Palyatif Bakım. Palyatif Bakım Kavramı. Tarihsel Gelişim. Kavram Ve TanIm. Palya%f BakIm KavramIna Çoklu BakIş. Terminoloji

Transkript

1 Palya%f BakIm KavramIna Çoklu BakIş Kavram Ve TanIm Doç. Dr. Nurten İnan Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon AD, Algoloji Bilim Dalı TARK 2015 Palyatif Bakım Palya%f Bakım Tanımı ve Tarihsel Gelişim Palya%f Bakım Yaklaşımı Palya%f Bakım İh%yacı olan Hastalıklar Palya%f Bakım Ekibi Semptomlar ve yaklaşımlar Palya%f Bakım Organizasyon Modelleri Terminoloji Palya%f, la%nce «pallium» ve ingilizce «palliate» kelimelerinden köken alır Terminal dönem hastalıkların semptomlarını metaforik olarak «örtmek», hafifletmek ve konfor sağlamak anlamında kullanılmışwr Kılavuz Örnekleri Hospis Palyatif Bakım Kavramı Tarihsel Gelişim q Palya%f bakım uygulamalarının temelleri 11.yy a kadar uzanmaktadır. Yolculuk esnasında ölümcül hastalığa yakalananların destek ve bakımı için, din kökenli gönüllüler q Fransa da 1842 yılında Jeanne Garnier terminal dönemdeki hastalara yönelik destek merkezini açmışwr Tarihsel Gelişim q İngiltere de 1967 yılında,, ilk modern palya%f Wp tesisini St. Christopher s Hospis adı alwnda 1967 de Londra da Cicely Saunder ın çalışmaları ile kurulmuş q Kanada da 1975 yılında, Kanada Montreal de palya%f bakım Royal Victoria Hastanesi nde kurulmuştur. q Almanya da 1983 yılında, palya%f bakıma yönelik merkezler kurulmaya başlanmışwr. q Ülkemizde ise Türk Onkoloji Vaki taraindan İstanbul Yeşilköy de kurulan Kanser Bakımevi yılları arasında hizmet vermiş%r. q Sağlık Bakanlığı Kanserle Savaş Dairesi Başkanlığı taraindan yayınlanan , Ulusal Kanser Kontrol Programı nda palya%f bakım programı da tanımlanmış, kurumsallaşma yolunda hedefler belirlenmiş%r.

2 Palyatif Bakım Tanımı Palyatif Bakım Tanımı DSÖ 1989, Hastalığı tedavi edici yaklaşımların tükendiği, son dönem hastalarına yönelik bir uygulama olarak tanımlanmışwr DSÖ, 2002 HayaW tehdit eden hastalığa bağlı ortaya çıkan sorunlarla karşılaşan ye%şkin veya çocuk hastaların ve ailelerinin yaşam kalitesini arormaya yönelik bir yaklaşımdır. Başta ağrı olmak üzere fiziksel, psikososyal ve manevi problemlerin erken tanı ve tedavisini hedefler DSÖ taraindan belirlenen standartlar doğrultusunda her ülke kendi sağlık sistemine, gereksinimlerine göre bir plan ve strateji oluşturmuştur. PalyaMf Bakım Yaklaşımları Küratif ve Palyatif Tedaviler KüraMf Tedaviler Hastalık Progresyonu KüraMf Tedaviler PalyaMf Bakım PalyaMf Bakım Hospis Yas Eski Yeni KüraMf Tedaviler Yaşam süresi uzatmaya yönelik tedavileri içerir PalyaMf bakım Kaliteli bir yaşam sağlamaya odaklanmaktadır. Ölümü doğal bir süreç olarak kabullenmeyi hedefler. Hastalık Tanısı Ölüm Kimler Palyatif Bakım İhtiyacı Duyar? %78 orta ve düşük gelirli ülkelerde %14 hasta ancak bu hizme% alabilmektedir q İleri dönem organ yetmezlikleri (Kalp, akciğer, böbrek, karaciğer), hematolojik hastalıklar q Kanserler q Motor nöron hastalıkları ve ilerleyici nörolojik hastalıklar (Alzheimer, ALS, MS, muskuler distrofi, Parkinson, felç) q HIV/AIDS q Çocuklarda genemk/konjenital, ilerleyici nörolojik hastalıklar q Geriatrik hastalar q Diyabet hastaları

3 Palyatif Bakım PalyaMf Bakım Bileşenleri q Ağrı ve semptom değerlendirme ve destek Fiziksel ve psikolojik semptomları sorgulamak q Sosyal ve Ruhani Değerlendirme ve destek Günlük hayaa etkileyen önemli sosyal veya manevi sorunlar q Hastalığın tedavi seçeneklerinin ve prognozunun anlaşılması Hasta ve ailesi tarabndan hastalığın ve tedavini anlaşılması Weissman 2011 q Yaşam süresinden ziyade kaliteli bir yaşam sürdürmeye odaklanmakta q Etkili semptom kontrolü ve ile%şim q Ölüm ne gecik%rilir ne hızlandırılır. Doğal bir süreç olarak kabul edilir q Hastanın kararlarına ve seçimlerine saygı duyma q MulMdisipliner yaklaşım gösterme q Ölüm yaklaşwkça hastayı ve aileyi rahatlawcı önlemler yoğunlaşwrılır ve hastanın kaybından sonra palya%f bakım ailenin yas sürecinde desteklenmesine odaklanır. PalyaMf bakım ekibi Doktor Hemşire Terapist Eczacı Psikolog Diye%syen Sosyal Hizmet Uzmanı Din adamı Gönüllüler, Sivil Toplum Kuruluşları HEMŞİRELİK REHABİLİTASYON Primer hekim Radyasyon onkolog Medikal onkolog Radyasyon hemşiresi Diğer Onkoloji hemşiresi Fizyoterapist Meşguliyet terapis% MulMdisipliner Ekip MEDİKAL HASTA ECZANE Algolog Cerrah Diğer uzmanlar EV BAKIMI PSİKOSOSYAL İnfüzyon ekibi Hemşire Bakıcı Klinik psikolog Sosyal hizmet uzmanı MANEVİ DESTEK UZMANLARI TAMAMLAYICI TIP UYGULAMALARI Medikal onkolog, Anestezi uzmanı, Dahiliye uzmanı, Psikiyatri uzmanı, PalyaMf Bakım MulMdisipliner ekip; Göğüs hastalıkları uzmanı Fizik tedavi ve rehabilitasyon Genel cerrahi uzmanı Radyasyon onkoloğu ve gerek%ğinde takım liderinin önerdiği uzmanlık alanından bir doktordan oluşur. Palyatif bakımda görülen semptomlar Ağrı Ajitasyon Anksiyete İştahsızlık Kaşeksi Ağız kuruluğu Kötü tat Ağızda yara, ai Disfaji Asit Vücut ödemi Dispepsi Hıçkırık Kabızlık, ishal Bulana, kusma Tremor Bayılma Unutkanlık Konfüzyon Deliryum Depresyon Dispne Öksürük Sekresyon Halsizlik Hareket edememe Baş dönmesi KaşınW Reflü İnkon%nans

4 Ağrı Semptomu Görülme Oranı Palyatif bakımda görülen semptomlar q Dispne Son dönem kalp ve akciğer hastalıklarında %56-68 Kanser hastalarında ise %20-60 olarak bildirilmiş%r q Deliryumun Palya%f bakımda %28-42 gibi değişik oranlarda iken ölüme yakın dönem de prevalansı %88 e kadar çıkabilmektedir q Ağrı, dispne ve deliryum acil müdahele gerekmren semptomlardır Ağrının Değerlendirilmesi Sözel Ağrı Yoğunluk Skalası Görsel Analog Skalası DSÖ Analjezik merdiveni = ağrı şiddetine göre ilaç seçimi Ağrı 7-10 Ağrı Hafif Orta Şid. Şiddetli Çok Şid. Yok Ağrı Ağrı Ağrı Ağrı Ağrı yok Dayanılmaz Ağrı Ağrı 4-6 Morfin Fentanil Hidromorfon 0 10 Numerik Ağrı Skalası Yüz Skalası Ağrı 1-3 Kodein Tramadol Ağrı yok Orta Dereceli Dayanılmaz 1 Ağrı Şidette Ağrı Portenoy RK, 1 Kanner RM, eds. Pain Management: Theory and Practice. FA Davis; 1996:8-10. Wong DL. Waley and Wong s Essentials of Pediatric Nursing. 5th ed. Mosby, Inc.; 1997: McCaffery M, Pasero C. Pain: Clinical Manual. Mosby, Inc. 1999:16. ASA Parasetamol Parasetamol NSAİİ NSAII WHO. Geneva, Transdermal Fentanyl Uygulaması Ağrı ve palyatif bakım servislerinin birlikteliği

5 Kanser Ağrısında Girişimsel Tedaviler Port sistemi ve yerleştirilmesi Sempatik ganglion nörolitik bloklar ve radyofrekans uygulamaları Sfenopalatin ganglion Stellar ganglion Torasik/lomber ganglion Çölyak pleksus/splanknik sinirler Süperior hipogastrik pleksus İmpar ganglion İntratekal/epidural opioid uygulamaları; port pompa sistemleri Port ve kateter bağlantısının sağlanması Palyatif Bakımda Takipte Kullanılan Skalalar Palya&f bakımda rumn pramkte sık kullanılan Edmonton Semptom Değerlendirme Ölçeğinde [Edmonton Symptom Assessment Scale (ESAS)] ağrı, ak%vite, bulanw, depresyon, anksiyete, uyku hali, iştahsızlık, kendini iyi hissetme, nefes darlığı 10 cm VAS kullanılarak ölçülmektedir Memorial Semptom Değerlendirme ölçeğinde [Memorial Symptom Assesment Scale (MSAS)] ise 32 semptomun sıklığı, şidde% ve hastada yaraoğı sıkınw değerlendirilmektedir Palyatif Bakımda semptom takibi Palyatif yerine Destekleyici bakım??

6 Palya%f Bakıma Kabul edilme Kriterleri Toplam skor 4 ise PalyaMf Bakıma Kabul edilir Palyatif bakım Yatarak Tedavi O2 sat 88%, pco2>50mmhg Palyatif Bakım Merkezleri Organizasyon Modeli q Birinci Seviye: Aile hekimleri Evde Sağlık Palya%f Bakım Birimleri - Hastane bünyesinde q İkinci Seviye: Palya%f Bakım Merkezleri (akut bakım) q Üçüncü Seviye: Kapsamlı Palya%f Bakım Merkezleri(akut bakım) q Destekevi (Hospis) : Kronik Bakım son 6 ay q Gönüllüler, Belediyeler ve STK lar Her Seviyede 1. Seviye Palyatif Bakım Hizmetleri Palyatif Bakım q Palya%f Bakım Hizmet Birimini (PBHB) ; palya%f bakım konusunda eği%m almış bir tabibin göze%minde destek tedavilerinin verildiği birimlerdir. q Palya%f bakım ayaktan poliklinik hizmetleri Aile hekimleri ve evde sağlık hizmetlerince refere edilen hastaları değerlendiren ilk basamak palya%f bakım birimlerindendir.

7 Palyatif Bakım Kılavuz Kılavuz: İlaç uygulamaları ile ilgili aile eğitimi Terminal dönemde dispne ve tedavi 2.Seviye Palyatif Bakım Merkezi (PBM) Mul%disipliner bir ekip olmalı Tedavi gören hastalarda asıl amaç, en kısa sürede hastanın stabil hale ge%rilip idame tedavisinin aile hekimi ve evde sağlık hizmetlerince devamını sağlamakwr

8 3.Seviye Kapsamlı Palyatif Bakım Merkezi (KPBM) Mul%disipliner bir ekip olmalı Alt tedavi guruplarına palya%f bakım konusunda hizmet içi eği%m, sürekli eği%m ve ser%fikasyon eği%mi programlarını verebilecek düzeyde bilgi birikimine sahip olmalı Tedavi gören hastalarda asıl amaç, en kısa sürede hastanın stabil hale ge%rilip idame tedavisinin aile hekimi ve evde sağlık hizmetlerince devamını sağlamakwr Hospis- Destekevi Erişkin hastalar için 1967 yılında İngiltere de Dame Cicely Saunders ilk modern hospis (destekevi) kurulmuştur. St Christopher s Hospice Cicely Mary Strode Saunders Palyatif bakım- Hospis Kavramı q PalyaMf bakım- Hastalığın teşhisinden i%baren ölüme kadar herhangi bir dönemde ih%yaç olduğunda sağlanabilir q Hospis- Hastalığın terminal döneminde olan, 6 aydan daha az yaşam beklen%si olan hastalar %95 evde bu hizme%n verilmesi tercih edilmekte Hastane Özel Merkezler PalyaMf Bakım Yaşam Süresine etkili küra%f tedaviler Hospis Destekevi (Hospis) q Küra%f tedaviye daha fazla yanıt vermeyen son dönem hastalar ile ilerlemiş kronik hastalığı olan hastaların semptom kontrolünün sağlandığı ev ortamına sahip mekanlardır q Detaylı bakımdan ziyade son günlerinde hasta semptomlarının kontrol edildiği, hasta ve ailelerine kronik hastalıkla baş etme yöntemleri konusunda her türlü desteği verildiği sağlık tesisidir q Palya%f Bakım merkezlerinin bulunduğu hastaneye bağlı olmakla birlikte, çok uzak olmayan bağımsız yerlerde kurulmalı Teşekkürler nurteninan@yahoo.com