ZAMAN ve ERGONOMİK AÇIDAN İLKÖĞRETİM OKUL BİNALARININ KULLANIM DURUMU (Elazığ İli Örneği) 1

Transkript

1 Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , ELAZIĞ-2002 ZAMAN ve ERGONOMİK AÇIDAN İLKÖĞRETİM OKUL BİNALARININ KULLANIM DURUMU (Elazığ İli Örneği) 1 In Primary Education Usage Structural of School s Building About Ergonomics and Time (Sample of Elazığ Country) Hüseyin GÖK 2 Mehmet GÜROL 3 ÖZET Çağımızda bilim ve teknolojideki gelişmeler hızla devam etmektedir. Bu gelişmelere ayak uyduracak bireylerin planlı ve programlı bir şekilde yetiştirilmeleri okullarda yapılan eğitimöğretimle mümkündür. Örgün eğitimin başladığı ilk basamak ise ilköğretim okulları olması nedeniyle çok önemlidir. Bu nedenle çalışmada ilköğretim okullarının zaman ve ergonomik açıdan kullanım durumu ele alınmış ve araştırılmıştır. Çalışma, literatür taraması ve anket uygulaması yöntemiyle yapılmıştır. İlgili bilgiler literatürden toplandıktan sonra, uzman görüşü de alınarak geliştirilen anket formu okul yöneticilerine uygulanmıştır. Anket, öğretim yılında Elazığ il merkezinde bulunan ilköğretim okullarının 110 yöneticisine uygulanmıştır. Uygulanan 110 anket formundan 106 sı geçerli sayılmıştır. İlgili istatistiksel yöntemler kullanılarak veriler çözümlenmiş ve yorumlanmıştır. Araştırma sonunda okulların tamamının ilköğretime geçtiği fakat ikili öğretim yaptığı saptanmıştır. Okuldaki fiziki birimlerin kapasitelerinin üzerinde kullanıldığı, öğrenciler dışında toplumun başka kesimleri tarafından çok az kullanıldığı ve okul bina ve birimlerinin ergonomik kullanımına önem verilmediği görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Eğitim ortamı, okul binası, ergonomi ABSTRACT In our age, the development in science and technology is continuing. The education of individuals who will adapte these developments in a planned and programmed manner is possible only with the education and training in schools. Primary schoolshas an important in the process since they are first step for the formal education. The study is carried out by we comprehensive literature research and a questionare application After literature research, the questionare which was developed referring to the experts opinions was applied to the school directors of the primary schools in the city centre of Elazıg in education year. 106 of these forms were accepted. The data were evaluated and commented with standard statistical method. As a result it was determined that all schools have convented to primary schools and doublesession teaching has fixed. The schools are overcrowded and are not used by the other groups of the society. The school buildings are not used ergonamically. Key Words: Educational media, school building, ergonomics 1 Yüksek lisans tez özetidir. 2 Öğretmen. Sınıf öğretmeni 3 Doç. Dr. Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim Bölümü, mgurol@firat.edu.tr

2 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) 1. GİRİŞ 1.1. Problem Durumu Alkan (1995), eğitimde iki tür kaynaktan söz etmektedir. Birincisi insan gücü kaynakları, ikincisi insan gücü dışı kaynaklarıdır. İnsan gücü kaynaklar yönetici, öğretmen, memur, müfettiş, hizmetli, veli, öğrenci ve eğitimle ilgili herkesten oluşmaktadır. Belli bir öğretim düzeyinde belli bir öğrenci kitlesine eğitim verebilmek için gereken bina, sınıf, araç-gereç ve buralarda kullanılan her türlü donanım ise insan gücü dışı kaynakları oluşturmaktadır. Araştırmamızın problemi, insan gücü dışı kaynaklardan olan okul binasının ilköğretimde kullanım durumu ile ilgilidir. Eğitim faaliyetlerinden beklenen yararın sağlanabilmesi için en önemli koşullardan birisi, yeterli sayıda okul binasının olması, bu binaların verimli ve planlı kullanımının sağlanmasıdır. Okuldaki eğitim-öğretim gören öğrenciler ve diğer personel tarafından kullanılmak üzere tahsis edilmiş, okula ait eğitsel, yönetsel ve servis birimlerinin tamamını içine alan fiziki mekana okul binası denilmektedir (Küçükahmet, 1986:12-14). Okulların sahip olduğu bina ve donanımların yoğun ve sürekli bir biçimde kullanılması gereksinimi vardır (Alkan;1987:11). Yapacağımız araştırma bu gereksinime, günümüzde okul binalarının ne ölçüde cevap verebildiğini saptamayı hedeflemektedir. Eğitimde her türlü kaynağın, özellikle gerek eğitim araçlarının en büyüğü ve ortamlar sisteminin klasik öğelerinden birisi olan, gerekse çok önemli harcamalar yapılarak edinilen bir ortam olan okul binalarının, eğitimde kalite düşüşüne neden olmayacak, fakat hizmetin yaygınlaştırılmasına katkı sağlayacak şekilde kullanım sorunu eğitim teknolojisinin temel uğraş alanlarındandır (Şimşek, 1991:27). Literatürlerde okul binalarının sayısal yetersizliği sürekli vurgulanırken, buna karşın mevcut binaların var olan kapasitelerinin yeterince kullanılıp kullanılmadığı açıklığa kavuşturulmamıştır. Araştırma bunu ortaya koymaya çalışacaktır. Araştırmanın ana problemini İlköğretimde okul binalarının zaman ve ergonomik açıdan kullanım durumu oluşturmaktadır. Bu araştırma ile eğitim-öğretim faaliyetlerinin yürütülmesi için vazgeçilmez bir unsur olan okul binalarının zaman ve ergonomik açıdan kullanımının ilköğretim kademesinde ne durumda olduğunu ortaya koymaya çalışmaktadır Araştırmanın Amacı Araştırmanın genel amacı, ilköğretimde okul binalarının zaman ve ergonomik açıdan kullanım durumunu ortaya koymaktır. Bu amaca ulaşabilmek için aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: 264

3 İlköğretim Okul Binalarının Kullanım Durumu Mevcut birimler (fiziki mekanlar) ne kadar kullanılmaktadır? 2. Okul ve birimleri örgün eğitim dışında yaygın eğitim ve toplumun diğer kesimleri tarafından herhangi bir şekilde kullanılmakta mıdır? 3. Birimlerin günlük ve yıllık kullanım süreleri ne kadardır? 4. Birimler zamana ve mekana göre kullanım farklılıkları göstermekte midir? 5. Okul binalarının kullanım durumunu arttırmak için alınabilecek tedbirler nelerdir? 6. Okul binaları, kullanılan araç-gereç ve donanımlar ergonomik açıdan yeterli midir? 1.3. Araştırmanın Önemi Ülkemizde okul binalarının sayıca yetersizliği ve bu sayının hızla çoğaltılması gerektiği vurgulanmaktadır. Buna karşın mevcut okul binalarının etkili ve verimli bir şekilde kullanılıp kullanılmadığı sorunu bilimsel olarak yeterince ve gerektiği kadar ele alınmamıştır. Araştırma ilköğretimde okul binalarının etkili ve verimli bir şekilde kullanımını sistematik ve bilimsel bir çalışma çerçevesinde ele almaktadır. Araştırmaya ilişkin teorik bilgiler toplamak amacıyla literatür taraması yapılmıştır Bu taramada, 1991 de yapılmış olan Ortaöğretimde Okul Binalarının Kullanım Etkililiği adlı Nurettin Şimşek in yüksek lisans tezinden başka bu alanda yapılmış herhangi bir araştırmaya rastlanılamamıştır. İşte bu çalışmamızın önemi de burada ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle ilgililere ve ilgilenenlere yardımcı olacağına inanmaktayız Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırma öğretim yılında Elazığ il merkezinde eğitim-öğretim faaliyetini yürüten ilköğretim okulları yöneticilerinin vereceği bilgilerle ve ilköğretim okul binaları kapasitelerinin zaman ve ergonomik açıdan kullanımlarının değerlendirilmesiyle sınırlıdır İlgili Araştırmalar Araştırma konusu belirlendikten sonra kaynak taraması yapılmıştır. Tarama sonrasında İlköğretimde okul binalarının zaman ve ergonomik açıdan kullanımı konusu ile ilgili olan çalışmaların bir kaçına, aşağıda değinilmiştir. Şimşek (1991) in Ortaöğretimde Okul Binalarının Kullanım Etkililiği adlı tezinde ortaöğretimde okul binalarının zaman ve mekan boyutundan kullanımı ele alınmıştır. Araştırma için Ankara il merkezinde bulunan 110 okulun yöneticilerine anket uygulanmış, bu anketten 89 u geri dönmüş ve 84 ü de geçerli kabul edilmiştir. Verilerin çözümünde ise frekans ve yüzdelik kullanılmıştır. Okul binalarının okul dışındaki kurum, kuruluş ya da kişiler tarafından çok azı kullanıldığı, günlük ve yıllık kullanım süresinin kullanılmayan zamana göre az olduğu ve birimlerin kapasitenin üstünde kullanıldığı 265

4 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) belirtilmiştir. Araştırmada, bina ve fiziki mekan yetersizliğinin giderilmesi için alternatif çözüm yollarının geliştirilip kullanılmadığı, artan öğrencilerin ihtiyacına cevap vermek için mevcut kapasitelerin daha da arttırılma yoluna gidildiği vurgulanmıştır. Araştırmada okul binalarının, öğrenciler dışında toplumun diğer kesimleri tarafından, onların çeşitli ihtiyaçlarını karşılayacak düzenlemeler yapılarak kullanılması, bazı mekanların, çeşitli okulların ortaklaşa kullanımına açık olması ve zaman olarak da kapalı olduğu sürelerde çeşitli şekillerde kullanılarak zaman, mekan ve maddi yararlar sağlanması önerilerinde bulunulmuştur. Elitaş (1994) Ankara İli İlköğretim Okulları İkinci Kademe Ev Ekonomisi Dersinde Atelyede Karşılaşılan Genel Çalışma Sorunlarının Saptanması adlı çalışmasında, kaliteli bir eğitim-öğretim için yeterli ve iyi bir altyapı, araç-gereçleri yeterli, tam donanımlı laboratuar ve atelyeler, öğrenci sayısı düşük sınıfların olması gerektiğini belirtmiştir. Ankete cevap veren 110 ilköğretim okulunun yüzde 23.6 sında atelye ve mutfak olmadığı, yüzde 32.7 sinde atelye ve mutfak bulunduğu, yüzde 43.6 sında ise atelye olduğu fakat mutfak olmadığı tesbit edilmiştir. Verilerin çoğuna göre atelye alanı ve atelyenin güvenliğinin yetersiz olduğu, verilerin yarısından fazlasında ise atelyelerde ısı, ışık, elektrik, sıhhı tesisat donanımının yetersizliği ve atelyelerin yarı yakınında öğrenci ihtiyacını giderecek sayı ve nitelikte araç-gerecin bulunmadığı saptanmıştır. Ev Ekonomisi gibi atelye derslerinde beklenilen amaçlara ulaşılması, hazırlanan eğitim ortamının niteliğine bağlıdır. Fakat alınan sonuçlara göre ilköğretim okullarının çoğunda bu esaslara uygun eğitim ortamının olmadığı görülmüştür. Öğretmenlerin ancak yüzde 21.3 ünün Ev Ekonomisi programının hepsini işleyebildiklerini belirtmeleri, ilköğretim okullarında atelye, fiziki donanım ve düzeni ile araç-gereçlerin eksik olması nedeniyle, Ev Ekonomisi derslerinin amaçlarına ulaşamadığının bir göstergesi olduğu yorumuna neden olabildiğini ifade etmiştir. Ev Ekonomisi atelyelerinin fiziki donanım ve düzeni ile araç-gereç eksiklerinin giderilerek, yeterli eğitim ortamının hazırlanması ve Milli Eğitim Bakanlığı nın ödenek ayırmasıyla beraber mahalli idarelerden ve çevreden destek sağlanmalıdır gibi önerilerinde bulunmuştur. Bıldır (1995), İlköğretim Okullarının Amaçlarına Ulaşma Derecesi Çanakkale İli Örneği çalışmasında ilköğretimin çeşitli sorunlarına değinmiştir. Araç-gereç ve altyapının eksikliği sorunu genelde tüm okullarda özellikle de ilköğretim okullarında önemli boyutlara ulaşmıştır. Dersliklerin yetersizlikleri, laboratuar, işlik, atelye, uygulama bahçesi ve spor salonu gibi birimlerin olmayışı ya da eksik olması eğitim ve 266

5 İlköğretim Okul Binalarının Kullanım Durumu... öğretimi olumsuz etkilemektedir. Araç-gereç ve gerekli malzemelerin olmayışı ya da yetersiz oluşu hedeflenen amaçlara ulaşmayı engellemekte, yaşayarak öğrenmediği için öğrencilerin edindiği bilgiler ezbere dayanmaktadır. Geleneksel eğitim anlayışının dışına çıkılamadığından, okul çevre ilişkisi iyi kurulamamakta, öğrenciye istendik davranışların kazandırılması zorlaşmakta ve öğrencilerin zamanının büyük bir kısmını okul dışında geçirdiği vurgulanmaktadır. İlköğretim okullarında derslikler yeterli hale getirilerek, sınıf mevcutları ideal sayıya düşürülmeli, ayrıca laboratuar, işlik, atelye, uygulama bahçesi ve spor salonu gibi birimler yapılmalıdır. Öğrencilerin yaşayarak öğrenmeleri için de araç-gereç ve gerekli malzemelerin yeterli ölçüde temin edilmesi gerekir. Okul çevre ilişkisini artırmak için radyo, televizyon gibi iletişim araçlarından yararlanılmalı, çeşitli önlemler alınarak öğrencilerin okulda kalma süreleri artırılmalı, boş zamanları değerlendireceği ve becerilerini geliştireceği alanlar sağlanmalı gibi önerilerde bulunmuştur. Gültekin (1997) in Temel Eğitim İkinci Kademe İçin Alternatif Program Modelleri adlı tezinde, temel eğitimle ilgili kavram ve tanımlara, temel eğitimin amaç, önem, görevine temel eğitimin neden 8 yıl olması gerektiğine, Dünya ve Avrupa ülkelerindeki temel eğitim sürelerine değinilmiştir. Türkiye de ilkokullarda okullaşma oranı yüzde yüze yaklaşırken temel eğitim ikinci kademe olarak kabul edilen ortaokullarda okullaşma oranının düşük olma nedenlerine yer verilmiştir. Cumhuriyet ten bu yana ülkemizdeki temel eğitimin 8 yıla çıkarma girişimlerine, programların birinci sınıftan sekizinci sınıfa kadar birbiriyle tutarlı olmasının gerekliliğine, beş yıllık kalkınma planlarındaki temel eğitim hedeflerine ve eğitim sistemindeki bazı fiziki mekanların yakın okullarla paylaşımının sağlayacağı yararlar üzerinde durulmuştur. Araştırmada, özellikle ikinci kademede öğrencileri mesleğe yöneltme ve çevre şartlarına göre geçerli beceriler kazandırma hedefine ulaşılamadığı ve kalkınma planları, Milli Eğitim Şuralarında hedeflenen eğitim amaçlarına ulaşılamadığı vurgulanmıştır. Aşıcı (1999) İlköğretim Uygulamasına Geçen Okullarda Ortaya Çıkan Problemler adlı tezinde, ilköğretimin amaç, önem, ilkelerine ve uygulamadaki gelişmelere yer vermiştir. Çalışmasında, okul binaları ve fiziki birimlerinin 8 yıllık ilköğretime elverişli olmadığını, bir çok yönde eksiklerin bulunduğu ve bu eksiklikler giderildikten sonra 8 yıllık ilköğretime geçilmesinin doğru olacağını vurgulamıştır. İlköğretim okullarında öğrenci ilgi ve yetenekleri doğrultusunda yönlendirilecek, meslek seçimine yardımcı olacak bir mesleki danışmanın ve bellek uzmanının olmadığını belirtmiştir. Eğitim ortamlarını oluşturan mekan, araç-gereç ve donanımın yetersizliği eğitim gören öğrencilerin, belirlenen eğitim hedefleri doğrultusunda yetiştirilmesini engelleyeceğini, 267

6 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) bu nedenle iyi bir öğrenme-öğretme işleminin geçerleşmeyeceğini ifade etmiştir. İlköğretimde dersliğin tek eğitim yeri olmadığını, bunun yanında işlikler, laboratuar, uygulama bahçesi, kütüphane gibi birimlerin de beraber düşünülmesi gerektiğini belirtmiştir. Fiziki yapısı yetersiz olan ilk okulun veya orta okulun, dönüştürme yoluyla ilköğretim okulu yapıldığını, bunun da yapılan eğitim-öğretimin verimini düşürdüğünü vurgulamıştır. 2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ 2.1. Araştırma Modeli Araştırma için önce literatür taraması yapılmıştır. Tarama sonucunda elde edilen bilgilerden hareket edilerek okul binalarının kullanımıyla ilgili uygulamalar sergilenmeye ve ülkemizde ilköğretimde okul binalarının kullanımı ile ilgili özellikler yansıtılmaya çalışılmıştır. Varılan sonuçların ne kadarının uygulandığını belirlemek amacıyla öğretim yılında Elazığ il merkezinde bulunan ilköğretim okullarının yöneticilerine yönelik anket geliştirilmiş, uygulanmış ve yorumlanmıştır Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini öğretim yılında Elazığ il genelinde bulunan ilköğretim okullarının yöneticileri oluşturmaktadır. Örneklemini ise aynı öğretim yılında Elazığ il merkezinde faaliyet gösteren 57 ilköğretim okulunun yöneticileri oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olan anket, belirtilen okulların müdür ve müdür yardımcılarından birine, araştırmacı tarafından teslim edilmiş ve yine araştırmacı tarafından toplanmıştır. Araştırmada belirlenen okulların tamamına ve yöneticilerin de 110 una anket uygulanmıştır. Okullardan % 96,5 inin, yöneticilerden % 96,4 ünün anketi geçerli, yine okulların % 3.5 inin ve yöneticilerin % 3.6 sının anketi geçersiz sayılmıştır. Verilerin yorumlanmasında kullanılan 106 anket (% 96,4 ), örneklemin çok büyük ve önemli bir kısmını kapsamaktadır Verilerin Toplanması Bu araştırmada okul binalarının kullanılmasına ait kuramsal bilgiler literatür taramasıyla toplanmıştır. İkinci aşama ise literatür taramasından ve ilgili uzman görüş ve düşüncelerinden faydalanılarak günümüzdeki okulların kulanım durumunu belirlemek amacıyla anket hazırlanmıştır. Bu anket formu örneklemdeki okulların müdür ve müdür yardımcılarının birisine valilikten uygulama izni alındıktan sonra verilmiştir. Uygulama 268

7 İlköğretim Okul Binalarının Kullanım Durumu okuldan 110 yöneticiye araştırmacı tarafından dağıtılmış ve yine araştırmacı tarafından toplanılmıştır. Bir örneği ekler kısmında sunulan anket formu kapalı uçlu, çoktan seçmeli ve açık uçlu sorulardan oluşmuştur. 2.4.Verilerin Çözümü Ve Yorumlanması Uygulanan anketler toplandıktan sonra geçerli ve geçersiz sayılan anketler ayrılmıştır. Geçersiz sayılan anketler, yöneticilerin cevaplamadığı anketlerdir. Geçerli sayılan anketlerde yöneticilerin vermiş olduğu cevaplar kodlama yöntemiyle kodlanarak bilgisayarda SPSS programına geçilmiştir. Bu programla ilgili verilerin istatistik sonuçları alınıp uzmanla beraber incelendiğinde verilerin çözümünde, sadece frekans (F) ve yüzde (%) olarak istatistiksel yöntemlerin kullanılmasını gerektirdiği sonucuna varılmıştır. Bu nedenle, veriler frekans ve yüzdesi alınarak çözümlenmiş ve yorumlanmıştır. Araştırma verilerinin analizi ile ilgili işlemler, araştırmacı tarafından yapılmıştır. Analiz sonucu elde edilen veriler, uygun biçimde tablolaştırılarak araştırmanın amaçları doğrultusunda yorumlanmıştır. 3. BULGU ve ÖNERİLER Elde edilen bulguların özeti aşağıda sıralanmıştır. 1. Okulların % 1.8 i tekli (normal) öğretim yaparken % 98.2 si ikili öğretim yapmaktadır. Yine okullardan % 1.8 i ilkokul olarak hizmet verirken, % 98.2 si ilköğretime geçmiştir. 2. Okulların % 92.5 i sadece örgün eğitim için kullanılmakta yani öğrencilerden başka toplumun diğer kesimleri tarafından kullanılmamaktadır. Buna karşın % 4.7 si yaygın eğitim ve % 0.9 unun da bahçesi otopark/otopazarı olarak kullanılmaktadır. 3. Sınıflardaki öğrenci kapasitesi ideal kapasitenin çok üstüne çıktığı ve bir öğrenciye 2 m2 alan ve 6 m3 hava düşmesi gerekirken, ancak 0.7 m2 alanın düştüğü saptanmıştır. 4. Okulların genelinin % 32.7 sinde çeşitli birimlerin olmadığı, % 67.3 ünde gerekli birimlerin bulunduğu ancak mevcudun fazlalığı nedeniyle yeterli olmadığı görülmüştür. 5. Okulların hiçbirinde lisan laboratuvarının bulunmadığı, beşinde bilgisayar ve 29 unda ise Fen laboratuvarının bulunduğu görülmüştür. Laboratuvarı olmayan okulların 16 sının bu ihtiyacını hiç bir yerden karşılayamazken, ikisinin yakın okullardan ve yedisinin İl Eğitim Araçları Merkezi nden karşıladığı saptanmıştır. Laboratuvardaki araç-gereçlerin yetersizliğini okulların % 51.5 i hiçbir yerden karşılamazken, % 48.5 i İl Eğitim Araçları Merkezi nden karşıladığı belirtilmiştir. Araç odasındaki yetersizlikleri ise okulların % 60.9 u hiçbir yerden karşılamazken, % 31.3 ü İl Eğitim Araçları Merkezi nden ve % 7.8 i de yakın okullardan karşıladığını belirtmiştir. 269

8 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) 6. Okulların 20 sinde çok amaçlı salonun bulunduğu ve hepsinin de bu salonu spor yapma amacıyla kullandığı, 16 sının konferans ve folklor/çeşitli oyunları sergilediği, 15 inin toplantıları bu salonda yaptığı ve 11 inin sergi düzenlediği anlaşılmıştır. Yine okulların 27 si toplantı için sınıfları kullanırken, 13 ü de öğretmenler odasını kullanmıştır. Okulların 29 u sergi düzenlemezken, 26 sının düzenlediği ve bunun için 11 okulun çok amaçlı salonu, 10 okulun koridoru ve beş okulun da sınıfı kullandığı görülmüştür. 7. Okulların % 48.3 ünde anasınıfı için ayrı wc-lavabolar bulunurken, %51.7 sinde olmadığı saptanmıştır. 8. Okulların sadece birinde hem rehberlik hem de bilgisayar uzmanının bulunduğu, diğerlerinde ise uzmanın bulunmadığı görülmüştür. Her öğretmen ve uzman için bir oda olsun diyen yöneticilerin oranı % 85.7 iken olmasın diyenler % 14.3 tür. bunun için okulun imkanı yeterli diyenler % 3.3 iken, yetersiz diyenlerin ise % 96.7 olduğu belirtilmiştir. 9. Ergonomik açıdan bakıldığında okullarda kullanılan sıraların % 92.5 inin öğrencilerin vücut ölçülerine göre değişik ölçülerde olmadığı, % 7.5 inin ise değişik ölçülerde olduğu saptanmıştır. Yine kantinlerde kullanılan aletlerin % 76.7 sinin öğrencilerin vücut ölçülerine uygun olmadığı, % 23.3 ünün uygun olduğu görülmüştür. Lavabo ölçülerinin uygunluğuna bakıldığında, lavaboların % 77.4 ünün ölçüleri birinci sınıftan sekizinci sınıfa kadar ki öğrencilerin vücut ölçüsüne göre değişik ölçülerde olmadığı ancak % 22.6 sının bu sınıflardaki öğrencilerin kullanımına uygun olduğu belirlenmiştir. 10. Tüm birimlere bakıldığında ergonomik açıdan yetersiz olarak en fazla akustik düzen, renk uyumu ve havalandırmanın olduğu, ayrıca wc/lavabolarda da temizlik ve havalandırmanın olduğu saptanmıştır. 4. SONUÇ ve ÖNERİLER 4.1 Sonuçlar Elde edilen bulgular ışığında varılan sonuçlar aşağıda sıralanmıştır. 1. Yapılan araştırmaya göre; okulların hemen hepsinin ilköğretime geçtiği ve ikili öğretim yaptığı, okulların öğrenciler dışında toplumun diğer kesimleri tarafından kullanılmadığı görülmüştür. Gelişmiş ülkelerdeki okul binalarının öğrenciler dışında, toplumun diğer kesimleri tarafından çeşitli şekillerde kullanıldığı halde ülkemizde bu kullanımın yok denecek kadar az olduğu görülmektedir. İlköğretim uygulamasına yeni geçilmesi nedeniyle öğrenci sayıları hızla artmakta, mevcut bina ve uygulamaların bu öğrencilerin taleplerini yeterli bir şekilde karşılayamayacağı ve alternatif çözüm yolları geliştirilemezse sorunun giderek artacağı kaçınılmazdır. Okulun birimleri genellikle ideal kapasitenin üstünde kullanılmakta, öğrenci artışı nedeniyle kapasitelerin daha da zorlanacağı anlaşılmaktadır. Okul binaları ve fiziki birimlerin kullanım süreleri ortalama olarak yılda 190 gündür, buna karşın gün ise hiçbir şekilde kullanılmamaktadır. Günde ortalama kullanım süresi 10.8 saat, kullanılmadığı süre de 13.2 saattir. Okullar ikili öğretim yaptığı halde, yani günde iki kez kullanıldığı halde yine kullanılan süre kullanılmayan süreden azdır. Yine ikili öğretim yaptığı halde sınıflarda öğrenci mevcudu kapasitenin üstünde ve sıralarda genelde üçer kişi oturmaktadır. Öğrenci bazında düşünüldüğünde ikili öğretim nedeniyle bir 270

9 İlköğretim Okul Binalarının Kullanım Durumu... öğrencinin günün sadece 1/5 ini okulda geçirdiği anlaşılmaktadır. 2. Genel olarak okulların 1/3 inde çeşitli birimler yoktur. Bazı birimler de diğer birimlerin yerine kullanılmaktadır. Okulların hiç birinde lisan laboratuvarı yoktur. Bilgisayar laboratuvarı ise okulların 1/8 inde bulunurken, fen laboratuvarı da yarısında bulunmaktadır. Ancak araç odası ve laboratuvardaki yetersizliği okulların yarıdan fazlası hiçbir yerden rehberlik ve bilgisayar uzmanı bulunmakta, diğerlerinde hiçbir uzman bulunmamaktadır. Aynı zamanda bazı branşlarda da branş öğretmeni sıkıntısı çekildiği vurgulanmaktadır. 3. Okulların1/3 inde çok amaçlı salonun bulunduğu ve bu salonda genelde spor yapıldığı, çok azında folklor ve çeşitli oyunların sergilendiği ve 1/5 inde ise el becerisi sergilerinin düzenlendiği saptanmıştır. Okulların yarıdan fazlası sergi düzenlememekte, düzenleyenler ise genellikle sergi için koridor veya sınıfları kullanmaktadır. Yine okulların yarıdan fazlası toplantı için sınıfları kullanmaktadır. 4. Eğitimin kalitesini arttırmak için yeterli şekilde binalar yapılarak tekli (normal) öğretim imkanı sağlanmalı ve mevcut okul birimleri çeşitli şekillerde halkın kullanımına açılmalıdır. Binalardan kapalı olduğu gün çeşitli şekillerde yararlanılmalıdır. Örneğin yerine göre, bahçelerin çay bahçesi, otopark veya çevredeki halkın boş zamanını değerlendirmede kullanımı ya da okulların boş zamanlarında özel veya tüzel kişi ve kuruluşların seminer, toplantı, hizmetiçi eğitim vb gibi ihtiyaçlarında kullanılması sağlanmalıdır. Öğrencilerin daha iyi eğitim alabilmeleri için birimler, özellikle de derslikler ideal kapasitesinin üstünde kullanılmamalı ve sıralarda üçer-dörder öğrenci oturtulmamalıdır. Yeni okul binaları inşa edilirken çeşitli uzmanların (mimar, eğitimci, çocuk gelişimci, doktor, davranış bilimci) görüşü alınmalıdır. 5. Yöneticilerin hemen hepsi her öğretmen ve uzman için ayrı odanın bulunması gerektiğini belirtmiştir. Ancak bunun için okulların tamamına yakınının mekan imkanı yoktur. Ayrıca okulların çoğunda anasınıfı için ayrı wc ve lavabolar bulunmamaktadır. 6. Ergonomik açıdan sıra ve altlıkların ölçülerinin okulların tamamına yakınında öğrenci vücut ölçülerine uygun olmadığı, çok azında da uygun olduğu belirtilmiştir. Kullanılan araç ve aletler kantinlerin büyük çoğunluğunda her öğrencinin rahat kullanımı için değişik ölçülerde değil, sabit ölçülerde olduğu, yine laboratuarların çoğunda dördüncü sınıftan sekizinci sınıfa kadar öğrencilerin rahat kullanımı için değişik ölçülerde olmayıp belli bir ölçüde olduğu belirtilmiştir. Sonuç olarak bütün birimlerde ergonomik açıdan en fazla yetersiz olan akustik düzen, renk uyumu ve havalandırmadır. En fazla yeterli olanlar ise ışık ve ısıdır. Çok amaçlı salon, idari odalar ve öğretmen odasında ise mekan kullanımının yetersizliği, araç odası ve kantinde mekan kullanımıyla birlikte araç - gereçlerin yetersiz olduğu, wc ve lavabolarda da temizlik, ısı ve havalandırmanın diğerlerine oranla daha fazla yetersiz olduğu saptanmıştır. Bazı birimlerde kullanılan malzemelerin birinci sınıftan sekizinci sınıfa kadar öğrencilerin vücut ölçülerine göre değişik ölçülerde olmadığı, belli bir ölçüde sabit olduğu ve ergonomik açıdan uygun olmadığı belirlenmiştir. 271

10 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) 4.2. Öneriler 1. Personel eksikliğinin giderilmesi, branş öğretmenlerinin atanması ve rehberlik, bilgisayar, eğitim uzmanının en az her okulda birer tane olması sağlanarak, bu uzmanların görüşleri yönünde eğitim faaliyetlerine yön verilmesi gerekmektedir. Çeşitli yollardan okullardaki fiziki birim eksiklikleri giderilmeli, laboratuar, kütüphane, çok amaçlı salon, araç odası gibi birimleri olmayan okullara bu birimler sağlanmalıdır. Birim eksiklikleri giderilerek bazı birimlerin yerine diğer birimler kullanılmamalıdır. Okulların bazı birimlerindeki araç gereç eksiklikleri (laboratuar, araç odası vb.) giderilmeli, eğer eksik araç gereçlerin alınma imkanı yok ise İl Eğitim Araçları Merkezi nden gerektiğinde temin edilmelidir. Çeşitli atelyeler yapılarak gerekli alet ve makinalarla donatılıp ilgili derslerde kullanılmalı. Öğrencilerin ihtiyacına yetecek şekilde bulundurulmalı, okullarda öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılayacak kadar spor tesisleri, alet ve araç-gereçleri bulundurulmalıdır. 2. Sosyal faaliyetlere önem verilerek, çocukların özel ilgi ve yeteneklerinin ortaya çıkmasına ve gelişmesine katkıda bulunulmalıdır. Çeşitli sergiler düzenleyerek öğrencilerin kendi ve arkadaşlarının el becerilerini görüp incelemesine imkan sağlanarak bu tür faaliyetlere istek ve motivasyon artırılmalıdır. Yapılan toplantılar için derslikler değil, çok amaçlı salon kullanılmalıdır. İlk veya ortaokul binalarında ilköğretim uygulamasına geçilirken altyapının yeterli olmasına bakılmalı, yetersiz ise çeşitli yollarla yeterli altyapı temin edilerek ilköğretime geçilmelidir. 3. Öğretmenlerin ve uzmanların alanlarıyla ilgili kaynakları inceleyip derslerine daha iyi hazırlanabilmeleri ve eğitim-öğretimin kalitesi için okullarda her öğretmen ya da uzman için birer oda imkanı sağlanmalıdır. Ayrıca anasınıfları için okullara yeteri kadar wc ve lavabolar öğrencilerin vücut ölçülerine uygun olarak yapılmalıdır. 4. Eğitim ortamlarının düzenlenmesinde ergonomik verilerden olabildiği ölçüde yararlanılmalıdır. Özellikle öğrencilerin dersliklerde kullandığı sıra ve altlıklarının ölçüleri, öğrenci vücut ölçülerine uygun olmalı, bu ölçülerin uygunluğuna önem verilmelidir. Kantin, kütüphane ve laboratuarda bulunan masa, sandalye, tabure, tezgah vb. malzemelerin değişik öğrenci ölçülerine uygun şekilde olması, lavabolarının ölçülerinin de birinci sınıftan sekizinci sınıfa kadar öğrencilerin rahat kullanımı için değişik yüksekliklerde olmalıdır. 5. Eğitimin verimini arttırmak için bütün birimlerde akustik düzenin, renk uyumunun, havalandırma, ısı, ışık ve mekan kullanımının yeterli ölçüde olmalıdır. Özellikle sınıflarda, laboratuar, araç odası, kütüphane, wc ve lavabolarda havalandırmanın, temizliğin, çok amaçlı salon, öğretmen odası ve kantinlerde mekan kullanımı ve temizliğin, wc-lavabolarda da temizlik, su-sabunun yeterli olmasına dikkat edilmelidir. 272

11 İlköğretim Okul Binalarının Kullanım Durumu... KAYNAKLAR Akın, G. (1998). İlköğretim Sıra ve Altlıklarının Ergonomik Tasarımında Antropometrik Veriler. Ankara: 6. Ergonomi Kongresi, Mayıs. Ergonomi ve Yaşam Kalitesi Bildirileri. (M.P.M. Yayınları, No: 662). Alkan, C. (1983). Eğitimde Ergonomi. Ankara: A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi Cilt: 16. Sayı: 1 s.s Alkan, C. (1992). Eğitim Ortamlarının Düzenlenmesi. (Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi. Yayın No: 168). Ankara: A.Ü. Basımevi. Alkan, C. (1995). Eğitim Teknolojisi. Ankara: Atilla Kitabevi. Aşıcı, H. (1999). İlköğretim Uygulamasına Geçilen Okullarda Ortaya Çıkan Problemler. (Yüksek Lisans Tezi No: 522). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bıldır, C. (1995). İlköğretim Okullarının Amacına Ulaşma Derecesi Çanakkale İli Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: TODAİE Yayını. Elitaş, M. (1994). Ankara İli İlköğretim Okulları İkinci Kademede Ev Ekonomisi Dersinde Atelyede Karşılaşılan Genel Çalışma Sorunlarının Saptanması. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: G.Ü. Mesleki Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri ve Eğitim Teknolojisi Bölümü. Gültekin, M. (1997). İkinci Kademe İçin Alternatif Program Modelleri. Doktora Tezi, No: 171. Ankara: A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kayış, B. (1989). İlköğrenim Donanımlarının Tasarımında Antopometrik Verilerin Önemi. Ankara: 2. Ulusal Ergonomi Kongresi. M.P.M Yayınları No: 379. Kayış, B. (1987). İlköğretim Yapılarına Yönelik Donanımların Ergonomik Tasarımı. Ankara: 1.Ulusal Ergonomi Kongresi: M.P.M Yayınları No: 372. Küçükahmet, L. (1989). Okul Binalarının Eğitimsel Kullanımı. Ankara: Çağdaş Eğitim. Yıl: 11, Sayı:113, s.s Özbilgin, L. (1986). Okula Ergonomik Yaklaşım (Okul Ergonomisi). Ankara: Eğitim ve Bilim Dergisi. Cilt: 10 Sayı: 60, s.s Şimşek, N. (1991). Ortaöğretimde Okul Binalarının Kullanım Etkinliği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. 273

12 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) 274