ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠ TÜSÜ

Transkript

1 ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠ TÜSÜ ÜS KÜDAR Ġ LÇESĠ NDEKĠ YEġĠ L ALANLARI N KULLANI MI NI N ve KULLANI CI LARI N ME MNUNĠ YET DERECELERĠ NĠ N DEĞERLENDĠ RĠ LMESĠ: BÜYÜK ÇAMLI CA KORUS U, FETHĠ PAġA KORUSU ve DOĞANCI LAR PARKI YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ ġehi r Pl ancısı Gül de mcanan TOPALFAKI OĞLU ( ) Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 05 Eyl ül 2002 Tezi n Savunul duğu Tari h : 12 Eyl ül 2002 Tez DanıĢ manı : Di ğer Jüri Üyel eri Doç. Dr. Nil gün Ergun Prof. Dr. Ahmet Cengi z Yıl dı zcı (Ġ. T. Ü.) Prof. Dr. Adnan Uzun (Ġ. T. Ü.) EYLÜL 2002

2 ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠ TÜSÜ ÜS KÜDAR Ġ LÇESĠ NDEKĠ YEġĠ L ALANLARI N KULLANI MI NI N ve KULLANI CI LARI N ME MNUNĠ YET DERECELERĠ NĠ N DEĞERLENDĠ RĠ LMESĠ: BÜYÜK ÇAMLI CA KORUS U, FETHĠ PAġA KORUSU ve DOĞANCI LAR PARKI YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ ġehi r Pl ancısı Gül de mcanan TOPALFAKI OĞLU Anabili m Dalı : ġehġ R VE BÖLGE PLANLAMA Progra m: PEYZAJ PLANLAMA EYLÜL 2002

3 ÖNS ÖZ İçi nde yaşadı ğı mı z döne mde köyden kent e yoğun göçün ol uşt urduğu yoğunl uk kentlerde sürekli bir açık ve yeşil alan t ahri bi ni ortaya çı kar makt a ve bu yoğunl uk aynı za manda yeryüzünde i nsanl ar i çi n gi derek azal an yaşa ma al anı sor ununu doğur makt adır. Oysa bu yoğunl uk i çi nde i nsanl arın rahatlayı p, huzur bul abileceği en öne mli hi z metlerden biri ol an yeşil al anlar, kentleri n sol unu m al anı nı ol uşt ur makt adır. Bu çalış mada, Üsküdar ilçesi nde t espit edil miş ol an i ki kor u ve bir semt par kı nda yapılan anket soruşt ur maları ile bu al anları n kullanı mı ve kullanıcıları n me mnuni yet dereceleri değerlendiril miştir. Çalış ma mda, araştır mamı n her aşa ması nda bana destek ol arak, t ezi mi n bi çi m ve içeri ği ni n zengi nleş mesinde değerli düşüncel eri yle beni yönl endiren, yakın il gisi ve desteği ni gör düğü m danış manı m Sayı n Doç. Dr. Nil gün Er gun a t eşekkürleri mi bir borç biliri m. Benden desteği ni esirgemeyen, gerek maddi gerekse manevi ol arak her za man yanı mda bul unan annem Ser bül ent, baba m Sı rrı ve abl a m El van a, gerek anket çalış mal arı, gerekse veri t opl a mal arı nda yi ne her za man yanı mda ol an Gökçen, Nur ay ve Gül han ar kadaşları ma, benden t üm t ez çalış ma mda ve t ekni k konul arda yardı mı nı esirge meyen, en büyük manevi desteği m ol an eşi m Barış De mi r e hoşgörüleri nden dol ayı teşekkür ederi m. Eyl ül, 2002 Gül de m Canan Topalfakıoğl u ii

4 Ġ ÇĠ NDEKĠ LER TABLO LĠ STESĠ ġekġ L LĠSTESĠ ÖZET SUMMARY Sayf a No 1. GĠ RĠ ġ 1 2. AÇI K VE YEġĠ L ALANLAR 2. 1 Açı k Al an Kavra m YeĢil Al an Kavra mı 4 3. KULLANI CI LARI N YEġĠ L ALANLARDAN ME MNUNĠ YETĠ AraĢtır ma ÇalıĢ mal arını n Ġncel enmesi Yabancı Ül kelerde Yapılmı ş Ol an Çalış mal ar Tür ki ye de Yapıl mış Ol an Çalış mal ar ĠSTANBUL METROPOLĠ TEN ġehrġ Ġ ÇĠ NDE ÜSKÜDAR Ġ LÇESĠ NĠ N YEġĠ L ALANLARI NI N DEĞERLENDĠ RĠ LMESĠ Üs küdar Ġlçesi ni n Özelli kleri Tür ki ye ve Böl ge İçi ndeki Yeri De mografi k Yapısı İdari Yapısı Üs küdar Ġlçesi ni n Mevcut YeĢil Al anl arı ve Mahallel ere Göre Değerlendi ril mesi 21 iii

5 5. ÜS KÜDAR Ġ LÇESĠ NDEKĠ KORULAR VE SE MT PARKI KULLANI CI LARI NI N MEMNUNĠ YET DERECELERĠ NĠ N DEĞERLENDĠ RĠ LMESĠ Üs küdar Ġlçesi nde Örnek Al anı Ol arak Seçilen Korul ar ve Se mt Parkı Kor ul ar Büyük Ça mlı ca Kor usu Fet hi Paşa Kor usu Se mt Parkı Doğancılar Parkı AraĢtır ma Yönte mi Anket For ml arı nı n Hazırlanması Ör nekl e m Modeli Verileri n Analizi Üs küdar Ġlçesi nde Korul ar ve Se mt Parkı nda Yapıl an AraĢtır ma Bul gul arı nı n Değerl endi ril mesi Büyük Ça mlı ca Kor usunda Yapılan Anket Çalış ması ve El de Edilen Verileri n Analizi Fet hi Paşa Kor usunda Yapılan Anket Çalış ması ve El de Edilen Verileri n Analizi Doğancılar Parkı nda Yapılan Anket Çalış ması ve El de Edilen Verileri n Analizi GENEL DEĞERLENDĠ RME ve SONUÇ 116 KAYNAKLAR 122 EKLER 125 ÖZGEÇMĠ ġ 152 iv

6 TABLO LĠ STESĠ Sayf a No Tabl o Üs küdar da yıllara göre nüf us değerleri ve oranl arı Tabl o İlçede mahallelere göre yeşil alanl arı n değerlendiril mesi. 22 Tabl o Anket e katılan kişileri n cinsi yet dağılı mı Tabl o Ci nsi yet ile korunun tercih sebebi ni n karşılaştırıl ması Tabl o Anket e katılan kişileri n yaş dağılı mı Tabl o Yaş ile korunun terci h sebebi ni n karşılaştırıl ması Tabl o Anket e katılan kişileri n medeni duruml arı Tabl o Anket e katılan kişileri n eğiti mdurumu Tabl o Kullanıcıları n eğiti m durumu ile kor unun hafta i çi hafta 33 sonu kullanı mdurumunun karşılaştırıl ması. Tabl o Anket e katılan kişileri n mesl ek duruml arı Tabl o Anket e katılan kişileri n gelir duruml arı Tabl o Anket e katılan kişileri n İstanbul da yaşadı kları süre Tabl o Anket e katılan kişileri n yaşadı kları se mt. 36 Tabl o Kullanıcıları n hafta sonl arını değerlendir me durumu.. 37 Tabl o Kullanıcıları n koruya gelirken kullandı ğı araç türü Tabl o Yaş ile koruya hangi araçla geli ndi ği ni n karşılaştırıl ması 39 Tabl o Kullanıcıları n koruyu kullandı kları mevsi m Tabl o Kullanıcıları n koruyu hafta içi hafta sonu kullanma dur umu. 40 Tabl o Ci nsi yet ile korunun hafta içi-sonu kullanı mdurumu karşılaştırıl ması Tabl o Yaş ile kor unun hafta i çi-sonu kullanı m dur umu karşılaştırıl ması Tabl o Kullanıcıları nı koruyu kullanma sı klığı.. 41 Tabl o Ci nsi yet ve kullanıcıların kor uyu kullanma sı klı ğı nı n karşılaştırıl ması 42 Tabl o Yaş ile kullanı cıları n kor uyu kullanma sı klı ğı nı n karşılaştırıl ması Tabl o Kullanıcıları n günün hangi saatleri nde kor uda ol mayı terci h et me durumu.. 43 v

7 Tabl o Ci nsi yet ve kor unun günün hangi saatleri nde kullanıl dı ğı nı n karşılaştırıl ması Tabl o Yaş ve korunun günün hangi saatleri nde kullanıl dığı nı n karşılaştırıl ması Tabl o Kullanıcıları n istendi ği nde koruya ulaşı mdurumu.. 45 Tabl o Kullanıcıları n koruda geçirdi kleri za man durumu Tabl o Kullanıcıları n koruyu kullanma a maçl arı Tabl o Kullanıcıları n koruya kiml e gel di kleri Tabl o Kullanıcıları n koruyu terci h et me sebepl eri. 48 Tabl o Kor unun t erci h edil me sebebi ile kullanı m saati ni n karşılaştırıl ması. 49 Tabl o Kullanıcıları n kor unun çeşitli özellikleri nden me mnun ol ma durumu Tabl o Kullanıcıları n kor udaki t asarı m el e manl arı ndan me mnuni yet durumu Tabl o Kullanıcıları koruda rahatsız eden fakt örler. 51 Tabl o Kor udaki yeşil alan bakımı nı n yeterliliği durumu 52 Tabl o Kullanıcıları n koruyu temi z bul ma duruml arı.. 53 Tabl o Kullanıcıları n koruda kendi ni güvende hisset me dur umu 53 Tabl o Anket e katılan kişileri n cinsi yet dağılı mı Tabl o Ci nsi yet ile korunun tercih sebebi ni n karşılaştırıl ması Tabl o Anket e katılan kişileri n yaş dağılı mı Tabl o Yaş ile korunun terci h sebebi ni n karşılaştırıl ması 58 Tabl o Anket e katılan kişileri n medeni duruml arı Tabl o Anket e katılan kişileri n eğiti mdurumu Tabl o Kullanıcıları n eğiti m duru mu ile kor unun hafta i çi hafta sonu kullanı mdurumunun karşılaştırıl ması. 61 Tabl o Anket e katılan kişileri n mesl ek duruml arı Tabl o Anket e katılan kişileri n gelir duruml arı Tabl o Anket e katılan kişileri n İstanbul da yaşadı kları süre 63 Tabl o Anket e katılan kişileri n yaşadı kları se mt. 64 Tabl o Kullanıcıları n hafta sonl arını değerlendir me durumu Tabl o Kullanıcıları n koruya gelirken kullandı ğı araç türü.. 65 Tabl o Yaş ile koruya hangi araçla geli ndi ği ni n karşılaştırıl ması 67 Tabl o Kullanıcıları n koruyu kullandı kları mevsi m Tabl o Kullanıcıları n koruyu hafta içi hafta sonu kullanma dur umu.. 68 vi

8 Tabl o Ci nsi yet ile korunun hafta içi-sonu kullanı mdurumunun karşılaştırıl ması. 69 Tabl o Yaş ile kor unun hafta içi- hafta sonu kullanı m dur umu karşılaştırıl ması Tabl o Kullanıcıları n koruyu kullanma sı klı ğı. 69 Tabl o Ci nsi yet ve kullanıcıları n koruyu kullanma sı klı ğını n karşılaştırıl ması Tabl o Yaş ile kullanı cıları n kor uyu kullanma sı klı ğı nı n karşılaştırıl ması. 71 Tabl o Kullanıcıları n günün hangi saatleri nde kor uda ol mayı terci h et me durumu Tabl o Ci nsi yet ve kor unun günün hangi saatleri nde kullanıl dı ğı nı n karşılaştırıl ması. 72 Tabl o Yaş ve korunun günün hangi saatleri nde kullanıl dığı nı n karşılaştırıl ması. 73 Tabl o Kullanıcıları n istendi ği nde koruya ulaşı mdurumu. 73 Tabl o Kullanıcıları n koruda geçirdi kleri za man durumu Tabl o Kullanıcıları n koruyu kullanma a maçl arı Tabl o Kullanıcıları n koruya kimi nl e gel di ği.. 75 Tabl o Kullanıcıları n koruyu terci h et me sebebi. 76 Tabl o Kor unun terci h edil me sebebi ile kullanı msaati ni n karşılaştırıl ması 78 Tabl o Kullanıcıları n kor unun çeşitli özellikleri nden me mnun ol ma durumu Tabl o Kullanıcıları n korudaki tasarı mele manl arı ndan me mnuni yet durumu 79 Tabl o Kullanıcıları koruda rahatsız eden fakt örler Tabl o Kor udaki yeşil alan bakımı nı n yeterliliği durumu Tabl o Kullanıcıları n koruyu temi z bul ma duruml arı. 82 Tabl o Kullanıcıları n koruda kendi ni güvende hisset me dur umu Tabl o Anket e katılan kişileri n cinsi yet dağılı mı Tabl o Ci nsi yet ile parkı n terci h sebebi ni n karşılaştırıl ması Tabl o Anket e katılan kişileri n yaş dağılı mı Tabl o Yaş ile parkı n terci h sebebi ni n karşılaştırıl ması.. 88 Tabl o Anket e katılan kişileri n medeni duruml arı.. 88 Tabl o Anket e katılan kişileri n eğiti mdurumu Tabl o Anket e katılan kişileri n mesl ek duruml arı Tabl o Anket e katılan kişileri n gelir duruml arı Tabl o Anket e katılan kişileri n İstanbul da yaşadı kları süre Tabl o Anket e katılan kişileri n yaşadı kları se mt. 94 vii

9 Tabl o Kullanıcıları n hafta sonl arını değerlendir me durumu.. 95 Tabl o Kullanıcıları n parka gelirken kullandı ğı araç türü Tabl o Yaş ile parka hangi araçla geli ndi ği ni n karşılaştırıl ması. 97 Tabl o Kullanıcıları n parkı kullandı kları mevsi m.. 97 Tabl o Kullanıcıları nı n parkı hafta içi hafta sonu kullanma dur umu. 98 Tabl o Ci nsi yet ile parkı n hafta içi-sonu kullanı mdurumu karşılaştırıl ması 99 Tabl o Yaş ile parkı n hafta içi-sonu kullanı mdurumu karşılaştırıl ması 99 Tabl o Kullanıcıları n parkı kullan ma sı klığı Tabl o Ci nsi yet ve kullanıcıları n parkı kullanma sı klı ğı nın karşılaştırıl ması 100 Tabl o Yaş ile kullanıcıların par kı kullanma sı klı ğı nı n karşılaştırıl ması 101 Tabl o Kullanıcıları n günün hangi saatleri nde parkta ol mayı terci h et me durumu Tabl o Ci nsi yet ve parkı n günün hangi saatleri nde kullanıldı ğı nı n karşılaştırıl ması Tabl o Yaş ve parkı n günün hangi saatleri nde kullanıl dı ğını n karşılaştırıl ması 103 Tabl o Kullanıcıları n istendi ği nde parka ulaşı mdurumu Tabl o Kullanıcıları n parkta geçirdi kleri za man durumu 104 Tabl o Kullanıcıları n parkı kullan ma a maçl arı Tabl o Par k kullanıcıları nı n parka ki mi nl e gel di kleri. 105 Tabl o Kullanıcıları n parkı tercih et me sebepl eri 106 Tabl o Par kı n terci h edil me sebebi ile kullanı msaati ni n karşılaştırıl ması 108 Tabl o Kullanıcıları n parkı n çeşitli özellikleri nden me mnun ol ma dur umu. 108 Tabl o Kullanıcıları n parktaki t asarı m el e manl arı ndan me mnuni yet durumu 109 Tabl o Kullanıcıları parkta rahatsız eden fakt örler Tabl o Par ktaki yeşil alan bakı mını n yeterliliği durumu. 111 Tabl o Kullanıcıları n parkı temi z bul ma duruml arı. 112 Tabl o Kullanıcıları n parkta kendi ni güvende hisset me durumu 113 viii

10 ġekġ L LĠSTESĠ Sayf a No ġekil 4. 1 : Ar aştır ma al anı nı n metropoliten kent büt ünü i çi ndeki konu mu. 17 ġekil 4. 2 : Üs küdar-istanbul nüfus gelişi mi ġekil 4. 3 : Üs küdar Bel edi yesi idari böl ünüş haritası 20 ġekil : Anket e katılan kişileri n cinsi yet dağılı mı. 28 ġekil : Anket e katılan kişileri n yaş dağılı mı 29 ġekil : Anket e katılan kişileri n medeni duruml arı ġekil : Anket e katılan kişileri n eğiti mdurumu 32 ġekil : Anket e katılan kişileri n mesl ek duruml arı ġekil : Anket e katılan kişileri n gelir duruml arı ġekil : Anket e katılan kişileri n İstanbul da yaşadı kları süre ġekil : Anket e katılan kişileri n yaşadı kları se mt ġekil : Kullanıcıları n koruya gelirken kullandı ğı araç türü. 38 ġekil : Kullanıcıları n koruyu kullandı kları mevsi m 39 ġekil : Kullanıcıları n kor uyu hafta i çi hafta sonu kullanma dur umu.. 40 ġekil : Kullanıcıları n koruyu kullanma sı klı ğı 42 ġekil : Kullanıcıları n günün hangi saatleri nde kor uda ol mayı terci h et me durumu ġekil : Kullanıcıları n istendi ği nde koruya ulaşı mdurumu. 45 ġekil : Kullanıcıları n koruda geçirdi kleri za man durumu 46 ġekil : Kullanıcıları n koruya kimi nl e gel di kleri.. 47 ġekil : Kullanıcıları n koruyu terci h et me sebepl eri ġekil : Kullanıcıları koruda rahatsız eden fakt örler ġekil : Kor udaki yeşil alan bakımı nı n yeterliliği durumu ġekil : Kullanıcıları n koruyu temi z bul ma duruml arı. 53 ġekil : Kullanıcıları n koruda kendi ni güvende hisset me dur umu 54 ġekil : Anket e katılan kişileri n cinsi yet dağılı mı ġekil : Anket e katılan kişileri n yaş dağılı mı. 57 ix

11 ġekil : Anket e katılan kişileri n medeni duruml arı ġekil : Anket e katılan kişileri n eğiti mdurumu 60 ġekil : Anket e katılan kişileri n mesl ek duruml arı ġekil : Anket e katılan kişileri n gelir duruml arı ġekil : Anket e katılan kişileri n İstanbul da yaşadı kları süre ġekil : Anket e katılan kişileri n yaşadı kları se mt. 64 ġekil : Kullanıcıları n koruya gelirken kullandı ğı araç türü. 66 ġekil : Kullanıcıları n koruyu kullandı kları mevsi m 67 ġekil : Kullanıcıları n kor uyu hafta i çi hafta sonu kullanma dur umu. 68 ġekil : Kullanıcıları n koruyu kullanma sı klı ğı 70 ġekil : Kullanıcıları n günün hangi saatleri nde koruda ol mayı terci h et me durumu ġekil : Kullanıcıları n istendi ği nde koruya ulaşı mdurumu.. 73 ġekil : Kullanıcıları n koruda geçirdi kleri za man durumu ġekil : Kullanıcıları n koruya kimi nl e gel di ği.. 76 ġekil : Kullanıcıları n koruyu terci h et me sebebi. 77 ġekil : Kullanıcıları koruda rahatsız eden fakt örler. 81 ġekil : Kor udaki yeşil alan bakımı nı n yeterliliği durumu ġekil : Kullanıcıları n koruyu temi z bul ma duruml arı.. 83 ġekil : Kullanıcıları n koruda kendi ni güvende hisset me dur umu 83 ġekil : Anket e katılan kişileri n cinsi yet dağılı mı 86 ġekil : Anket e katılan kişileri n yaş dağılı mı 87 ġekil : Anket e katılan kişileri n medeni duruml arı ġekil : Anket e katılan kişileri n eğiti mdurumu 90 ġekil : Anket e katılan kişileri n mesl ek duruml arı ġekil : Anket e katılan kişileri n gelir duruml arı ġekil : Anket e katılan kişileri n İstanbul da yaşadı kları süre ġekil : Anket e katılan kişileri n yaşadı kları se mt. 94 ġekil : Kullanıcıları n parka gelirken kullandı ğı araç türü 96 ġekil : Kullanıcıları n parkı kullandı kları mevsi m.. 97 ġekil : Kullanıcıları n parkı hafta içi hafta sonu kullanma dur umu.. 98 ġekil : Kullanıcıları n parkı kullan ma sı klığı 100 ġekil : Kullanıcıları n günün hangi saatleri nde parkta ol mayı t erci h et me durumu x

12 ġekil : Kullanıcıları n istendi ği nde parka ulaşı mdurumu 103 ġekil : Kullanıcıları n parkta geçirdi kleri za man durumu. 104 ġekil : Kullanıcıları n parka ki mi nl e gel di kleri 106 ġekil : Kullanıcıları n parkı tercih et me sebepl eri 107 ġekil : Kullanıcıları parkta rahatsız eden fakt örler ġekil : Par ktaki yeşil alan bakı mını n yeterliliği durumu. 112 ġekil : Kullanıcıları n parkı temi z bul ma duruml arı. 113 ġekil : Kullanıcıları n parkta kendi ni güvende hisset me durumu. 114 xi

13 ÜS KÜDAR Ġ LÇESĠ NDEKĠ YEġĠ L ALANLARI N KULLANI MI NI N ve KULLANI CI LARI N ME MNUNĠ YET DERECELERĠ NĠ N DEĞERLENDĠ RĠ LMESĠ: BÜYÜK ÇAMLI CA KORUS U, FETHĠ PAġ A KORUSU ve DOĞANCI LAR PARKI ÖZET Açı k ve yeşil al anlar, planla ma disi pli nleri ve pl anla ma yönünden değişi k anl a m taşı makt a, farklı ti plere ve işlevlere göre sı nıflandırıl makt adır. Açı k ve yeşil alanlar; kentleş me, endüstrileş me, yoğunl uk artışı sonucunda doğadan kop makta, doğayı boz makt a ol an i nsanı n doğaya yakı nlaş ması nı, kor uması nı, kullanması nı sağl ayan al anl ar olarak tanı ml anmakt adır. Yapıl mı ş ol an bu çalış manı n a macı; açı k mekan kullanıcıları nı n me mnuni yet dereceleri ni n belirlenmesi dir. Ör nek ol arak seçilen Büyük Ça mlı ca ve Fet hi Paşa kor usu ile Doğancılar par kı nda yür üt ülen anket soruşt ur ması aracılığı ile kullanıcıları n bekl entileri ve me mnuni yet dereceleri sapt anmaya çalışıl mıştır. Çalış ma altı böl ümden oluş makt adır. İl k böl ümde giriş kıs mı yer al maktadır. İki nci böl ümde, açı k ve yeşil alan kavra ml arı ele alınmı ştır. Üçüncü böl ümde, açı k mekan kullanı mı na ilişki n araştır mal arı n değerlendiril mesi ne, kullanılan yönt e ml er ve hedeflenen a maçl arı n incel enmesi ne çalışıl mıştır. Yabancı ül kelerde ve ül ke mi zde bu kapsa mda yapıl mış olan çalış mal ardan bahsedilmi ştir. 20 yıl dan faza süredir, parkl ar, çocuk oyun al anl arı ve yaya yolları çok fazla il gi çekmekt edir. Açı k al anlar i çi nde ka muya ait parkl ar en fazla psi koloji k yarar sağla makt adır. Bu açı k al anl ar kendi kullanı ml arı ve kullanıcıları na hi zmet et mek üzere planlanmakt adır. Açı k al anl arı n geliş mesi parkl arı n ve caddel eri n kullanı mı ile direk ol arak orantılıdır. Ka mudaki de mografi k değişi klikler açı k ve yeşil al anl ardan yararı et kile mekt edir. Her yaştaki i nsanl arı ve onl arı n kısıtlı za manı nı düşünerek yeni al anlar yaratıl malı dır, aynı za manda hayat standartalrındaki değişi klikl er de düşünül meli dir. Kent sel rekreasyon a maçl arı na, sosyal değişi kli kler ve ol ayl ara eğili ml eri ile karar veril meli dir. Te mel i hti yaçlar yeri ne bir çok özellikleri birlikte düzenl eyen ve i nsanl ar arası nda sosyal ilişki sağl ayan kentsel al anlar, i nsanl arı n algıla mal arı na neden ol makt adır. Bu karışı k yapı i ki gr upt a t opl anmakt adır ve i nsanl arı fizi ksel ve zi hi nsel ol arak rahatsız et mekt edir. xii

14 Bugün bu siste mati k ol mayan çevrede şehirlere baktı ğı mı zda, doğaya benzer pl anl ar ve i nsan hayatı bul a mayı z. İnsanl ara sorgusuz baskı yaratan yapay niteli kler bul unmakt adır. Şehirde yaşayanl ar bu çeşit bir yaşa m i çi n il gisi ni azalt makt adır. Bu for m, hayat standartları nı doğru bir şekil de yansıtarak moral hazırla makt adır. Dör düncü böl ümde, çalışma al anı ol arak seçilen Üs küdar ilçesi ni n Tür ki ye ve böl ge içi ndeki yeri, de mografik ve i dari yapısı yla il gili açı kla mal ar yapıl mış ve ilçedeki mevcut yeşil alanlar belirlenerek, ilçeni n yeşil siste mi değerlendiril miştir. Üs küdar, İstanbul un en yeşil ilçesi dir. Çok sayı da çocuk oyun al anl arı, spor al anl arı, çayır-fidanlı klar, korul ar, koruya katılan al anlar ve mezarlı klar Üsküdar ilçesi sı nırları nda yer al makt adır. Üsküdar t üm bu özellikleri gözönüne alı narak çalış ma al anı ol arak seçil miştir. Bununl a birlikte Üsküdar yerleşi m al anl arı i çi nde di na mi k bir böl ge niteliği ndedir. Ayrıca kendi kendi ne hi z met eden f onksi yonel karakt eristikleri bul unmakt adır. Bu çalış mada Üsküdar daki yeşil alanl ar nüf us-al an-kullanı m ilişkileri ile beraber değerlendiril miştir. Beşi nci böl ümde, araştırma al anı ol an Üsküdar ilçesi nde t espit edil miş olan i ki adet kor u ve bir adet se mt parkı nda, kor u ve parkları n kullanı mı ve kullanıcıları n bu al anl arla il gili görüşleri ni al mak üzere anket uygulanmı ştır. Anketler ile genel ol arak hal kı n ilçedeki yeşil alanl arla il gili ne bekl edi kleri ve bu al anl ardan memnuni yet dereceleri değerlendiril meye çalışıl mıştır. Üs küdar ilçesi ndeki yeşil al anl arı n fizi ksel dur uml arı ve yerleri ndeki değerlendir mel er ve açıkl a mal ar yapıl mıştır. Büyük Ça mlı ca kor usu, Fet hi Paşa kor usu ve Doğancılar parkı çalış ma alanı olarak seçil miştir. İki kor u ve bir adet semt par kı nda kullanıcılara 150 adet anket uygulan mı ştır ve istatistik progra mı olan SPSS (PC) kullanıl mıştır. Obj ektif veriler yeri nde direk ol arak t opl anmı ştır. Kullanıcıları n ci nsi yet, yaş, eğiti m, ika met, medeni dur um, iş ve gelir bil gileri sorularak, t opl anmı ştır. Kullanı cıları n soyo de mografi k özellikl eri el de edil miştir. Diğer çeşit obj ektif bil giler fizi ksel çevrede yapıl mış ol an gözl e ml er ile el de edil mi ştir. Pl an ve f ot oğraflar da obj ektif bil gilerdir. Bu ör nekl erden t opl anan bil giler SPSS ( PC) progra mı nda analiz edil mi ştir. Sı klı k dağılı mı kullanıl mıştır. Verileri n ol uş ması nda çapraz tabl oda kullanıl mıştır. Altı ncı ve son böl üm ol arak ise genel değerlendir me, sonuç ve önerilere yer veril miştir. Yapıl mış ol an anket soruşt ur mal arı sonucu el de edilen bil giler ışı ğı nda kullanıcı me mnuni yeti değerlendiril miştir. İlk ol arak Üsküdar ilçesinde kullanıl mayan ve planl anmayan yeşil alanlar kullanı cı özellikleri ne göre pl anlan malı dır. Ayrıca Üsküdar sı nırları i çi nde çok sayıda kor u ve parkl ar bul unmasna rağmen, Üsküdar ilçesi nde ilçe hal kı na hi z met veren, hal ka ait se mt parkları eksi ktir. xiii

15 THE EVALUATI ON OF THE USAGE OF GREEN AREAS and THE DEGREE OF PLEASURE OF USERS Ġ N USKUDAR: BÜYÜK ÇAMLI CA GROVE, FETHĠ PAġA GROVE and DOĞANCI LAR PARK SUMMARY Open and green areas are cl assified wit h its functi ons. Open areas are places t hat have defi nite charact heristies of l and use li ke agricult ure, forest and r ubber y on one hand and on t he ot her hand t hey are unconstructed pl aces i n or out of t heeithy whi ch respond t he need of park, garden and, the open places functi on. The t arget of t his st udy i s det er mi ni ng of t he pleasure of open areas users. The pl easure degree is det ermi ned by questi onnaires whi ch made at Büyük Ça mlı ca and Fet hi Paşa groves and also Doğancılar park. The st udy is f or med as six chapt er. Entrance has been expl ai ned at t he first chapt er. Open and green area concepts has been expl ai ned at the second chapt er. The pl easure of t he users from t he green areas are exa mi ned i n t he t hird chapt er by st udyi ng t he ot her eval uation st udies made i n Turkey and abroad. Open spaces such as par ks, pl aygrounds, malls and pl azas have attracted consi derable research attenti on over t he past 20 years. Public parks have been a mong the most frequentl y pschol ogi cal benefits of open space use. These open spaces menti oned above have been criticized i n t he past as l argel y failing t o serve t heir intended uses and users. The gr owi ng of t he open areas is directl y pr oporti onal wit h t he usi ng of parks, pl azas, streets and it pr ovi des behovi oral bill on it. The de mographi c changes i n t he public effects t he pr ofit from t he green and open areas. By t hi nki ng every age of peopl e and t heir spare times, ne w areas shoul d be created, also t he changes i n t he life st yles shoul d be t hought. Ur ban recreati on f uncti ons shoul d det er mi ned by the soci al changes and tendency i n events. Instead of basic needs, the ur ban areas t hat arranges wit h so many f uncti ons and makes social relations bet ween peopl e, so many ad monit ory is f ound t hat peopl e have t o percei ve. The compl exit y of t hese ad monitory can be gr ouped i n 2 parts and this dist urb peopl e bot h physicall y and ment ally. Today, when we l ook at the cities i n t his unsystematic environment, we can not fi nd some pl ans t hat is si milar t o nat ure, and hu man s life. The sit uati ons are in artificial quality t hat co mes i nt o bei ng wit h t he pressure on peopl e wit hout a questi on. And t he cit y dweller reduce his intrest for t his ki nd of livi ng. For m has t o prepare mor al e gr ound for feat ure wit h reflecti ng t he life standarts in a correct way. The anal yses of preparation f or t he areas have relation wit h ur ban area ad monit ory shoul d not be able to provi de all the necessities for usi ng urban areas. xi v

16 At t he f ourt h chapt er, t he st udy area, t he count y of Üsküdar, has been expl ai ned by it' s pl ace i n Tur key and t he regi on, de mographic and ad mi nistrative struct ure. The count y' s green syste m has been eval uated by det er mi nate t he existing green areas i n the count y. Üs küdar is t he most green count y of İstanbul. Playgrounds, spor areas, meadowsnurseries, groves, areas joi ned t o gr ove and graveyards are existing i n t he boundar y of Üsküdar. Üsküdar has been chosen as t he st udy area due t o t hese characteristics. İn addition Üsküdar has a dyna mi c regi on quality i nsi de settled areas. Al so it has a functi onal characteristic whi ch is servi ng t o itself and also t o whol e cit y wit h it' s locati on i n İstanbul metropolis and it' s physical characteristics. İn t his st udy, t he green areas i n Üsküdar have been eval uated wit h populati on-areausage relations. The pl easure of t he users from green areas t hat will support t o maki ng ai ms i n t his thesis st udy are sit uated i n fift h chapt er. Questionnaires have been applied at t wo gr oves and one district park t o get t he opi ni ons of t he users about t he usage of t hese areas at fifth chapt er. The eval uati on and t he expl anati ons on t he physical condition and l ocation of t he green areas i n Üsküdar has been expl ai ned. Büyük Ça mlı ca gr ove, Fet hi Paşa Gr ove and Doğancılar park are chosen as a case st udy. 150 i nquiries are applied t o t he users of t hese t hree parks and SPSS ( PC) whi ch i s a statistical progra m was used. The obj ecti ve dat a have been collected directl y at t he pl ace. Asking sur vey respondent t heis sex, age, educati on, resi dence, marital stat us, j ob and i nco me obj ecti ve i nfor mati on was gat hered. The soci o de mographi c feat ures of t he users were obt ai ned. The ot hers t ype of obj ecti ve i nformati on was collected as a result of the observati ons made i n physi cal environment. The pl an and phot ographs of t he park were the objecti ve inf or mati on. Infor mati on collected fro m t he sa mpl e was anal yzed at SPSS ( PC). Frequency distributi on was used. Cross tabul ati on techni que was used t o treat the data. General eval uati on, concl usi on and suggesti ons are expl ai ned at t he si xth and l ast chapt er. Users pleasure has been eval uated by t he results of the questionnaires. First of all t he unused and unpl anned green areas i n Üsküdar must be pl anned accordi ng t o t he users satisfacti on. And alt hough there are t oo many gr oves and also parks i n t he bor ders of Üs küdar, t here are mi ssing district parks i n Üsküdar whi ch bel ong t o Üsküdar s peopl e. xv

17 1. GĠ RĠ ġ KentleĢ me t üm yönl eriyl e çağı mı zı n bel ki de en öne mli karakt eristikleri nden birisi dir. Ġçerisi nde bul unduğu muz yüzyıl, geliģ mi Ģ ve geliģ mekt e ol an t üm ül kel erde kentleģ meyi günün en öne mli ekono mi k ve sosyal sorunl arı arası na sokmuģtur. Tür ki ye, özellikle 1950 den sonra hı zlı bir kentleģ me süreci ne gir mi Ģ, baģta Ġstanbul ol mak üzere bazı büyük kentleri mi ze aģırı göç nedeni yle, nüf us hı zla art maya baģla mı Ģtır. Göçl er ve sanayileģ me, kırsal alanla kent nüf usunun dengesi ni değiģtir miģ, kentlerdeki bu ol umsuz büyü me fiziksel, sosyal, ekono mi k ve psi kol oji k sorunl arı da beraberi nde getir miģtir. Kentlere olan aģırı göç, nüf us artıģı ve buna bağlı ol arak meydana gelen çarpı k kentleģ me, kent hal kı üzeri nde aģırı bir rahatsızlı k ve baskı yarat mı Ģtır. SanayileĢ me kentleģ menin hı zı nı artır mıģtır. YerleĢi m biri ml eri ni n kurul ması ve mevcut konutlarda nüf usun art ması ile kentleģ me kendisi ni göst er mi Ģtir. Bu döne m içerisi nde ortaya çı kan sağlı ksız geliģ meyi engelle mek i çi n kent pl anl a ması na öne m veril meye baģlanmı Ģtır. Bu ol umsuz ve sağlı ksız yaģa m koģulları nı çözü ml e me çalıģ mal arı nı n t e meli nde, kentsel mekanda açı k al anl ara daha fazla i hti yaç ol duğu kanısı ol uģ muģt ur. Kentsel çevrede daha i yi yaģa m koģulları sağl a mak üzere, açı k al an pl anlaması i çi nde insan-doğa peyzaj bağl antısı nı n öne mli bir hal kası ol an yeģil alanl ara ayrı bir öne m ver mek gerekmekt edir. Kentlerde yer al an ve i nsanlar i çi n psi kol oji k ve fi zyol oji k öne m t aģı yan kentsel açık al anları n t ari hi, yerleģim biri ml eri ni n t ari hi kadar eski dir. Geç mi Ģten günü müze t opl uml arı n yaģa m bi çi mi ne, kült ürüne göre parklar ve yeģil al anl ar fonksi yonel farklılıklar göster mi Ģlerdir. Ġnsanl ar daha güzel kentler, daha sağlı klı yaģanabilir çevreler yarat mak, hem fi zi ksel he m de r uhsal i hti yaçlarını karģılamak i çi n her döne mde doğayl a bütünl eģ mek, yeģille i ç i çe ol mak iste miģlerdir. Bu i steği n gerçekl eģ mesi, Ģehirsel mekan i çerisi nde yer al an açı k al anlardan faydal anılarak sağl anabilir. Kent i nsanı nı n t e mi z hava kadar, gez me, di nlenme, seyretme ve zevk al ma gi bi rekreatif ve estetik doğal i hti yaçl arı vardır. Bu i hti yaçları n karģılanması bakı mı ndan da yeģil alanları n öne mi büyükt ür. 1

18 Me vcut kentsel alanda, yeģil alanları n öne mi konusunda yapılan çalıģ malara göre, yoğun trafi k, gür ült ü ve kal abalı k i nsanda sürekli gerili ml ere neden ol maktadır. YeĢil mekanl ara git mek ise insanl arı rahatlat makt a ve çalıģ ma veri mi ni artır maktadır. Açı k al anl ar çeģitli alan kullanı mı nı kapsar. Yer yüzü doğal veya kült ürel bir peyzaj kaynağı dır. Doğal peyzajlar; doğal yaģa m al anl arını, ır makl arı, körfezleri, gölleri, okyanusl arı, tepeleri, dağları, vadileri, kayalı kları, çölleri ve değiģi k bileģenleri içerir. Ġnsan yapısı peyzajlar; rezervuarlar, av sahal arı, çiftlikler, meyve bahçeleri, parklar, saraylar, bahçeler, golf sahal arı, mezarlıklar ve benzeri alanl arı içerir. Açı k yeģil alanl arla ilgili politikalar, geliģ mi Ģ batı siste ml eri örnek alı narak ol uģt urul ması na karģı n günü müzde çeģitli nedenl erden dol ayı hedeflenen yeri ni bul a ma mı Ģtır. Bunun sebebi ol arak da; uygul ana mayan yasal pl anl a ma süreçleri, bilinçsizlik, spekül asyonl ar, çeģitli nedenl erden dol ayı uygul anmayan pl anl a ma modelleri gi bi ol gul ar sayılabilir. Pl anl a ma sistemi ül ke mi zdeki kentsel geliģ meni n odağı na yerleģtiril medi ği sürece, ka musal kullanıma ait açı k al anl arla il gili sorunl ar çözü msüzl üğünü deva mettirecektir. Topl uml ar, özellikle günü müz t opl uml arı durağan değil dir. Kült ürel, ekono mi k, sosyal, politik, coğrafi, t eknol oji k ol uģuml ar t opl uml arı sürekli bir değiģi me it mekt edir. Topl umun değerleri ni, anl ayıģları nı ve buradan doğan i hti yaçl arı, belli kriterlere bağlı olarak kamu tarafı ndan belirlenen standartlarca sağlanmalı dır. Kullanıcıları n istekleri ni ve beğenileri ni yansıtan, a maçl arı na daha uygun t asarlanmı Ģ kentsel mekanl ar, i çerdiği donatıları, duyul an esteti k kaygısı, kullanı cıları ve kült ürüyl e büt üncül, yeni bir kentsel t asarı m anl ayıģı yla gerçekl eģebilir. Bu nedenl e bireyl er üzeri nde ol uml u psi kol oji k et ki bırakacak yapılaģ ma mı Ģ kentsel mekanl arı n tasarı m aģa ması nda bir takı m fi zi ksel uyarıcılar karģısı nda geliģ me gösteren veya davranıģları nı n bilinmesi ve mekanı n birbirini tama ml ayı cı nitelikteki esteti k ve iģlevsellik boyutları nda değerlendirilerek, kullanı cı me mnuni yeti ni n sağlanması gerekmekt edir. Bu çalıģ manı n ana a macı; açı k mekan kullanıcıları nı n me mnuni yet derecel eri ni n belirlenmesi dir. Ör nek ol arak seçilen Büyük Ça mlı ca ve Fet hi PaĢa kor usu il e Doğancılar parkı nda yür üt ülen anket soruģt ur ması aracılığı ile kullanıcıları n bekl entileri ve me mnuniyet dereceleri saptanmaya çalıģıl mıģtır. 2

19 Bu a maçl a t ez çalıģ ması nı n giriģ böl ümünden sonra yer al an i ki nci böl ümde kullanıcıları n gereksi niml eri ne cevap verecek ol an açı k ve yeģil alan kavra mı açı klandı ktan sonra bunları n çalıģ manı n ana konusunu ol uģt urna yeģil al an ti pleri tanı ml anmı Ģ ve içer mesi gereken donatılar belirtilmi Ģtir. ÇalıĢ manı n üçüncü bölümünde bu al anları kullanan kiģileri n beklentileri ve kullandı kları alanlardan me mnuni yet dur uml arı ile il gili ol arak yapıl mıģ olan ul usl ar arası ve ul usal çalıģ mal ar incelenmi Ģtir. Dör düncü böl ümde çalıģmanı n ör nekl e m al anı ol arak seçilen Üsküdar ilçesi ni n yeģil al an dur umu belirlendi kten sonra, beģi nci böl ümde Üsküdar ı n yeģil al anl arı i çi nden seçilen üç alanda yapılan anket çalıģ mal arı nı n sonuçl arı değerlendiril miģtir. Altı ncı ve son böl ümde i se büt ün çalıģ manı n genel bir değerlendir mesi yapılarak sonuçl ar çı karıl maya çalıģıl mıģ ve çı kan sonuçlar doğr ult usunda yeģil al anl arı n kullanı mı ve kullanıcıların değerlendir mel eri ne bağlı olarak bazı öneriler yapıl mıģtır. 3

20 2. AÇI K VE YEġĠ L ALANLAR 2. 1 Açı k Al an Kavra mı Açı k al an, gerek bir arazi kullanma özelliği ne sahi p (tarı m, or man, f unda, göl v. b.), gerekse belirli iģlevlere cevap veren ( park, bahçe, meydan, gezi nti yerleri v. b.) kent içi ndeki veya dıģı ndaki inģa edil me mi Ģ boģ al anlardır. ĠĢlevsel açı dan el e alınan açı k al anl ar; boģ al anlar (i nģa edil me mi Ģ al anlar) ve yeģil alanlar (fizi ki yönden açı k ol mayan fakat iģlevleri yönünden açı k ol an al anl ar) dır. Fi zi ki açı dan el e alınan açı k al anl ar ise deva mlı ve belirlenmi Ģ hi çbir kullanı ma açıl ma mı Ģ fakat geçi ci birçok iģlevleri (oyun, sergi, pazar yeri, meydan v. b.) yerine getiren boģ al anlardır ( Yıl dızcı, 1982). Açı k al anlar, kent i çi ve kırsal karakt erdeki yerleģmel erde, i nsanl arı n veya topl umun çeģitli rekreaktif i hti yaçları i çi n yararlandı kları, çoğunl ukl a yeģil ele manl arı n yer al dı ğı küçük büyük yüzeyl er ve boģl ukl ardır. Açı k al anlar, özellikle yeģil alanl ar, kentsel dokul ar i çi n, i nsanl arı n nefes alı p verdi kleri organl arı ol arak kabul edilirler (Pa may, 1978). Kent i çi ndeki ve dıģındaki yeģil al anları n, kent mer kezi ndeki uzaklı kları na, çevresi ni n yoğunl uğuna, arazi yapısı na, j eol ojik ve hi drol oji k özellikleri ne göre farklılık gösteren 3 ana değiģi k iģlevleri vardır. Bunl ar; rekreasyon, ekol ojik ve arazi or gani zasyonu iģlevleri dir ( Yıl dızcı, 1982) YeĢil Al an Kavra mı Bi r kent sadece yapılardan ve i nsan hareketleri nden ol uģ maz. Öyl e koģullar yaratıl malı dır ki, hayat sadece yaģanabilir değil, yaģa maya değer olsun. Bu ise çeģitli donatı ml arı gerektir mektedir. Bunl ardan en öne ml isi ise yeģil alanl ardır. YeĢil alanl ar bugün, bir dekor ol duğu kadar, gün geçti kçe yoğunl aģan kent orta mı nı n, i nsan sağlı ğı içi n hayatsal öne mi olan bir öğesi olarak bakıl maktadır ( Yıl dızcı, 1984). 4

21 YerleĢ mel er geliģtikçe, nüf us yoğunl uğu arttıkça bi yol oji k düzen değiģ mekt e, fonksi yonel al anlar ile tabiat al anları arası ndaki denge bozul makt adır. Özelli kl e Ģehirl eģ mi Ģ al anl ar da sol unu m or ganı vazifesi gör düğünden büyük öne m kazanmakt adır. YeĢil al anl ar, bir yerleģ me i çi n en öne mli kaynakl ardır. YerleĢ meni n nüf us ve al anca büyü mesi yeģilin al eyhi nedir. Oysa ki, yerleģ me üzerinde yeģili n ol uml u et kisi gözönüne alı narak düzenl e mel eri n yapıl ması gerekmekt edir ( Çeti ner, 1991). Ġnsanl arı n çeģitli a maç ve gereksi ni ml eri ni karģıladı ğı fizi ksel çevreni n, çağı mı z yaģantısı ndan baģka, geleceği n t opl um düzeni ni ol uģt ur ması nda da büyük et kisi vardır. Bu nedenl e çevre ve doğal kaynak üzeri ndeki değiģi k kullanıģların, yal nı zca yaģayan i nsanl ar açısı ndan değil, gelecek kuģaklar yönünden de el e alı nması gerekir ( Aksoy, 2001). YeĢil Al an Ti pl eri: YeĢil al an ti pleri yeģil dokunun veya kent dokusunun ege men karakt er taģı ması na göre kent i çerisi ndeki yeģil alanlar ve doğal yeģil al anl ar ol mak üzere iki gr uba ayrıl makt adır. A - Kent Ġçi ndeki YeĢil Al anl ar YaĢ, kült ür, mesl ek, sosyal ve ekono mi k duruml arı na göre farklı ol an i nsan topl ul ukl arı, yeģil al an gereksi ni mi bakı mı ndan da farklılık göster mektedirler. Bu nedenl e, çeģitli i nsan grupl arı nı n değiģi k yeģil alan gereksi ni ml eri, kentlerde çeģitli tipte yeģil al anları n doğması na neden ol muģt ur. YeĢil alan ti pleri, et ki al anl arı ve iģlevleri ne göre, bi na düzeyi nde, il köğreti m ünitesi düzeyi nde, mahalle düzeyi nde ve kent düzeyi nde ol mak üzere dört grupt a incelenecektir ( Yıl dızcı, 1982). - Bi na Düzeyi nde YeĢil YeĢil al anl arı n t e mel biri mi bi na düzeyi nde el e alı nmakt adır. Bi na düzeyi nde yeģil bi naya büt ünl ük kazandır makt adır. Bi na ünitesi düzeyi nde yeģil, bi nanı n ön, ar ka ve yan bahçel eri ndeki yeģil al anl ardır. ( Yıl dızcı, 1982). Kent nüf usunun çeģitli nedenl erle art ması sonucunda, sosyo-ekono mi k ve kült ürel düzeyl ere göre ol uģt urulan bi na düzeyi ndeki yeģil al anl arda yer al an f onksi yon ve donatıları n yet erli mi kt arlarda ol ması; kiģileri n rekreaktif i stekleri ni gerçekl eģtirebil me ve kent ekol ojisi açısı ndan aranılan niteliklerdir ( Erde m, 1994). 5

22 - Ġlköğreti m Ünitesi Düzeyinde YeĢil Bu düzeydeki yeģil al anları n, al ansal büyükl üğü mi n. 15 ha, yoğunl uğu ise max. 350 kiģi/ha dır konut u ve nüf usu öngören bu biri mde okul bahçesi ile ko mbi ne edil miģ bir oyun ve çocuk bahçesi öneril mekt edir. Bu biri m i çi nde t ek konut ve apart man bahçel eri, yol ağaçlandırmal arı, refüjler ve konut gr upl arı arası ndaki oyun alanları nı da içer mekt edir ( Yıl dızcı, 1982). Çocuk Oyun Al anl arı: Çocuk oyun al anları nı n tesisi nde, üzeri nde dur ulması gereken bazı esaslar vardır. Belirli yaģtaki çocukl arı n ortak arzul arı nı, oyun ve eğl enme açısı ndan sahi p ol dukl arı özellikleri di kkat e almak gerekmekt edir. Tesis edil di ği mekanı n t ehli kesiz, gür ült üsüz, güneģli ol ması ve yeģil bir kuģakl a sarıl mıģ ol ması gereklidir. Oyun al anl arı nı yeģil alanlarla sı nırlandır mak uygundur (Pa may, 1979). Çocuk oyun al anları, çocukl arı n yaģ gr upl arı na göre belirlenen oyun oyna ma istekleri ne ve yet enekleri ne cevap verebilecek nitelikte oyun el emanl arı yl a donatıl mıģ, mot orl u t aģıt trafi ği nden t a ma men arındırıl mıģ bir böl gede, güvenli bir Ģekil de oyun oynayabilmel eri i çi n t asarlanmı Ģ ve düzenl enmi Ģ al anlardır ( OdabaĢı, 1997). Çocuk bahçeleri, çeģitli yaģ gr upl arı ndaki çocukl arı n oyun eğili mleri ne ve yet enekl eri ne uygun Ģekilde donatıl malı dır. Bunlar üç gr upt a t opl anabilir ( Yıl dızcı, 1982); yaģ arası ndaki çocuklar içi n oyun alanı yaģ arası ndaki çocuklar içi n oyun alanı yaģ arası ndaki çocukl ar içi n oyun alanı - Ma halle Ünitesi Düzeyi nde YeĢil Ma halle ünitesi düzeyindeki yeģil al anl ar; mahalle parkları, spor alanl arı ve meydanl ardan ol uģur kiģilik nüf us büyüklüğü ve mi ni mu m 45 ha. lık al anı kapsar ( Yıl dızcı, 1982). 6

23 Mahalle Parkl arı: Hal ka açı k yeģil alanların en küçük el e manl arı ndan ol an mahalle parkları, daha çok geçiģ yeri ol arak kullanıl makt adır. Mi ni mu m 8 dekar ol ması gereken mahalle parkl arı nı n et ki alanı 800 m. yi geç mez. Her çeģit i nsanı n, çocuğun ve yaģlıları n günl ük rekreasyon gereksi ni ml eri ni karģılayabilecek bir donatı mı i çermeli dir. Bir mahalle parkı herģeyden önce yaģanabilir ol malı, zi yaretçiler i çi n burada dinleneceği, eğl eneceği, seyredeceği mekanl ar yaratıl malı dır (Yıl dızcı, 1982). Ma halle parkı nı n yeģil mekanı i çi nde ot ur ma, di nlenme ve manzara seyret me yerleri ni n yanısıra, masa t enisi, mi ni satranç, dama gi bi masa ve yer oyunl arı yeģil mekanı n uygun yerlerinde öngör ülerek hal kı r ekreasyon kült ürüne yöneltici fonksi yon al anları dır. Büfe, çayhane, t uval et gi bi açı k ve kapalı haci ml eri bul unan tesisler kullanı cı nı n gastrono mi k gereksi ni ml eri ni karģılayan donatı m çeģitleri ol arak mahalle parkı içerisi nde yer al malı dır ( Genli, 1990). Spor Al anl arı: Spor al anları sadece sporcul arı n antre man ve oyunl arı na hi z met eden bir yer ol mayı p, onl arı n aileleri nin de deva m etti ği bir spor mer kezi ve di nlenme yeri ol arak veya bir okul donatı mı ile birlikte düģünül meli dir. Günü müzde ortala ma ki Ģi ol arak kabul edilen mahalle ünitesi nde bir fut bol, atletiz m, yüz me havuzu ve spor al anı bul unul malı dır ( Yıldı zcı, 1982). - Kent Ünitesi Düzeyi nde YeĢil YerleĢ mel er nüf usça büyüdükçe ve yapı yoğunluğu arttıkça yeģil alan gereksi ni mi büyü meye baģlar. Kent düzeyi ndeki yeģil al anl ar, et ki alanı itibari yle büt ün bir kent hal kı na hiz met edecek büyükl ük ve iģlevlere sahi ptirler ( Yıl dızcı, 1982). Şehir Parkl arı: ġehir parkları, mahalle parkları ndan daha büyük bir çerçevede kent hal kına fizi ksel, psi kol oji k ve sağlı k yönünden öne mi ol an, bazı grup el e manl arı yla donatılmı Ģ büyük yeģil alanl ardır. YeĢil al an st andartları na göre kiģi baģı na m 2 li k al an hesapl anmakt adır. Buna göre kenti n büyükl üğü, nüf usu gi bi et kenl ere göre bir Ģehir parkı ha. lık bir alana sahi p ol malı dır ( Çetiner, 1991). 7

24 Spor Tesis Al anl arı: Spor t esis al anları Gençlik ve Spor Bakanlı ğı nı n soruml ul uğunda, lisanslı a mat ör ve pr ofesyonelleri n yararlanabileceği, kullanı m i çin üyeli k gerektiren al anl ardır. Bu al anl arı n bakı mı ve or gani zasyonu düzenli ol arak yapıl makt adır. Vol eybol, basket bol, ve f ut bol un dıģında atıcılık, bi nicilik, su sporları ve sal on sporları gi bi farklı karakt erdeki sporları yapma i mkanı vardır (Aksoy, 2001). B - Doğal YeĢil Al anl ar - Böl ge Parkl arı Kent ve kasabal ar arasında, böl ge hal kı nı n park i hti yaçları nı, ya daha önce t esis edil miģ veya doğal ol arak mevcut ol an bir or man, peyzaj açısı ndan pl anl anarak par k hali ne getirilebilir. Bunl ara böl ge parkı adı veril mekt edir. Bu parklar m 2 li k bir çevreni n i hti yaçları nı karģılayabil di kleri gi bi, özellikle i ç ve dıģ t urzi m gayesi yl e de öne mli fonksi yonl ar içerebilirler (Pa may, 1979). Böl ge parkl arı, kent çevresi nde doğal orta mı n haki m ol duğu kır ve or manlarda t esis edilirler. Böl ge parkl arı, daha çok kor uma a maçlı ol makl a beraber, değiģik eğl ence, oyun ve spor al anl arı nı da i çer meli dir (atla gezi nti yerleri, sergi bahçeleri, doğal bit ki köģel eri vb). Bu eğl ence ve canlılı k el e manl arı çevre peyzajı il e bir uyu m sağla malı dır ( Yıl dızcı, 1982). - Mi lli Parkl ar Mi lli parklar, ül keleri n bit ki ört üsü ve faunası ile, zengi n or ografi k yapısı ve özel arazi morfol ojisi ile, peyzaj serileri ve t abl oları ile, prehist ori k ve ar keol oji k sanat artıkları ile, sahal arı kapsa makt adır (örneği n, step, çöl, buzullar, göller, kayzerler, tari hi eserler, kalı ntılar, dağ, vadi, kayal ar vb al anl ar ul usal parkl arı n konusunu ol uģt ururlar). Milli parkları n t esis fi kri, bakir doğayı ve or manl arı t ahri pl erden kor uma düģüncesi nden doğ muģt ur ( Yıl dızcı, 1982). 8

25 3. KULLANI CI LARI N YEġĠ L ALANLARDAN ME MNUNĠ YETĠ Ül ke mi zde gi derek artan düzensiz ve yoğun kentleģ me hareketleri, beraberinde rahat ve güzel bir çevrede yaģa ma i steği getir miģtir. Kentlerde hı zlı bir değiģim s üreci ni n yaģanması ve bunun fiziksel mekana yansı ması, sağlı ksız çevreler yarat ma bi çi mi nde ol ması dır. Çevre kalitesini n ise, açı k al anl arı n düzenl enmesi ile yakı ndan iliģkisi vardır. Bu nedenl e, kentsel açı k mekanl arı n arttırıl ması, ayrıca kentlerde köt ü koģulları n ortadan kal dırıl ması i çi n açı k mekanları n düzenl enmesi gerek mekt edir. Tü m bunl ar nedeni ile, bir açı k al an düzenlenmesi nde kullanıcıların t avır ve değerlendir mel eri ni saptamak gerekmekt edir ( At asoy- Tur ut han, 1991). Geç mi Ģten günü müze açı k hava rekreasyonu ve a maçl a kullanılan yeģil alanl ar irdelendi ği nde, za man i çinde bu al anları n küçül düğü ve ko mpli ke bir yapı kazan mı Ģ ol duğu gör ül müģt ür. YeĢil alanlara ol an i hti yaç t ari hi n her devri nde kendisi ni göster mi Ģtir ( Ar da, 1997). Açı k al anları n ve rekreasyon hi z metleri ni n kent i nsanı nı n çeģitli yaģ grupl arı nı n yapıları na, özellikleri ne ve arzul arı na uygun düģecek Ģekil de ayrı ayrı veya t opl u ol arak cevap ver mesi istenmekt edir. Bu hi z metlerini yeri ne getirirken, açık al anlar, aki vite ci nsi ne göre veya akti viteye katılacak i nsanlar i çi n yet erli geniģlik, sayı ve kur ul uģta ve ulaģılabilir ol mal arı gerekmekt edir ( Aksoy, 1994). Kentsel orta ml ardaki fiziksel ve sosyal kökenli uyarıcılar bireyleri n mekanı daha estetik, ferah, huzur verici, rahatlatıcı gi bi oluml u nitelikte al gılayıp, ondan hoģnutl uk duy mal arı nı ve beni mseyebil mesi ni sağl ayabil meli dir. Bu da sosyopsi kol oji k gereksi ni ml eri göz önünde bul undur mayı gerekli kılar. Bu nedenl e bireyler üzerinde ol uml u psi kol oji k etki bırakacak yapılaģ ma mıģ kentsel mekanl arı n tasarı mı aģaması nda, Boyut Renk Doku Gür ült ü 9

26 gi bi fizi ksel uyarıcılar karģısı nda geliģ me göst eren veya davranıģları nı n bilinmesi ve mekanı n birbiri ni t a ma ml ayı cı nitelikteki estetik ve iģlevsellik boyutları nda değerlendirilerek, kullanı cı hoģnutl ul uğunun sağl anması gerekmekt edir ( Akt ür k, 1992). Kullanıcıları n istekleri ni ve beğenileri ni yansıtan, a maçl arı na daha uygun t asarlanmı Ģ kentsel mekanl ar ise i çerdi ği donatıları, duyul an estetik kaygısı, kullanı cıları ve kült ürüyl e büt üncül, yeni bir kentsel t asarı m anl ayıģı yla gerçekl eģebilir. Bu da tasarı mcı, psi kol og, sosyol og, kullanı cı ve yerel yöneti m i Ģ birliği, belli bir t asarı m politikası ve buna eģlik edecek yasa ve yönet melikl eri gerekli kılar AraĢtır ma ÇalıĢ mal arını n Ġncel enmesi Yabancı Ül kelerde Yapılmı Ģ Ol an ÇalıĢ mal ar Tari h boyunca i nsanl ar, doğal çevreye özel bir ilgi göster mi Ģlerdir. Özel bahçeler, asalet ve zengi nli ği n si mgesi ol arak, Ģehir dıģı ndaki yerleģi ml ere r uhsal olarak uzun süre hiz met et miģlerdir. Bu böl ümde, açı k mekan ol gusunun di ğer ül kel erdeki dur umu, al gılama bi çi mi, kullanıcıları n davranıģları gi bi konul arı n incelendiği araģtır mal ar özetlenecektir. Abita R. Nager ile Wally R. Went wort h ( 1978) çalıģ mal arı nda, anket, davranıģsal harita ol uģt ur ma, katılımcı yı gözl e me yönt e ml eri kullanıl mıģtır. Bu yönt e ml erle parkl arı n kullanılıp kullanıl madı ğı nı n, yaģ, ci nsiyete göre de hangi aktiviteleri n kullanıl dı ğı sapt anmaya çalıģıl mıģtır. Park 21 böl geye ayrılarak davranıģ haritası ol uģt urul muģ, anket for mu par k i çi nde kullanı cılarla yüzyüze uygulanmı Ģtır. Ar aģtır ma sonucunda, bil gi t opl a mak i çi n birçok yönt e m ile di ğer çevre araģtır macıları nı n tasarımı ndan yararlanacağı belirtil miģtir ( Rager- Went wort h, 1978). Her bert W. Schr oeder ile L. M. Anderson un (1984) yaptı kları çalıģ ma, kentsel rekreasyon al anları nda kiģisel güvenli ği n algılanması üzeri nedir. 17 al anda fot oğraflarla değerlendirme yapıl mıģtır. Park özellikleri geliģtiği ve al gılama kalitesi yüksek ol duğu za man, al gılanan güvenli k düzeyi de müke mmel ol makt adır (Schroeder- Anderson, 1984). 10

27 Ray Hut chison ( 1987) çalıģ ması nda et ni k ve ırksal gr upl ar arası ndaki aktivite ti pi ni ortaya çı kar mayı a maçla mı Ģtır. AraĢtır mada Chicago nun onüç se mt ve böl gesel parkı nda beyaz, si yah ve Ġspanyol kökenli i nsanl arın rekreasyonel ve boģ zamanl arı nı değerlendir me faali yetleri gözl e ml enmi Ģtir. Yapılan gözl e ml er sonunda et ni k ve ırksal grupl ar arası ndaki akti vite ti pi, ayrıca bireysel akti vitelere katılım oranl arı belirlenmi Ģtir. AraĢtır ma sonucunda t ek kiģilik akti viteleri n beyazlar arası nda, akranl ardan ol uģan gr upları n si yahl ar arası nda, kar ma gr upl arı nda Ġspanyol kökenli insanları n arası nda yaygın ol duğu tespit edil miģtir ( Hut chison, 1987). Mar garet Pl att Jendrek ( 1988), çalıģ ması nda yetiģki nler ile gençl er arası ndaki rekreasyonel davranıģ farklılıkları nı belirle meye çalıģ mı Ģtır. Bu çalıģ mayı i ki farklı böl gede uygul a mı Ģtır. Hazırlana sorul ar posta ile kiģilere gönderil miģtir. % 41 kadar kiģi den gel en cevapl ar Chi-kare yönt e mi kullanılarak i ki gr up arası ndaki iliģki incelenmeye çalıģıl mıģtır. Bu yönt e m ile standartize edil miģ iliģkiler bi ze t abl odaki en güçl ü ve en zayıf iliģki yi belirle me mi ze ol anak sağl ar. Sonuçt a gençl er, çocukl ar ile çocukl u aileleri n daha çok parkı kullandı ğı ortaya çı kmı Ģtır. Bu da beraberi nde parkı ki m i çi n i nģa edeceği z sorusunu günde me getir mekt edir. Eğer kullanıcılar çocuk ve gençl er ol acaksa, gençl eri n hoģlandı ğı, onl ara ait akti viteleri n ol duğu ve sadece t asarı m aģa masında onl arla il gili akti viteleri n ol ması gerekti ği üzeri ne tartıģıl malı dır. Sonuç olarak bu çalıģ ma, parkı n esas kullanıcısı nı n ki m ol duğunu bul maya yöneli k bir çalıģmadır (Jendrek, 1988). Ant ony Har vey ile R. Br uce Hull (1989) çalıģ maları nda ise; Ci cumpl ex etki modeli kullanılarak i nsanl arı n çevresel et kileri, i ki ana eksen üzeri nde bul unan me mnunl uk ve farkı nda ol ma sıfat çiftleri yle değerlendirilmi Ģtir. Bu model ile çeģitli Ģehir mer kezi dıģı ndaki yeni konut al anları ndaki par kl arda çekilen fot oğrafları n kullanıcılara gösterilerek i nsanl arı n çevre i majı, çevresel et kisi araģtırıl mak istenmi Ģtir. Hafta boyunca, 30 kiģi ile evl eri nde akģa ml arı gör üģül müģt ür. Her 18 park i çi n 4 renkli fot oğraf kullanıl mıģtır. Fot oğraflar, yüksek, orta, düģük ağaç yoğunl uğu ve yeģil al anlar ile yolsuz ya da yoll u ol arak sı nıflandırıl mıģtır. Her par kt a kullanıcılar üzeri ndeki deneyi mi n me mnunl uk ve farkı nda ol ma i ndekslerini öl ç mek içi n Russell ve Pratt 49 ın geliģtirdi ği anket forumu, adapt e edilerek kullanıl mıģtır. Çı kan değerler regresyon analizi ile değerlendirilmi Ģtir ( Harvey- Hull, 1989). 11