Sayın Valim (Vali yardımcısı da), Değerli müdürüm, eğitim camiasının kıymetli çalışanları ve geleceğimizin teminatı, güvenimiz her şeyimiz

Transkript

1 Sayın Valim (Vali yardımcısı da), Değerli müdürüm, eğitim camiasının kıymetli çalışanları ve geleceğimizin teminatı, güvenimiz her şeyimiz öğrenciler-gençler, hepinizi saygıyla selamlıyor; Atatürk'ün İsparta'ya gelişinin 83. yıldönümü olan bugünü teşriflerinizle şereflendirdiğiniz için teşekkür ediyorum. ATATÜRK'ÜN İSPARTA'YA GELİŞİ (6 MART 1930) Mustafa Kemal Atatürk, ulus devlet anlayışı ile yola çıkmış ve Milli Mücadele'yi Anadolu'dan başlatmıştır. Başarıya ulaşabilmek için de çeşitli yörelere giderek, halkın desteğini alarak önce ulusal birliği ve beraberliği sağlamaya çalışmıştır. Bunların büyük bir kısmını savaş koşulları içinde yapmıştır. Milli Mücadele'den sonra ise Atatürk farklı amaçlarla yurt gezilerine çıkmıştır. Bu gezilerindeki amaç, cumhuriyet rejimini yerleştirme, eğitim, sağlık, ekonomi gibi sorunları aşma ile yapılan ve yapılacak olan devrimlerin alt yapısını oluşturmaktır. Gerçekten, halkın sorunlarını anlama, onlara ümit verme, yönlendirme ve ardından yapılacak yenilikler için kamuoyu oluşturmak gerekliydi. Bunun bilincinde olan Atatürk, gerçek kurtuluşun bu sorunları aşacak çok yönlü kalkınmadan geçtiğini görmüş ve ona göre hareket etmiştir. Bu açıdan Atatürk'ün yurt gezilerinin sıradan geziler olmadığını görmekteyiz. Atatürk, yapacağı yeniliklere zemin hazırlamanın yanı sıra o bu gezilerinde siyasal, toplumsal, askeri, kültürel ve ekonomik vb. alanlardaki durum tespiti ile alınması gereken önlemleri incelemiştir. Bu açıdan halkın içine girerek halkın görüşlerini almış ve bu görüşlerin ışığı altında planlamalarını yapmıştır. Ayrıca bu gezilerde Atatürk, iç ve dış tehditler karşısında halkın birlik, beraberlik ve bir bütünlük içerisinde olmasını sağlamaya çalışmıştır. Bu yüzden her gittiği yer ve yörelerde birlik ve beraberlik mesajları vermiş bunda da büyük ölçüde başarılı olmuş; ulusal birlik ve bütünlükle millet, ülke ve devlet sevgisini birleştirmiştir. Atatürk, ülkenin birçok ilinden davet almıştır. Bunlar arasında İsparta'dan gelen davet de vardı. İzmir'de bulunduğu günlerde kendisini ziyaret eden Antalya-Isparta-Burdur heyetlerine şehirlerine geleceğini vaat etmiştir. Bu

2 sözünü tutmak için de 5 Mart 1930 günü İzmir'den yola çıkmıştır. Beraberinde Prof. Afet İnan, İsmail Hakkı Uzunçarşılı gibi tarihçi bilim insanı ve İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, Ordu Müfettişi Fahrettin Altay, Emniyet Genel Müdürü Şükrü Sökmensüer gibi devlet adamları bulunmuştur. İsparta Valisi Ekrem Bey ve İsparta Milletvekili Hafız İbrahim Bey ve Belediye Başkanı Hilmi Çakmakçı başta olmak üzere, diğer ilgililer ve karşılama komitesi, İzmir'den trenle gelmekte olan Gazi Mustafa Kemal ve yanındaki devlet erkanını karşılamak üzere "Keçiborlu" istasyonuna gitmişlerdi. Fakat Gazi Mustafa Kemal, gecenin ilerlemiş saatlerinde Keçiborlu'ya geldiğinde uykuda oldukları için, Ispartalılardan oluşan karşılama heyeti, trene bindikten sonra, doğruca, "Kuleönü" istasyonuna gitmişlerdi. Burada, öncü ve koruma treni, muhafızları ve arabaları istasyonda kalmış, Gazi Mustafa Kemal zatına mahsus "özel beyaz treni"yle Eğirdir'e hareket etmişlerdi. 6 Mart sabahı Eğirdir'e ulaşmıştır. GAZİ MUSTAFA KEMAL EĞİRDİR'DE Eğirdir'e trenle birlikte gelen karşılama heyeti, bir ara Gazi Mustafa Kemal'i özel beyaz vagonunda ziyaret ederek, bir dileklerinin olup olmadığını sormuşlar ve vagondan ayrılmışlardı. Gazi Mustafa Kemal'de tekrar dinlenmeye çekilmişlerdi. Bugün, Altınkum plajının yanında, yamaçta yer alan demiryolu köprüsünün üzerindeki özel trende sabahlayan Gazi Mustafa Kemal, sabah uyandığı zaman, eşsiz bir manzara ile karşılaşmış, Eğirdir Gölünü ve Adalar'ı hayranlıkla uzun uzun seyrederek, gölün temiz havasını uzun uzun koklamıştı. Ayrıca yanında bulunanlara da bu hayranlığını belirtmekten de geri kalmamıştı. Bilhassa, Yeşil Ada ve Can Adalarına hayran kalan Gazi Mustafa Kemal bu hayranlığını Eğirdir'de ilgililere de söylemişti. Gazi Mustafa Kemal'in bu hayranlığı üzerine, Eğirdir Belediyesi Encümeni'nin 1 Şubat 1933 tarih ve 27 nolu cilt ve 90 nolu tapu sayısında yer alan bir karan ile Eğirdir Belediye'sinin sahipliğinde olan 7 dönümlük ve dört tarafı göl

3 olarak gösterilen Can Ada, Gazi Mustafa Kemal'e hediye olarak verilmiş ve buna ilişkin belge de kendilerine gönderilmiştir. Eğirdirli'lerce, bu gezinin hatırası olarak Gazi Mustafa Kemal'e hediye edilen bu Can Ada'yı, Gazi Mustafa Kemal kardeşi Makbule ATADAN'a, vasiyet yolu ile bırakmışsa da, Makbule Hanım, bu adayı daha özel kişilere satmıştır. Bu arada kendisini; Eğirdir, Gelendost, Yalvaç ve Şarkîkaraağaç gibi civar ilçelerden gelen heyetler ziyaret etmiş ve kendisiyle görüşmüşledir. Eğirdir'in ve gölün eşsiz güzelliğini seyrederek sade bir kahvaltı yapan Gazi Mustafa Kemal, trenle Eğirdir f den yaklaşık saat 10'da ayrılarak tekrar Kuleönü İstasyonu f na geldi. Burada, İsparta'dan, Atabey'den, Sütçüler'den, Keçiborlu'dan, Uluborlu'dan, Senirkent f ten ve diğer yerlerden gelmiş olan heyetlerle, kalabalık bir halk topluluğu kendisini sabırsızlıkla beklemekte idiler. Hatta, trenden uzaktan görünmesi ve yaklaşmasıyla, kalabalık hareketlenmiş, dalgalamalar ve birbirini itmeler meydana gelmişti. (O sırada, İsparta'ya demir yolu daha bağlanmadığı için, Gazi Mustafa Kemal İsparta'ya en yakın olan Kuleönü İstasyonunda özel treninden inmek zorunda kalmış ve buradan da, otomobillerle İsparta'ya gidilmişti.) Tren, istasyonda durunca, Gazi Mustafa Kemal, alkış ve tezahürat sesleri arasında aşağıya indi. Burada bekleyen heyet üyeleri teker teker hoş geldiniz diyerek kendilerini tanıtmaya başladılar. Bunların arasında; hizmet için görevlendirilen Fransızca Hocası ve Türk Ocağı'nm faal üyelerinden olan Ali Rıza Uysal ile Atabey Nahiye f si Müdürü Bekir Bey'de bulunmaktaydı. O sırada, tarih araştırmalarına her zamandan fazla ilgi duyan Gazi Kemal, takdim sırasında Atabey adını işitince; "ETÎ", "ATA", "ETA" diye mırıldanmaya başlamıştı. ATA" ile "ETÎ" arasında bir ilgi kurmak için zihnini zorladığı biliniyordu.

4 GAZİ MUSTAFA KEMAL İSPARTA'DA Bu konuşma ve tartışmalardan sonra, İsparta'ya demiryolu bağlanmadığı için, Mustafa Kemal'in otomobili trenden indirilmiş ve diğer zevatın otomobilleriyle birlikte büyük bir alay halinde İsparta'ya hareket edilmiştir. Namazgâh mevkiine (şimdiki emniyet binası Önüne) gelindiğinde, Gazi Mustafa Kemal otomobilden inerek, misafir edilecekleri 58. Tümen komutanlığı (şimdiki Garnizon) binasına kadar, halılarla döşenmiş yolda yürümeye başlamıştı. Bugünkü "6 Mart Caddesinde şehre girildiği zaman, saatler f u gösteriyor, yaşa "Varol" sesleri ortalığı çınlatıyordu. Bu coşkun tezahürat arasında, Gazi Mustafa Kemal'i görmek isteyenler ağaçlara tırmanıyor, birbirlerini itiyorlardı. Bütün Ispartalılar ve çevre yerlerden gelenler Gazi Mustafa Kemal'i görmenin mutluluğunu istiyorlardı. Bu sırada Tümen binasının önüne doğru sıralanan subaylar ve üst kademedeki zevat Gazi Mustafa Kemal'i selâmlıyorlardı. Doğruca Valiliğe gelen Gazi Mustafa Kemal, burada çeşitli heyetleri kabul etti. İsparta'nın sorunları hakkında bilgiler aldı. En büyük istek ise, Kuleönü'ne kadar gelen demiryolu şebekesinin, İsparta'ya bağlanması idi. Daha sonra Gazi Mustafa Kemal, o günkü Tümen binasının balkonuna çıkarak halkı selâmladı. Gazi Mustafa Kemal, bir yandan içten gelen sevgi gösterilerine karşılık veriyor, bir yandan da, yanında bulunan Belediye Reisi Hilmi ÇAKMAKÇI şehir hakkında bilgi alıyordu. Bu arada Gazi Mustafa Kemal Tümen binasının karşısında duran Belediye Parkı'nı da çok beğendiğini, fakat Hükümet Konağı'nm yerini iyi seçilmediğini ifade ediyorlardı. Halkın sevgi gösterileri ise, zamanla azalacağına artıyor, eksilmiyordu. Gazi Mustafa Kemal, hakkı DERELİ'nin, "hoş geldiniz.,."diye başlayan nutkunu dinleyip, şerefine yapılan gösterileri izledikten sonra, halkı bir kere daha selâmlayarak balkondan ayrıldı. İsparta'da fazla kalmayarak, Antalya

5 yönünde yollarını devam etmek istiyorlardı. Fakat, Dahiliye Vekili (İçişleri Bakanı) Şükrü KAYA, Belediye Reisi Hilmi ÇAKMAKÇI'nm teklifi üzerine, öğle yemeği hazırlıklarını gördükten sonra, durumu Gazi Paşa'ya bildirdi. Bunun üzerine topluca yemek salonuna geçilmiştir. Yemekten sonra, Tümen Binasının yanındaki eski sinema salonuna geçilerek, Emrullah NUTKU'nun oynadığı ffff Kazaska" oyunu seyredilmiş ve bu oyun çok beğendiğinden, birkaç sefer tekrar edilmiştir. Bu arada; ak sakallı biri, Ellialtı Oğlu Mustafa Efendi, Gazi Hazretlerine yanaşarak:. "Paşam adağım var, müsaade et elini öpeyim" diyerek, arzusunu dile getirmiş. Gazi Mustafa Kemal de bu isteği kırmayarak Mustafa Efendi'ye elini öptürmüştür. Gösteriden sonra Gazi Mustafa Kemal, yanmda Afet ÎNAN ve İsparta'nın önde gelen zevatı olduğu halde, Tümen Binasının balkonuna çıkmıştı. Yorgundu. Pek konuşmak istemiyordu. Bir elini Tümen balkonunun korkuluğuna dayamış, karşısındaki parkı, Ulu Camii önlerini ve Hisar Dağının yamaçlarında bulunan Kirazlı Dere mıntıkasını seyrediyordu. Parkı, pek beğenmişti. Bir ara Ulu Camii göstererek; Orası neresi?" diye sormuştu. "Camiidir Paşam" cevabını almca, "Ne biçim camii? Minaresi yok mu? Diye, yarı kızgın sormuştu. O» emretmişti: - "Yarından tezi yok, minare inşasına başlanacak. Bir daha ki gelişimdi minareyi yapılmış olarak göreceğim..." demişti. (Sonradan emri derhal yerine getirildi ve 1914 büyük depreminde yıkılan Ulu Camii'nin minaresi ve diğer minareler, Atatürk'ün emri ile yapılmıştır. Ama, gelip görmeleri nasip olmamıştır.) Bu arada, Gazi Mustafa Kemal, balkondan şehri seyrederek Ispartalı Foto istiklâl Hasan Efendi), onun bir fotoğrafını çekmişti. Balkon korkuluğuna elini dayamış

6 görüntüsüyle bu fotoğraf, anıtı yapan heykeltıraşa kompozisyon kaynağı olmuştu. Kendi orijinal boyunda, beyaz mermerden yapılan ve etrafı bir havuzla çevrili olarak, hükümetin karşısına cumhuriyet alanına dikilen bu anıt (1931), uzun yıllar İsparta'nın sembolü olmuştur. Hatta halkımız, bu beyazlığı şehrimizin düşman işgali görmemiş olmasına ve bu hususu ifade ettiğine inanmıştır. Önce Belediye Parkına, sonra da Cumhuriyet alanına alman bu anıt, şimdiki anıt yapılınca 1982 yılında yerinden alınarak, bugünkü Belediyenin önündeki yerine törenle yerleştirilmiştir. Şimdi orada durmaktadır. GAZİ MUSTAFA KEMAL İSPARTA'DAN AYRILIYOR Artık hareket zamanı gelmişti. Gazi Paşa, arabasına binerken, Belediye Reisi Hilmi ÇAKMAKÇl f nm tekrar İsparta'ya beklediklerini ifade eden sözlerine karşılık Reisi süzdükten bir süre sonra; - "Peki gelirim demişti. Fakat, Gazi Paşa, bir daha İsparta'ya gelemedi. Ancak, onun geliş tarihi olan 6 Mart, İsparta'nın, Milli Mücadele'nin, Mustafa Kemal'in anısına halen daha büyük bir coşkuyla hatırlanmaktadır. Gazi Paşa'nm İsparta'dan sonra Burdur üzerinden Antalya'ya doğru gezisi devam etmiştir. Sonuç olarak diyebiliriz ki; Atatürk'ün İsparta'ya yapmış olduğu bu gezi diğer yurt gezileri gibi iç ve dış kamuoyunu oluşturmak, halkın nabzını yoklamak niteliğinde olsa da aynı zamanda Atatürk'ün Ispartalılara Milli Mücadeleye ve sonrasında cumhuriyete ve onun değerlerine olan katkı ve bağlılıklarına karşı teşekkür mahiyetinde de yapılan bir gezidir.