Tapmacalar. (Bilmeceler) ( Suphi Saatçi, Kerkük Çocuk Folkloru, İstanbuI-1984, s )

Transkript

1 Tapmacalar (Bilmeceler) ( Suphi Saatçi, Kerkük Çocuk Folkloru, İstanbuI-1984, s57-95 ) 1 Ağ ilan 1 ağzın açar 10 Altı su Qere ilan vurar geçer (İğne-İplik) Üstü ataş (Nargile) 2 Ağ odada san ilan (Lamba) 11 Altı tavan, üstü tavan İçinde bir qırmızı oğlan (Dil) 3 Axşam gelir sebbeh 2 gider (Uyku) 12 Altun qantar 4 Axşam septim noxudu Et dartar Sebbeh qaxtun yoxudu (Yıldızlar) Elde yapılır Ete asılır (Küpe) 5 Aldım qere Qullandım qırmızı 13 Aş gördüm, aş gördüm Atlım kül rengi (Kömür) Köpük qusan quş gördüm (Sabun) 6 Aldım noxut 14 Aştı yola, qaştı yola Çıxtı söğüt Ki 4 qardaş düştü yola Yarpağı tut 3 Biri gider, biri geli(r) Ayaklar Barı armut (Pamuk) 15, Ataşta bişer 7 Alçağ damda cin oynar (Elekte patlayan Ete asılı(r) (Küpe) mısır) 16 Atmaca hayvan kimin 8 Allah yapar yapısını Eccisi 5 soğan kimin (Arı) Demir açar qapısını (Karpuz) 17 Attım bayaz yummağı 6 9 Altı deri üstü deri Tuttum qere yummağı (Gündüz ile gece) İçinde var bir avuç darı (İncir) 1 yılan 2 sabah 3 dut 4 iki 5 acısı 6 yumağı

2 18 Ayağları su içer 33 Biri yer doymaz Üstünnen gelen geçer (Köprü) Biri oturur qaxmaz Biri gider gelmez (Soba, ateş, 19, Azan oxur namaz qılmaz duman) Arvad alır nikâh qıymaz (Horoz) 34 Bir qızım var Bir gözü var (İğne) 20 Babadan eziz Neneden eziz 35 Bir köktü onki dalı var Baltadan ağır Her dalı içinde ottuz yarpağı var Baldan şirin Her yarpağı içinde beş gülü var Elde tutulmaz Üçü kölgede kissi 10 güneşte Bazarda satılmaz (Uyku) (Yıl, oniki ay, otuz gün, beş vakit 21 Bağlasav 1 gider namaz) Açsav durar 2 (Ayakkabı) 36 Bir qurru qafa Attım rafa 22 Baxçada yeşil Yemeğ dallı Bazarda qere Meymun suratlı (Hindistan cevizi) Evde qırmızı (Çay) 37 Bir qutum var alamat Balacığ İçi yanar qıyamat 12 Başında var tablacığ (Çivi) Yaş yurdum qurru çıxtı 24 Baldan tatlı Mehemmed'e sala vat (Tandır) Zehirden ecci (Dil) 38 Bir quyyum 13 var İçinde ki türlü suyum var (Yumurta) 25 Baş aşağı etsem dolar Baş yuxarı etsem boşalır (Börk) 39, Bir kümbet yaptım qenvişlen 14 Men te'eccüb qaldım bu işten 26 Başı benzer erüge 3 Yapanı gâvur ustası Girer çıxar dellüge 4 (Kaşık) Üstünde kerkülük 15 yuvas 1 Tapmacam tapmıyanı 27 Bayaz ekin, qere toxum Düşsün yeddi ilin xestesi (Hasır sepet) El eker, dil biçer (Yazı) 40 Bir memleketle ne un dartılı Bayaz qızı barmağladim (Yoğurt) Ne de ölü ölü 17 (Bu bilmecenin cevabı içindedir 29 Bellüh bellüh 5 baxaram Tifreklerem 6 soxarım (İğne-Tire) Elbette ne un öğütülür, ne de ölü bir daha ölür) 30 Beş qardaş 41 Bir simlide 18 ki tavuğ Arxalannda birer daş (Eldeki beş parmak) Biri sıcağ biri savuğ (Gök yüzü, güneş ve ay) 31 Beşte toğlu 7 Onda qıızıı 42 Bir varmış, bir yoxmuş Girmide 8 aslan Allah'ın günü darıdan çoxmuş ((Jünler) Ottuzda qaplan (İnsan) 43 Bişirirsev ıq aş olu(r) 32 Bülbülün başını kes Bişirmezsev 20 quş olu (Yumurta) Adamınbaşına qoy (Badem) l bağlasan 2 açsan durur 3 eriğe, yani kaysıya 4 deliğe 5 Gözlerini fazla açarak bakmak için kullanılır 6 tükürüklerim 7 erkek kuzu 8 yirmide 9 oniki 10 ikisi 11 alâmet 12 kıyamet "13 kuyum 14 kamıştan 15 keklik 16 öğütülür 17 ölür 18 sinide, tepside 19 pişirirsen 20 piş irmezsen

3 44 Bizbiziydiğ Otuziki qızıydığ Ezildiğ büzüldüğ Bir taxtaya düzüldüğ 1 45 Bu qel'e 2 burcu bedendi Yeşil ektim qırmızı çıxtı Tap bu nedendi? 46 Buradan bir qarınça geçti Deve balasınnan beyyüktü 3 (Dişler) (Kına) (Bu bilmecenin cevabı kendi içindedir Yani deve tabii ki kendi yavrusundan daha büyüktür) 55 Dağdan düştü dangır dungur Qoy dişive 9 qır gemir (Ceviz) 56 Dağdan geli, daştan geli Bir sesli aslan geli (Sel) 57 Dağdan geîi, daştan geli Tin tin seqqelli emmim geli (Keçi) 58 Dağdan geli seke seke Qere üzüm töke töke (Keçi) 59 Dağdan teppeden qar yağar (Elek ve un) 47 Burda vurdum qilind Halep'te çıxtı ücü 4 60 Daştandı, demirdendi 10 (Şimşek) Mayası xemdirdendi n (Değirmen) 48 Can can üstünde Can da demir üstünde 49 Çağırdım betten Ses verdi ketten Dimdiği 5 sümükten 6 Seqqeli etten 50 Çarşısı çox, bazarı yox Gideni çox, geleni yox 51 Çem ağacın oyallar İçine tin tin qoyallar Ağlama tin tinim ağlama Sora qulağıv burallar 7 52 Çox dişi var dişlemez Hiç kimseni incitmez Ellerden hiç düşmez (Mezarlık) (Keman) (Tarak) 53 Dağda dileyman (Yılan) Suda Sileyman (Balık) Obada Osman (Horoz) Yatar gevşer (Koyun) Duzsıız 8 bişer (Sü t) Ağaçta gülsüz (İncir) Kur'an'da mimsiz (İnna a'tayna sûresi) 54 Dağdan düşse qırılmaz Suya düşse ezili(r) (İnsan, at ve nal) (Horoz) (Kâğıt) 61 Dayım oğlu İsmail Şapalağ 12 yemeğe mail Demirdendi qulağı Deridendi könnegi 62 Derede at oynadı Teppede göt oynadı 63 Deve dolam 13 Gezer obam Altı ayağı var Ki dabbanı 64 Dokzan doqquz ceme'et Ki müezzin bir İmam 65 Dört köşedi beş dögü 14 Suydan başı xoş dögü 66- Ebdes ab(r) namaz qılmaz Cem'etten geri qalmaz 67 Eğri sehen ecci bal 15 Her adamda bir cüt 10 var 68 Eli var ayağı yox Qarnı var nefesi yox 69 El qadar mazar Dünyanı gezer (Tef) (Rüzgâr) (El terazisi) (Teşbih) (Sabun) (Cenaze) (Kulak) (Ceket) (Ayakkabı) 1 dizildik 2 kale 3 büyüktür 4 ucu 5 gagası b kemikten 7 sonra kulağım bururlar 8 tuzsuz 9 dişine 10 taştandır, demirci endir 11 hamurdandır 12 şaplak 13 dolanır 14 değil 15 eğri sahan acı bal 16 çift

4 70 Ezere gider Ezer bezere gider Nenesi beşikleyken Oğlu hazara gider 71 Gece gündüz resim yapar (Ayna) 72 Gece gündüz sesleni Qoyun içinde besleni 73 Gece xatun Gündüz xalayıq 74 Gelir bir bir, gider bir bir Gelen gider, giden gelmez Gel bunu bil 75 Gider gider yerinde Altun kemer belinde Gece gündüz yol geder Gene durub yerinde 76 Güzel mennen bar ister Narım yoxtu nar ister Ekilmemiş bos tannan Toxumsuz xiyar ister 77 Günortadan günortaya 1 Hiç sırfa 2 gelmez ortaya 78 Haq bilir, xax 3 bilmez 79 Hamam hamam Kümbeti tamam Bunu tapanın Babası imam 80 Hapı hapıdan Kerki sapıtan Tan 4 qudreti Öldürü(r) milleti 81 Hem doğrasan Hem yığlasan 5 82 İçi demir Üstü xemır 83 Qabığı var içi yox Dayağı yer suçu yox (Ağaç ve meyva) (Koltuk ve cep saati) (Süpürge) (Doğum ve ölüm) (Değirmen) (Domalan, yer mantarı) (Ramazan) (Ecel) (Saat) (Tüfek) (Soğan) (Kebab) (Davul) 84 Kâğıda sardım samanı Ağzımnan çıxtı dumanı 85 Qan qırmızı, süt bayaz Deve balasınnan beyyük Xan cjapısınnan geçmez 86 Qepqeredi 6 her yanı Günde dağlara 7 canı 87 Qeredi Hindi dögü İğnesi var dıxtor dögü Tespihi var mılla dögü 88 Qarın şişib Şehre düşüb Sanki türlü yemeg bişib Alem ona qoşa geli(r) Hepsi birden coşa geli Barmağı var yüz arşın Al yeşilli sarışın Ağzına adam girer Hem oturur hem durar 89 Qurmadan işler Durmadan işler 90 Qutu qutu içinde Bir de qutu içinde (Sigara) (Bilmecenin cevabı kendisidir) (Tencere veya kazan) (Akrep) (Minareli cami) (Kalp) (Soğan) 91 Lalam diyer ırmağlı Haq yoluna varmağlı Dört canlı beş cesetli On gözlü yüz barmağlı (Dört kişi tarafından taşınan ölü tabutu) 92 Mende var sende var Alemde yoxtu cihanda var Şam'da taptım üç tene 8 (Eski harflerle men, sen, alem, cihan ve Şam kelimelerinin noktaları) 93 Menim gülüm gül açar Gülümü müşkül açar Senede bir ayda ki 9 Haftada üç gül açar (Eski yazıda sene, ay ve hafta kelimelerinin noktaları) 94 Mini minice Burnu eğrice (Nohut) - öğleden öğleye - sofra - halk - Tanrı - ağlarsın - kapkaradır - dağlanır - tane - iki

5 95 Neneye değmez Babaya değer Dayzaya 1 değmez Emmiye değer Değere değmez Değmeze değer Vallaha değmez Billaha değer (Adı geçen kelimeler teleffuz edilirken, dudakların birbirine değib değmemesi) 96 Nenesi var babası yox (Hz İsâ) 97 Obalar Ağ seqqelli babalar Aşağıdan su içer Yuxarıdan balalar 98 O yanı daş, bu yanı daş İçinde var yüzelli baş 99 O yanı dıvar, bu yanı dıvar İçinder var delli 2 davar (Dil) 100 O yanı perçin, bu yanı perçin içinde var şah göğerçin (Göz) 101 O yanı taxta, bu yanı taxta İçinde var qanh qahpe (Hançer ile kını) 102 Öz malımdı Allah bili Menimnen gider menimnen geli Ne yapmışam, ne tapmişam Ne kimseden borç almışam (Gölge) 103 Özü dirri 3, eşşegi ölü (Çocuk ve beşik) 104 Parasını el aldı getti Dumanını yel aldı getti 105 Sanduqu qapattım Püskülleri yazıda 4 qaldı 106 Sarı sarı sarxar Düşerem diyer 5 qorxar 107 Sıra sıra petekler Birbirini kütekler (Sigara) (Kirpik) (Kayısı) (Dişler) 108 Şekere benzer dadı yoxtu Havada uçar qanatı yoxtu (Kar) (Meyva ağacı) Tap nedi 0 Ağacı xemir Ortası demir Tap nedi Dolu gider boş geli Ağzımıza xoş geli Tap nedi, tapış nedi Gül bahar öpüş nedi Toxumsuz biter Dünyaya yeter 113 Uzun uzun obalar Ağ seqqelli babalar Aşağıdan su içer Yuxandan balalar Uzun uzun uzanı(r) Gelin kimin bezeni(r) Uzun uzun uzanı Heftede bir bezeni Uzun uzun uzanı Senede bir bezeni Üstü ottu bicili Altı sudu içili Yaşadıxça qıssalı 7 boyu Bunu bilsev 8 al yüz köyü 119 Yaz gelende soyunu 9 Qış gelende soyunu Barını el alı 10 Yarpağını yel alı (Kebab ve şişi) (Kaşık) (Tarak) (Tuz) (Hurma ağacı) (Hurma ağacı) (Çamaşır ipi) (Yılan) (Koyun) (Kalem) (Ağaç) 120 Yeddi dellüklü" loxmax Bulu bilmeyen ehmeq 12 (Baş) 121 Yer altında yağlı qeyiş 13 (Yılan) 122 Yeşildi» seyyid dögü 15 Bayazdı hecci 16 dögü Saçı var devriş 17 dögü 123 Yumruğumca 18 yuvası Yüzellidi 19 balası (Taze soğan) (Nar) 1teyzeye 2 deli 3 diri 4 dışarıda 5 der 6 nedir 7 kısalır 8bilsen 9soyunur 10alır 11delikli 12ahmak 13kayış 14yeşildir 15değil 16hacı 17 derviş 18 yumruğu kadar 19 yüzellidir

6