PANEL KONUŞMALARI ve SIKÇA SORULAN SORULAR ADSYB. Yayınları

Transkript

1 Bu proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir. AMASYA DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ Tarım Sektöründe Kayıt Dışı İstihdamın Çözümüne Yenilikçi Yaklaşımlar Projesi PANEL KONUŞMALARI ve SIKÇA SORULAN SORULAR ADSYB 4 Yayınları

2

3 Prof. Dr. NUMAN AKMAN Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Projeye ilişkin hazırlanan tanıtım filmini izlerken Amasya Sosyal Güvenlik İl Müdür Yardımcımız annem aklıma geldi, gözlerim doldu dedi. Benim de aklıma ailem geldi. Gerçekten gözlerimiz doldu. Çünkü bizler çok çalışan ve bunun karşılığında sosyal güvenceyi hak eden insanlarız. Bu zamana kadar bunun karşılığını alamasak da, sanırım bundan sonra bu konuda daha dikkatli davranıp, haklarımızı ve geleceğimizi güven altına alacak işler yapacağız. Bu projenin temel amacı da sanıyorum bu tip talepleri olanlara yardım sağlamaktır. Öyleyse bu projeyle, kadınları sosyal güvenlik kapsamına aldırarak, onlara birer sosyal güvenlik gerdanlığı takmak lazım. Çünkü her kadın sosyal güvenlik gerdanlığını hak ediyor. Prof. Dr. KADİR ARICI Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Öncelikle Güner Arslan dan tarımda sosyal güvenlik konusunda bir panel olduğunu duyunca özellikle sevindiğimi belirtmek istiyorum. Çünkü sosyal güvenlik konusunda gelişmelerin en geç ulaştığı kesim tarım kesimidir. O nedenle bu tür çalışmalar çok önemlidir. Ben de bu kapsamada çiftçilerin sosyal güveliğinin önemi üzerinde duracağım. Konuya sosyal güvenliğin ne olduğunu tartışarak başlayacağım. Sosyal güvenlik can güvenliği, mal güvenliği gibi bir güvelik değil, sosyal güvenlik gelir güveliğidir. Biz yaşarken pek çok tehlikeyle karşı 3

4 karşıyayız. Bu tehlikeler, bizi çalışmaktan alı koyar, gelirimizin kesilmesi, giderlerimizin artmasına neden olur, Dolayısıyla gelir ve gider dengemiz bozulur ve muhtaç duruma düşeriz. İşte sosyal güvenlik bu muhtaçlığa karşı, kişilere asgari bir gelir garantisini sağlayan sistemin adıdır. Burada amaç, bu gelir güvenliğini sağlayan sisteme kavuşmaktır. Biz hastalık, sakatlık, yaşlılık, ölüm gibi tehlikelerle karşı karşıyayız. Ayrıca evlilik, çoluk çocuk sahibi olmak dolayısıyla gider artışlarıyla da yaşamaktayız. Bunların içinde ölümde durum farklıdır. Çünkü ölüm, sosyal güvenlik bakımından ölen için bir tehlike değildir. Ölenin sosyal güvenlik gibi bir ihtiyacı kalmaz. Ölüm geride kalanlar, bizim sorumluluğumuzda olanlar için tehlikedir. Modern sosyal güvenlik sistemleri bu tehlikelerin sonuçlarına karşı gelir güvenliği sağlamak için sosyal sigorta, sosyal yardım, sosyal hizmet ve özel sigorta tekniklerini kullanıyor. Modern sosyal güvenlik sistemi sosyal sigortayla kişiyi çalışırken, kazanırken, varlığı gücü devam ederken sistemin içine alır ve bu kişilerin kendi katkılarıyla, kendi gelecek kötü günleri için, muhtaçlık günleri için önceden hazırlık yapmasını sağlar. Böylece sosyal sigorta sistemi yaşlılığımızda, bedeni ve ruh bakımdan güçsüz duruma geldiğimiz günlerde gençken yaptığımız birikimlerle bir gelir garantisi sağlar. Yoksa sosyal güvenlik yaşlılığı, sakatlığı, hastalığı önlemez ama bunun sonuçlarına karşı bizi muhtaçlıktan kurtarır. Modern sosyal güvenlik sistemlerinde sosyal yardım ve sosyal hizmet sistemi ise doğrudan, şu anda yardıma muhtaç olanlara devletin finansmanı ile sosyal güvenlik sağlama yoludur. Tarım kesimine geldiğimizde Türkiye de memur ve kamu görevlileri için ilk sosyal güvenlik 4

5 kurumu 1865 te kurulmuştur yılında da emekli sandığı genel müdürlüğü kurularak askeri ve sivil memurlar bir çatı altında toplanmıştır. Dolayısıyla Türkiye de sosyal güvenliğe ilk kavuşanlar memurlar olmuştur. İşçiler ilk defa 1946 yılında, esnaf, sanatkâr ve diğer bağımsız çalışanlar da 1971 yılında sosyal güvenliğe kavuşmuştur. Geriye tek kalan kitle, çiftçilerdir. Çiftçilere sosyal güvenlik 1983 yılında gelmiştir. Aslında Osmanlı döneminde de kırsal kesim tamamıyla unutulmuştur. Vatandaş bütünüyle kendi dayanışması ve yardımlaşması ile sosyal güveliğini sağlamaya çalışmıştır. Kırsal kesime ne gittiyse Cumhuriyet döneminde gitmiştir. Cumhuriyet döneminde de ne kadar geç gittiğini görüyoruz. Bu konuda ilk kanuni düzenleme 1976 yılında yapılmıştır sayılı kanunla 65 yaşını bitirmiş muhtaç ve güçsüz Türk vatandaşlarına aylık bağlanması sağlanmıştır. Bu Türk sosyal güvenlik tarihinde o kadar önemli bir gelişmedir ki... Böylelikle ilk defa köydeki yaşlılarımız sosyal güvenliğe kavuşmuşlardır. Aslında sağlanan gelir çok değilse de evladım yok, muhtaç duruma gelirsem ne olur kaygısı taşıyan yaşlılara bir umut ışığı olmuştur. Bugün bu gelirin toplam üç aylık miktarı 300 lira kadardır yılında, 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu çıkartılmış, bizim ırgat dediğimiz gündelikçi tarım işçilerine isteğe bağlı sigorta hakkı tanınmıştır. Köylülere yani çiftçilikle kendi hesabına çalışan kitleye yine aynı yıl çıkartılan 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu ile -biz buna kısaca Tarım Bağ-Kuru diyoruz- sosyal güvenlik hakkı verilmiştir. Bu sadece yaşlılık, malullük ve ölüm tehlikelerine karşıdır. Kısaca bu bizim emeklilik dediğimiz haktır yılında çıkarılan bu iki kanunla tarım 5

6 kesiminde uygulanabilir bir sistem kurulmuştur. Ama biz bunun yeterinde kıymetini bilemedik. Tarım kesiminde 15 yıl sigortalılık, 3600 gün prim ödeme ve yaşına gelince yaşlılık aylığını alabilmek Türkiye şartlarında gayet iyiydi. Üstelik burada aile reisleri sigortalanmaktaydı. Yani 2 yaşını doldurmuş olan aile reisi erkekler ile aile reisi konumundaki kadınlar zorunlu sigorta kapsamına alınmışlardı. Ancak bu avantajları yeterince köylülerimize anlatamadık. Çünkü köylülerimiz yıllarca böyle bir şeyi görmedikleri için, gerek yok gibi bir anlayış geliştirdiler. Çok bilinçli olanlar bundan faydalandı, yaşlılık aylığı aldı ama faydalanmayanlar çok büyük kayıplara uğradı sayılı kanunla çiftçilerin eski hakları korundu ama bundan sonra sisteme girecekler bakımından şartlar ağırlaştı ve bağlanacak aylıkların miktarında çok ciddi düşüş yaşandı. Tarım sektöründe bu düzenlemelerle tarımsal faaliyet yapanlar, eski kanun kapsamı dışında olanlar yeni girecekler aynen Bağ-Kurlu gibi sisteme dâhil edildi. Kısaca 1990 sonrasında Sosyal Güvenlik Reformu olarak bazı değişiklikler yaşandı. Bu reformla yük daha çok sigortalının omuzlarına yüklendi. Reform çıkarken halen sigortalı olanlar bu reformdan etkilenmekten kurtarıldı. Yani kendimizi kurtardık ama çocuklarımızı feda ettik. Bizden sonra gelecek nesiller sosyal güvenlikte çok ciddi hak kayıplarına uğradı. Şöyle bir örnek vereyim bir devlet memuru 25 yıl görev yaptığında maaş bağlanma oranı %75 ti. Şimdi yani 1 Mayıs 2008 den sonra ilk defa sigortalı olanlara aylık bağlanma oranı %50 oldu. Yine 25 yıl, 9000 gün prim ödeyen vatandaş %50 ye mahkûm edildi. Yani tarım Bağ-Kurlu da çok ciddi kayba uğradı. Normal Bağ-Kurlu da çok ciddi kayba uğradı. Sonuçta sistem böyle giderse, emeklilik ve yaşlılığında daha iyi sosyal güvenlik isteyenlerin 6

7 bugünkü sosyal güvenlik kurumundan aldıkları aylıkla rahat bir hayat sürmeleri mümkün değil. Bundan sonra siz aylıklarınız yetmeyeceği için bireysel emeklilik yapmak zorunda kalacaksınız. Bireysel emeklilik nedir? Özel sigortadır. Sistem kurulurken de biz bunun çok mücadelesini verdik. Bakın sosyal güvenlik bir haktır. Anayasamızda da belirtiliyor her vatandaşın sosyal güvenlik hakkı vardır. Özellikle gelişmiş ülkeler, çiftçilere ve kırsal kesime sahip çıkmak için ellerinden geleni yapıyorlar. Maalesef bizde kırsal kesim kaderiyle baş başa bırakılmış vaziyette. Bu nedenle 1970 ten sonra korkunç bir göç başlamıştır. Bu insanlar kırsal kesimden şehirdeki gecekondulara yerleşmiş, burada çok mutlu olacaklarını zannetmiş ama yanılmıştır. Tarım alanları boş kalırken, bu insanlar şehir kenarlarında sefilliğe mahkûm edilmiştir. Bakın gelişmiş ülkeler böyle yapmıyor. Kırsal kalınmayı göz ardı etmiyorlar. AB kırsal kalınma için özel bir fon kurdu. AB, çiftçi ürettiğinden para kazanıyor mu kazanmıyor mu bunun hesabını yapıyor, ona göre destek veriyor. Bizim bu konuda çok eksiklerimiz var. Eğer çiftçiye sahip çıkılmazsa dibe vururuz. Tarımsal kalınmayı ihmal ederek kalkınmış bir tane ülke yok. Bu mantıkla Türkiye bir yere gidemez. Biz çiftçileri köyünde mutlu etmenin yollarını aramalıyız. Tabi bu noktada çiftçilere de görevler düşüyor. Peki, çiftçiler ne yapmalı? 1) Sosyal Güvenlik Reformu nda çok önemli bir açık ortaya çıktı. İsteğe bağlı sigortalılığı yaygınlaştırdılar. Hâlbuki sosyal sigortanın can alıcı noktası isteğe bağlı olmamasıdır. Zorunluluk esası önemlidir. Aslında sosyal sigorta, sigortalılığı kişinin idrakine, arzusuna bırakmayan sigortadır. Çünkü kişi zamanında malına, mülküne, servetine güvenebilir. Oysa 7

8 çok güzel bir söz vardır güzelliğine güvenme bir sivilce yeter, malına güvenme bir kıvılcım yeter. Yani hayatın bizi ne gibi tehlikelerle karşılaştıracağını bilemeyiz. Onun için biz çiftçilere şunu öneriyoruz, isteğe bağlı deyip işin içinden sıyrılmayın. Bu tehlikeli yola kesinlikle girmeyin. 2) Kadınları düşünün. Benim sigortam yeter demeyin. Ev hanımları için isteğe bağlı sigorta var. Mutlaka bundan yararlanın ve imkânınız varsa eşlerinizi de sigortalı yapın. 3) Çok güzel bir birlik kurmuşsunuz. Bu birlik, sizin süt paralarınız cebinize girmeden primlerinizi sisteme ödeyecek bir yol geliştirsin. Çünkü cebe para girince ödeme çok zordur. Kadınlarımıza biz bu şekilde emeklerinin karşılığını verelim. Ekonomik gücünüz varsa ayrıca bireysel emeklilik sistemine de kaydolun. Böylece sizden sonra çocuklarınız, torunlarınız kimseye muhtaç olmaz, sizin de gözünüz açık gitmez. Burada devlete düşen görevler de var, çiftçiye düşülen görevler de. Çiftçi tarım noktasında köylülükten kurtulmak zorunda, çiftçi olmak zorunda. Yani ben bu faaliyetten nasıl para kazanırımı araştırmak, öğrenmek zorunda. Babasının, dedesinin yaptıklarıyla köyde mutlu yaşanmaz. Dolayısıyla modern tarım yapmak zorunda. Çiftçi bu arada kendisine de güvenmelidir. Yani kendi geleceğiyle ilgili ne yapmak gerektiği konusunu sormalı. Sosyal güvenlik bir temel insan hakkıdır. Devlet gerekli sosyal güvenliği sağlamak zorundadır. Sizin de devletten bunu isteme hakkınız var. Bu devlet için temel bir görevdir. Bu noktada sosyal güvenlik sistemimizde çok ciddi bir kayıt dışılık söz konudur. Tarım, inşaat ve turizm kesimi en fazla kayıt dışılığın olduğu alanlardır. Bu durumun 8

9 sisteme çok ciddi maliyetleri vardır. Bu proje kapsamında özellikle kadınların sosyal güvenliği ve kayıt dışılığının önlenmesi üzerinde duruyoruz. Türkiye de çalışma hayatındaki kadınların bütün kadınlara oranı %25 i bulmamaktadır. Kadınlarını ev hanımı olarak çalıştıran erkekler, eşlerini isteğe bağlı sigorta yaptırmalıdır. Aslında devlet bunu mecbur tutmalıdır. Ev kadınlarının Bağ-Kur kapsamında buna hakkı vardır. Herkes yaşlanacak. Yaşlandığımızda çalışma gücümüz azalacaktır. O nedenle gençken sigorta yaptırmak lazım. Mal canın yongasıdır. Onun için ürünlerinizi de mutlaka sigorta yaptırın. Günümüz dünyasında sigorta yaptırmamak akıllı insan işi değildir. YUSUF HASİPEK Amasya Sosyal Güvenlik Kurumu İl Müdür Yardımcısı Bu proje kapsamında Tarım Bağ-Kuru üzerinde duracağım yılında -ki kanunun çıktığı tarih 1983 tür, bir başkasının yanında çalışan süreksiz tarım işçilerinin sosyal güvenliği sağlandı. 1 Ekim 2008 tarihinden itibaren tarım SSK diye bildiğiniz uygulama yürürlükten kaldırıldı. Daha önceki bir tarihte tarım sigortalısı olarak 2925 sayılı kanuna tabi çalışanlar, herhangi bir şekilde çıkış vermedikleri sürece bu kapsamda devam edebilirler. Bu herhangi bir şekilde çıkış verilmesi şudur, içinde bulunduğu ayın primini o ayı takip eden yılın şubat ayına kadar ödemeyenler veya kendi isteğiyle bir başka sosyal güvenlik kanununa tabi olarak çalışmaya başlayanlar tarım sigortası kapsamından çıkartılır. Bu sadece tarım SSK olarak bildiğimiz bir başkasının yanında 9

10 çalışan süreksiz tarım işçileri için geçerlidir. Onun dışında 1 Ekim 2008 tarihinden önce tarım sigortalı olarak tescilleri bulunan ancak tarım Bağ-Kur sigortalılığı kapsamına girecek nitelikte kendi adına zirai faaliyeti olmayan ya da 1479 sayılı kanuna tabi olarak kendi adına esnaflık yapmayan eski tarım sigortalıların uygulamaları devam etmektedir. Ancak tarihinden itibaren bir başkasının yanında tarım sigortası işçisi olarak SSK lı olma uygulaması kapsamdan kaldırılmıştır. İlk defa yılında uygulamaya başlanan tarım Bağ-Kuru sigortası, sonra kademeli olarak 1987, 1992 ve 1993 yıllarında Türkiye geneline yayılmıştır. Amasya da bu uygulamaya yılında alınmıştır. Devletin arazisinde, bir başkasının arazisini kiralayarak ya da kendi arazisinde ekim, dikim, balıkçılık, hayvancılık v.b. işleri yapanlar tarım Bağ-Kuru kapsamındadır. Kanun ilk çıktığı 1985 yılında kapsamı oldukça dardı. Aile reisi durumunda olmayan dul bayanlar tarım Bağ-Kur lu olamıyordu. Sadece 22 yaşını doldurmuş erkekler ve aile reisi konumunda olan bayanlar tarım Bağ-Kurlu olabiliyordu. Biz kurum olarak bu konularda çalışmalar yaptık. Kimse sosyal güvenliğin öneminin farkında değildi. Bu uygulama daha sonra tarihinde kapsam daha da genişletildi. 22 olan yaş sınırı 18 e çekildi, evli olan bayanlara da Bağ-Kurlu olabilme imkânı sağlandı. Sağlık uygulamaları kanunun çıkışından çok daha sonra başladı tarihinde sağlık primi kesilmeye başlandı ve bu tarihi takip eden 8 ayın ardından tarım Bağ-Kurlular ve hak sahipleri sağlık hizmetlerinden faydalanmaya başladılar. En son 5510 sayılı yasayla Bağ-Kur kayıtlarını tutmak görevi muhtarlardan alınıp tamamen Ziraat Odaları na verildi. Ziraat Odaları nın 10

11 olmadığı yerlerde ise kayıtlar Tarım İlçe Müdürlükleri tarafından tutuldu. Önceden tarım sigortalılar kuruma müracaat edip Bağ-Kurlu olabilmek için giriş bildirgelerini doldurduktan sonra sigortalılıkları başlıyorken 5510 sayılı yasayla bu yükümlülük muhtarlara değil Ziraat Odaları na verildi. Böylece Ziraat Odaları na kayıtlı olan kişiler Bağ-Kurlu da oldu. Çünkü kişi Ziraat Odası na kayıt yaptırdıktan sonra Ziraat Odası bu kaydı kuruma mutlaka 1 ay içerisinde bildirmek durumunda kaldı sayılı kanunla tarım Bağ-Kurlulara gelen yenilikler: - Daha önceden karne kullanabilmesi için bir tarım Bağ-Kur sigortalısının, ilk defa sigortalı olduğu tarihten itibaren 8 ay, bir süre Bağ- Kur sigortalısı olup ara verip tekrar döndüğü takdirde 4 ay beklemesi gerekiyordu yeni uygulamayla bu süre 1 aya indirildi. Böylece tarım Bağ-Kurlusu ve hak sahiplerinin 1 ay prim ödemeleri sonucunda sağlık hizmetlerinden yararlanması sağlandı. - Bir diğer yenilik de yine sağlık uygulamalarında yaşandı. Daha önceden 18 yaş altı çocuklar dâhil sigortalı ve aile fertleri kuruma iki aydan fazla borçlu oldukları zaman sağlık hizmetlerinden yararlanamıyorlardı. Şimdi 18 yaş altı çocuklar için bir esneklik getirildi. Bağ-Kurlu olan bir kişinin kuruma ne kadar borcu olursa olsun 18 yaş altı çocukları sağlık hizmetlerinden faydalanabiliyor. - Bir başka yenilik de askerlik borçlanmasında oldu. Önceden Bağ-Kurlu olan bir kişinin askerlik borçlanması talebinde bulunduğu tarihte sigortalı olma mecburiyeti vardı. Ölüm aylığı bağlanması ihtimallerinde de eğer sigortalının eşine maaş bağlanması 11

12 için günü yetmiyor, askerlik borçlanması yapması gerekiyorsa, o durumda sigortalının vefat ettiği tarihte Bağ-Kurlu olması şartı aranıyordu. Şimdi o da kaldırıldı. Sigortalının hak sahiplerinin askerlik borçlanması yapabilmesi için sigortalının yalnızca sigorta tescilini getirmesi yeterli oldu. - Bir de askerlikte kısmi borçlanma geldi. Önceden 3-5 gününüz eksikse, askerlikte emekli olabile ihtimaliniz ortaya çıktığında tamamını borçlanma mecburiyeti vardı. Artık ne kadar eksiğiniz varsa o kadar borçlanabiliyorsunuz. - Yapılan bir başka değişiklik basamak sisteminin kaldırılması oldu. Önceden 24 basamak vardı ve birinci basamaktan girdiğiniz zaman talepte bulunmadığınız sürece basamak yükselmiyordu. Sonra basamak 12 oldu ve mecburi yükselme getirildi. 12. basamaktan sonra da iki yılda bir üst basamağa yükselmek mümkün oldu. Ancak bu uygulamaya da son verildi. Şimdi kişi kendi gelirini bildirdiğinde ödeyeceği prim ona göre belirleniyor. Yani herkes kendi gelirine göre prim ödüyor. - Bir diğer değişiklik de çeyiz yardımı. Bu değişiklikle, babası vefat edip maaş alan kız çocukları evlendiğinde aldıkları maaşın 2 yıllık bedelini peşin olarak alabiliyorlar. - Başka bir değişiklik de malullük oranlarında yapıldı. Malullük konusunda esneklik getirildi. Önceden %70 oranında olan malullük oranı, şimdi %60 a indirildi. Önceden kişi sigortalılık başlangıç tarihinden önce bir sakatlığı varsa onun için Bağ-Kurdan malullük talebinde bulunamıyordu. Şimdi bu da değişti. Eğer kişinin böyle bir rahatsızlığınız varsa, %40-49 arasındaysa 4680 gün, %50-59 arasında

13 gün, %60 ın üstüyse 3960 gün prim ödediği zaman yine malullükten faydalanma şansı var. - Bir başka değişiklik daha söz konusu Ek 17 diye bir madde çıkarıldı bu madde doğrultusunda 5 yıldan fazla prim borçlarını donduruyoruz. Böylelikle sigortalılar hakları saklı kalmak şartıyla sonra ödemelerine devam edebilecekler. - Bir başka bilgiyi de tevkifat konusunda vereyim yılından itibaren çiftçilerin ürün bedelleri üzerinden %3 oranında yapılan tevkifat, sonra %1 oranında uygulanmaya başlanmıştır. Şuanda satılan zirai ürün bedelleri üzerinden %1 oranında tevkifat yapılmaktadır. Bu şu nedenle önemlidir. Bağ- Kur sigortalısı olamayan çiftçiler, daha önceki yıllarda sattıkları ürünler aracılığıyla geriye dönük olarak Bağ-Kurlu olabilir. - Tarım Bağ-Kurlu olabilecek çiftçi kadınlar, erkeklere göre şanssız durumdalar. Evli kadınların Bağ-Kurlu olmasına ilişkin kanun te uygulanmaya başladı. Dolayısıyla biraz önce sözünü ettiğim tevkifat uygulamasının yapılması çiftçi kadınların 2003 ten önce sattığı mallar üzerinden mümkün değil. Yani 2003 önceki kesintilerine göre onları sigortalı yapamıyoruz. - Önceden primler aylık olarak, 30 gün üzerinden hesap ediliyordu tarihinden itibaren primler asgari ücretin aylık kazancının 17 günü üzerinden hesaplanıyor. Yani kişi 17 gün prim ödüyor ama 30 günlük hizmet alıyor. Kadınlar isteğe bağlı Bağ- Kurlu olabiliyorlar. Bağ-Kurlu olduklarında da primlerini düzenli ödemeleri ve sağlık hizmetlerinden kendi sigortaları kapsamında yaralanmaları gerekiyor. 13

14 - Tarım Bağ-Kuruyla ilgili başka değişiklikler de oldu. Önceden 2022 kapsamında maaş alanlar tarım Bağ-Kur kapsamında değildiler. Artık isterlerse maaş alıyor olsalar da tarım Bağ-Kuru yaptırabilirler. - Yine önceden, zirai kuruluşlarda kayıtları olan çiftçiler, o kayıtları sildirmeden askere giderlerse askerde de Bağ-Kura prim ödemek zorunda kalıyorlardı. Şimdi askere gittiklerini bildirdikleri takdirde böyle bir ödeme söz konu değil. - Ziraat Odası nda kaydı olan bir Bağ-Kurlunun, Bağ-Kurdan kaydının silinebilmesi için, Ziraat Odası ndan kaydını sildirmesi gerekir. Bunun yolu, geliri asgari ücretin altında olan çiftçilerin Ziraat Odası ödemelerinden muaf olabilmeleri için aldıkları muafiyet belgesini bize getirmeleridir. Bu belgeyle geldiklerinde sigortalılıkları durdurulur. - Bir diğer değişiklik de tarım Bağ-Kurlunun başka bir işe girmesiyle ilgili. Eskiden tarım Bağ-Kurlu başka bir işe girdiğinde sigortalılığı durdurulurdu. Yeni uygulamada Ziraat Odası kaydı devam eden kişi memur olmadığı sürece, Ziraat Odası kaydı devam ediyorsa tarım Bağ-Kuru sigortası da sürer. - Son bir şey daha ekleyeceğim. Bir kadın hem eşinden ölüm maaşı alıp hem de tarım-bağ- Kurlu olabilir. Aldığı maaş onun tarım Bağ- Kurlu olmasını engellemez. Ziraat Odasına kaydı varsa zaten tarım Bağ-Kurlu olmak zorundadır. 14

15 İSMAİL ELMAS TARSİM Ankara Bölge Koordinatörü Devlet destekli tarım sigortasından bahsetmeden önce bir konunun altını çizeceğim. Önemli olan rençberlikten çiftçiliğe dönemiz. Rençber kim? Çiftçilikten geçimini sağlayan insandır. Çiftçi değildir. Çiftçilik bir meslektir. Devletin bir sürü destekleri var. Bunlardan yararlanmanın yolunu mutlaka bulmamız lazım. Devlet destekli tarım sigortası bunlardan biri. Bildiğiniz gibi geçmiş yıllardan beri devlet, çiftçilerin doğal afetlerden dolayı gördüğü zararı farklı yollarla karşılamaya çalıştı. Ancak bu amacına ulaşmadı. Uzun yıllar uygulamalardan sonra görüldü. Daha sonra 2005 yılında 5363 sayılı devlet destekli tarım sigortaları kanunu çıkarıldı. Bu kanun uygulaması 2006 yılının Haziran ayından beri başladı. Şu anda adet poliçesi olan, TL prim yapan bir yapıya kavuştu. Her sene devlet destekli tarım sigortası %20-25 oranında artıyor. Çiftçiye de afetlerden görmüş olduğu zararı çok kısa sürede telafi ediyor. Mevcut sistem daha önce yok muydu? Türkiye de 1957 yılından itibaren tarım sigortaları var. Bunu şirketler kendileri yapmışlar yılında bu kanunla daha güvenli, daha çağdaş ve devlet güvencesi olan bir sisteme geçildi. Bir de TARSİM ve Havuz Sistemi nin üzerinde duracağım. Havuz, Türkiye de ilk kez uygulanan bir proje. Bir tarafta devlet, bir tarafta da özel şirket var. Havuz, çiftçiden alınan primlerle devletin desteklerinin buluştuğu yer. Bir de bunu işleten TARSİM A.Ş. var. Bu şirkette kamu kaynağını çalıştırıyor. Bu özel şirkette Türkiye deki bütün tane sigorta şirketi var, burası onların 15

16 tamamının ortak olduğu bir üst şirket. Bu şirketin en önemli özelliği kar amacı gütmüyor olması. Bu yüksek güvenilirlikli bir yapı. Havuz bu sistemin en üst kurulu. Havuz yönetim kurulu 7 kişiden oluşuyor. Bu kişilerin 2 si Tarım Bakanlığı ndan, 2 si Hazine Müsteşarlığı Sigorta Genel Müdürlüğü nden, 1 i çiftçileri temsilen Ziraat Odası Merkez Birliği nden, 1 i şirketleri temsilen kurulda bulunuyor. Son olarak da şirketin genel müdürü kurulu tamamlıyor. Bütün kararlar bu kurulda alınıyor. Bu kararları TARSİM A.Ş. uyguluyor. Prim desteğinin de, çiftçi sigortasını yaptırdıktan sonra primin yarısını devlet, yarısını siz ödüyorsunuz. Bunda bir kolaylık var. Sigorta yaptırdığınızda özellikle bitkisel üretimde %25 ini peşin ödüyorsunuz, gerisini hasattan sonra yani 1 ay sonra ödüyorsunuz. Hayvancılıkta da %25 i peşin, geri kalanı 5 eşit taksitle ödeniyor. Peki, sigorta kapsamında neler var? Dolu paketinde bütün ürünler var ve yangın, fırtına, sel, su baskını hepsi içinde. Meyve sebze için don teminatını da isteğe bağlı alma şansı var. Hayvancılıkta da her türlü ölüm kapsam dâhilinde. Kuraklık kapsam dâhilinde değil ama hedef kuraklığı da bu kapsama dâhil etmek. Çünkü Türkiye de özellikle Anadolu da kuraklık büyük bir problem. Ancak kuraklık olduğu yılların mali sıkıntısı da çok büyük olduğu için, biraz daha güçlenip, devletin ve çiftçinin ödeyebileceği oranda primleri hesaplamak ve çiftçiye uygun bir plan yapmak gerekiyor. Geçen sene sel ve su bakını alındı, önümüzdeki sene meyveler de don çiçek kapsamına alınacak. Yani 2011 yılından itibaren kapsama alınacak. Aynı şekilde hayvan hastalıklarında süt sığırları kapsam dâhilindeydi, 2011 yılı içerisinde besi sığırları da kapsama alınacak. Görüldüğü gibi her sene biraz daha gelişerek, çiftçi lehine uygulamalar yapılmakta. 16

17 Bu bir kamu kaynağı olduğu için iki şekilde denetimi var. Birincisi sigorta ile ilgili olarak Hazine Müsteşarlığı denetliyor, diğer konular da Tarım Bakanlığı denetçileri tarafından denetleniyor. Devlet destekli tarım sigortalarında beş dal var: 1) Bitkisel Ürün Sigortaları 2) Sera Sigortaları 3) Hayvan Hayat Sigortaları 4) Kümes Hayvanları Sigortaları 5) Su Ürünleri Sigortaları Bu noktada Hayvan Hayat Sigortası üzerinde duracağım. Şuandaki mevzuat çerçevesinde süt sığırları kapsam dâhilinde. Süt sığırlarıyla ilgili hangi hasarlarda ödeme yapılıyor? Her türlü hayvan hastalıkları, gebelik, yavru atma dâhil, her türlü kazalar, yılan sokması, yangın gibi olaylarla ölümler kapsam dâhilinde. Verem, tüberküloz, veba gibi hastalıklar kapsam dâhilinde değil. Burada tek şart var, hayvanın soykütüğüne kayıtlı olması Üstünde en fazla durulması gereken konu ne kadar prim ödeneceği konusudur. Muafiyetsiz 1-6 hayvanda %11, müşterek sigortada 7-12 de %9,5, arasında %8,5 oluyor. Peki, müşterek sigorta nedir? Müşterek sigorta, hasarın çiftçiyle bölüşülmesidir. %20 si çiftçiye, %80 i TARSİM e aittir. Bir de muafiyet durumu var. Bu da sigorta bedelinin bir hasar olduğu zaman bir kısmının ödenmemesidir arası %1,5 muafiyette %6,5 a düşüyor. %4 muafiyette ise %4,5 a düşüyor. Burada unutulmaması gereken bu primlerin yarısını devlet ödüyor. Unutulmaması gereken önemli bir konu daha var. Diyelim bu sene sigorta yaptırdınız herhangi bir hasarınız olmadıysa bir sonraki yıl hasarsızlık indiriminden yararlanabilirsiniz. 17

18 ENVER YILDIZ Çorum Sosyal Güvenlik Kurumu İl Müdür Yardımcısı Sosyal güvence konusunda en fazla kayıt dışılık tarım sektöründedir. Sosyal güvenlik kurumunda tarım sektöründe geçerli olan iki kanun vardır. Biri 2925 sayılı sosyal sigortalar kanunu diğeri de, 2926 sayılı sosyal sigortalar Bağ-Kur kanunudur. Sosyal güvenlik kanunları dışında olanlarla bu kanunlara göre yaşlılık, malullük, sürekli iş görmezlik geliri almayanlar, süreksiz tarım işlerinde hizmet akdiyle çalışanlar istekleri halinde bu kanuna tabi olarak sigortalı sayılırlar tarihinden itibaren 2925 sayılı kanun son bulmuştur. Dolayısıyla bazı değişiklikler olmuştur. Primler, 2925 sayılı kanuna göre yılda bir kere ödenirken, tarihinden itibaren ayda bir olarak düzenlenmiştir sayılı kanunun amacı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlara yaşlılık, malullük, ölüm halinde yardım sağlamaktır. Buna iş göremezlik aylığı ve doğum yarımı da eklenmiştir. Bu kanuna göre sigortalı sayılanlar kendi mülkünde ve başkalarının mülkünde ekim, dikim, bakım, üretim, yetiştirme ve ıslah yollarıyla kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar kanun kapsamında sigortalı sayılırlar. Bu şartlarda çalışıp, geliri asgari ücretin on yedi günlük tutarının altında olan kişiler ise muafiyet kapsamına girebilir tarihinden itibaren evli kadınlara da sigortalı olma imkânı getirilmiştir. Daha önceden kadının dul ya da evlenmemiş olması gerekirdi. 18

19 Bir başka değişiklikten daha söz edilebilir. Ürün bedelleri üzerinden geriye dönük tescil imkânı söz konusu olmuştur yılından itibaren, ürün satan çiftçilerin ürünlerinden satılan tutarın %1 i kadar prim kesintisi yapılmış ama bildirilmemişse şimdi bildirildiği takdirde geriye dönük olarak tescilleri başlatılabilir. Sağlık konusunda büyük bir kolaylık getirilmiştir. Daha önce 8 aylık süre dolduktan sonra sağlık hizmetlerinden faydalanılabilirken, bu süre 30 güne indirilmiştir. Prim ödemelerinde de değişikler olmuştur. Daha önce basamak sistemi dikkati alınırken, sonradan gelir düzeyi dikkati alınarak hesaplama yapılmaya başlanmıştır. Kayıt dışı ile mücadelede sosyal güvenlik kuruluşları yeterli olmamaktadır. Tüm kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları üniversiteler, paydaşlar ve tüm vatandaşlarla birlikte hareket edilmelidir. Kayıt dışılığın önlenmesi için kurumumuz elinden geleni yapacaktır. Bunun dışında topluma bunun öneminin anlatılması gerekmektedir. HÜSEYİN CİMBEK Çorum DSYB Başkanı Birliğimizin kuruluş amaçlarından biri eğitimdir. Sadece süt alıp satmak, hayvancılık yapmak değildir. Bu amaçla Çorum, Amasya, Samsun, Tokat ile ortaklaşa yaklaşık altı aydır emek harcanan bir proje için buradayız. Türkiye de ve diğer ülkelerde en yüksek kayıt dışı çalışma tarım sektöründedir. Her ne kadar tarım sektörünün küçülmesiyle kayıt dışılık azalsa da tarımdan çıkan kayıt dışı iş gücünün 19

20 diğer sektörlerde de kayıt dışı çalışma anlamında baskı yaratması söz konudur. İş gücünde eğitim seviyesinin yükselmesiyle kayıt dışılık oranları azalmaktadır. İş gücüne yönelik mesleki ve teknik eğitimlere ağırlık verilmesi hem işsizlik hem de kayıt dışı istihdamın önlenmesi açısından gereklidir. Kırsalda yaşayan kadınların en çok önüne çıkan engel özgüven sorunu ve eğitim eksikliğidir. Kadınlar kendi emekleri üzerinde söz sahibi değildir. Bu konuda devlet de kadın çiftçilere destek olmalı, sosyal ve ekonomik statülerini yükseltecek politikalar uygulanmalıdır. Kadın üreticiler tarım sektörünün gizli kahramanlarıdır. Tarım sektöründe çalışanlar içinde kadın üreticilerin oranı %55 tir. Kadınlar her aşamada aileye katkıda bulunurken, kalkınmanın getirdiği imkânlardan en az yararlanan kesim olmuşlardır. Kadınlar erkeklerden çoğu zaman daha fazla çalışmalarına rağmen, bu emeklerinin karşılığı alamamaktadır. Çünkü kırsal kesimde kadınların çalışmaları çoğunlukla aile içi tarımsal faaliyettir. Bu nedenle kırsal kesimdeki kadınlarımızın tarım üretimdeki ağırlıkları yeterince kavranamamıştır. Anadolumuzun binlerce yıldır doğurganlığını simgeleyen kadınlar, hiçbir zaman geri planda bırakılmamalıdır. Kadınlar erkeklerle eşit şartlarda çalışmalıdır. Başta tarım sektöründe olmak üzere çalışan bütün kadınların sosyal güvencesi sağlanmalıdır. Kadınları bu konuda teşvik etmeliyiz. Bu konuda en büyük desteği de yine kadınlardan bekliyoruz. Kayıt dışı istihdama kayıtsız kalmayalım, ekonomimize güç katalım diyorum. Ulu Önder Atatürk ün söylediği gibi Dünyada hiç bir milletin kadını Ben Anadolu kadınından fazla çalıştım, milletimi kurtuluşa ve zafere götürmekte Anadolu kadını kadar emek verdim, diyemez!. 20

21 GÜNER ARSLAN Amasya DSYB Başkanı Her konuda olduğu gibi içinde olduğumuz tarım ve hayvancılık konusunda da yapılacak tüm değerlendirmelerin gerçekçi ve geleceğe dair görüş taşıyabilmesi ancak olayı görünen yönüyle değil tüm açıklığı ve genişliğiyle ele almaktan geçmektedir. Kısa vadede ve herhangi bir pürüzle karşılaşmadan tek bir hamle ile sorunları çözmek düşüncesi pek de gerçekçi bir yaklaşım olmayacaktır. Gelişmiş ülkelerin menfaatlerini gözeten ve bu ülkelerin ürettikleri mal ve hizmetleri gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde pazarlayan göz ardı edilemeyecek derecede bencil ve taraflı küreselleşme adı verilen bir sistem dünyamızda giderek yaygınlaşmaktadır. Gelişmiş ülkeler sahip oldukları refahı sürdürmek için ürettikleri malı, diğer ülkelerin durumunu ve yaşam koşullarını hiçe sayarak, pazarlamak istemektedirler. Bu sistem gelişmiş ülkeler tarafından üretilen her tür ürünün hedef aldığı ülkelerde rahatça pazarlanabilmesi için söz konusu ülkelerin üretim sistemini sekteye uğratacak yöntemlerle üretim potansiyelini azaltmayı veya yok etmeyi amaçlamaktadır. Hedef ülkelerin üretim sistemleri küresel ekonominin özellikle fiyat konusundaki ezici gücü karşısında ayakta kalabilme şansını yitirmektedir. Dünya ülkelerine dayatılan küreselleşmenin önünde durabilmemiz için üreticilerin kooperatifler yoluyla birleşerek örgütlenmesi, kendi kendini geçindirmekten öteye gitmeyen mevcut küçük işletmelerin orta ölçekli aile işletmeleri haline çevrilmesi, yöresel olarak üreticiler tarafından bireysel anlamda üretilen süt ürünleri yerine sütün işlenmesinde 21