TÜRKİYE DE HAYVANSAL ÜRETİM ve ÜRETİMDE EGEMENLİK. Prof. Dr. Numan AKMAN A. Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü

Transkript

1 TÜRKİYE DE HAYVANSAL ÜRETİM ve ÜRETİMDE EGEMENLİK Prof. Dr. Numan AKMAN A. Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü

2 Egemenlik : Egemen olma durumu Milletin ve onun tüzel kişiliği olan devletin yetkilerinin hepsi, hükümranlık, hâkimiyet Egemen: Yönetimini hiçbir kısıtlama veya denetime bağlı olmaksızın sürdüren, bağımlı olmayan, hükümran, hâkim, Sözünü geçiren, üstünlük kazanan. Güncel Türkçe Sözlük 2

3 TARIMSAL ÜRETİMDE EGEMENLİK Üretimi hiçbir kısıtlama veya denetime tabii olmaksızın sürdürebilmek, Üretim süreçlerinde bağımlı olmama hali Üretimde bağımsız olma durumu YETERSİZ TARIMSAL ÜRETİM BAĞIMLILIK MI? ÜRETİM UNSURLARININ BİR BÖLÜMÜNÜ BAŞKA ÜLKELERDEN SAĞLAMAK BAĞIMLILIK MI? KAÇAKÇILIĞI ENGELLEYEMEMEK EGEMENLİK Mİ? 3

4 gıda güvensizliği bakımından dünyada durum 2011 raporunda yer alan değerlendirmelere göre_1 Afrika kıtasındaki ülkelerden özellikle ithalata bağımlı olanlar, gıda krizi ve ekonomik krizlerden çok olumsuz etkilenmektedirler. Gıdada yüksek ve dalgalı fiyat gelecek yıllarda da devam edecektir. Fiyat dalgalanmaları küçük çiftçiler ve fakir tüketicileri hızla daha da yoksullaştırmaktadır. Rapor, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) öncülüğünde Dünya Gıda Programı (WFP) ve Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD ) ın katılımıyla hazırlanmıştır. ( The State of Food Insecurity in The World-2011) 4

5 gıda güvensizliği bakımından dünyada durum 2011 raporunda yer alan değerlendirmelere göre_2 Kısa süreli bile olsa, özellikle çocukluk dönemindeki yetersiz beslenme, hayatın ileri dönemlerini de olumsuz etkilemektedir. Çocukluk döneminde yetersiz beslenenlerin ekonomik gelişim süreci de yavaşlamaktadır. Rapor, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) öncülüğünde Dünya Gıda Programı (WFP) ve Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD ) ın katılımıyla hazırlanmıştır ( Gıda The State Mühendisliği of Food Kongresi Insecurity24-26 in The Kasım World-2011) 5

6 gıda güvensizliği bakımından dünyada durum 2011 raporunda yer alan değerlendirmelere göre_2 Yüksek gıda fiyatı, kısa sürede gıda güvensizliğini daha kötü hale getirmektedir. Gıda fiyatlarının yükselmesi, bu alana yeni yatırımlar yapılmasına imkân sağlayabilir. YENİ YATIRIMLAR FİYATLARI DÜŞÜRÜR MÜ? YENİ YATIRIMLAR KİMLER TARAFINDAN HANGİ ÜLKELERE YAPILACAKTIR? BAŞKA ÜLKELERİN GIDA ÜRETİMİNE YÖNELİK YATIRIMLARI, ÖRNEĞİN TÜRKİYE DE UCUZLUK YARATIR MI? Rapor, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) öncülüğünde Dünya Gıda Programı (WFP) ve Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD ) ın katılımıyla hazırlanmıştır ( Gıda The State Mühendisliği of Food Kongresi Insecurity24-26 in The Kasım World-2011) 6

7 Gıda fiyatları İndeksi, = Gıda Süt Yağ Et Hububat Şeker 330, ,5 197,4 224, ,8 221, Y ı l l a r 7

8 çlık her yerde mi? 8

9 YETERLİ BESLENMEYİ HAK EDENLER? Dünyadaki her insan? Bir ülke ya da bölgedeki bütün insanlar? Ayrıcalıklı gruplar? Karşılığını ödeyebilenler?? HER İNSAN AÇLIĞI HAK EDENLER Bir ülke ya da bölgedeki bütün insanlar? Karşılığını ödeyemeyenler Kötü yönetilenler? HİÇ KİMSE 9

10 Kişi başına enerji ve protein üretimi_2007 Enerji, kalori /kişi/gün Protein, g/kişi/gün Toplam Hayvansal Toplam Hayvansal kalori % g % Dünya ,2 77,1 29,8 38,7 Az gelişmiş ülkeler ,8 53,5 10,5 19,7 Afrika ,4 62,4 13,4 21,5 Asya ,1 72,3 23,4 32,3 Türkiye ,9 100,0 27,3 27,3 Amerika ,5 92,6 51,5 55,6 Avrupa ,7 102,2 57,7 56,5 AB ,6 105,6 62,1 58,8 Okyanusya ,1 104,5 68,0 65,0 ABD ,4 113,6 73,1 64,3 10

11 Kişi başına günlük protein ve enerji tüketimi bakımından 177 ülke içerisinde Türkiye nin yeri Toplam Sıra, büyükten küçüğe Dünya ortalaması 100 ise Protein Enerji Hayvansal Sıra, büyükten küçüğe Dünya ortalaması 100 ise

12 Matematik başarı puanı Hayvansal Protein üretimi _Matematik Puanı 550 MATEMATİK BAŞARI PUANI TÜRKİYE Kişi Başına hayvansal Kişi başına protein hayvansal üretimi, gram /gün protein üretimi, gram/gün R 2= ve den sağlanan verilerden hesaplanmıştır 12

13 Hayvansal Protein üretimi _Fen başarı Puanı 550 FEN BİLİMLERİ PUANI Matematik başarı puanı TÜRKİYE 350 R 2= Kişi başına hayvansal Kişi Başına hayvansal protein üretimi, gram /gün protein üretimi, gram/gün ve den sağlanan verilerden hesaplanmıştır 13

14 ÜRETİM ve TÜKETİM HAYVANSAL ÜRETİM= f(hayvan sayısı,hayvan başına verim) Kişi başına HAYVANSAL ÜRÜN ÜRETİMİ= HAYVANSAL ÜRETİM MİKTARI/Nüfus Kişi başına HAYVANSAL ÜRÜN TÜKETİMİ= HAYVANSAL ÜRETİM+İTHALAT-İHRACAT N Ü F U S 14

15 HAYVAN VARLIĞI VE HAYVANSAL ÜRETİM 15

16 Türkiye Hayvan Varlığı (1000 baş) YIL Sığır Koyun Ankara Keçisi Kıl Keçisi Manda / , / Gıda 68.3 Mühendisliği Kongresi 21, Kasım

17 ,0 80,0 Türkiye Hayvan varlığının değişimi, 1991= 100 olduğunda 95,0 60,0 40,0 20,0 0,0 SIĞIR KOYUN KIL KEÇİ ANKARA KEÇİSİ MANDA

18 Dünya hayvan varlığının değişimi, 1991= 100 olduğunda 160,0 150,0 140,0 MANDA SIĞIR KEÇİ KOYUN 130,0 147,4 125,1 120,0 110,0 100,0 90,0 106,3 91,0 80,0 18

19 Üretim, (1000 ton) ve nüfus (1000 kişi) Yıllar Kırmızı Kanatlı Toplam Toplam Yumurta et eti et süt Nüfus

20 Türkiye nin hayvansal ürünler üretiminin değişimi (1991 yılı =100) Kırmızı et Kanatlı eti Toplam et Toplam süt Yumurta

21 Türkiyede hayvansal protein kaynakları ve toplamda payı, N Akman tarafından tahmin edilmiştir (2009) Süt 12,6 g 45,2% Yumurta 3,20 g 11,5% Et 8,58 g 30,8% Deniz ürünleri 3,5 g 12,5% Sütün payı: ABD %30, AB : %34 Etin Payı: ABD %56, AB: %48 21

22 Çeşitli türlerden sağlanan kişi başına süt üretimi, kg Yıllar Koyun Keçi Sığır Manda Toplam ,1 6,0 153,7 2,9 182, ,9 5,0 155,2 2,4 179, ,4 4,0 144,8 1,4 163, ,1 3,4 135,9 1,0 152, ,5 4,2 142,3 0,7 158, ,5 3,7 156,6 0,5 172, ,2 2,7 160,8 0,5 174, ,2 3,7 171,0 0,5 186,4 2009* ,7 44,7 104,6 15,6 95,3 2010* ,7 61,7 111,3 17,2 102,0 22

23 153,7 155,2 144,8 135,9 142,3 156,6 160,8 171,0 Kişi başına süt üretimi, kg/yıl ,7 179,5 163,6 152,4 158,7 172,2 174,1 186,4 20,1 16,9 13,4 12,1 11,5 11,5 10,2 11, Koyun Keçi Sığır Manda Toplam 23

24 Çeşitli türlerden sağlanan kişi başına kırmızı et üretimi, kg Yıllar Koyun Keçi Sığır Manda Toplam ,0 1,1 8,6 0,2 14, ,3 0,9 8,0 0,2 13, ,8 0,8 8,1 0,1 12, ,5 0,7 7,9 0,1 12, ,9 0,7 7,5 0,1 11, ,7 0,6 8,5 0,1 11, ,4 0,5 9,0 0,1 12, ,86 0,3 8,5 0,05 10,7 2009* ,2 43,7 105,4 26,1 80,5 2010* ,2 29,1 98,5 25,0 71,7 24

25 Kişi başına et üretimine çeşitli türlerin katkısı, kg/yıl ,9 13,4 12,8 12,2 11,9 12,0 11,1 8,8 8,2 8,2 8,0 7,5 8,6 9,1 1,1 0,9 0,8 0,7 0,7 0,6 10,7 8,5 5,0 0,5 4,3 3,8 3,5 0,32 2,9 2,7 2,4 1, Koyun Keçi Sığır +manda Toplam 25

26 14,9 13,4 12,8 12,2 11,1 11,9 12,0 10,7 7,3 8,2 7,7 10,3 13,5 13,5 18,4 19,8 32 Kişi başına kırmızı et ve kanatlı eti üretimi, kg/yıl 30,4 30, ,2 21,6 20,4 22,5 24,7 25, Kırmızı et Kanatlı eti Toplam et 26

27 Kişi Başına Et, Süt ve Yumurta üretimi Yıllar Kırmızı et Kanatlı Toplam Toplam Yumurta, eti et süt adet Nüfus ,9 7,3 22,2 182,7 136, ,4 8,2 21,6 179,5 167, ,8 7,7 20,4 163,6 196, ,2 10,3 22,5 152,4 210, ,1 13,5 24,7 158,7 189, ,9 13,5 25,4 172,2 169, ,0 18,4 30,4 174,1 192, ,7 19,8 30,5 186,4 162, * ,5 251,5 136,7 95,3 140,3 128,5 2010* ,8 271,2 137,4 102,0 118,6 130,2 27

28 Türkiye de bal ve gıda olarak tüketilmeyen bazı hayvansal ürünler üretimi, ton Bal Yaş İpek Kozası Yapağı Kıl Tiftik * ,0 10,1 66,6 50,6 12,6 2010* ,4 9,3 70,8 65,9 14,5 28

29 SON 20 YILDA; TÜRKİYE DE KOYUN KEÇİ VE MANDA SAYISI HIZLA AZALMIŞTIR. SIĞIR SAYISINDA ÖNEMLİ BİR ARTIŞ SAĞLANAMAMIŞTIR KİŞİ BAŞINA; ÖZET SÜT ÜRETİMİ DEĞİŞMEMİŞ YUMURTA VE TAVUK ETİ ÜRETİMİ ARTMIŞ KIRMIZI ET ÜRETİMİ DÜŞMÜŞTÜR. 29

30 YETKİLİLER KIRMIZI ET FİYATLARININ ARTMASINI ÜRETİM YETERSİZLİĞİNE DEĞİL SPEKÜLASYONA BAĞLAMIŞ, KESİNLİKLE İTHALAT YAPILMAYACAK TAAHHÜTLERİNDEN KISA BİR SÜRE SONRA İTHALATA BAŞLANMIŞTIR. SON 14 AYLIK DÖNEMDE; TON SIĞIR ETİ İLE KASAPLIK OLARAK DEĞERLENDİRİLMEK ÜZERE; KOYUN VE KUZU,(788 BİNİ TOPLAM KOYUN SAYISI 1.4 MİLYON OLAN BULGARİSTANDAN- NASIL OLUYORSA?) KASAPLIK VE BESİLİK SIĞIR İTHAL ETMİŞTİR. 30

31 TÜRKİYE TARİHİNDE İLK DEFA RESMİ OLARAK 2010 VE 2011 YILLARINDA KURBANLIK HAYVAN İTHAL ETMİŞTİR KOYUN, KEÇİ VE SIĞIR İLE ET İTHALATINA ÖDENEN DÖVİZ 1.63 MİLYAR DOLAR OLMUŞTUR. 31

32 KISACA; TÜRKİYE YETERSİZLİKTEN MUHTAÇLIĞA MI TAŞINIYOR? 32

33 Türkiye de durum- GENEL OLABİLDİĞİNCE İTHALAT Üretici örgütlenmesini etkisizleştirme Büyük işletmeyi her şeyin çözümü görme Sermaye ağırlıklı tarımsal üretim Devlet arazilerinin dağıtımı Toprak mülkiyetini değiştirme YENİ TİP FEODALİTE? 33

34 HAYVANSALÜRÜNLER* DIŞİ TİCARETİ YIL TOPLAM İhracatın ithalatı karşılama oranı, İhracat, DOLAR İthalat, DOLAR % , , , , , , , , , , , ,3 *Canlı hayvanlar+ Etler ve yenilen sakatat+ Süt ve süt mamulleri,kuş ve kümes hayvanlarının yumurtaları,bal vb.+ Ham postlar,deriler (kürkler hariç) ve köseleler +ipek+ Yün,kıl,at kılı, bunların iplik ve dokumaları 34

35 Yenilebilir hayvansal ürünler dış ticareti, dolar Yıllar Canlı hayvanlar+etler ve yenilen sakatat+ Süt ve süt mamulleri,kuş ve kümes hay.yumurtaları,bal vb. İhracat İthalat İhracatın ithalatı karşılama oranı, % , , , , , , , , , , , ,6 35

36 YIL Tavuk ürünleri* dış ticareti, Dolar TAVUK Yenilebilir hayvansal ürünler dış ticaretinde tavuğun payı, % İhracat İthalat İhracat İthalat ,7 6, ,9 13, ,0 24, ,8 17, ,2 17, ,0 16, ,4 8, ,8 8, ,5 6, ,6 6, ,3 1, ,0 0,9 Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı+ Kuş, kümes hayvanlarının kabuklukabuksuz yumurtaları ve yumurta sarıları 36

37 Ham postlar,deriler (kürkler hariç) ve köseleler+ipek+yün,kıl,at kılı:bunların iplik ve dokumaları dış ticareti, dolar ihracat ithalat İhracatın ithalatı karşılama oranı, % , , , , , , , , , , , ,3 37

38 Yıllar Damızlık* Karş. Oranı % Damızlık Yumurta İhracat İthalat İhracat İthalat Yum hariç Damızlığı Karşılama Oranı, % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,36 *At, Eşek, katır ve bardo; Sığır; Tavuk civcivi; kümes hayvanlarının yumurtaları 38

39 Karma yem üretimi, yem ve yem hammaddeleri ithalatı karma yem üretimi, ton İTHAL EDİLEN yem ve yem hammaddeleri, ton İthal edilen*100/ karma yem, İTHAL EDİLEN yem ve yem hammaddeleri, dolar , , , , , , , , , , ,

40 Sperma, ithalat ve ihracat Yıl İhracat İthalat Mikta Dolar Miktar Dolar r

41 DURUM NEDİR? DAMIZLIKTA İŞLEME SANAYİİNDE ÖNEMLİ TARIMSAL GİRDİLERİN ÜRETİMİNDE PERAKENDE AYAĞINDA YAKINDA ÜRETİMDE??? ÖNCE TEKELLEŞME ARDINDAN KÜRESELLEŞME 41

42 Durumun iyileştirilmesine Neler Çare Değil? SOSYAL MEHDİCİLİK ÇARE DEĞİL! YENİ İSİM ESKİ ANLAYIŞ VE ESKİ YÖNETİM Adını değiştir her şey düzelir. Doğru mu? Bakanlığı bir mesleğe göre dizayn etmek tutarlı ve doğru bir iş midir? İthalat edilecek ürünü kimin seçeceğine ilişkin yasal düzenlemeye ön ayak olanlar, Türkiye yi ithalata mahkum edenler, İthal edilecek ürün seçimine gitmek için sıraya girenler aynı teşkilatın elemanları, HATTA AYNI KİŞİLER mi? 42

43 HAYVAN ISLAHI KANUNUNU KALDIRIP, TARIM BAKANLIĞININ ADINA HAYVANCILIK EKLEYENLERİN TÜRKİYE Yİ KURBANLIK İTHALATINA MAHKUM EDENLERLE AYNI OLMASI ŞAŞIRTICI MIDIR? 43

44 Politika oluşturmaya katkı sağlayacaklar; Gıda üretiminin stratejik olduğunu, Hayvansal üretimin, başta genel ekonomik durum ve tarımın diğer kollarındaki değişmeler olmak üzere, çok fazla unsurdan etkilendiğini, Kısa vadeli politikaların sonuç vermediğini ve vermeyeceğini, Tarımla ilgili kamu otoritesinin yapısı ve isminde şimdiye kadar gerçekleştirilen pek çok değişikliğin başarısızlıkları örtmek ve yeni beklentiler yaratmaktan öte bir işe yaramadığını, 44

45 Politika oluşturmaya katkı sağlayacaklar; Tarım alanındaki istatistiklerin güvenilir olmadığını, verilen değerlerin genellikle iyimser tahminler olarak ele alınması gerektiğini, Türkiye'nin nüfusunu yeterli düzeyde besleyecek, hatta daha fazlasını üretecek potansiyele sahip olduğunu kabul ederek işe başlamalıdırlar. 45

46 Öneriler_1 Mevcut canlı hayvan ve et ithalatı politikasından vazgeçilmeli, ithalat durdurulmalıdır. Tarım istatistiklerinin doğru ve güvenilir olması sağlanmalıdır. Sığır, koyun ve keçi sayısını artırılmalıdır. 46

47 TÜRKİYE TARIMINI ŞİRKETLERE DAYANDIRACAK POLİTİKALARDAN KAÇINILMALIDIR. ŞİRKET TARIMI ÜRETİMDE TEKELLEŞMENİN ÖNEMLİ BİR AYAĞIDIR Günümüzde süt işleyen, süt ve yem üreten sanayicinin Yem almayandan süt satın alınmaz dayatması olumsuz değişimin habercisi olarak görülmelidir. 47

48 Üretim, işleme ve pazarlama ayaklarında tekelleşmeyi önleyen, süt ve et sanayinin ülke geneline yayılmasını teşvik eden yasal düzenlemeler yapılmalıdır KOOPERATİFLEŞME TEŞVİK EDİLMELİ, KOOPERATİFLERİN ET VE SÜT İŞLEME SANAYİSİNDE YER ALMALARI SAĞLANMALIDIR. YOKSA? 48

49 Büyük işletmelerin sayısının artması ve sermaye ağırlıklı yatırımların çoğalması; Çiftçinin üretimi bırakmasına, Yabancı sermayenin ağırlık kazanmasına, Kırsalda yaşayan nüfusun ve istihdamın düşmesine, Tekelleşmeye ve Toprakların hızla el değiştirmesine yol açar. Ürün fiyatları istenilen seviyelere düşmez ve üretim arzulanan hızda artırılamayabilir. 49

50 REKABET Mİ, OLİGOPOL YAPI MI? tarihli toplantısında Rekabet Kurulunca 11-57/ sayı ile aşağıdaki nihai karar alınmıştır: Rekabet Kurulu, iki büyük et üreticisi Pınar ve Namet'e rekabet cezası kesti. Danıştay yolu açık olan karara göre, Pınar bin lira, Namet ise bin lira ödeyecek. 50

51 İşletme sayısı zamanla azalacaktır. Fakat bunu hızlandıracak uygulamalardan kaçınılmalıdır. Her bölgede inek başına yüksek süt verimi hedeflenmemelidir. Başta Doğu Anadolu Bölgesi nde olmak üzere sığır sayısını artıracak tedbirler belirlenmeli ve hemen uygulamaya sokulmalıdır. 51

52 Üretim sistemlerini saptayıp buna uygun genotipler geliştirmek kamu ve ilgili sivil toplum kuruluşlarının öncelikli görevi sayılmalıdır. Etçi sığır ırklarının yaratabileceği sorunlar şimdiden dikkate alınmalı ve üretici uyarılmalıdır. Süt fiyatını istikrara kavuşturacak ve üreticinin yaşam seviyesini yükseltecek politikalar geliştirilmelidir. Yem bitkileri üretimi etkin biçimde teşvik edilmeli meralardan azami ölçüde 52

53 Hayvan hastalıklarıyla mücadele gerçek anlamda sürdürülmeli ve Türkiye Hayvan hastalıkları cenneti olmaktan kurtarılmalıdır. Örgütlenmeye özel önem verilmeli, neyi nasıl yapacağı belli olmayan, kamu yöneticilerinin sivil toplum oyuncakları örgütler oluşturmayı üreticilerin örgütlenmesi sanma yanılgısından vazgeçilmelidir. 53

54 Üreticinin ürününün değerini almasını sağlayacak pazarlama koşulları, gelişmiş tüm ülkelerde de olduğu gibi, serbest piyasa koşullarına rağmen sağlanmalıdır. 54

55 İTHALAT VE TEMELSİZ DESTEKLERDEN, ÖZELLİKLE FAİZSİZ KREDİ VE VARLIKLIYI ÖZENDİREN UYGULAMALARDAN, VAZGEÇİLMELİ İTHALAT DEĞİL İHRACAT HEDEFLENMELİDİR. 55

56 Amaç belirlemek; Kim/kimler tarafından? Hedef kitle? BÖLGE, SINIF, ÜLKE, DÜNYA??? Örnek Amaç: üretim ünitelerini büyütmek Gerekçe : maliyetleri düşürmek Sonuç: küçük ve orta ölçekli işletmelerin işi bırakması, kırsalda fakirlik ve işsizliğin artması, Şehirli nüfusun kısa bir süre belki daha ucuz beslenmesi, sanayicinin kar marjının yükselmesi, 56

57 GELECEĞİ DAHA İYİ KILMAK MÜMKÜN MÜ? TARIMSAL BİLGİSİ YETERSİZ YARATICILIĞI SINIRLI TAKLİTİ TEK ÇÖZÜM GÖREN ENTELLETÜEL BİRİKİME SAYGISIZ TARIMDA SERBEST PİYASA KOŞULLARININ GEÇERLİLİĞİNE İNANAN BİR SİSTEM İÇERİSİNDE DÜŞÜNEMEYEN SİSTEM ALGISI OLMAYAN BAĞIMSIZLIĞI ÖNEMSEMEYEN ANLAYIŞLARLA MÜMKÜN DEĞİL! 57

58 GELECEĞİ DAHA İYİ KILMAK MÜMKÜN MÜ? GERÇEKÇİ, İNSANI ÖNCELEYEN, KAYNAKLARI YOK ETMEYİ DEĞİL GELİŞTİRMEYİ HEDEFLEYEN, BESİNİN İNSAN HAKKI OLDUĞUNA İNANAN, 58

59 GELECEĞİ DAHA İYİ KILMAK MÜMKÜN MÜ? ŞİRKET TARIMINI VE BÜYÜK İŞLETMEYİ KUTSAMAYAN, KATILIMCILIĞI MÜDAHALE SAYMAYAN, HESAP VERMEYİ YÜK DEĞİL GÖREV SAYAN YETERLİ ÜRETİM ADİL DAĞITIMI HEDEFLEYEN 59

60 GELECEĞİ DAHA İYİ KILMAK MÜMKÜN MÜ? ÜRETİCİNİN ÜRÜNÜNÜN DEĞERİNİ ALMASINI SAĞLAYACAK PAZARLAMA OLANAKLARINI, SERBEST PİYASA KOŞULLARINA RAĞMEN SAĞLAMAYI HEDEFLEYEN VE BUNUN HATA OLMADIĞINI BİLEN, ANLAYIŞLARLA MÜMKÜN 60