme, din eğitimi ve dini vecibeleri uygulama veya yerine getirme haklarını koruma altına almaktadır. Anayasa, doktrinleri veya ayinleri gizli olmayan tüm dinlerin serbest olduğunu ve yasalar önünde eşit olduğunu belirtmektedir. Anayasa, bir kişinin dinini değiştirme hakkını korumakta ve bir kişinin dinini değiştirmesi ya da değiştirmesine engel olunması için fiziki ya da ahlaki baskı kullanılmasını yasaklamaktadır. Anayasa Kıbrıs Kilisesi nin iç işlerini ve mülkünü, kendi ilkeleri ve kuralları uyarınca düzenlemek ve idare etmek konusunda münhasır hak sahibi olduğunu belirtmektedir. Yasa gereği Kıbrıs Kilisesi sadece ticari faaliyetleriyle ilgili vergi vermektedir. Anayasa, Kıbrıslı Türklerin dini faaliyetlerini düzenleyen Müslüman kuruluş Evkaf için de ana esasları belirlemektedir. Evkaf da vergiden muaftır ve kendi yasaları ve ilkeleri doğrultusunda kendi iç işleri ve mülkünü düzenleme ve idare etme münhasır hakkına sahiptir. Hiçbir yasal, idari düzenleme veya diğer bir kanun Kıbrıs Kilisesi veya Evkaf için aykırı olamaz veya onlara müdahale edemez. Evkaf sadece Kıbrıslı Türklerin idaresi altında olan bölgede faaliyet göstermektedir ve hükümet kontrolü altındaki bölgede yer alan camileri yönetmemektedir; bu camileri hükümet korumaktadır. Hükümet kontrolü altındaki bölgelerde yer alan camiler hükümetten mali destek almaktadır. Anayasa başka üç dini grubu da tanımaktadır: Maronit Katolikleri, Ermeni Ortodoksları ve Latinler (Kıbrıslı Roma Katolikleri). Bunların tümü vergiden muaftır ve kendi dini kurumları için hükümetten sübvansiyon alma hakkına sahiptirler. Anayasaca tanınan beş dini gruptan olmayan dini grupların devlete kayıt yaptırmalarına gerek yoktur. Ancak, mali işlem yapabilmek ve banka hesabına sahip olabilmek için kar amacı gütmeyen kuruluş olarak kaydolmaları gerekmektedir. Kaydolabilmek için bir dini grubun bir avukat aracılığıyla amacını belirten ve direktörlerinin isimlerini içeren bir başvuru yapması gerekmektedir. 2

3 Kar amacı gütmeyen kuruluş olarak kaydolan dini gruplar vergiden muaftır ve yıllık raporlar sunmaları gerekmektedir; hükümetten sübvansiyon alma hakkına sahip değildirler. Yabancı misyonerlerin ülkede yaşamak için ikamet izni almaları ve periyodik olarak yenilemeleri gerekmektedir. Devlet, Rum Ortodoks dini öğretimini devlete ait ilk ve orta öğretim kurumlarında şart koşmaktadır. Eğitim Bakanlığı (EB) başka dini gruplardan olan ilkokul öğrencilerinin velilerinin talebi üzerine dini törenlere ve eğitimlere katılmamalarına izin verebilmektedir ancak Rum Ortodoks çocukların katılmama gibi bir seçenekleri bulunmamaktadır. Bakanlık, tüm orta okul öğrencileri için din veya inanç temelinde din eğitimine katılmama izni verebilmekte ve herhangi bir nedenle velilerin talebi üzerine ya da 16 yaşın üzerinde olmaları kaydıyla kendi talepleriyle dini törenlere katılmamalarına izin verilebilmektedir. Yasalarda bağımsız bir devlet ombudsmanı öngörülmekte ve ombudsmana resmi olarak devletin yasalara aykırı, insan haklarını ihlal eden veya iyi idari davranış teşkil etmeyen faaliyetleri veya kararları karşısında vatandaşların haklarını koruma görevini vermektedir. Dine dayalı vicdani retçiler Milli Muhafız Ordusunda fiili askerlik görevinden ve seferberlik hizmetinden muaftırlar ancak alternatif hizmette bulunmaları gerekmektedir. Vicdani retçiler için iki seçenek söz konusudur: gün içinde daha az süre hizmet gerektiren ve normal 24-aylık askerlik görevinden en fazla beş ay daha uzun süren silahsız askerlik görevi; veya normal askerlik görevinden en fazla dokuz ay daha uzun süren sosyal hizmet görevi. Devlet Uygulamaları Kıbrıslı Türklere hükümet kontrolünde bulunan bölgedeki dini yerlere erişim hakkı verilmiştir; ancak Müslüman cemaati liderleri hükümetin onlara tam erişim ve kültürel miras alanlarında yer alan camilerin yönetim hakkını vermediğini belirtmiştir. Hükümet kontrolündeki bölgede sekiz cami açıktı. Bunların altısı gün içinde beş vakit ibadet için açıktı ve abdest alınması için gereken olanaklara sahipti. Müslüman liderlerden biri camilerin işleyişiyle ilgili iyileştirmeler yapmak için izin talep etmiştir ancak henüz kendisine izin verilmemiştir. Kıbrıslı Türkler İletişim ve Bayındırlık Bakanlığı Eski Eserler Dairesi nin Hala Sultan Tekkesi ni sadece bilinen müze açılış saatlerinde açık tuttuğunu, bu nedenle de caminin günde beş vakit olan ibadet saatlerinin sadece ikisinde erişime açık olduğunu belirtmiştir. İmam, caminin öğleden sonra saat 5:00 ten sonra da açık 3

4 olması için izin almak amacıyla İçişleri Bakanlığı na başvurmak durumunda kalmıştır. Dini yerleri ziyaret amacıyla yeşil hat üzerinden kimlik kontrolü olmaksızın geçiş yapabilmek için Kıbrıslı Türklerin, devletteki gerekli onay sürecini kolaylaştıran UNFICYP e (BM Barış Gücü) talepte bulunmaları gerekmekteydi. UNFICYP Kıbrıslı Türk makamların yaptığı üç talebin, Hala Sultan Tekkesine hac ziyareti için olan ikisinin onaylandığını ancak Kurban Bayramını Hala Sultan Tekkesi nde kutlamak için yapılan talebin bu amaçla kullanılacak geçiş noktasıyla ilgili uzlaşıya varılamaması nedeniyle gerçekleşemediğini belirtmiştir. Hükümet yıl içinde Hala Sultan Tekkesi nde ibadet etmek ve törenlere katılmak üzere binlerce Kıbrıslı Türk ve yabancı uyruklu vatandaşın yeşil hattın güneyine geçişini kolaylaştırmıştır. 28 Temmuz da yaklaşık 1,000 Kıbrıslı Türk, Türk ve başka uyruklardan olan yabancının Ramazan Bayramı ibadeti için Hala Sultan Tekkesi ne gidişlerinde kendilerine polis eskortu verilmiştir. Basın, 22 Kasım da devletin yine 1,000 in üzerinde Kıbrıslı Türk ve kuzeyden gelen Türk ün Hicri Takvimin başlangıcını kutlamak üzere güneye geçişini kolaylaştırdığı haberini vermiştir. Ticaret Bakanlığı yıl boyunca dini grupların kar amacı gütmeyen kuruluşlar olarak kaydolmak üzere yaptığı tüm başvuruları onaylamıştır. Uluslararası STÖ, Uluslararası Vicdan ve Barış Vergisi Örgütü ve Yehova nın Şahitleri, vicdani retçilerin alternatif hizmetlerinin daha uzun süreli olmasının bir cezalandırma uygulaması olduğunu belirtmeye devam etmektedirler. Nisan ayında hazırlanan bir raporda Uluslararası Vicdan ve Barış Vergisi Örgütü hükümetin vicdani retçiler için hizmet süresini kısaltmadığına işaret etmiştir. Rapor aynı zamanda Savunma Bakanlığı na yapılan vicdani retçi statüsü başvurularının bağımsız ve tarafsız bir karar alma sürecine tabi olmadığını da belirtmektedir. Ombudsman dairesi, vicdani retçilerden hükümetin onların vicdani retçi statülerini ve alternatif askerlik görevine uygunluklarını teyit etmek için uyguladığı prosedürlerle ilgili herhangi bir şikayet almamıştır. Birkaç dini grup hükümetin Avrupa Birliği (AB) dışındaki ülkelerden gelen bireylere vize ve ikamet izni verme konusundaki isteksizliğinin kendilerini etkilediğini dile getirmiştir. Yahudi cemaati gönüllü öğrencilerin ikamet izinlerini uzatmak için hükümetten izin alma konusunda zorluk yaşadıklarını ifade etmiş, Katolik Kilisesi ise yabancı ülkelerden gelen ruhban için ikamet izinleri uzatılırken zorluk yaşadıklarını belirtmiştir. 4

5 Askerliğe başlayanların yemin töreni sırasında Kıbrıs Kilisesi rahipleri tarafından yönetilen ortak bir ayine katılmaları gerekmektedir. Başka inanışlara tabi olanlar, ateistler ve vicdani nedenlerle ant içmek istemeyenlerin yemin töreni sırasında ellerini kaldırmaları gerekmemiştir. Bu kişiler bunun yerine ayrı bir grup içinde bağlılık yemini etmişlerdir. Merkezi Cezaevi yönetimi, cezaevi yasalarında değişiklik yaparak mahkumların sadece cezaevine giriş yaparken beyan ettikleri inanç grubunun temsilcileri değil tüm dini grupların temsilcileri tarafından ziyaret edilmelerine olanak tanımıştır. Önceki yıllarda bazı mahkumlar cezaevi yönetiminin dini haklarını kısıtladığından şikayet etmişti. Ombudsman da politikanın değişmesi önerisinde bulunmuştu. Ombudsman mahkumların dini haklarıyla ilgili herhangi yeni bir şikayet belirtmemiştir. Daha önce, çocukların din eğitiminden muaf tutulmalarıyla ilgili sorunlar yaşandığını bildirmiş olan Yehova nın Şahitleri Eğitim Bakanlığı nın yıl boyunca talep edilen tüm muafiyetleri verdiğini bildirmiştir. Bunun yanı sıra, çocuklarının dini içerikli okul gösterilerine katılmamaları için herhangi bir zorluk yaşamadıklarını da belirtmişlerdir. Ombudsman dairesi, din eğitiminden muaf olan Yehova nın Şahidi bir öğrencinin din eğitimine mazeretsiz olarak katılmadığından dolayı ceza aldığına dair bir şikayet almıştır. Ombudsman dairesi yıl sonunda halen bu şikayeti incelemeye devam etmekteydi. Ombudsman Eğitim Bakanlığı nın bu muafiyetlerle ilgili uygulamasını izlemeye devam etmiştir ve eğitimde din özgürlüğü konusunda Eğitim Bakanlığı yla devam eden bir diyalog içerisindedir. Ombudsman, Şubat ayında Lefkoşa daki İngiliz Okulu ndaki öğrencilerin Kıbrıslı Türk velilerinden, okul yönetiminin Kurban Bayramı dini tatilini resmi okul tatili haline getirmemesi nedeniyle, 2013 te aldığı şikayet doğrultusunda bir rapor hazırlamıştır. İngiliz Okulu Lefkoşa da iki toplumlu olarak tasarlanan tek orta okuldur ve Kıbrıslı Türklerin yönetimi altındaki bölgeden bu okula giden yaklaşık 150 Kıbrıslı Türk öğrenci bulunmaktadır te cumhurbaşkanlığı komiseri okul yönetimini Kurban Bayramını okulun resmi tatili yapmaya teşvik etmiş ancak okul yönetimi bunun yerine tüm Müslüman öğrenciler ve öğretmenlere Kurban Bayramı tatili boyunca üç gün mazeretli devamsızlık izni verme kararı almıştır. Ombudsman raporu okul yönetiminin kararını gözden geçirmesini ve başlıca tüm Müslüman tatillerini resmi okul tatili yapmayı düşünmesini önermiştir. Yüksek Mahkeme Eylül ayında Kıbrıslı Türk velilerin İngiliz Okulu nun Kurban Bayramını okulun resmi tatili haline getirmesine yönelik mahkeme emri talebini reddetmiştir. Yüksek Mahkeme İngiliz Okulu nun bir kamu kurumu olmadığına ve velilerin talebini kabul etme zorunluluğu olmadığına karar vermiştir. 5

6 Bölüm III. Din Özgürlüğüne olan Toplumsal Saygı Din ve etnik köken genellikle birbiriyle yakın bağlantılı olduğundan birçok olayın sadece dini kimliğe dayalı olarak sınıflandırılması zordur. Hakim durumdaki dini gruba ait olmayan kişiler genellikle dini yapıdaki kamu törenlerine katılmamayı seçmeleri halinde olumsuz sosyal tepkiler alacaklarından korkmaktadırlar. Benzer şekilde, Rum Ortodoks olup da dini inancını değiştiren Kıbrıslı Rumlar bazen sosyal dışlanmayla karşılaştıklarını ifade etmişlerdir. Ancak, hükümet kontrolü altındaki bölgede Kıbrıs Kilisesi yle diğer dini cemaatler arasındaki ilişkilerin samimi olduğu belirtilmiştir. Yahudi cemaati temsilcileri mallarına zarar verildiğine ve sözlü tacize uğradıklarına dair olaylar bildirmiştir. Larnaka daki Yahudi Cemaat Merkezi Yahudi mezarlığındaki su sayacının yıl içinde iki kere tahrip edildiği ve söküldüğü bilgisini vermiştir. Merkez aynı zamanda öğrencilerinden üçünün Sukot tatili sırasında evlerine giderken taciz edildiklerini bildirmiştir. BM himayelerinde yürütülen çözüm müzakerelerinin bir parçası olarak kurulan iki toplumlu çalışma gruplarından bir tanesi olan Kültürel Miras Teknik Komitesi (KMTK) ada genelinde acil koruma önlemlerinin alınması gereken kültürel miras alanlarını tespit etmiştir. Bu alanlar arasında hükümet kontrolü altındaki bölgede yer alan dört cami de vardı. 11 Eylül de KMTK, hükümet kontrolü altındaki bölgede bulunan Evretu ve Çerkez camilerinde acil koruma çalışmalarının başladığını duyurmuştur. Adadaki başlıca dini grupların liderleri düzenli olarak buluşmaya devam etmiş ve ara bölgenin her iki tarafındaki ibadet yerlerini ziyaret etmişlerdir. Şubat ayında, Kıbrıs Kilisesi başpiskoposu, müftü, Maronit başpiskoposu, Ermeni başpiskoposu ve Kıbrıs taki Latin başpiskopos vekili dahil başlıca tüm dini liderler, Kıbrıslı Rum ve Kıbrıslı Türk liderlerin, BM himayelerinde yürütülen çözüm müzakerelerinin yeniden başlamasına dair yaptıkları Ortak Açıklamayı desteklediklerini ifade eden bir açıklama yaptılar. Mart ayında Kıbrıs Kilisesi başpiskoposu, hükümet kontrolündeki bölgede, adadaki tüm dini liderler için bir toplantı düzenlemiş ve toplantıda eski eserlerin ve kutsal yerlerin restorasyonuyla ilgili görüş alışverişinde bulunulmuştur. Kıbrıs Kilisesi başpiskoposu tüm dini cemaatlerin eski eserler ve kutsal yerlerin restore edilmesine ilgi duyduklarını ve kendisiyle müftünün bu amaçla beraber çalıştıklarını belirtmiştir. 6

7 Yine Mart ayında, Müftü güneydeki Maronit başpiskoposunun isim günü kutlamasına katılmıştır. 3 Haziran da Müftü Lefkoşa daki Tahtakale camisini ziyaret ederek orada dua etmiştir. Bu ziyaret, 51 yıl içinde bu camiye yapılan ilk müftü ziyaretidir. Eylül ayında Kıbrıs Kilisesi başpiskoposu ve müftü, Ebubekir Camisi olarak da bilinen (eskiden Aya Sofya Kilisesi idi) Büyük Baf Camisini ve Hasan Ağa Camisini ziyaret etmiştir. Büyük Cami 40 yıldır ilk kez ibadete açılmıştır. Bölüm IV. ABD Hükümet Politikası Elçilik yetkilileri, Kıbrıs ı ikiye bölen yeşil hattın her iki tarafında da dini yerlere erişim konusu dahil din özgürlüğü konularını görüşmek üzere hükümetle sık sık bir araya gelmiştir. 22 Mayıs ta Başkan Yardımcısı Biden Kıbrıs Kilisesi başpiskoposu, müftü, Maronit başpiskoposu, Ermeni başpiskoposu ve Kıbrıs taki Roma Katolik Kilisesi temsilcisiyle bir araya gelmiş ve başlıca dini liderler arasında devam eden dini diyalogla ilgili görüşmüştür. Elçilik yetkilileri, erişim, diyalog ve hoşgörü gibi din özgürlüğü konularını görüşmek üzere STÖ lerle de bir araya gelmiştir. Elçilik personeli, Hala Sultan Tekkesi gibi bazı ibadet yerlerinde dini törenler için özel izin alınması gerektiğini tespit etmiştir. Elçilik personeli dini önem arz eden yerleri düzenli olarak ziyaret etmiş, dini yerlere erişim konusundaki endişelerini dinlemek üzere Müslüman cemaatinin temsilcileriyle bir araya gelmiştir. Elçilik yetkilileri Rum Ortodoks ve Müslüman liderlerin yeşil hattın her iki tarafındaki ibadet yerlerine karşılıklı ziyaretlerde bulunmaya teşvik etmiştir. Kıbrıs Kıbrıslı Türklerin yönetimi altındaki bölge Kıbrıs ın güneyi 1974 ten beri Kıbrıs Cumhuriyeti hükümetinin kontrolü altındadır. Kuzeyi ise 1983 te tek taraflı olarak Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ni ( KKTC ) ilan eden Kıbrıslı Türkler tarafından yönetilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri KKTC yi tanımamaktadır ve KKTC yi Türkiye dışında tanıyan herhangi bir ülke bulunmamaktadır. Önemli sayıda Türk askeri adada kalmıştır. BM Kıbrıs Barış Gücü nün gözlediği bir tampon bölge veya yeşil hat iki bölgeyi birbirinden ayırmaktadır. 7

8 Yönetici Özeti 1974 yılından bu yana Kıbrıs ın kuzeyi, 1983 yılında ilan edilmiş ve kendini Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ( KKTC ) olarak tanımlayan Kıbrıs Türk yönetimi altındadır. Ne ABD ne de Türkiye dışında başka bir ülke KKTC yi tanımaktadır. Kıbrıs Türk anayasası din özgürlüğünü garanti altına alır. Zorla ibadet ile zorla dini ayinlere katılımı yasaklar ve din eğitiminin yalnızca devlet denetiminde yapılabileceğini belirtir. Evkaf Kıbrıslı Türkler adına dini faaliyetleri düzenler ve Evkaf yasaları uyarınca Evkaf a kendi iç işlerini düzenleme yetkisi verilmiştir. UNFICYP yıl içinde ibadetini yerine getirebilen insan sayısında artış olduğunu belirtmiştir. Kıbrıs Türk otoriteleri ise UNFICYP aracılığıyla, kuzeyde bulunan Yunan Ortodoks, Katolik Maronit ve Ortodoks Ermeni ibadet yerlerine erişim için alınmış olan 93 başvurunun 57 sini onayladılar. Kıbrıs Türk otoriteleri 14 ayrı noktada 40 yılı aşkın bir aradan sonra ilk kez kilise ayinlerine izin verdiklerini belirttiler. Bazı dini gruplar ise faaliyetleri sırasında polis gözetiminin bulunduğundan bahsettiler. Dini gruplar sınırlı olarak erişebildikleri veya hiç erişemedikleri ibadet yerlerinin hasara uğradığından veya çökme noktasına geldiklerinden şikayet ettiler ve bakımsız olduklarını belirttiler. Bazı dini gruplar ise İslamiyet ten başka dinlere, özellikle de Hristiyanlığa geçiş yapmış olan Kıbrıslı Türklerin sosyal dışlanma ve siyasi eleştiri ile karşı karşıya kaldıklarını belirttiler. Dini liderler ise dinler arası diyaloğu teşvik etmek amacıyla bir araya gelmeye ve yeşil hattın her iki tarafında bulunan ibadet yerlerine ziyaretler düzenlemeye devam etmektedirler. Elçilik temsilcileri ibadet yerlerine erişimi ve herhangi bir kısıtlama olmaksızın bu gibi noktalarda dini ayinler gerçekleştirebilme olanağını ele almak amacıyla Kıbrıslı Türk temsilcilerle, STÖ lerle, uluslararası örgütler ve dini liderlerle bir araya gelmişlerdir. Bölüm I. Dini Demografi Kıbrıs Türk otoritelerce yapılmış olan 2013 tarihli nüfus sayımı verilerine göre Kıbrıslı Türklerin yönetimindeki bölgede nüfus 286,257 dir ve söz konusu nüfus verilerinde dine göre bir dağılım bulunmamaktadır. Sosyologlar nüfusun %98 inin Sünni Müslüman olduğunu tahmin etmektedirler ila arasında Türk, Kürt ve Arap kökenli göçmen işçinin Alevi Müslüman oldukları tahmin edilmektedir ve İslamiyet in diğer mezheplerine ait az sayıda başka insanlar da vardır. Diğer küçük gruplar arasında yaklaşık olarak 330 Kıbrıs Yunan Ortodoks Kilisesi mensubu, 200 Rus Ortodoks Kilisesi mensubu, 150 Bahai, 100 Katolik Maronit Kilisesi mensubu, 180 Anglikan, İsrail dışında yaşayan 150 Yahudi, 300 8

9 Türkçe konuşan Protestan ve 40 Yehova Şahidi vardır. Ağırlıklı olarak Pentekostal ve Roma Katolik i olan 450 kadar da Afrikalı öğrenci vardır. Bölüm II. Din Özgürlükleri Konusunda Hükümetin Duruşu Yasal Çerçeve Kıbrıs Türk anayasası açık bir şekilde laik cumhuriyet ifadesini kullanır ve bu kavram uyarınca da din ve vicdan özgürlüğünü garanti eder. Zorla ibadet, zorla dini ayinlere katılım ve dini inanç temelinde cezalandırmayı yasaklar. Dini eğitim yalnızca devletin denetimi altında gerçekleştirilebilir. Yasalar herhangi bir dini tanımaz. Ancak İslami bir vakıf olup Kıbrıslı Türklerin dini faaliyetlerini düzenleme hakkına sahip olan Evkaf ın Evkaf yasa ve kuralları uyarınca kendi iç işleri ile mülkünü yönetip düzenleme hakkına münhasıran sahip olduğunu belirtir. Evkaf ın vergilendirme konusunda özel bir konumu vardır. Dini faaliyetlerinde vergiden muaftır ancak, ticari faaliyetleri yürürlükteki vergilere tabidir. Yönetimindeki mülklerden gelir de elde eder. Anayasaya göre Kıbrıslı Türk otoriteler İslam diniyle ilgili ibadetlerin gerçekleştirilmesinde ve ilgili ibadetlerin masraflarının karşılanmasında Evkafa yardımcı olmalıdırlar. Başka hiçbir dini örgüt vergi muafiyetine tabi değildir veya Kıbrıs Türk otoritelerinden sübvansiyon almaz tarihli Viyana III Anlaşması Kıbrıs Türk yönetimindeki bölgede yaşayan Kıbrıslı Rum ve Katolik Maronitler ile Kıbrıs Cumhuriyeti kontrolündeki bölgede yaşayan Kıbrıslı Türklere nasıl muamele yapılması gerektiğini kapsar. Anlaşma hükümlerinde Kıbrıslı Rumlara dini ibadet amaçlı olanaklar tanınması öngörülmüştür ve şöyle bir ifade yer almaktadır: Şu an Kıbrıs ın kuzeyinde bulunan Kıbrıslı Rumlar burada kalmakta özgürdürler ve normal bir yaşam sürebilmeleri için onlara aralarında eğitim olanakları ve kendi dinlerinin gereklerini yerine getirebilmeleri için diğer kolaylıklar da dahil kendi doktorlarından sağlık hizmeti olanağı ve adanın kuzeyinde dolaşım serbesti temin edilecektir. Kıbrıslı Türk düzenlemeleri Kıbrıslı Rum Ortodoks sakinlerin herhangi bir izin almaksızın Karpaz yarımadasında belirlenmiş ve iyi durumda olan üç kilisede önceden belirlenmiş iki papaz tarafından dini ayin veya komünyon düzenleyebileceklerini belirtmektedir; Maronitlerin de önceden belirlenmiş ve iyi 9

10 durumda olan dört Maronit kilisesinde herhangi bir izin almaksızın ayin ya da komünyon düzenleyebileceklerini ifade eder. Dini gruplar, önceden belirlenmiş olan bu yedi kilise dışındaki bir kilise veya manastırda ayin yapmak üzere izin almak amacıyla otoritelere başvuru yapmak zorundadırlar. Ayin yaptırmak için resmi olarak belirlenmiş papazların dışında bir papaz kullanmak için de yine izin alınması gerekmektedir. Kıbrıs Türk yönetimindeki yerlerde yaşamayan Kıbrıslıların ayinlere katılabilmesi için de özel izin gerekmektedir. Mesela Kıbrıs Cumhuriyeti kontrolü altında yaşayan Yunan Ortodoks cemaati mensupları, Katolik Maronit ve Ermeni Ortodoks kiliselerinin mensupları gibi. Bu yerlerde dini ayin yapmak üzere başvuruların ayin tarihinden on gün önce yapılması gerekir ve başvuru süreci UNFICYP aracılığı ile koordine edilir. Din İşleri Başkanlığı Kıbrıslı Türklerin yönetimindeki alanda İslam ı temsil eder. Onun talimatı çerçevesinde buradaki imamlar camilerde ibadet düzenleyebilirler ve hutbe okuyabilirler. Dini grupların otoriteler nezdinde dernek olarak kayıt yaptırmaları gerekmez. Fakat, yalnızca kayıtlı derneklerin ticari faaliyet yapma ve banka hesabı bulundurma hakkı vardır. Anayasa ya göre dini eğitimi yalnızca Kıbrıs Türk otoriteleri kontrolü ve denetiminde gerçekleştirilebilir. Dernekler vergi muafiyeti veya hükümetin verdiği herhangi bir fayda veya sübvansiyondan yararlanamazlar. Belirtilen esas amaç üyelerine dini eğitim vermekse, dini grupların dernek olarak kayıt yaptırmalarına izin verilmez. Tüm okullarda 4 ila 8. sınıflar arasında din dersi zorunlu olarak verilmektedir. Bu eğitim ağırlıklı olarak İslam a odaklanır ancak İslam ın yanı sıra karşılaştırmalı din bilgisine de yer verir. Verilen eğitim zorunludur ve inançları ne olursa olsun tüm öğrencilerin bu dersi alması şarttır. Ancak vasilerinin talebi üzerine gayri-müslim öğrenciler bu derse katılmaktan muaf olabilirler. Lise düzeyinde ise din dersi seçmelidir. Kıbrıslı Türklerin hiçbir yasa veya düzenlemesi zorunlu askerliğe karşı vicdani ret hakkını tanımaz. Zorunlu askerlik ay arasındadır ve daha sonra da yılda bir gün seferberliğe de gidilir. Hükümetin Uygulamaları Kıbrıs Türk otoriteleri Yunan Ortodoksların, Katolik Maronitlerin ve Ortodoks Ermenilerin ibadet yerlerine erişimlerin sınırlandırmaya ve bu dini gruplara başka kısıtlamalar uygulamaya devam ettiler. Aynı zamanda söz konusu otoriteler

11 yıllık bir aradan sonra ilk defa dini ayinlerin birkaç kilisede gerçekleştirilmesine de izin verdiler. 10 yıl boyunca yapılan başvurulardan sonra otoriteler Türkçe konuşan Protestan cemaatinin Türk Protestanlar Derneğini kurmasına izin verdiler. Kayıt yapıldıktan sonra cemaat polisin kendilerine daha iyi davrandığını belirtti. Söz konusu dernekten bir dini lider ise dernek kaydının polis gözetimini hissettirmeden yapılır hale getirdiğini ancak yine de gözetimin yapıldığını belirtti. Yaşanan bir olayda ise polis ayini yarıda kesmiş ve daha sonra cemaatin kayıt belgelerini gördükten sonra da ayinin devam etmesine izin vermiştir. Aleviler ise kar amacı gütmeyen bir dernek olarak kayıtlı olmaya devam etmişlerdir. Yıl içinde kayıt yaptırmaya çalışan başka dini grupların olduğuna dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Otoriteler Yunan Ortodoks, Katolik Maronit ve Ortodoks Ermenilere ait ibadet yerlerine erişimi kısıtladılar. Yunan Ortodoks ve Katolik Maronitler, Kıbrıs Türk yönetimi altında bulunan askeri bölgelerdeki çoğu dini ibadet yerini özgürce ziyaret yapamıyorlardı. Bir Yunan Ortodoks Manastırı ibadet amaçlı açılmış ancak ayin için hala özel izin gerekmekteydi. Kıbrıslı Türkler bazı kiliselerde normal ayinlerin yapılması konusunda kısıtlamaları azaltmışlardı ancak tüm başvuru taleplerini onaylamamışlardı. UNFICYP 93 başvurunun 57 tanesinin onaylandığını belirtti. Kıbrıs Türk otoritelerine doğrudan yapılmış olan on bir ekstra başvuru da onaylandı. 8 Ocak tarihinde otoriteler, Mağusa Suriçi nde bulunan St George Exorinos Kilisesinde 57 yıl aradan sonra ilk kez ayin yapılmasına izin verdiler. Üst düzey yetkililerin, siyasilerin ve dini liderlerin de bulunduğu yaklaşık 5000 Kıbrıslı Rum 18 Nisan tarihinde aynı kilisede Kutsal Cuma ayinine katılmışlardır. Otoriteler, 50 yıldan bu yana ilk kez Lefkoşa Suriçi nde bulunan Ermeni kilisesi ve Manastırında dini bir ayin yapılmasına izin verdiler. Ermeni Başpiskoposu ayini yönetti ve ayine adının kuzeyinde ve güneyinde yaşamakta olan Ermeni asıllı 500 ü aşkın kişi ile üst düzey yetkililer katıldı. Otoriteler, 40 yıllık bir aradan sonra ilk kez 14 kilisede ayin yapılmasına izin verdiler. Bu kiliseler şunlardır: Gazimağusa/Famagusta daki Aziz George Exorinos Kilisesi; Kythrea/Degirmenlik deki Panagia Theotokou Kilisesi; Türkmenköy/Kontea daki Aziz Charalambos Kilisesi; Kyrenia/Girne deki Aziz 11

12 George Kilisesi; Düzova/Exometochi deki Saint George Kilisesi; Değirmenlik/Kythrea deki Ayios Antonis Kilisesi; Akova/Gypsou daki Ayios Ioannis Prodromos Kilisesi; Lefkoşa da Alayköy/Gerolakkos de bulunan Panayia Evangelistria Kilisesi; Mormenekşe/Limnia daki Aziz Nicolas Kilisesi; Yayla/Syrianohori deki Ayios Nicolaos Kilisesi; Lefkoşa/Nicosia daki Ermeni kilisesi ile manastırı; Vadili/Vatyli deki Ayios Georgios Kilisesi; Değirmenlik/Kythrea deki Ayia Marina Kilisesi; Kumyalı/Koma tou Yialou daki Archangel Michael Kilisesi. Mayıs ayında Kıbrıslı Rumlar, Akdeniz /Ayios İrini köyünde bulunan Aziz İrini Kilisesi nde bir dini tören gerçekleştirdiler. Basın Kıbrıs Türk polisinin ayini izlediğini ve kilisenin de kötü durumda olduğunu yazdı. Kıbrıslı Türk otoriteler Akanthou/Tatlısu daki kilise de dahil olmak üzere bazı Hristiyan ibadet yerlerinin dini ayinler için kullanılmasına izin vermediler. Otoriteler bir kilisede ayin yapılması için izin vermişler ama daha sonra ilgili kilisenin kültür merkezi ve müze olarak kullanıldığı gerekçesiyle bu izni iptal etmişler. Nisan ayında Kıbrıs Kilisesi Başpiskoposu Kıbrıs Türk yönetimindeki alanda bulunan ve Mağusa yakınlarındaki Apostolos Varnavas Manastırını ziyaret etme talebini geri çevirdiklerini basına yaptığı açıklamada ifade etti. Mayıs ayında ise Kıbrıs Türk polisi Kythrea/Değirmenlik köyünde bulunan Aziz Antonis Şapelinde Maronitlerin gerçekleştirdikleri dini ayini bitmesine yakın, ilgili BM ve Kıbrıslı Türklere izin amaçlı başvuru yapmadıkları gerekçesiyle durdurmuştu. Bu ayine 100 Maronit katılmış ve bu ayin aynı zamanda Şapelin restore edilmesini de kutlamayı amaçlamıştı. Maronit bir temsilci ise daha sonra olayı bir yanlış anlaşılma olarak tanımladı. Bir dini grup ise, cemaatin istememesine rağmen dini objelerin müzelerde tutulduğunu belirtti. Din İşleri Başkanlığı camiye 370 imam işe aldı. Çoğunluğu oluşturan Sünni cemaati mensupları hükümetin imamları seçerek dini işlerine müdahale ettiğini dile getirdiler. Bazı dini gruplar ise polis de dahil bazı Kıbrıslı Türk otoritelerin faaliyetlerini izlediklerini belirttiler. Burada faaliyet gösteren bir Yunan Ortodoks rahip ise kilisede gerçekleşen ayin sırasında çok fazla polisin bulunduğunu ve polisin sık sık kendisini faaliyetleriyle ilgili sorguladığını ifade etti. Kıbrıslı Türk temsilciler ise polisin varlığını güvenlik sağlamak ve dini ikonlar 12

13 ile unsurları korumak olarak nitelediler. Fakat, dini gruplar izlemenin taciz etme ve korku salma amacı içerdiğini belirttiler. Sünni olmayan bazı Müslümanların ise ibadet yerleri ve bu gibi yerleri inşa ettirtecek finansmanları bulunmamaktadır. Aleviler cemevinin (ibadet yeri) olmamasından dolayı, geleneklerinin aksine, cenazelerini camilerde yapmak durumunda kaldıklarını ifade ettiler. Alevi temsilciler herhangi bir baskıyla karşılaşmadıklarını ve özgürce ibadet edebildiklerini söylediler. Fakat devletin Sünni Müslüman cemaate cami inşasında ve yönetiminde finansman sağlamasını kayırmacılık olarak algıladıklarını belirttiler. Alevi bir STÖ olan Alevi Kültür Derneği cemevinin tamamlanabilmesi amacıyla destek istemek üzere Kıbrıslı Türk otoritelerle bir araya geldiler. Bazı Sünni olmayan Müslüman cemaatler ise hala çocuklarının devlet okullarında zorunlu din eğitimi almak zorunda olduklarını ve bu eğitimin de Sünni İslamiyet odaklı olduğunu ifade ettiler. Adanın kuzeyinde 15 kişi vicdani retçi olduklarını açıkladılar. Bunların sekiz tanesi kadındı ve askerlik yapmaya uygun değillerdi. Ordu iki tanesinin engelli olduklarını ifade etti. Beş tanesiyle ilgili askeri mahkemede yıl sonuna kadar süren davalar oldu. 25 Şubat tarihinde vicdani retçi olan ve yıllık seferberlik görevini 2009 yılından bu yana yapmayı reddeden Murat Kanatlı askeri mahkeme tarafından suçlu bulundu. Hakim, Kanatlı nın vicdani retçi olmadığına kanaat getirdi ve Kanatlı nın 500TL ($215) para cezası ödemesine veya 10 gün hapis yatmasına karar verdi. Kanatlı ise bu miktarı ödemeyi reddederek 25 Şubat- 6 Mart tarihleri arasında 10 gün hapis yattı. Birçok STÖ, sendika ve siyasi parti bu kararı eleştirdi ve Kanatlı kararı temyize götürdü. 9 Ekim tarihinde Askeri Yüksek Mahkeme temyiz talebini reddetti. Kanatlı ise basına bu davayı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi`ne götüreceğini ifade etti. Askeri mahkeme bir başka vicdani retçi olan Haluk Tufanlı yı Aralık ayında suçlu buldu ve 500 TL para cezası ya da 10 gün hapis yatma cezası verdi. Bölüm III. Din Özgürlüğü Konusuyla ilgili Toplumsal Saygının Durumu Bazı dini gruplar, sınırlı olarak erişebildikleri veya hiç erişemedikleri ibadet yerlerinin hasara uğradığından veya çökme noktasına geldiklerinden şikayet ettiler. 13

14 Kıbrıslı Türk dini gruplar, çocuğunu dinle ilgili yaz okullarına göndermek isteyen Müslüman ebeveynlerin toplumun laik mensupları, özellikle de yerli öğretmenler tarafından ağır şekilde eleştirildiklerini söylediler. Bazı dini gruplar ise İslamiyet ten başka dinlere, özellikle de Hristiyanlığa geçiş yapmış olan Kıbrıslı Türklerin sosyal dışlanma ve siyasi eleştiri ile karşı karşıya kaldıklarını belirtmiştirler. Önde gelen bir Protestan Kıbrıslı Türk, Protestan cemaatine mensup kişilerin toplumsal ayrımcılığa maruz kalma korkusuyla alenen kiliseye gitmeye korktuğunu belirtti. İki toplumlu Kültürel Miras Teknik Komitesi ile UN Kalkınma Programı (UNDP- PFF), Karpaz Yarımadası nda bulunan Apostolos Andreas Manastırı nın restorasyonunun yapılacağını duyurdu yılında UNDP Kıbrıs Kilisesi ve Evkaf la Apostolos Andreas manastırı nın restorasyonu için bir anlaşma imzaladı. Restorasyon çalışması Evkaf ve Kıbrıs Kilisesi tarafından finanse edilmiştir. UNDP, Kıbrıslı Rum ve Kıbrıslı Türk müteahhitlerle Temmuz ayında bir sözleşme imzalamış ve çalışmalar da Eylül ayında başlamıştır. Bunların yanında söz konusu komite, adanın her iki yanında olup kötü durumda olan ibadet yerleri de dahil kültürel miras alanlarının bakımının yapılabilmesi için küçük çaplı halk düzeyinde inisiyatifler başlattı. Ekim ayında iki toplumlu Kültürel Miras Teknik Komitesi Syrianochori/Siryanohoro/Yayla da bulunan Agios Nicolas Kilisesinde, AB tarafından finanse edilmiş acil önlemler ile restorasyon çalışmalarının tamamlandığını açıkladı. Dini liderler ise dinler arası diyaloğu teşvik etmek amacıyla bir araya gelmeye ve yeşil hattın her iki tarafında bulunan ibadet noktalarına ziyaretler düzenlemeye devam etmektedirler. Şubat ayında Kıbrıs Kilisesi Başpiskoposu, müftü, Maronitlerin Başpiskoposu, Ermeni Başpiskoposu ve Latin Rahip da dahil Kıbrıs ın tüm dini liderleri, Kıbrıslı Rum ve Kıbrıslı Türk liderlerin ortak bir açıklamayla BM gözetiminde yeniden başlattıkları çözüme yönelik görüşmelere destek verdiklerini açıkladılar. Nisan ayında müftü Kıbrıs ın dini liderlerine yönelik bir öğle yemeği verdi ve tüm dini liderlerle birlikte çalışacağı taahhüdünde bulundu. Eylül ayında ise basın, Karakoumi/Karakum, Marathovouno/Ulukışla, Lysi/Akdoğan, Makrasyka/İncirli, Trachoni Kythreas/Demirhan, Trikomo/Yeni İskele, Flamoudi/Mersinlik, Arnadi/Kuzucuk, ve Vatili/Vadili deki Yunan 14

15 Ortodoks mezarlıklarının yağmacılar tarafından hasara uğratıldığını ve metal haçların çalındığını yazdı. Bölüm IV. ABD Hükümetinin Politikası Elçilik temsilcileri ibadet yerlerine erişimi ve herhangi bir kısıtlama olmaksızın bu gibi yerlerde dini ayinler gerçekleştirebilme olanağını ele almak amacıyla Kıbrıslı Türk otoritelerle bir araya gelmişlerdir. Elçilik çalışanları Ortodoks Ermeni cemaatinin, Lefkoşa nın kuzeyinde yeni restore edilmiş Ermeni kilisesi ile manastır kompleksinin kullanılmasıyla ilgili Evkaf a görüşlerini aktarmasına izin verilmesini temin etmek amacıyla uğraş verdi. Elçilik çalışanları dini liderlerle, STÖ lerle ve uluslararası örgütlerle erişim konusunu tartışmak maksadıyla bir araya gelmişlerdir. Elçilik çalışanları, tarihi açıdan önemli olan ve Kıbrıs Cumhuriyeti kontrolündeki bölgelerden çok sayıda inançlı insanı çeken Morphou/Güzelyurt taki Saint Mamas Manastırı, Mağusa daki Saint George Exorinos Kilisesi, Lefkoşa nın kuzeyindeki Ermeni kilisesi ve manastırı ile Karpaz Yarımadası ndaki Apostolos Andreas Manastırında yapılan dini ayinleri gözlemlediler ve Kormacit te Maronit lerin yaşadığı bölgeyi ziyaret ettiler. 15