YAKIN ÇEVREMZDEK ORGANZMALAR

Transkript

1 YAKIN ÇEVREMZDEK ORGANZMALAR Sevcan GÖK, Berrak Karahan, Pnar Kerbetan Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eitim Fakültesi, Fen Bilgisi Öretmenlii ÖZET Yakn çevremizde bizi dorudan etkileyen ve ya)ammz dei)tiren birçok organizma bulunmaktadr. Bu organizmalar çou zaman gözle görülemeyecek kadar küçük olduu için, organizmayla kar)la)r kar)la)maz tedbir almamz engeller.yakn çevremizdeki organizmalarn bizi etkileyen en önemli faktörü hastalklar.bu hastalklar çou zaman bula)cdr ve birkaç ki)iden ba)layarak ktalar hatta dünyay etkileyen pandemik salgnlara neden olmaktadr.bula)c hastalklarn ba)nda virüsler gelmektedir.virüsler canl ile canszlar arasnda ne olduu tam olarak bilinemeyen yaratklardr.birçok çe)idi ve )ekli olmasna ramen ayn yap plann izlerler.virüsler ele geçirdii hücreyi kendi denetimi altna alarak onun kendi görevini yapmasn engeller ve hastalklara neden olur.dünyada birçok salgn hastalk virüsler yüzünden meydana gelmi)tir.ku) gribi,domuz gribi,aids gibi birçok hastalk insanlk tarihini büyük ölçüde etkilenmi)tir.günlük ya)ammza da birçok etkileri olan virüslerin, günümüzde neden olduu baz hastalklarn tedavileri kolaylkla yaplabilirken baz hastalklarn hala tedavisi yaplamamaktadr.buda virüslerin hayatmz ne kadar çok etkilediini göstermektedir.yakn çevremizde hastalklara neden olan etkenlerden birisi de ev tozu akarlardr.bu canllar yastklarda,yorganlarda,hallarda,kilimlerde bol miktarda bulunmakta ve alerjiye neden olmaktaktadr.ev tozu akarlar nemli ortamda hzla çoalmakta ve yüksek scaklkta ortadan kaybolmaktadr.ayrca deri döküntüleri ile de beslenmekte ve d)ksndan hastalk nedeni olan alerjenler meydana gelmektedir.evimizde bu akarlardan korunmann yolu tüylü materyallerden uzak durmak,yatak yorgan gibi uykuda temas ettiimiz e)yalar havalandrmak,temizliini düzgün bir )ekilde yapmaktadr. Yakn çevremizde bulunan dier organizmalar ise mantarlar, riketsiyalar ve protozoalardr. Mantarlar ökaryotik, klorofil içermeyen,

2 hiflerden olu)an, spor olu)turan ve heterotrof ya)ayan organizma grubudur. Kendi besinlerini kendileri yapamadklarndan dolay saprofit, parazit ve simbiyotik olarak ya)arlar. Mantarlardan bir çok )ekilde faydalanrz. Ekmek yapmnda, fermentasyon yaparak alkollü içkilerin eldesinde ve de penisilin gibi bir çok antibiyotiin üretilmesinde mantarlardan faydalanrz. Mantarlarn faydalanlan yönlerinin yannda zararlar da vardr. 1nsan, hayvan ve bitkiler üzerinde parazit ya)ayarak hastalk meydana getirirler. En sk ayak parmak aras, koltukalt, kask gibi yerlere, bunun dsnda srt, gögüs,ayak trnaklar gibi yerlere yerle)erek ka)nt, kzarklk olu)tururlar.eer müdahele edilmezse iltihap olu)turabilir ve ciddi rahatszlanmalar görülebilir. Korunmak için pamuklu giysiler giymeli, iyice kurulanmal, ba)kasnn taran, havlusunu ki)isel e)yalarn kullanmamalyz. Riketsiyalara baktmzda bunlar bit,pire ve kene gibi asalaklarn barsaklarnda ya)ayarak insan kann bu canllarn emmesiyle o bölgeyi enfekte ederek hastalk meydana getirirler.halk arasnda lekeli humma diye bilinen tifüs hastal bit araclyla insana ta)nr. Yeryüzündeki tüm hastalklarn çou sularla ili)kili olarak ortaya çkmaktadr. Ylda yakla)k 200 milyon insan su ile ili)kili hastalklara yakalanmakta ve ylda 2 milyon ki)i kirli sulara bal hastalklar nedeniyle ya)amn yitirmektedir. Suda ya)ayan canllardan hastalklar bula)maktadr ve bu canllardan en önemlisi PROTOZOA lardr. Protozoalar; kolera, tifo, tetanos ve verem gibi bula)c hastalklara yol açar. Bakteriler de çevremizde bulunan dier bir organizma türüdür. Mikroskobik oln bakteriler monera aleminde yer alrlar. Prokaryot özellik gösterirler fakat zarla çevrili organelleri ve de zarla çevrilmi) bir nukleusu yoktur. DNA lar sitoplazma svs içerisinde dalm) )ekilde bulunmaktadr. Ayrca sitoplazmalarnda bulunan tek organelleri zarsz olup protein sentezlemeye yarayan ribozomdur. Bunun d)nda organel bulundurmazlar. Bakteriler organik atklarn bol bulunduu, kirli sularn çok olduu, çöplerin fazlaca birikip koku)tuu yerlerde ya)aralar. Bakterileri snflandrrken birçok kstas kullanmaktayz. Bunlar; beslenme )ekillerine göre, oksijen ihtiyacna göre, Gram boyasyla boyanmasna göre ve )ekillerine göredir. Hayatmzda sürekli duymaktayz )u hastala sebep olan bakteri, bakteri vardr elleme, bakterilerden korunmak için ellerini ykamalsn gibi kullanmlar fakat bahsedildii gibi bütün bakteriler zararl mdr? Bu soruya cevabmz tabiî ki hayrdr. Yararl olan bakteriler de vardr. Hatta hayatm devam ettirebilmemiz için gerekli olan bakteriler de. Bakteriler uygun ortam ko)ullar salandnda çok hzl olarak üreyebilmektedirler. Bundan dolay da zararl olan yani patojen özelik gösteren bakteriler vücudumuza girdiinde onlara uygun ortam

3 Gök,Karahan,Kerbetan salam) oluyoruz ve uygun davranmadmzda çoalmalarna yardmc oluyoruz. Fakat dikkat etmemiz gerekenleri bilirsek patojen bakterilere kar) dayankl olup hastalklara davetiye çkarmam) oluruz. Anahtar Kelimeler: Virüs, ev tozu akarlar, mantar, riketsiya, protozoa VRÜSLER VRÜSLERN KE F Virüs kelime olarak zehir anlamna gelmektedir. Robert KOCH, Louis PASTAEUR ve dier bilim adamlar bula)c hastalklarn nedenini bakteri olarak bulmu)lardr. Bilim adamlar 19. yüzylda tütün bitkisindeki mozaik hastalnn nedenlerini ara)trrken, bu hastaln bula)c olduunu ortaya koymu)lardr. Ancak buna neden olan )eyin ne olduunu bulamam)lardr. Hasta bitkinin yapraklar, mozaik bir )ekilde lekelendii buru)tuu için, bu hastaln ismini tütün mozaik hastal olarak belirlemi)lerdir. Virüsler ilk zamanlarda bakterilerin salglam) olduu bir zehirli madde olarak dü)ünülüyordu. Ancak sonra virüs bir organizmaya bula)an, bakterilerin salglad bir zehirli madde olarak kabul edildi. Bilim adamlar virüsün bir organizmaya bula)arak hastalk yaptn gösterdi. Tütün bitkisinden çkarlan özüt, porselenden yaplm) bir filtreden geçirilerek virüsler yakaland. Süzülen özüt, hastaln bula)mad tütün bitkisinin yapraklarna sürüldüünde, bitkinin hastaland ortaya çkt. Hollandal mikrobiyolog M.W. BEIJERINCK bu hastaln bitkinin bütün organlarna zamanla yayldn gözlemledi. 20. yüzylda, tütündeki mozaik virüsünün yan sra bitkide, insanda ve hayvanlarda çe)itli hastalklar yapan canl svlarn olduu ke)fedilmi)tir. Salatalk, patateste mozaik hastal yapan virüsler saylabilir. 1nsanlarda ise sar humma, çocuk felci, grip, kzamk, kzamkçk, kabakulak ve su çiçei gibi hastalklara neden olan virüslerin olduu da görülmü)tür. VRÜSLERN YAPISI Bir virüs bir organizmada hastalk yapabilen en küçük canldr. D) görünü)leri, yaplar ve genel özellikleri bakmndan dier organizmalardan birçok farkllk gösterirler.bakteri, protozoa ya da mantarlar gibi gerçek bir bir hücre yaps göstermezler. Nanometre,gözle göremediimiz maddeleri ölçmek için kullanlr. 1nm =o,oooooooo1 m

4 Virüslerin bakterilerden ve mikroorganizmalardan daha küçüklerdir. yakla)k nm arasnda dei)irken, bakteriler ortalama 1000 nmdir. Ba)ka bir deyi)le 1 mikron büyüklüündedir. Virüslerin en büyüü bile, en küçük bakteriden daha küçük ya da hemen hemen ayn büyüklüktedir. Nükleik asidi koruyan protein yapsnda klflar kapsid denir. Viral genom ve kapsitten olu)an bölüme virion ad verilir. Kapsid, kapsomer ad verilen daha küçük bölümlerden yaplm)tr. Virüsü tanmlamada önem ta)rlar. Ayrca kapsidin nükleik asidi koruma, hücre d)nda ya)ama ve yeni hücrelere virusun girmesini salama özellikleri vardr. Kapsomerleri olu)turan yap üniteleri belirli bir simetri içerisindededirler.helikal simetri,kübik simetri ve kompleks yapda bulunabilirler. Nükleik asit, bütün canl hücrelerde ve virüslerde bulunan, nükleotid birimlerden olumu polimerlerdir. Virüsler tamamen hangi hücreye enjekte olmu)sa o hücrelerin sistemlerinden faydalanrlar.bu nedenle zorunlu hücre içi parazit olarak ya)amlarn sürdürürler.canl hücrelerin d)nda ya)amlarn sürdüremezler.metabolik aktivite gösteremezler.hücre içine girmeleriyle birlikte o hücrenin metabolik sistemlerinden yararlanmaya ba)larlar.hücre d)nda inaktif,hücre içinde ise aktif duruma geçerler.yalnzken metabolik aktivitelerini sürdürecek enzimleri bulunmamaktadr.bu nedenle ya)amlarn sürdürebilmeleri için mutlaka canl bir hücreye ihtiyaçlar vardr.bakterilerin ve dier mikroorganizmalarn ise metabolik faaliyetlerini sürdürebilecekleri enzimleri bulunur.bu nedenle bakteriler ve dier mikroorganizmalar hücre içinde de aktiftir. Organizmaya giri) yolu nasl olursa olsun, virüsler belirli bir doku ya da organa yerle)me eilimi gösterir.kuduz ve çocuk felci gibi virüsler sinir sistemine, sarlk virüsleri karaciere,sindirim sistemine yerle)irler.virüslern üretilmeleri için doku kültürlerinden,

5 Gök,Karahan,Kerbetan embriyonlu yumurtalardan ve deney hayvanlarndan yararlanlr.üretilmeleri özel ve zor teknikler gerektirir, güç ve masraf gerektirir.küçük yapda olduklar için normal mikroskopta görülmezler fakat elektron mikroskobunda görülebilirler. Virüslerde ya DNA ya RNA bulunabilir ancak genelde ikisi birden olmaz. Bunun bir istisnas insan sitomegalo virüsüdür, bir DNA çekirdek ve birkaç mrna parças bulunur. Virüslerde bulunan nükleik asit, tek veya çift iplikli olabilir.bu nedenle virüslerde çift iplikli DNA, tek iplikli DNA, çift iplikli RNA ve tek iplikli RNA.Hayvan virüslerinde hem RNA hem DNA olabilir.bitki virüslerin ise tek iplikli RNA'ya sahiptirler. Bakteriyofajlarda genelde çift iplikli DNA olur.. Tek iplikli RNA virüslerindeki zincirler ya pozitif anlaml (art iplikli de denir), ya da negatif anlaml (eksi iplikli denir) olarak adlandrlabilirler.(badur,2006) Bakteriyofaj, bakterileri enjekte eden bir virüstür. Terim genelde ksaltlm hali olan faj olarak kullanlr. VRÜSLERN SEBEP OLDU'U HASTALIKLAR Adenovirüsler:Solunum sistemi hastalklar Herpes virüsler: Uçuk, gözde keratit, zona, rahim kanseri (muhtemelen), Burkit lenfoma (küçük kz çocuklarnda). Poxumus:Su. Pücarnovirüs:Çocuk felci,üst solunum yolu hastalklar, souk algnl. Mixovirüs:Grip. Paramyxovirüs:Kabakulak,kzamk,SSPEhastal. Rhabdovirüs:Kuduz. Togavirüs:Sarhumma,ensafalit. Rektrovirüs, meselâ HTLU-III: AIDS hastal. 1-KUDUZ Kuduz hastal bir hayvann srmas ya da hayvann salyasnn insan vücudundaki bir syrktan vücuduna girip, onun kanna kar)mas sonucu ortaya çkan bula)c bir hastalktr ve insann ölümüne neden olabilir. Tpta rabies veya hydrophobia denir Kuduz hastal tüm scak kanl hayvanlarda görülen bir hastalktr. Souk kanl hayvanlarn (ylan, timsah, kurbaa) vücutlarnda ise virüsü ta)malarna ramen bu hastala yakalanmazlar.5 ya da 8 gün içinde hasta bu hastalktan ölebilir.kuduz hastalnn bula)mas virüsün kuduz hayvann salyasnn ba)ka bir hayvan srmasyla o hayvana bula)masyla

6 olur.virüs tahri) olmam) salam deriden organizmaya giremez.hastalk belirtileri tüm hayvanlarda benzer olmasna ramen birkaç ufak farkllk vardr.hasta hayvann srmasn izleyen gün içinde hastalk 2-3 gün devam eden sakin kuduz dönemi ile ba)lar. Bu dönemde hareketlerde, ve huyda dei)iklikler görülür. Daha sonra 3-4 gün süren hayvann sese ve )a kar) duyarll gözlenir ve bu dönem saldrgan dönemle devam eder. 2-3 gün süren ve hayvann ölümü ile sonuçlanan paralitik devrede çenedeki felçten dolay az kapanmaz, devaml salya akar, su ve yiyecek alamayan hayvan zayflayarak ölür. Kuduz virüsü beyni etkiler.bu hastaln nedeni ise Rabies virüsüdür.bu virüs uygun )artlarda (0-4 C ta) yllarca kalabilir. Güne) ), ultraviyole, X-ray deterjanlar ise bu virüsü etkisiz hale getirebilir.1nsanlara, hastala yakalanan hayvanlardan onlarn tükürüüyle geçer.köpekler,kediler, tilkiler ve yarasalar bu hastala yakalanabilirler. Isrlan yerde kzarklk.azdan salya gelmesi,sakinken birden öfkelenmesi belirtileridir.a) ve serum ile tedavi edilebilir. 2-KIZAMIK Bu hastaln neden olduu virüsler Miksovirüs grubundadr. Hastalk virüsü 150 nanometre boyutundadr.genetik materyali tek iplikli RNA dr. Hastalk solunum ya da hap)rma sonras zerrecikler ile bula)maktadr. Belirtileri, ate), öksürük, yanma, )i)mi) gözler, boaz yanmas, yanak iç cidarnda beyaz ufak noktalar, ciltte kzarmalar, krmz lekelerdir.a) ve )uruplar ile tedavi edilebilir 3-ADS Hastaln nedeni HIV virüsüdür.bu virüsü retrovirüsler grubunda bulunmaktadr. Retrovirüsler de dier virüsler de olduu gibi paketlenmi) genetik yapya ve bir protein klfna sahiptir.bu virüs yakla)k 100 nanometre boyutundadr. Genetik materyali RNA dr Retrovirüs, Retroviridae virüs ailesine ait olan bütün virüslere denilmektedir. Aids virüsü kan yoluyla, cinsel ili)kiler veya anneden çocua bula)r.tedavi için bir ilaç yoktur fakat AZT (Zidovudine, Azidotimidin) ad verilen bu ilacn hastal yava)latc gözlemlenmi)tir. Ayrca kabakulak,suçiçei,uçuk,çocukfelci gibi hastalklarn da virüs kaynakl olduu bilinmektedir. 4-SARS (A<=r Akut Solunum Yolu Yetersizli<i Sendromu)

7 Gök,Karahan,Kerbetan Ani ba)layan ve hzl geli)en, öncelikle üst solunum yollarnda ve akcierlerde görülen bir enfeksiyon hastaldr. Sars öksürük ya da hap)rmayla bula)r.bu hastala neden olan virüs coronavirüs familyasndan gelmektedir.yakla)k 120 nanometre boyutundadr. Genetik materyali RNA dr. VRÜSLER VE GRPLER GRP NEDR? Gribe neden olan virüslerin solunum yollarndan bula)mas ile duyarl ki)ilerde ortaya çkan solunum yollar enfeksiyonuna grip denir.grip çok eski çalardan beri bilinen bir hastalktr. 1nsanlarda gribe neden olan 1nfluenza virüsleri; 1nfluenza A B C dir nfluenza A 1nsanda ve dier memeli türlerinde gribe neden olan virüstür. Influenza A virüsleri kanatl hayvanlar hariç, insanda domuzda ve atlarda gribe neden olmaktadr.influenza A virüslerinden H1,H2,H3 ve N1,N2 antijeni ta)yan virüsün alt tiplerinin insanda gribe ve salgnlara sebep olmaktadr.en ar gripten ve salgnlardan asl sorumlu olan virüs 1nfluenza virüsüdür.çok sayda alt tipleri bulunmaktadr.bugüne kadar 15 alt tipi bulunmu)tur. H1 Molekülü 1918 ylnda Ku) Gribi virüsünün insana geçmesine neden olmu) ve yalnzca akcierde tutunabilme özellii salam)tr.ama H5 alt tipi oldukça tehlikelidir, geçirdii mutasyonlar sonucu,ku) Gribi virüsünün akcier d)nda insann dier hücrelerine tutunmasna neden olmu)tur.(minbay,akay,aydn ve 1zgür,2004) Deiinim ya da mutasyon, canlnn genetik bilgisinde meydana gelen ve kuaktan kuaa aktarlan kaltsal deimelerdir.

8 KuB gribi: Ku) Gribinin ( Avian Influenza - AI ) baktmzda,hastalk ilk kez 1878 de 1talya da Perroncito ismindeki bilim adam tarafndan bulunmu)tur.yirmi yl sonra ku) gribi Almanya,Macaristan ve Avustralya da görülmü)tür. Daha sonra bu ülkelere Belçika, Fransa, Hollanda, Romanya,Rusya ve 1sviçre,Msr,Çin, Japonya,Endonezya v.s ile Güney Amerika eklenmi)tir.i.dünya sava)nda ortaya çkan ve milyon insann ölümüne neden olan 1spanyol Gribine dayanmaktadr.1918 ylnda ilk kez ortaya çkan H1N1 virüsü mutasyonlar sonucunda ku)lardan insanlara bula)arak I. Dünya sava)nda ölen insanlardan fazla sayda insann grip yüzünden can vermesine neden olmu)tur.ku) Gribi bu kadar insann ölümüne sebep olunca bilim adamlar tarafndan laboratuar çal)malarnda 1918 ylnda salgna neden olan virüsün genetik yapsn inceleyebilmek için benzerini üretilmi)lerdir.1957 ylnda yapsn dei)tiren ve H2N2 haline gelen virüs Asya da Asya Gribine neden olmu)tur Ylnda yine dei)ime urayarak virüs ortaya H3N2 olarak kar)mza çkm) ve Hong Kong gribine neden olmu)tur.(eraksoy,2006,s.24) Ülkemizde Balkesir Manyas ilçesi Kzksa Beldesinde 05 Ekim 2005 tarihinde çkan ilk ku) gribi enfeksiyonu kolay atlatlrken bir süre sonra ikinci vaka de Idr da ortaya çkt ve bu salgn izleyen ard arda salgnlar devam etti. H5N1 virüslü materyallerle temas sonucu tarihinde ayni aileden 3 ki)inin ölümü WHO - DSÖ ( Dünya Salk Örgütü) nün i)birliiyle olabilecek 21 ki)i tandan toplam 4 ü ölümle sonuçlanm)tr Dünyay büyük ölçüde etkileyen bu salgnn sebebi ise dei)en doal denge ve ekosistem ile canl yaplarnn, ya)ay)larnn farklla)masdr.ku) Gribi virüsünün RNA polimeraz enziminin, insan grip virüsünün RNA polimerazna dönü)mesi için gerekli aminoasit dei)iklii says 10dur ve bu dönü)ümü salayacak mutasyonlarn meydana gelmesi için uzun süre beklenmemektedir.bugüne kadar RNA polimeraz,bir DNA veya RNA molekülündeki bilgiyi RNA molekülü olarak kopyalayan bir enzimler ailesidir.

9 Gök,Karahan,Kerbetan insan ve kanatllardan elde edilen H5N1 virüslerinde bu aminoasit mutasyonlarndan 7 tanesine rastlanm)tr. Dolaysyla H5N1 virüsü,1nsan Virüsleriyle arasndaki fark kapatm)tr.bu nedenle H5N1 in a)mas gereken çok fazla bir engelin kalmam)tr ve salgnlara neden olmu)tur. Domuz gribi: 1nfluenza A (H1N1) tipi virüsten kaynaklanan,insanlarda gribe yani hastala neden hastalktr.bu hastala salgn yapan grip de denilmektedir.hastalk ilk kez Meksika da sonra ABD de (Nisan 2009) görülmü) ve daha sonra birçok ülkeye yaylm)tr.dünyann bütün bölgelerinde,bir çok ülkesinde görülmektedir. Her sene toplumun %5-15 inde gribe neden olur.her yl 500 milyon mevsimsel grip 5 milyon hastaneye yat) 250 bin 500 bin ölüm gerçekle)mi)tir.tüm dünyay etkileyen salgnlar yeni 1nfluenza A ya bal geli)mi)tir.virüs nokta mütasyona bal olarak yap dei)tirir.önceden virüse kar) olu)an antikorlar yeni geli)en virüse etkili olamaz.farkl türlerdeki 1nfluenza virüsleri tek bir türde bir araya gelip yepyeni bir 1nfluenza virüsünün ortaya çkar ve insanlara bula)arak salgna neden olur.(uadi yenen,2009,s:16) Antikor,çok hücreli hayvansal organizmalar n baklk sistemi tarafndan; kendi organizmalar na ait olmayan organik yaplara kar gelitirilen glikoproteinin yapsndaki moleküllerdir.

10 Virüslerin kendi kendilerini in)a yöntemiyle 3 boyutlu )ekilde olu)malar fizikçilerin oldukça ilgisini çekmektedir. Domuz gribi nas=l bulab=r? Hastal=<=n seyri nas=ld=r? 1-Hayvanlarn solunum ürünleri ile yakn bir )ekilde temas sonucu insanlara solunum yolundan geçmektedir. 2-Grip olan bir ki)inin azndaki zerreciklerle temastan veya 2 m. Uzaklkta solunum yollarndan geçmektedir. 3-Hasta olan ki)inin temas ettii yerlerde dokunma ile bula)maktadr. 4-Bir ki)iye influenza virüsü bula)tktan sonra hastalk belirtileri geli)inceye kadar geçen süre: 2-3 gündür.bu süre bir gün kadar ksa ya da yedi gün kadar uzun olabilir 5-Mevsimsel grip, ku) gribi ve domuz gribi belirtileri her üçünde de ayndr.hastalk ba)ladktan yedi (7) gün sonra çou zaman hastalk tamamen iyile)ir.(büke,2009) Domuz gribi belirtileri ve tedavisi Yüksek ate) Kuru öksürük ve boaz ars Yorgunluk Halsizlik Ü)üme ve titreme Kas ve eklem arlar 1)tah kayb bulant kusma Hastalk genel olarak hafif seyretmektedir.çou hastalar bir hafta dinlenerek ilaç kullanmadan bile iyile)e bilmektedir.durumu arla)an ki)iler çok sayda deildir.bu ki)ilerde altta yatan astm, kronik akcier hastal gibi hastalklar bulunmaktadr. Durumu arla)an hastalarda dier organ yetmezlikleri de e)lik etmektedir. Altta herhangi bir hastal olmayan ki)ilerde de birden bire hastalk arla)abilmektedir.bu duruma neden olan faktör/faktörler henüz bilinmemektedir.durumu kötüle)en hastalarda kötüle)me ve hastaln arla)mas hastaln 3. ile 5. günlerinde kendini göstermektedir.bol sv ve dengeli beslenmeyle evde yada hastanede hafif seyirli hastalarn tedavileri yaplmaktadr.(bodur,2009,s:24) Zatüre ile ilerleyen bu gripte bakteriyel etkenlere de dikkat edilmelidir.arla)m) bir hastaya erken antiviral tedavi hayat kurtarc niteliindedir. Antiviral, Virus enfeksiyonlarn a kar kullanlan farmakolojik ajanlardr. Domuz gribi tedavisinde kullan=lan antiviral ilaçlar

11 Gök,Karahan,Kerbetan (48 saatten sonra etki etmemektedir) 1. M2 iyon kanal inhibitörleri Amantadin Rimantadin 2. Nöraminidaz inhibitörleri Oseltamivir Zanamivir ( Dirençli kökenler bulunmaktadr.çok toksik etkiye sahiptir Domuz gribi tedavisinde antibiyotikler kullanlamaz.çünkü hastala neden olan etken virüstür.antibiyotik ise bakterilerden kaynaklann hastalklarda kullanlr. Kimler risk grubundad=r? Hamileler 1ki (2) ya) altndaki bebekler Kronik akcier hastal olanlar (astma dahil) 15 ya)a kadar olan çocuklar Diyabetliler Kronik kalp hastal, böbrek ve karacier hastal olanlar, ba)klk sistemi baskl hastal olanlar ya da bu tür ilaçlar kullananlar A)r kilolular nhibitör, kimyasal bir tepkimenin hzn azaltan veya önleyen bir maddedir. Domuz gribi tan=s= hangi yöntemlerle konulur? rrt-pzr: Referans laboratuarlarnda yaplr. Gribin alt tipleri bulunur.4 5 saatte yaplabilir. Viral kültür:çok pahal bir yöntemdir.a) üretilmesi amacyla kullanlr H=zl= test:duyarll dü)üktür.30 dakika içinde test sonucu alnr. Yak=n çevremizde bulunan bu patojenik organizmalardan biz nas=l korunuruz? Aksrma ve öksürme srasnda azmz ve burnumuzu kat mendil ile kapatmalyz. Tek kullanmlk kat mendil kullanmalyz. Ellerimizi sk sk ykayp temizlemeliyiz.

12 Kat mendil yoksa dirseimizin iç yüzü ile az ve burunnumuzu kapatmalyz. Grip olduunu )üphelendiimiz ki)ilerin yannda bulunmamaya özen gösterelim,zorunlu durumlarda tedbirlerini almalyz. Grip ki)i biz isek ; tbb maske ile dier insanlarn saln tehlikeye atmamalyz. Dengeli beslenelim,kronik rahatszlmz var ise bu hastalklarmzn tedavisine önem vermeliyiz. Toplu ta)ma araçlarnda ve halka açk yerlerde dokunduumuz yerlere dikkat edip,ellerimizi sürekli ykamalyz. Domuz gribi ab=lar= Dünyada 4 tane a) onayl olarak grip tedavisinde kullanlmaktadr.mevsimsel gripte kullanlan a)lardan farkldr.1lk a) Çin de üretilmi)tir.celvapan, Pandemrix, Focetria, Fluval P gibi a)lar domuz gribi için üretilmi)tir.dördünün de içinde Californiya/2009/(H1N1)v,adjuvan ad verilen maddelerden bulunmaktadr.yan etkileri milyon ki)ide 20 olmasna ramen adjuvan isimli a) içerii maddesi ciddi nörolojik yan etkileri içermektedir.bu a)lar ilk 48 saat içinde yaplmaldr ve tehdid grubu bu a)lar ile a)lanmaldr Grip virüslar, çok hzl bir )ekilde yapsn dei)tirirler.bundan dolay a)lanacak olan insanlarda en yüksek düzeyde ve en fazla korunma gerçekle)tirebilmesi için a)nn en güncel virüse kar) geli)tirilmi) olmas gerekir. Dünya Salk Örgütünün, domuz gribi d)nda bile mevsimsel grip a)larnn üretimi ve hazrlanmas için en uygun aday a) virüsünün seçilebilmesi amacyla dünyadaki mümkün olduu kadar çok virüse eri)me ihtiyacnn bundan kaynaklanmaktadr.(us,2009,s:48) A", hastalklara kar baklk salama amac ile insan veya hayvan vücuduna verilen, zayflatlm hastalk etkenidir. Ülkemizde domuz gribi Ülkemizde domuz gribinden 400 ki)inin üzerinde insan hayatn kaybetmi)tir.hala tedavi görmekte olduu bilinen ki)iler vardr.26 milyon civarnda a) alnm)tr fakat tart)malar sonucunda a) bilinci ülkemizde tam anlamyla salanamam)tr.salk bakanl a)larn 6. faz çal)malarn gerçekle)tirmi) ve a)lama i)lemlerini kontrol etmektedir.

13 Gök,Karahan,Kerbetan Ayrca grip yapan virüslerde nfluenza B nfluenza C olmak üzere 2 tip daha kar)mza çkmaktadr fakat bunlarn alt tipleri bulunmamaktadr.b ve C tek tiptir. Pandemik hastal"klar,bir kta, hatta tüm dünya yüzeyi gibi çok geni bir alanda yaylan ve etkisini gösteren salgn hastalklara denir 03 Aralk 2009 tarihi saat 16:30 itibari ile ülkemizde tespit edilen pandemik H1N1 virüsüna bal ölüm vaklarnn says maalesef 241 olmu)tur. Domuz gribine yakaland=<=m=z= dübünüyorsak ne yapmal=y=z? Eer kendimizi krgn hissediyorsak, yüksek ate)imiz varsa, öksürük ya da boaz armz var ise: - Evden d)ar çkmamaya özen göstermeliyiz; i)yeri, okul ya da kalabalk yerlere mümkün olduunca bulunmamaya çal)malyz evde kalmaya çaba göstermeliyiz. - Dinlenmeye ve bol sv almalyn. - Öksürme, aksrma esnasnda temiz mendille az ve burnumuzu kapatmalyz ve önceden kullandmz mendilleri bir daha kullanmamalyz. - Özellikle öksürme ya da aksrma sonras olmak üzere ellerimizi sabun ve bol su ile köpürterek yakla)k 30 saniye ve sk sk ykayn. - Hastalmz konusunda ailemizi ve arkada)larmz bilgilendirmeliyiz ve ev halkndan al)veri) gibi dier insanlarla temas gerektiren i)ler için yardm istemeliyiz.

14 EV AKARLARI Allerjenler ev içi ve ev d) olmak üzere 2 grupta incelenir.d) ortamda genellikle aaçlar,otlar,yabani otlarn polenleri,küfler bulunur.yabani küfler bulunur olarak mevsimsel alevlenme gösterir. Küfler d) ortamda çok miktarda bulunur.ancak nemli ortamlarda daha fazla kendilerini gösterirler.havalardaki dei)meler ba)ladkça yani scaklklar artmaya ba)ladnda bunlar etkilerini göstermeye ba)larlar ve en yüksek düzeyde d) ortamda bulunurlar.ev Alerji, vücudun, aslnda zararl olmayan baz maddelerden veya hava artlarndan etkilenmesidir.

15 Gök,Karahan,Kerbetan akarlar,küfler ve dier d) ortam alerjenleri bu dönem içersinde bir çok semptomlara neden olurlar dorudan yakn çevrimizde olmalarndan dolay bizi oldukça fazla etkilemektedirler. Ev tozu akarlar ev tozundaki allerjenlerin önemli kaynan olu)tururlar.bu canllarn uzunluu 0.3mm kadar olup mikroskobik canllardr.1nsan deri döküntüleri ve küflerle beslenirler. Yatak, yastk, battaniye ve tüylü oyuncaklarda akarlarn en fazla bulunduu yerlerdir.ev içersindeki akarlarn miktarlar corafi bölgeye ve iklime bal olarak dei)ir.çoalmalar için en uygun scaklk 25 derecedir.aktif olduklar nem düzeyi ise %70 ila %90 arasdr.bunlarn larvalar ise kurakla dayankldr Dermatophagoides farinae, Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides microceras, Euroglyphus maynei ve Blomia tropicalis ba)lca ev tozu akarlarna örnektir. Ev akarlar ile en fazla temas uyku halinde olur.çünkü en fazla kar)mza yataklarmzda,yorganlarmzda,yastklarmzda çkarlar.ayrca bebeklerin tüylü oyuncaklarnda ve kyafetlerinde de skça rastlanr. Evin havalandrma düzeyini artrmak nemi azaltarak ev tozu akar saysn da azaltr. Bunu yapmann en hzl yolu pencereyi açmaktr. Nem giderici ve iyonla)trclar oldukça pahal aletlerdir, yaplan testlerde kullanmnn anlaml bir farkllk yaptna rastlanmam)tr.

16 Yukardaki tabloyu incelediimizde nem oran arttkça ev tozu akarlarnn bölgelere göre nasl bir dei)im ve art) gösteridiini görmekteyiz. Akarlarn hastalk yapan en önemli nedeni alerjiye neden olan d)klardr. Bir akar bir gün içerisinde ortalama 20 defa d)klar ve 100 akar haftada 2 mikro gram alerjen meydana getirebilir.yakn çevremizdeki ev tozu akarlarnn 1 gramda 2 mikrogramdan daha fazla alerjeni bulunmas alerji geli)imine neden olmakta ve 10 mikrogramn üzerinde bulunmas durumunda da, astm atana neden olduu bilinmektedir. Ast"m, solunum yollarnn süregelen bir iltihap sonucu ar derecede duyarl olmasna ve baz etkenlerle zaman zaman daralmasna neden olan hastalktr. Ev tozu akarlar=na karb= önlemler Yatak-yastk klflarnn temizliine dikkat edilmelidir.özellikle evde astm gibi hastalar varsa daha dikkatli davranlmaldr 1ç ortam nemini dengede tutulmal.akarlar nemi sevdikleri için ev içi havasz nemli kalmas durumda yakn çevremizde bize en çok zarar veren alerjenler akarlar olabilir. Yatak odasndan tüylü oyuncaklarn yorgan battaniyeler kaldrlmas dikkat edilmeli.çünkü akarlarla en fazla temas içinde olduumuz zaman gecedir.ve uyurken bize fark etmeden çok fazla zarar verirler. Toz tutan e)yalarn temizliine dikkat edilmeli varsa sürekli toz toplayan e)yalar gerekiyorsa sürekli solunan ortamdan yakn çevremizden alnmaldr.

17 Gök,Karahan,Kerbetan Mite ad verilen ev tozu akarlar gözle görülemeyen, ancak mikroskopta incelebilen, mm çapndaki minik canllardr. 1nsanlarn dökülen deri hücreleri, saç, kl, kepekten ve dier organik maddelerden beslenirler. Ne kadar temiz olursa olsun her evde bulunan ev tozu akarlarnn en youn olarak üredikleri yerler insanlarn yataklar (ideal nem, scaklk ve besin nedeniyle), yastk, yorgan, hal dipleri ve kuma) kapl mobilyalardr. Bir gram ev tozu içerisinde adeti canl olmak üzere, neredeyse akar bulunmaktadr. Elektrik süpürgesiyle temizlik;delik aral 0.3 mikrometreden ufak olan filitreli bir süpürge ile yaplan temizlik akarlarla sava) için önemli bir araçtr. Yatak:Akarlar yastmzdan uzak tutmak için yüksek scaklkta ykamalyz ve yata da ara sra süpürmeliyiz.yatamzla aramza bir engel koymak da Yatak, yorgan ve yastk üzerine örtmek de oldukça uygundur. En kolay çözümlerden biri de, yatamz tamamen kaplayacak plastik çar)aflarla örtmektir.ama bu tarz örtüler gürültülü olduu ve bunalttklar için rahat deiller. EV TOZU AKARLARINA ÖRNEKLER

18 Ayrca polenler, hayvan, böcek, besin alerjenlerinin etkilerini de yakn çevremizde maruz kalmaktayz MANTARLAR GENEL ÖZELLKLER Mantarlar ökaryotik canllar grubunda yer alrlar.sporla üreme ve e)eyli ile e)eysiz üreme görülür. Yaplan ara)trmalar sonunda mantarlarn ne bitkiler alemine ne de hayvanlar alemine ait olmadii, kendine özgü Mantarlar Alemi nin içinde yer ald bulunmu)tur. Çünkü mantarlar ile bitkiler arasnda büyük farkllklar belirlenmi)tir.bu farkllklardan en önemlisi mantarlarn bünyesinde ye)il renkli olan klorofil maddesi bulundurmamasdr.klorofil, bitkiler alemine özgü bir organeldir ve özümleme yaparak bu yolla besin maddesi olu)turmaya yarar.mantarlarn hayvanlar alemine sokulamamasnn da en önemli nedeni hayvanlar gibi aktif hareket edemiyor olu)lardan kaynaklanr. Mantar sistematiinde tüm dünyada kabul görmü) bir sistem bulunmamaktadr. Önceleri ikili sistemde bitkiler alemi içinde incelenirken günümüzde ayr bir alem olarak ele alnmas ve incelenmesi bütün dünyada kabul görmü) bir olgudur. Bu alem de kendi içinde 11 bölüme ayrlm)tr (Alexopoulos ve Ark. 1996). Mantarlar heterotrof ya)ayan yani kendi besinini kendi yapamayan bir organizma grubu olmakla beraber parazit, çürükçül veya simbiyotik ya)ama biçimi gösterirler.çürükçül olanlar hücre dsnda besinlerini sindirdikten sonra genelde bitkilerden, hayvanlardan ve insanlardan faydalanarak ya)amlarn sürdürerek kar) tarafta enfeksiyon olu)tururlar Simbiyotik yaam; iki canlnn tek bir organizma gibi birbirleriyle yardmlaarak bir arada yaam göstermeleridir. YAPISI Mantar genelde yer altnda ya da kütük gibi bir yapnn içinde ya)ayan genellikle hif ad verilen ipliksi bir yap gösterir(miselyum).hifler ise septum ad verilen enine bölmelerle birbirinden ayrlarak hepsi bir arada miselleri olu)tururlar. Miselyum Miselyumman tarlarn dallanm iplikçikler biçimindeki beslenmeyi ve büyümeyi salayan genellikle beyaz olan bölümü

19 Gök,Karahan,Kerbetan genelde bir seneden fazla ya)arken meyvelerinin bir çou ömürlüdür. ksa Mantarlarda hücre çeperi yer alr ve hücre çeperleri mantarn türüne göre dei)ken yap gösterir.baz mantar türlerinde çeper kitin yapl iken bazsnda selülozdan olu)abilmektedir.bazlarnda ise hem selüloz yapl hem kitin yapl çeper ikisi bir arada bulunabilmektedir. Baz mantarlarda hareket etmeye yarayan kamç bulunabilmektedir.mantar hücrelerinde bulunan organellere baktmzda endoplazmik retikulum, bir ya da birdan çok nukleus, bazlarnda ise golgi aygt ve mitokondriler bulunur. Ayrca saylar ya)landkça artan kofullar içerirler. Glikojen ve lipid halinde besinlerini depo ederler. Endoplazm ik Retikulum; Hücre içi ve d tamay salar ve baz hücreleri depo eder. ÜREMELER Mantar organizmalar e)eyli ve e)eysiz biçimde ürerler ve mutlaka spor olu)tururlar. Bu sporlar bizim mantar dediimiz meyvelerin içinde olu)urlar.

20 E)eyli üremeleri iki haploid hücrenin birle)mesi ile olu)ur.toprak üstüne dökülen sporlar rüzgarn ve böceklerin etkisiyle çevreye dalarak toprakta senelerce ya)amlarn devam ettirebilirler. 1ki haploid nükleus birle)ir ve zigot olu)turur bu genellikle üç evreden meydana gelir.1lk evre olan plazmogamide iki protoplast birle)ir ve olu)an yeni hücre iki adet nükleus içerir. Karyogami ise iki haploid nükleusun birle)mesiyle ger)ekle)en ikinci evredir. Karyogamiyi izleyen mayoz safhasnda ise diploid kromozom says yarya inerek üçüncü evreyi olu)turur. Di)i ve erkek hücrelerin meydana getirdii morfolojik yönden tamamen benzer olan gametler izogamet adn alr.gametler genellikle morfolojik yönden farklla)m) gametangium ad verilen hücreler içinde olu)ur ve erkek gametangiyum anteridyum, di)i gametangiyum oogonyum adn alr. Eer bu erkek veya di)i gametangiyumlar ayn vejetatif yapdan kök alm)larsa yani tek bir spordan üretilmi)seler, organizma homotallik veya hermofrodit (monozoik) fungus olarak nitelendirilir. Heterotallik (dizoik) funguslarda ise fungus tallusu ya erkek ya di)idir yani, ya sadece erkek yada sadece di)i organ ta)maktadrlar. Mantarlarda e)eysiz üreme çou zaman tomurcuklanma, parçalanma veya sporlar ile gerçekle)ir. Spor olu)umu çok yaygn ve çe)itlidir. E)eysiz sporlar sporangium ad verilen bir kese içinde olu)ursa sporangiospor,eer bir hifin ucunda olu)mu)sa konidia ad verilir. Klamidosporlar bir hifin ucunda veya ortalarnda olu)an, kaln ve çift katl spor klf ile çevrili dayankl e)eysiz sporlardr. Arthrosporlar hifin bölünmesiyle olu)an sporlardr.blastosporlar ise maya hücrelerinde görülen tomurcuklanmaya benzeyen e)eysiz sporlardr.a)adaki )ekilde A-Konidiospor, B-Blastospor, C- Klamidospor olmak üzere resmedilmi)tir. Bu organizmalar nemli yerleri severler, bu sebeple yamur yadktan sonra topraktaki sporlar çimlenme göstererek mantarlar meydana getirirler.

21 Gök,Karahan,Kerbetan Tek hücreli olan mantarlarn çoalmas ise tomurcuklanma yoluyla gerçekle)mektedir.suda ya)ayanlar türlerinde e)eysiz üreme kamçs bulunan zoosporlar sayesinde olur. Mantarlarn ya)am döngülerinde somatik evre ve üreme evresi olarak iki evre bulunmaktadr.somatik evrede mantar besinsel faaliyetlerini yerine getirirken üreme evresinde sporlar üretimi gibi üreme yap ve görevleri yerine getirilir. Mantarlarn somatik yaplar ya ipliksi bir hif yapsndan ya bir hücreden ya da çok nukleuslu bir yapdan meydana gelir. Sonuç olarak mantarlarn ya)am döngüsünde her )ekilde spor olu)umu göze çarpar. Bu olu)um e)eyli ve e)eysiz üremeyi de kapsar. Hem e)eyli hem e)eysiz üremenin gerçekle)tii tüm ya)am döngüsü "holomorf" adn alrken e)eysiz üreme sporlar ile ilgili üreme )ekillerinin gözlendii evre "anamorf" evre adn almaktadr.. E)eyli üreme ile ilgili yaplarn gerçekle)tii evre ise "telemorf" evre diye bilinir.. Holomorf; fungal alemde hem eeyli hemde eeysiz üreme safhalarn içeren tüm yaam döngüsüdür. MANTARLARIN SINIFLANDIRILMASI Mantarlarn snflandrlmasnda e)eyli sporlarn bulunduu yaplar ve bunlarn morfolojik özellikleri dikkat çeker.örnein, zygosporlar zygomycetes üyeleri, askosporlar Askomycetes üyeleri ve basidiosporlar Basidiomycetes üyeleri tarafndan üretilir. Eskiden bitkiler aleminin içinde iki )ekilde(myxomycotina ve Eumycotina) olarak yer alan funguslar artk ayr bir alem olarak kabul edilmektedir. Alexopoulos ve Mims (1979)'e göre mantarlarn snflandrlmalar )öyledir. ALEM : MYCETEAE ( =FUNGI ) 1. BÖLÜM : Gymnomycota 2. BÖLÜM : Mastigomycota

22 3. BÖLÜM : Amastigomycota 1. Altbölüm : Zygomycotina 2. Altbölüm : Ascomycotina 1. S=n=f : Ascomycetes 3. Altbölüm : Basidiomycotina 1. S=n=f : Basidiomycetes 4. Altbölüm : Deuteromycotina 1. Form-s=n=f : Deuteromycetes Gymnomycota (C=v=k mantarlar): Vücut hücrelerinde hücre çeperleri bulunmayan küf mantarlarndan olu)urken spor hücrelerinde, gerçek mantarlarda olduu gibi sert bir hücre duvar bulunur.bu grup dier mantarlardan fagotrofik beslenmeleri ile ayrlrlar. Mastigomycota: Bu türler kamç ta)yan hücreler olu)tururlar. Kamçl hücreler, "sporangium" ad verilen keseler içinde üretilen üreme hücreleri olan "zoosporlar" ya da "planogametler"dir. Söz konusu hücrelerde bulunan kamçlarn says ve pozisyonu, snflandrmalarnda önem ta)r.hücre bölünmesi srasnda görev yapan sentrioller dier bir önemli özelliidir. Birkaç tür haricinde hepsinde hücre duvar bulunur.besinlerini absorbsiyonla alrlar.çounluu çok hücrelidir.cvk mantarlar hariç hayat devrelerinde kamçlar bulunanlarn hepsi bu gruba girer. Fagotrofik beslenme; küçük organik parçacklar alp sindirmesi ve artk maddeleri darya atmas eklinde gerçekleir. Amastigomycota: Dier ad yüksek funguslardr.hiçbir zaman hiçbir )ekilde kamçl hücre bulundurmazlar.besin olarak tükettiimiz )apkal mantarlar, küf mantarlarn ve mayalar da içeren bu bölüm 4 snfa ayrlarak incelenir. Bunlar; Zygomycotna, Ascomycotina,Basidiomycotina ve Deuteromycotina'dr.

23 Gök,Karahan,Kerbetan 1. Zygomycotina (Ekmek küfleri, sinek mantarlar=): Bu snf genellikle toprak içinde ya da ölü organizmalar üstünde ya)arlar.bu nedenle, topraktaki organik maddelerin ayr)trlmasnda büyük katk salarlar.aplanospor olarak adlandrlan üreme hücreleri, kamçszdr ve bu nedenle hareketsiz edemezler.bu hücreler, spor keselerinden ayrldktan sonra, çimlenir ve miselleri olu)tururlar. Üreme maksadyla iki organizma kar)lkl geldiinde, birbirlerine doru çkntlar uzatrlar. Eer bu iki organizmann kimyasal sinyalleri birbirine uygunsa, çekirdek kayna)arak üreme gerçekle)ir. Üremek için suya ihtiyaçlar yoktur,tamamen kara ya)amna uyum salam)lardr. Ekmek ve meyvelerde yaygnlk gösterir. Aplanaspor; kaln çeperli, kamçs olmayan ve hareket edemeyen, sporangiyumla rda meydana gelen sporlar. 2. Ascomycotina(Mayalar ve Yaprak Lekeleri):En önemli özellikleri e)eyli çoalma sonucu olu)an sporlarn (askosporlar) askokarp ad verilen bir kese içinde olu)turmalardr.bu sporlar, olumsuz çevre )artlarna dayankldrlar.mantarlar aleminin en kalabalk grubudur ve "keseli mantarlar" da denir.hücrelerinde kamç bulundurmazlar.hücre çeperleri genelde kitin ve glukagon yapldr.maya formunda olan baz türleri bulunur.özellikle bitki yapraklar üzerinde parazit olarak ve çürükçül olarak da toprakta bitki artklarnda, sucul formlar da sudaki artklarda veya bitkiler üzerinde bulunur. Mayalar ve yaprak kvrckl mantarlarn kapsarlar. Mayalar tek hücreli canllardr ve genellikle yuvarlak, oval veya silindir biçiminde hücrelerden olu)urlar. Mayalar genelde meyve ve çiçek gibi )eker bulunan yerlerde skça görülürler.47 C'nin üstünde ve 0 C'nin altnda inaktif olurlar. Aerobik ve anaerobik ortamda ya)amlarn sürdürebilirlerken hücresel yaplarn sentezinde tomurcuklanmada ve metabolik faaliyetlerin devamnda fazla enerjiye gereksinimleri olduundan aerobik ortam geli)meleri için daha uygundur. 3. Basidiomycotina(Küf Mantarlar= ve apkal= Mantarlar): Uapkal mantarlar, bitkiler üzerinde parazit olarak ya)ayan pas ve sürme mantarlar bu gruba dahildir.mantarlarn ikinci büyük bölümünü olu)tururlar.snfn ismi, hiflerin uçlarnda farklla)an bazidyum yaplarndan kaynaklanr. Hücreleri kamçszdr. Grubun en belirgin özellii, ya)am evrelerinde, hücrelerinin iki çekirdek ta)d bir devre görülmesidir. Bir dier özellii ise hücre Bazidyum; Yüksek mantarlarn topuz biçiminde olan ve spor üreten organdr.

24 duvarlarnn çift katl olmasdr. Gruptakilerin çou saprofittir. Bir ksm bitkilerle simbiyoz, bir ksm da parazit olarak ya)ar. Uapkal mantarlar, marketlerden satn aldmz, tükettiimiz mantar türlerini kapsayan bir gruptur. Bir ksm zehirlidir ve zehirleri özellikle sinir sistemi üzerinde kendini gösterir. 4.Deuteromycotina (EBeysiz Mantarlar): Bitkilere zararl olan mantar türlerinin büyük ksm, bu grupta yer alr. E)eyli üreme evreleri olmad için, "Eksik Mantarlar (Fungi Imperfectae)" olarak da adlandrlrlar. Snf üyelerinin sporlar, birbirinden çok farkl yapda görülebilir.çou, konidyum ad verilen yaplarla, bu gruba giren mayalarda tomurcuklanma yoluyla çoalrlar. Bu grupta doal olmayan yapay bir snflandrma yapld için, taksonomik birimlerin ba)na "form-" öneki getirilir. Kontrollü çevre )artlarnda kültür edildiklerinde e)eyli üreme yapmaya yönelen üyeleri rastlanmaktadr. E)eyli üreme ile olu)an sporlarn çou askospor, fakat birkaç türde basidiospor da görülür. E)eyli üreme safhas görülmeyen üyeler hücrelerin olu)um )ekli, rengi ve konidiumlarn yaps ve bunlarn konumlarna göre yapay olarak snflandrlrlar. Bu nedenle sistematik gruplarn önüne (yapay bir sistem kullanld için) form ön eki getirilir. Çou saprofit olmakla birlikte bazlar insan, hayvan ve bitkilerde patojendir. 1nsanlarda parazit olarak bulunan ve hastalk yapan mantarlar mikozlar, mikroskobik olanlardr. 1nsanda parazit olarak ya)ayan doksana yakn türde mantar saylm)tr. Bunlarn bir ksm saprofit olarak ya)amakta yani hastala neden olmamaktadrlar Günlük hayat=m=zda mantarlardan nas=l yararlan=r=z? Mikozlar; vücutta mikroskopi k mantarlarn olu)turdu u hastalklar. Gerçek mantarlardan olan mayalar, frnclk ve fermantasyon sektörünün yap ta)dr.mayalar bitki ve hayvanlarda parazit olarak zararl etkiler yapsa da, alkolün fermentasyonunda, ekmek yapmnda, yalarn, proteinlerin ve B kompleks vitaminlerin hazrlanmasnda ve çok ksa sürede üreyebilmelerinden dolay moleküler biyolojide önemli yere sahiptirler.

25 Gök,Karahan,Kerbetan En çok kar)la)tmz maya türü Saccharomyces cerevisiae (ekmek mayas) dir. Bu maya mantar içerdii çe)itli fermentler sayesinde )ekeri etil alkole çevirerek ni)astay fermentasyona uratir.hamuru mayalamay salar ve anaerobik ortamda çoalr ve bu )ekilde alkolik fermentasyona sebep olur. Penicillium diye bilinen mantarlar ise sitrik asidin üretilmesinde ve baz küflü peynir çe)itlerinin hazrlanmasnda (rokufor, gorgonzola, kamembert gibi),penisilin gibi birçok faydal antibiyotiin, thiamin, biyotin, riboflavin gibi baz vitaminlerin; ergotamin, kortizon gibi önemli ilaçlarn kullanlmasnda faydalanlr. Amilaz, pektolaz gibi enzimler; gibberellin gibi baz hormonlar da mantarlardan faydalanlarak üretilirler.ayrca genetik çal)malarda kullanlan Neurospora cinsi de bir mantardr. Gibberellin; bitkilerde büyümeyi düzenleyici hormon olarak kulanlr. Aspergillus oryza isimli mantar ise olu)turduu ferment dolaysyla pirinçten elde edilen Japon içkisi "sake" nin yapmnda kullanlr. Patojenler ve Bozucu Mantarlar: Patojenler gda ürünlerinde bulunduunda ve bu gdalar tüketildiinde insanlarda hastala ve hatta ölüme kadar neden olabilen mikroorganizmalardr. Aspergillus flavus, insan ve hayvanlarda tüberküloza benzeyen "Aspergillosis Hastalna" sebep olurlar. Baz Penicillium italicum diye bilinen mavi küf mantar türleri turuçgillerin meyvelerinde, aaçlarn üzerinde, depo edilen tahllarn çürümesine mobilyalarn,derilerin, kuma)larn bozulmasna yol açan bir türdür(öner,1988). Amanita muscaria gibi baz mantar türleri etkili toksin içermesi nedeniyle zehirlenmelere neden olurlar.

26 Sporotrichum schenkii adl mantar lenf sistemine yerleerek deri altnda siil meydana getirir. MANTAR ENFEKSYONLARI Doa da kadar mantar türünün yayl) gösterdii tahmin edilmektedir.yakla)k 50 adet mantar türü insanlarda hastalk riski olu)turmaktadr.bu mantarlarn çou d) etkilere kar) oldukça direnç gösterebilir ve her türlü kötü çevre )artlarna uyum gösterip hayatlarn devam ettirebilirler.kendilerine uygun bir yer bularak o bölgeyi enfekte ederler.özellikle ciltte derinin üst tabakasnda, trnakta, saçta çoalma gösterirler.vücud yüzeyinde dermatofitler olarak bilinirler ve küf benzeri mantarla enfeksiyona neden olurlar. Dermatofit ler; vücüd yüzeyinde hastalklara sebep olan mantarlara verilen addr. Her ya) grubunda mantar hastalklar görülebilir.tinea capitis ( saç mantar ), tinea cruris ( kask mantar ) ve tinea pedis ( ayak mantar ), tinea barba ( sakal ), tinea unguim ( trnak ) yaygn olarak görülen baz mantar hastalklardr. Mantarn olu)tuu o bölgede sklkla ka)nt görülürken bunun yannda kzarklk,cilt lezyonlar, halka )eklinde lezyonlar,açkl koyulu renkleri farkl alanlar görülür. Mantar olu)an bölgeden alnan parçalarn üstüne potasyum hidroksit eriyii sürüldükten sonra, mikroskopta incelenerek ya da alnan parçalar kültüre ekilerek veya wood )n kullanlarak hastalk te)his edilir.burada kullanlan.potasyum hidroksit dokular ve yabanc maddeleri eritmeye yarar ve böylece mantarlarn kolayca görülmesini salar.kültür yöntemine ise mantarn türünü saptamak amacyla ya da kesin tan konulamad durumlarda ba)vurulur Mantarlar=n olubturdu<u babl=ca enfeksiyonlar: 1-Tinea kapitis:saç mantar olarak bilinir.mantarn saçta enfeksiyonuyla meydana gelir.bu hastala sebep olan mantar türleri Trikofiton veya Mikrosporum türleridir. Bu tip mantarlar okul öncesi ve ilkokul çandaki çocuklarda sklkla görülebilen ve bula)c mantar türlerindendir.saçlarn canlln yitirmesine ve saçlarn

27 Gök,Karahan,Kerbetan kolay krlmasna neden olurlar.hastalk bütün kafa derisini kaplayabilir ya da bir bölgeyle snrl da kalabilir.kabark, iltihapl bir tabaka olu)turur ve zaman zaman saçlarn dökülmesine de neden olabilir. Bu hastal te)his etmek için kafa derisi Wood ) altnda incelenerek gerçekle)ir. Te)histe mantar kültürlerinden de yararlanlr. Hekimin tavsiyesine göre tedâvi uygulanr. 2-Tinea barba: Yeti)kin ya)taki erkeklerde görülen sakal bölgesinde yer alan ve daha çok krsal bölgelerde görülen bir mantar hastaldr.hastalkl bölge ka)ntya sebep olur.kllar çekildii zaman kolayca kopar. 3-Tinea cruris:.bu mantarlarn yaylmasnda yüksek s ve nem büyük rol oynar. Hastalk halka )eklinde, küçük kabarcklarla yaylma gösterir.yaz mevsimlerinde daha sklkla görülür. Bacak ve kask mantar olarak bilinen bu tür bölgede ka)ntl, keskin snrl ve yarm aya benzer )ekilde lezyonlarla kendini gösterir. 4-Tinea pedis: Ayaklarda özellikle ise ayak parmak aralarnda sklkla görülmektedir.özellikle toplu olarak ya)anan askeriye gibi yatl okul gibi yerlerde temizlie özen gösterilmezse ortaya çkar.celal Muhtar tarafndan belirtildiinden Celal Muhtar Hastal da denmektedir. En çok üçüncü ve dördüncü parmak aralklarnda görülür ve tabanda da kendini gösterebilir.deriyi tahri) eder ve çok ka)ntlldr.mikrop kapmamasna özen gösterilmezse iltihaplar olu)turabilir.scak ve nemli yerlerde ayakta olu)an maserasyon hastalnn olu)umunda da etkilidir. Tedâvî sürecinde öncelikle ayak temizliine oldukça özen gösterilmesi gerekmektedir. Naylon çorap giymekten kaçnlmal ve pamuklu çoraplar giyilmelidir.ayaklar sk sk havalandrlmaldr.tedâvide, griseofulvin haplar, kurutucu toz ve solüsyonlar ve antimikotik pomadlar hekim tavsiyesiyle kullanlmaktadr. 5-Tinea ungium: Trnaklarda olu)an bir mantar türüdür.uzun süre devam eden ayak mantar hastalklarnda trnaklara kadar yayl) gösterebilir.el trnaklarnda çok sk görülmez.trnaklar canlln

28 yitirir,tahrip olur ve trnak pla ayrlabilir.trnan rengi koyula)arak gittikçe sararr ve trnak kalnla)r.baz tedavi durumlarnda trnan çekilmesi gerekebilir. 6-T=nea versikolar: Bu mantar enfeksiyonu Malassezia furfur adl türünden meydana gelir. Malassezia furfur, çürükçül, maya benzeri bir tür olan pityrosporumlarn ( P.ovale ve P.orbiculare) patojen hale gelemsiyle olu)ur. Bu mantarn patojen olu)una scaklk, ph, nem ve karbondioksitin fazlal neden olur. Nohut büyüklüünde lekelerle ve beyazdan kahverengiye dei)en renklerle kendini gösterir. Enfeksiyon gövdenin üst kesimlerinden, kollara ve karn bölgesine kadar dalabilir.çocuklarda ve gençlerde yüzde ve saçta da görülebilir. Hafif )ekilde pullanmalar görülür.bu lekeler güne)te esmerle)mediinden görünü) açsndan yaz mevsiminde daha dikkat çeker.bu enfeksiyon pek ka)ntya neden olmaz. 1lgili bölgeden kaznarak alnan parçann mikroskopta gözlenmesi le hastala tan koyulur.te)his a)amasnda Wood )ndanda yararlanlabilir. Tedavi a)amasnda ise hekim tavsiyesiyle olmak kaydyla selenyum sülfür )ampuan 3-4 gün boyunca geceleri hastalkl bölgeye sürülerek ertesi sabah ykanr. Topikal antifungal bir pomadn günde iki kez, iki hafta kullanm yeterlidir. Etkisini önlemek için pamuklu giysiler tercih edilmeli, sk sk banyo yaplp iyi kurulanlmaldr. Patojenite; patojenlerin hastalk yapabilme yeteneidir. 7-Candidias: Candida grubu mantarlar deri ve mukozalarda bulunan saprofit mayalardr.ancak baz faktörler ile patojenite kazanarak hastalk etmeni haline gelirler. Candida lar içinde hastalk yapc olan en önemlisi Candida albicans tr.candidalar fizyolojik ve patolojik etkenlerle patojenite kazanr.fizyolojik olarak gebelik ve yenidoan dönemindeki faktörler, patolojik olarak ise diabet, ate)li hastalklar, kollajen doku hastalklar,, A1DS, kortikosteroid kullanm,antibiyotik, kemoterapötikler, radyoterapi gibi ba)kl basklayan nedenlerle ortaya çkar.az mukozasnda pamukcuk olarak adlandrlan, beyaz renkte görülürler. Lezyonlar dil özerinde ise kirli beyaz bir katman gösterirler.ayrca trnak etrafnda da görülerek trnak )ekil bozukluuna yol açabilirler. Candida enfeksiyonlarnda tomurcuklanan maya hücreleri görülür. Bunlar çok kolay ve çabuk üreme gösterirler. Bu sebeple candidiasislerde

29 Gök,Karahan,Kerbetan kültürel yolla incelenir.kültürde hzl üreyen kolonilerde tip tayini ve patojenite testlerinin yaplmas tedavi ve açsndan önemlidir. Tedavide ilk olarak hazrlayc etkenlerin bulunup, ortamdan kaldrlmas gerekir. Hastalkl bölgelerin kuru tutulabilmesi için pamuklu çama)rlar giyilmesi tavsiye edilir. Candidalar oral mukozada, parmaklarda, intertriginöz bölgelerde, barsaklarda ve vajinada saprofit olarak bulunabilir.candida enfeksiyonlarna yakalanmamak için gebelikte,diyabetik durumlarda,uzun süreli antibiyotik kullanmnda, kortikosteroid, immünosupressif ilaçlarn kullanmnda, a)r terleme gösterildiinde, sabun ve deterjanlarn kullanrken dikkat etmek gerekir immünosu pressif ilaçlar; baklk sistemini basklayc ilaçlardr. intertrigin öz bölgeler, derinin birbirine sürtünen yüzeylerinin bulunduu bölgedir. RKETSYALAR Riketsiyalar virüs ve bakteri arasnda bir geçi) formudur.hem virüslere benzeyen hemde bakterilere benzeyen yönleri vardr. Hücre d)nda kristal olmalar, çok küçük boyutlar, zorunlu parazit ya)amlar yüzünden virüslere benzerlik gösterirler.bunun yannda tüm bakteri organellerini, DNA ve RNA içermeleri, enzim bulundurmalar ve amitoz bölünme yetenekleriyle de bakteriye benzetilmektedir. Bit, pire ve kene gibi asalaklarn barsaklarnda ve sindirim sistemlerinde ya)arlar.bu canllarn insan kann emmesi ile tifüs,lekeli humma ve q hummas gibi bir takm hastalklar yaparlar. Riketsiyalara kar) civcivin vitellüsünden olu)turulan a) kullanlmaktadr. TFÜS ( LEKEL HUMMA ) Bitler aracl ile bula)r. Tifüslü insanlarn kann emen insan bitinin enfeksiyonu dier insanlara ta)masyla bula)r.bit, dier insanlardan kan emerek beslenirken riketsiyalar cilt üzerinde brakr. Bu ki)iler saçlarn ovalarken, riketsiyalar ya da bit parçacklarn bitin srd yerin içine sokarak enfekte olurlar.çok tehlikeli ve bula)c bir hastalktr.tifüsü douran nedenler; pislik, a)r kalabalk yerlerde ya)amak ve açlktr. Tifüs gün devam eder. Derinin üzerinde ufak krmz lekeler belirir.baz hastalarda,

30 sayklama, barma ve tuvaletini altna kaçrmas görülür.hastaya salkl ki)ilerden ayr bir yerde baklr ve e)yalar, bulunduu yer dezenfekte edilir. Sulu ve sindirimi kolay yiyecekler yedirilerek iyi beslenmesi salanr. PROTOZOA (TEK HÜCRELLER ) Protistalar çok küçük su birikintileri, nemli topraklar, hayvanlarn vücut svlar gibi farkl ortamlarda ya)ayabilen mikroskobik canllardr.bu canllarn tüm hayati olaylar bir hücre içinde geçmektedir. Bu canllar hem bitkisel hem de hayvansal özellik ta)r.terliksi hayvan, amip, öglena, çan hayvan protistalar grubundaki canllara örnektir. Sularda bulunan Entamoeba histolytica kanl ishale (amipli dizanteri) sebep olduu gibi, dei)ik dokulara da yerle)erek amip apselerine sebep olmaktadr. Baz protozoalar s=tma hastalna sebep olur.stma kan parazitidir ve kan hücrelerini patlatarak nöbetler )eklinde hastalk olu)turur.anofel cinsi sivri sinek, stma etkeni olan plazmodyumu insanlara bula)trr. Uark çban, Leishmania tropica ad verilen bir protozoondur. Tatarck aracl ile bula)r.bu mikrop kemirgenler, köpek, çakal gibi baz hayvanlar tarafndan insanlara aktarlmasyla olu)uyor. Mikrop insana bir sinekle bula)r. Nadiren insandan insana geçtii de görülen hastalk, ciltte sivilceye benzer olu)umlarn derin ve çukur yaraya dönü)mesiyle kendini gösteriyor. Plazmodyu m; stmaya sebep olan parazittir. Protozoalar 4 Grupta incelenir: a)kamç=l=lar(flagalletlar): Bir veya birden çok kamçlar bulunan ve kamçlarn hareket organeli ve besin almada kullanan protistlerdir.bunlar denizlerde,tatl sularda ve parazit olarak omurgal hayvanlarda ya)arlar.öglena gibi baz türleri kloroplast ta)r.bunlara bir dier örnek Trypanosoma gambies verilebilir.çeçe sinei tarafndan ta)nan Trypanosoma gambienses paraziti insan kan içine yerle)erek, merkezi sinir sistemini tahrip ederek uyku hastalna neden olur.yani çeçe sinei Trypanosoma gambienses'e konukçuluk eder.

31 Gök,Karahan,Kerbetan b)kök Bacakl=lar(Rhizopoda): Hareket ve besin almak için yalanc ayaklar vardr.baz türleri kabuklu ya da iskeletli olabilir.tatl sularda, denizlerde ve bazlar da omurgallarda parazit olarak ya)arlar.amip örnek gösterilebilir. 1nsan barsaklarnda ya)ama ortam bulan amipler dizanteri yapabilirler.amipli dizanteri de vücuda mikrop girmesinden gün sonra hastalk belirtileri ortaya çkar. Hastada kanl ishal, ate), karn kramplar, kilo kayb ve halsizlik görülür. c)sporlular(sporozoa):parazit olarak ya)ayan canllardr.hareket organelleri bulunmaz. Kofullar yoktur.üremelerinde ise bir konukçuya ihtiyaç duyarlar.örnek olarak; stma plazmodyumu anofel denilen sivrisineklerin tükürük bezinde ya)ar. Sivrisinein insann kann emmesiyle insana bula)r. 1nsanda stma hastal yapar. Stma hastal kinin denilen ilaçla tedavi edilir. d)silliler (Ciliata): Vücutlar ksmen veya tamamen sillerle kapl canllardr. Hareketlerini ve besinlerinin almn silerle gerçekle)tirilirler. Tatl sularda serbest yüzer )ekilde veya sabit olarak ya)arlar.bazlar parazit ve bazlar da koloni )eklinde ya)amlarn sürdürürler.çan hayvanc buna örnek gösterilebilir. BAKTERLER Bakteriler bamsz ya)ama özelliine sahip küçük organizmalardr. Prokaryot yani tek hücreli yaplar ile dier mikroorganizmalardan ayrlrlar. Bakerilerin boylar çok çok küçüktür. Ayrca bakteri boylar türlerine göre dei)iklik göstermektedir. Bakteriler her ortamda bulunmaktadrlar. Deniz suyunda, toprakta, deride, barsaklarda asitli sularda dahi bakteriler ya)amaktadrlar. Bakteriler dünya biyokütlesinin çounu olu)tururlar. Bir gram toprakta bulunan bakterin says krk milyondur. Toplu olarak bakteriler dünyada be) milyondur. Gdalarn geri dönü)ümünde, atmosferden azot salnm gibi birçok olay da bakteriler görev alrlar. Ancak bakterilerin birçou hali hazrda tanmlanamam)tr. Bunun yan sra bakteri )ubelerinin laboratuvar ortamnda kürtürlenebilenlerinin says bakteri )ubelerinin sadece yars kadardr. Bakterileri ara)tran bilim dal mikrobyolojinin bir dal olan bakteriyolojidir. Büyük bakteriler çounlukla saprofit olarak bulunmaktadr. Prokaryot hücre tipine sahip olan bakterilerin kendilerine özgü bir hücre yaplar bulunmaktadr.

32 BAKTERLERN TARHÇES Bakteriler tarihte ilk defa 1676'da Antonie van Leeuwenhoek tarafndan, kendi tasarlad tek mercekli bir mikroskopla gözlemlenmi)tir. Bakterileri hayvanck (animalcules) olarak tanmlam) ve gözlemlerini bir mektup ile Kraliyet Dernei ne yollayp yaymlam)tr. Bacterium sözcüü daha sonra kullanlmaya ba)lanm) ve Yunanca küçük asa anlamna gelmektedir. Louis Pasteur 1859'da fermantasyonun mikroorganizmalarn büyümesi sonucu meydana geldiini ve fermantasyonun yoktan varolu) yoluyla olmadn gösterdi. Ayni dönemde ya)ayan Robert Koch ile birlikte Pasteur, Hastalk-Mikrop Teorisi' nin erken bir savunucusu olmu)lardr. Robert Koch tbbi mikrobiyolojide bir öncü olmu), kolera, )arbon ve verem üzerine çal)malar yapm)tr. Verem üzerindeki ara)trmalarnda Koch mikrop (germ) teorisini kantlam), bu ba)arsndan dolay da kendisine Nobel Ödülü verilmi)tir. Koch postülatlar' nda bir canlnn bir hastaln nedeni olabileceini belirlemek için gereken testleri ortaya koymu)tur, bu postülatlar günümüzde hâlâ kullanmn sürdürmektedir. 19. yy la gelindiinde birçok hastala bakterilerin sebep olduu bilinmesine ramen hala bir tedavi yöntemi bulunmu) deildi.1910'da Paul Ehrlich Treponema palidum 'u (frengiye neden olan spiroket) seçici olarak boyamaya yarayan boyalar dei)tirerek bu patojeni seçici olarak öldüren bile)ikler elde etti, böylece ilk antibiyotii geli)tirmi) oldu. Ehrlich, ba)klk üzerine yapt çal)malar ile 1908 Nobel ödülünü kazanm), ayrca bakterilerin kimliinin saptanmas için boyalarn kullanlmasna öncülük etmi)tir; çal)malar Gram boyasnn temelini olu)turmu)tur. Bilim tarihinde pek az bilim adam Louis Pasteur ölçüsünde insan yaamm dorudan etkileyen bulular ortaya koymutur. Günlük dilimize bile geçen "pastörizasyon" terimi onun Vücudumuz farkl enfeksiyon ve toksik ajanlarla savamak için baklk sistemine sahiptir. Bizi enfeksiyonlarda n, çevresel zararlardan korur, yank ya da ameliyat GENEL ÖZELLKLER Monera alemini olu)turan prokaryot canllarn en yaygn olanlar ve en çok bilinenleri bakterilerdir. Bugün dünyamzda bakterinin bulunmad yer yok denecek kadar azdr. En çok organik atklarn çok olduu yerlerde ve sularda ya)arlar. Bununla beraber, - 90 o C olan buzullar içinde ve +80 o C olan kaplcalarda ya)ayabilen bakteri türleri de bulunmaktadr. Hava ve su damlalar ile çok uzaklara ta)nabilirler. Bakteriler bütün hayatsal olaylarn meydana

33 Gök,Karahan,Kerbetan geldii en basit canllardr. Tüm bakteriler mikroskobik ve tek hücrelidir. Büyüklükleri normal çekirdekli hücrelerin mitokondrileri kadardr. HÜCRE YAPISI Bakteri hücresi hücre zar ad verilen lipit bir zarla çevrilidir. Hücre zar, hücrenin d)ndaki maddeleri hücrenin içine alp, besinler, protein gibi sitoplazmann gerekli bile)enlerini hücrenin içerisinde tutar. Bakteriler prokaryot olduklarndan zarla çevrili çekirdek, mitokondri, kloroplast, endoplazmik retikulum, golgi gibi sitoplazmalarnda zarla kapl organeller yoktur. Sadece zarla kapl olmayan ribozom organelini bulundururlar. Bir zamanlar bakterilerin sadece sitoplazmadan ibaret basit torbalar olduu dü)ünülürdü ama artk karma)k bir yaplar olduu tespit edilmi)tir. Örnein prokaryot hücre iskeleti ve baz proteinlerin bakteriyel sitoplazmann belli konumlarnda sabit olarak durmas gibi. Hücre içi organizasyonun bir dier ksm da mikrokompartmanla)madr. Bunun bir örnei olan karboksizom, lipit membran yerine, polihedral bir protein kabukla çevrili olan bir bölmedir. Bu polihedral organeller, ökaryotlardaki zarla kapl organellere benzer bir )ekilde, bakteri metabolizmasnn bölümlerinin hücre içinde kalmasn ve birbirlerinden ayr durmalarn salamaktadr. Ribozom bütün bakterilerin temel organelidir. DNA, RNA, canl hücre zar ve sitoplazma da bütün bakterilerin yapsnda bulunmak zorundadr. Bunlarn yan sra bütün bakterilerde hücre, cansz bir çeperle (murein) çevrilidir. Çeperin yaps, bitki hücrelerisi çeperinden farkldr. Selüloz içermez. Baz bakterilerde de hücre çeperinin d)nda kapsül bulunur. Kapsül bakterinin direncini ve hastalk yapabilme (patojeliini) özelliini artrr.

34 Bakterilerin genetik )ifreleri tek bir dairesel kromozomdan olu)ur. Bakterilerde zarla çevrili bir çekirdek olmad için, kromozom sitoplazmada yer alan nükleoit olarak adlandrlabilir. Düzensiz )ekilli bir cismin içinde yer alr. Nükleoitte DNA, onunla ili)kili proteinler ve RNA yaplar bulunmaktadr. Planctomycetes ordosu, bakterilerde ökaryot yapl canllarda olduu gibi zarl yaplarn bulunmad kuralnn bir istisnasn olu)turur. Bunlarda bulunan nükloit zarla çevrilidir, ayrca bu bakteriler ba)ka zarla çevrili hücresel yaplara da sahiptirler. Baz bakteriler, hücre içinde glikojen, polifosfat, kükürt gibi besinler için depo granülleri olu)tururlar. Bu granüller bakterinin daha sonradan kullanabilmesi için bu bile)iklerin depolanabilmesini salar. Baz bakteri türleri; fotosentetik, siyanobakteriler gibi, kalc gazlar olu)tururlar, bunlar sayesinde de hafifliklerini ayarlayp, farkl miktarlarda )k ve besin bulunan su seviyelerinde alçalp yükselebilirler. Ökaryotik hücrelerin nükleolusuna edeerdir. Nükleotid de onu saran bir zar ve nükleus bulunmaz.

35 Gök,Karahan,Kerbetan Bakterilerde hücre duvarnn iki çe)idi bulunmaktadr. Bunlar Gram-negatif ve Gram-pozitif olarak adlandrlmaktadr. Bu boyalar adlarn, hücrelerin Gram boyasyla tepkimesinden alrlar. Bu, bakterilerin snflandrlmasnda çok eskiden beri kullanlan bir yöntemdir. Gram-pozitif hücreler, pek çok peptidoglikan ve teikoik asit tabakasndan olu)an kaln bir hücre duvarna sahiptir, Gramnegatif bakterilerde ise birkaç peptidoglikan tabakas bulunur, bunun etrafn ikinci bir hücre zar sarar ve bu zarda lipopolisakkaritler ve lipoproteinler bulunur. Bakterilerin büyük çounluu Gram-negatif bir hücre duvarna sahiptir, sadece Firmicutes ve Actinobacteria'lar (bunlar daha evvel dü)ük G+C ve yüksek G+C Gram pozitif bakteriler diye bilinirdi) Gram-pozitif yapya sahiptir. Yaplarndaki bu farkllk, antibiyotiklere kar) gösterdikleri duyarllklar ortaya çkarr. Örnein vankomisin Gram-pozitif bakterileri öldürmesine kar)n, Haemophilus influenzae veya Pseudomonas aeruginosa gibi Gram-negatif patojenlere kar) etki gösterememektedir. Baz bakteriler kamçlaryla aktif hareket edebilirken, bazlar kamçlar olmad için ancak bulunduklar ortamla beraber pasif hareket edebilirler. Buna göre bakteriler, kamçsz, tek kamçl, bir demet kamçl, iki demet kamçl ve çok kamçl olarak gruplandrlr. Baz bakteriler "mezozom" denilen zar kvrmlar bulundurur. Burada oksijenli solunum enzimleri (ETS enzimleri) vardr. Oksijenli solunum yapan, ancak mezozomu bulunmayan bakterilerde ise solunum zinciri enzimleri hücre zarna tutunmu) olarak bulunur. Bakterilerde genel yapnn % 90' sudur. Suda çözünmü) maddeler hücre zarndan giri)-çk) yaparlar. Mitokondri iç zarnda bulunan proteinlerdir. Bunlar srasyla FP sitokrom b, koenzim Q, sitokrom b ve sitokrom a dr. Elektronlar NAD ve FAD gibi elektron tayc moleküllerle ETS proteinlerine getirilirler ve bu tepkimeler sonucu aça çkan enerjinin bir ksm s olarak ortama verilir.büyük ksmyla da ATP sentezlenir. ENDOSPORLAR Baz Gram-pozitif bakteri cinsleri, örnein Bacillus, Clostridium, Sporohalobacter gibi endospor ad verilen çok dayankl, 'dormant' yaplar olu)turabilir. Üremeyle ili)kili olmayan bir süreçtir. Sonucunda bir hücreden bir endospor olu)ur; ancak Anaerobacter durumunda bir hücrenin içinde olu)abilecek endospor says yediyi bulabilir. Endosporlarn merkezinde, içinde DNA ve ribozomlar olan bir sitoplazma, bunun etrafnda ise korteks tabakas, en d)ta ise su geçirmez ve sert bir örtü ksm vardr. Endosporlar bir metabolizma belirtisi göstermezler. A)r kimyasal ve fiziksel basklara dayankldrlar, morötesi )n, gama )n,

36 deterjanlar, dezenfektanlar, s, basnç ve kurutulma vb. Bu uyu)uk halden sonra bakteriler milyonlarca yl boyunca tekrar ya)ama geri dönebilirler. Endosporlar bakterilerin uzaydaki bo)luk ve radyasyona dayanmalarn salar. Endospor olu)turan bakterilerin bazlar hastalk da yapabilir örnein )arbon hastal buna örnek verilebilir. METABOLZMA Yüksek yapl organizmalardan farkl olarak bakterilerde görülen metabolik tipler büyük bir çe)itlilik sergiler. Metabolik özelliklerin bir bakteri grubu içinde dalm onlarn taksonomisini tanmlamak için kullanlmaktadr. Bakteriyel metabolizmay besinsel gruplara göre ayrrken üç ana kstas kullanlmaktadr. Bunlar büyüme için kullanlan enerji türü, karbon türü ve elektron vericisidir. Solunum yapan mikroorganizmalar için kullanlan bir dier kstas da, aerobik veya anaerobik solunum için kullanlan elektron alclardr. Beslenme tipi Fototroflar Litotroflar Enterji kayna Güne #norganik bileikler Organotroflar Organik bileikler Karbon kayna Organik bileikler (fotoheterotrofler) veya karbon fiksasyonu (fotoautotroflar) Organik bileikler (litoheterotroflar) veya karbon fiksasyonu (litoautotroflar) Organik bileikler (kemoheterotroflar) veya karbon fiksasyonu (kemoototroflar) Örnekler Siyanobakteriler, Yeil kükürt bakterileri, Chloroflexi, veya Mor bakteriler Thermodesulfobacteria, Hydrogenophilaceae, veya Nitrospirae Bacillus, Clostridium Bakterilerde karbon metabolizmas ya heterotrofiktir, organik bile)ikler karbon kayna olarak kullanlr veya ototrofiktir, yani hücresel karbon, karbon dioksitin karbon fiksasyonu elde edilir. Ototrofik bakteriler arasnda fototrofik siyanobakteriler, ye)il kükürt bakterileri ve baz mor bakteriler saylabilir, ama pek çok kemolitrofik türler de, örnein azotlayc ve kükürt yükseltgeyici bakteriler de bu grupta yer alr. Bakterilerin enerji metabolizmas ya fototrofiye, yani )n fotosentez yoluyla kullanmna, ya da kemotrofiye, yani enerji için kimyasal bile)iklerin kullanmdr ki bu bile)iklerin çou oksijen veya ona alternatif ba)ka elektron alclar yoluyla yükseltgenir (aerobik veya anaerobik solunum). Aerobik solunum: Hücre içerisinde yalnzca moleküler oksijenin kullanld solunum eklidir. Anaerobik solunum: Moleküler oksijenin kullanlmad

37 Gök,Karahan,Kerbetan Bakteriler ya inorganik ya da organik bile)ikler elektron vericileri kullanmalarna göre, srasyla, litotrof veya organotrof olarak snflanrlar. Kemotrofik organizmalar, hem enerji korunumu (solunum veya fermantasyon ile) hem de biosentetik tepkimeler için bu elektron vericilerini kullanr, buna kar)n fototrofik organizmalar onlar sadece biyosentetik amaçla kullanlmaktadr. Solunum yapan organizmalar enerji kayna olarak kimyasal bile)ikleri kullanrlar, bunun için elektronlar bir redoks tepkimesi ile indirgenmi) bir substrattan bir son elektron alcsna ta)nr. Bu tepkimenin aça çkard enerji ile ATP sentezlenir ve böylece metabolizma yürütülür. Aerobik organizmalarda ise oksijen elektron alcs olarak kullanlr. Anaerobik organizmalarda nitrat, sülfat veya karbondioksit gibi ba)ka inorganik bile)ikler elektron alcs olarak kullanlmaktadr. Bunlar sonucunda da ekolojide büyük önem ta)yan denitrifikasyon, sülfat indirgenmesi ve asetogenez süreçleri meydana gelmektedir. Kemotroflarda, bir elektron alcnn yokluunda, dier bir ya)ama yolu fermantasyondur. Burada indirgeni) substratlardan elde edilen elektronlar, yükseltgenmi) ara ürünlere aktarlarak fermantasyon ürünlerini meydana getirir. Örnein laktik asit, etanol, hidrojen vb. Substratlarn enerji seviyesinin ürünlerinkinden daha yüksek olmas nedeniyle fermantasyon gerçekle)mi) olmaktadr. Böylece organizmalar ATP sentezlerler ve metabolizmalarn çal)trrlar. Bu süreçler, çevre kirlenmesine neden olan biyolojik tepkimelerde de önemlidirler. Örnein sülfat indirgeyici bakteriler, cvann çok toksik )ekillerinin atmosfere salnmasnda büyük ölçüde sorumludur. Solunum yapmayan anaerob bakteriler fermantasyon yoluyla enerji üretip indirgeyici güç elde ederler. Bu srada metabolik yan ürünleri (biraclkta etanol gibi) atk olarak salglarlar. Fakültatif anaeroblar, içinde bulunduklar çevresel )artlara göre fermantasyon ile farkl elektron alclar arasnda seçim yaparlar. Litotrofik bakteriler enerji kayna olarak inorganik bile)ikleri kullanmaktadrlar. Elektron vericileri olarak çounlukla hidrojen, karbonmonoksit, amonyak ve baz indirgenmi) kükürt bile)ikleri kullanlmaktadr. Metan gaz metanotrofik bakteriler tarafndan hem bir elektron kayna hem de karbon anabolizmasnda bir substrat olarak kullanlmaktadr. Hem aerobik fototrofi hem de kemolitotrofide, oksijen elektron alcs olarak kullanlr, anaerobik durumlarda ise inorganik bile)ikler kullanlr. Çou litotrofik organizmalar otortorfiktir, buna ramen organotrofik organizmalar heterotrofiktir. Denitrifika syon: Nitrat bileiinin azot gazna ya da organik azot bileiklerine indirgenme si olaydr. Mayalanma ya da fermantasyon, bir maddenin bakteriler, mantarlar ve dier mikroorganizma lar araclyla, genellikle s vererek ve köpürerek kimyasal olarak çürümesi olaydr.

38 ÜREME VE ÇO'ALMALARI 1.EBeysizÇo<alma Bakteriler e)eysiz olarak ölünerek çoalrlar. Bütün bakteri türlerinin esas üreme )ekli bölünmedir. Bakteriler su, besin maddesi ve scakln uygun olduu )artlarda çok hzl bölünerek çoalabilirler. Bu bölünmeler her 20 dakikada bir gerçekle)ir. Böylece geometrik olarak artmaya ba)larlar ama bu art) sürekli olarak devam etmez. Çünkü zamanla ortamda bulunan CO2 miktar atar, ortamda asit birikir ve scaklk yükselir, besin maddeleri tükenir. Bu etkiler bakteriler için öldürücü doza ula)nca geometrik art) bozulur. Belli deerlerden sonra art) yerine azalma görülmeye ba)lanr. Böylece bakteri populasyonlar da dengeye ula)m) olur. Bakterilerin bölünmeleri mitoz bölünmeye benzer ancak çekirdek zar ve belli bir kromozom says olmad için tam bir mitoz bölünme deildir. Bu bölünme çe)idine Amitoz Bölünme denilmektedir. Eeysiz üreme, döllenme olmakszn meydana gelen üreme eklidir 2.EBeyliÜreme Bakteriler bölünerek çok hzl üreyebilirler, olumsuz )artlarda da endospor olu)turabilirler buna ramen, düzensiz de olsa e)eyli üreyebilirler. E)eysiz üreme yapmalarnn sebebi kaltsal çe)itliliklerini arttrarak dei)en ortam )artlarna daha iyi uyum salamaktr. Bu çe)itlilie ise Kaltsal Varyasyon denir. Bakteriler e)eyli üremeyi konjugasyon yaparak gerçekle)tirirler. Konjugasyon (kavu)ma) esnasnda DNA yaps farkl iki bakteri yan yana gelerek aralarnda geçici bir zardan köprü olu)tururlar. Olu)turduklar bu köprü aracl ile DNA parçalarn dei)tirirler daha sonra birbirlerinden ayrlarak bölünmelerine devam ederler. Bakterilerin e)eyli üremesi çok hücreli canllarda görülen e)eyli üremeden çok farkl bir )ekilde gerçekle)mektedir. Bakterilerde gamet olu)umu yoktur ve döllenme meydana gelmez. Bakteriler dier canllara göre daha kolay mutasyona urarlar.

39 Gök,Karahan,Kerbetan Mutasyon genellikle zararl ve öldürücü olmakla beraber, bakterilerde bazen olumlu sonuçlar veren faydal mutasyonlar olu)abilmektedir. 3.Sporlanma Bakterilerin baz türleri ya)adklar ortamn )artlar bozulunca endospor olu)turarak kötü )artlar geçirirler. Endosporun bakterinin kaltm materyalinin çok az bir sitoplazma ile çevrilmesiyle uyku halinde kötü )artlar atlamas olduunu görm)tük. Ortam )artlar normale döndüünde endosporun çeperi çatlar ve endospor geli)erek normal bakteriyi meydana getirir. Bakteriler endospo halinde iken metabolik faaliyetler minimum seviyededir. Bakteriler endospor halinde uzun yllar ya)ayabilirler. Olumsuz )artlar olan yüksek sdan, kuraklktan, donmadan ve besinsizlikten etkilenmezler. 60 yl canl kalan bakteri sporlar tespit edilmi)tir. Normal bakteri hücrelerinin tamam 100 o C'de ölürken, endosporlar ancak 120 O C'de dakika kalrsa ölürler. Souk ortamlarda da ayn oranda dayankldrlar. Baz türlerde bir bakteriden birden çok endospor meydana gelebilmektedir. Resimde hücre içine olu)mu) endosporlar, parlak beyaz renkte görülmektedir.

40 KAMPÇI VE YAPISI Hareketli bakteriler Kamç, bakteriyel kayma, seirmeli hareket ve batmazlk yoluyla hareket ederler. Seirmeli hareketlilikte bakteriler piluslarn bir kanca olarak kullanr, tekrar tekrar onu uzatr, bir yere saplar ve büyük bir kuvvetle geri çeker. Bakteriyel türler kamçlarnn say ve düzenine göre farkllk gösterirler. Baz bakterilerin tek bir kamçs vardr (tek kamçl veya monotrik), bazlarnn iki uçta birer kamçs (iki kamçl veya amfitrik), bazlarnn da uçlarnda kamç kümeleri (iki demet kamçl), dierlerinin ise tüm yüzeylerine yaylm) kamçlar vardr (çok kamçl). Çou bakterinin (E. coli gibi) iki farkl hareket biçimi vardr. Bunlar ileri hareket (yüzme) ve yuvarlanmadr. Hareketli bakteriler belli uyaranlar tarafndan çekim veya itime urarlar, bunun neden olduu davran)lara taksis denir. Bunlarn arasnda kemotaksis, fototaksis ve manyetotaksis bulunur. Myxobacterialerde, bireysel bakteriler beraber hareket ederek hücre dalgalar olu)turur, bunlar farklla)p içinde sporlar bulunduran tohum yaplar olu)turur. Myxobacteria'lar yalnzca kat ortam üzerindeyken hareket ederler, buna kar)n E. coli hem sv hem kat ortamda hareketlidir. Bakterilerin dier organizmalarla etkile)imi gayet karma)ktr. Bu simbiyotik ili)kiler parazitizm, mutualizm ve komensalizm olarak incelenir. Komensal bakteriler her yerde bulunur, hayvan ve bitkiler üzerinde büyümeleri ba)ka yüzeyler üzerinde büyümeleri ile ayndr, insanlarda bu organizmalardan çok sayda olmas vücut kokusunun nedenidir.

41 Gök,Karahan,Kerbetan BAKTERLERN MUTUALST YA AMLARI Baz bakteriler varlklarnn devam için dier canllarla mekânsal olarak yakn ili)kilere girerler. Bu tür mutualist ili)kilerden biri anaerobik bakteriler ile, hidrojen tüketen metanojenik arkeler arasndadr. Bu bakteriler kendileri bu organik asitleri kullanamazlar çünkü bu reaksiyon sonucu a)a çkan hidrojen çevrelerinde birikir. Hidrojen tüketici arkelerle yakn ili)kileri sayesinde hidrojen konsantrasyonu yeterince dü)ük kalr ve bakteriler büyüyebilir. Toprakta, rizosferde (kökün yüzeyi ve kökü bal olan topraktan olu)an bölgede) mikroorganizmalar azot gazn azotlu bile)iklere dönü)türürler. Bu süreç sonucunda bitkilerin (bitkiler azot fiksasyonu yapamazlar) kolayca absorbe edebildii bir azot kayna meydana gelir. Dier birçok ba)ka bakteriler, insan ve ba)ka canllarda simbioz olarak bulunurlar. Örnein normal insan barsandaki barsak florasndaki 1000'den fazla bakteri, barsak ba)klna, baz vitaminlerin (folik asit, K vitamini ve biyotin) sentezine, süt proteinlerinin laktik asite dönü)türülmesine katkda bulunur, ayrca sindirilmemi) kompleks karbonhidratlarn fermantasyonunu salar. :ki ya da daha fazla türün karlkl olarak birbirlerinde n yarar salad birliktelikler e mutualist yaam denilmekted ir.. BAKTERLERN PATOJEN YA AMLARI Bakteriler ba)ka organizmalarla parazit ili)kiler kurduunda patojen bakterilre olarak adlandrlrlar. Patojen bakteriler insanlarda ölüm ve hastaln ba)lca nedenleridir. Neden olduklar enfeksiyonlar arasnda tetanoz, tifo, tifüs, difteri, frengi, kolera, besin kaynakl hastalklar, cüzzam ve verem saylabilir. Bilinen bir hastaln patojenik kaynann bulunmas yllar sürebilir, örnein mide ülseri hastalnda olduu gibi. Bakteryel hastalklar tarmda da önemlidir, bakteriler bitkilerde yaprak benei, ate) yankl ve solmaya, çiftlik hayvanlarnda da paratüberküloz, mastit, salmonella ve )arbona neden olurlar. Her patojen türün insan konanda meydana getirdii etkile)imlerinin karakteristik özellikleri vardr ve bu özellikler her patojen hastalk için farkldr. Baz organizmalar, örnein Stafilokok veya Streptokok, deri enfeksiyonu, menenjit ve hatta )ok ve ölümle sonuçlanan durumlar neden olur. Fakat bu oganizmalar ayn zamanda normal insan florasna aittir, genelde insan derisi ve burnunda bulunur ve hiç bir hastala yol açmazlar. Buna ramen baz ba)ka organizmalar her durumda insanda hastalk yapabilirler. Enfeksiyon : Tp alannda kullanlan bu terim, organizmada hastala yol açan bir mikrobun genel veya yerel gelimesi, yaylmas anlamndadr.

42 Örnei Rickettsia, ancak ba)ka canllarn hücrelerinin içinde büyüyüp çoalabilen zorunlu bir hücre içi parazittir. Rickettsia'nin bir türü tifüse, bir dieri ise Kayalk Dalar benekli hummasna neden olmaktadr. Klamidya, zorunlu hücre içi paraziti bir dier takm içinde bulunan baz türler idrar yolu enfeksiyonlarna neden olabilir, ayrca koroner kalp hastal ile de ili)kili olabilirler. Nihayet, baz bakteri türleri, Pseudomonas aeruginosa, Burkholderia cenocepacia, ve Mycobacterium avium gibi, frsatç patojendirler ve sadece ba)klk sisteminin yetmezlik gösterdii durumlarda veya kistik fibrozlu ki)ilerde hastalk yapabilirler. Zararl bakteriler genellikle gdalarn yenilmesiyle insanlara ve hayvanlara ula)rlar. Bakterilerin uygun ortam bulduklarnda nasl bir hzla üreyebildiklerini biliyoruz. Gdalarda bulunan protein gibi besleyici maddeler ve rutubet gibi faktörler de onlarn çoalmasn salayan uygun ortam olu)turmaktadr. Baz bakteriler tek ba)larna zararszdrlar ancak riskli gdalarda çoalma frsat bulurlarsa toksin ad verilen zehirleyici maddeler salglar. Bu toksinler gdalar yolu ile insanlara geçerek gda zehirlenmelerine yol açar. Bakterilerin bula)t gdalar tüketildiinde bu zararl canllar barsaklarda geli)meye ba)larlar. Yerle)tikleri alanda bulunan hücrelerin ölmesi sonucunda hücre içinde olu)mu) olan toksin d)ar çkar ve sindirim sistemine yaylr. Böylelikle barsaklarda bir enfeksiyon olu)maya ba)lar. Baz durumlarda bakteriler canl vücuduna girmeden de gdann üzerinde toksin maddelerini brakrlar. Yemek ile birlikte bu toksin madde vücuda alnr ve ciddi zehirlenme durumu ba) gösterebilir. Bakterilerin sebep olduu hastalklar sralarsak; VEBA Veba bakterisi; fare, sçan ve sincap gibi kemiricilerin üzerinde parazit olarak ya)ayan pireler yoluyla insanlara bula)maktadrlar. 1nsanda ba)klk sistemini ku)atma altna alan bakteri, hücrede çoalmaktadr. Veba bakterisi insan vücuduna deri, göz, az, sindirim kanal, solunum yolu, kan ve lenf yollaryla girmektedir. Bakterinin ilk girdii deride önce yer yer kesecikler ve torbalar olu)maktadr. Bu torbacklar, vücudun bakteriye kar) gösterdii ilk dirençtir, ama vücut bu bakterilere fazla direnememektedir. Bakterinin üremesi sonucu olu)an toksin, lenf kanallar ile lenf bezlerine gider. Lenf bezleri bakterinin yerle)tii yerde )i)meye ba)lar. Kemirgen hayvanlardan insanlara bulaan bakteriyel bir hastalktr.

43 Gök,Karahan,Kerbetan Bakteriler, lenf bezlerinin çevresinde ödemler olu)turur. Bakterinin toksini ile dolan lenf bezi içinde kangren meydana gelir. Bunun anlam bir organn ya da canl dokunun belirli bir bölümünün çürüyüp ölmesi demektir. Bu srada bir miktar veba bakterisi kana kar)abilir, dalak, karacier ve dier iç lenf bezlerine ula)r. Bu durumda dalak ve karacier büyümeye ba)lar. Sonuçta, zamanla iflas eden vücut organlar ve lenfler ölüme sebep olurlar. KOLERA Kolera, sk ishal ve kusma ile çok miktarda sv ve elektrolit kaybedilmesine sebep olan ve ince barsa etkileyen bir hastalktr. Hastalk, genellikle kirli su ya da bu sularla ykanm) gdalar aracl ile yaygnla)r. Kanalizasyon veya su artm tesislerindeki her hangi bir hasar veya yanl) uygulama kolerann büyük çapta bir alana ksa sürede yaylmasna neden olur. Basit bir tedavisi vardr. Fakat tedavi edilmezse de %50 orannda ölümle sonuçlanabilir Vücudun su kaybetmesiyl e ince barsaklarn etkilendii bakteriyel bir hastalktr. Vibrio cholerae, kirli su veya yiyecek ile vücuda girer. Kuluçka dönemi sadece 1-5 gündür. Bakterinin ürettii enterotoksin özgün olarak barsak iç yüzeyini etkiler. Sonuç kusma ve ar bir ishaldir. Ksa bir sürede vücut çok büyük miktarlarda su kaybedebilir; örnein, ar kolera hastalarnda günde ortalama litre su kayb ya)anabilir. Eer bu duruma müdahale edilmezse, hastalk büyük oranda ölümle sonuçlanr. FRENG Frengi genellikle cinsel yolla bula)an bakteriyel bir hastalktr. Frengiye treponema pollidum isimli bir bakteri sebep olur. Sifilis diye de adlandrlmaktadr. Bu hastalk hâlâ sk olarak görülür ve hatta son yllarda art) göstermi)tir. Frengi tedavi edilmezse, birbirinden gizli üç devre gösterir. Bakterileri n sebep olduu cinsel yolla bulaan bir hastalktr. Frenginin devreleri 1.1 Birinci devre frengi

44 1.2 1kinci devre frengi 1.3 Üçüncü devre frengi Birinci ve ikinci devre lezyonlarnda treponemann görülmesi te)hisi dorular. Dier testler tedavi altnda gidi)in nasl olduunu gösterir: Nelson testi, FTA testi (Flüoressan Treponema Antikorlar) ve TPHA (Treponema Pallidum Hemaglütinasyon). Birinci devre frengide FTA ve TPHA 10. ila 20. günler arasnda pozitif olur, Nelson testi bu devrenin sonunda pozitifle)ir. Bu devreden sonra bütün testler pozitiftir. Erken tedavi testlerin hepsini negatif yapar. Treponema her çe)it G penisilinine son derece duyarldr; bu yüzden, herhangi bir alerji söz konusu deilse bu tedavi uygulanr. ARBON Uarbon, Bacillus anthracis adl mikrop tarafndan meydana getirilen bula)c olan, ot ile beslenen hayvanlarda özellikle sr, koyun ve beygirlerde ani olarak ortaya çkan bir hastalktr. Uarbon insanlara da bula)abilen bir hastalktr. 1nsanlar hastal hayvanlar veya bunlarn ürünlerinden alr. Mikroorganizma insanlara deriden girerse kara çban denilen karakteristik bölgesel bir çbanla ödem; kan dola)mna kar)mas ile de sepsis (kan zehirlenmesi) ve iç organ lezyonlar meydana gelir. Mikroplu etlerin yenmesi ar barsak hastalklarna neden olmaktadr. Hayvanlarda ise vücut ss yükselir, dalak )i)er, kan katran gibi koyu bir renk alr ve phtla)maz. Srlarda özellikle olan bir bakteri hastaldr. Etle beslenen hayvanlardan insanlara da bulaabilmekt edir. CÜZZAM Cüzzam veya lepra, Hansen basili (Mycobacterium leprae) ad verilen bir mikroorganizmann yol açt, çevresel sinir sistemi ve deri ba)ta olmak üzere birçok sistem ve organ etkileyebilen, bula)c bir hastalktr. Hastalk eski dönemlerde miskin hastal olarak da adlandrlm)tr. Günümüzde cüzzam korkulacak bir hastalk olmaktan çkm)tr. Tan koyulduunda tedavisi kesin olarak yaplabilmektedir. Birçok hastalkta olduu gibi erken tan önemlidir. Erken tan yapld durumlarda hiçbir kalc sakatlk olu)madan tedavi edilmektedir. Tedavi bakterinin duyarl olduu antibiyotikler ile yaplr. Hastalk yeti)kinlere bula)maz. Ancak hastalara yakn çevredeki çocuklarn Çevresel sinir sistemini etkileyen bir hastalktr. Eskiden miskin hastal olarak isimlendirilirdi.

45 Gök,Karahan,Kerbetan hastalktan korunmas dü)ünülebilir. Bunun için BCG a)lamalar ve 2 ya)ndan küçüklere haftada Çocuklarn hastalk olan çevreden uzakla)trlmalar en uygun tedbirdir. Ayrca bakterileri )ekillerine göre de snflandrabiliriz. Bu snflandrmalar )k mikroskobundan elde ettiimiz verilere göre yapmaktayz. Çubuk Ueklinde Olanlar(BAC1LLUS): Tek tek ya da birbirlerine yap)m)lardr. Tifo, tüberkiloz ve )arbon hastal bakterileri bu )ekildedir. Cocobasillus : Escherichia pestis,escherichia coli olmaktadr. insanda vebaya neden Streptobasillus: Streptobassillus casei süt ve süt ürünlerinde bulunur. Dipterisid basil: Corynobacterium spedenum patateste çürümeye neden olur. Yuvarlak )ekilde olanlar(coccus): Genellikle kampçszdrlar. Zatürre bakterileri ve bel soukluu bakterileri bunlara örnektir. Micrococcus:

46 Micrococcus luteus; toprak, su, insan ve hayvan derisinde ya)ar patojen deildirler. Diplococcus: Diplococcus pinamonie zatüre hastalnn bakterisidir. Tetracoccus: Gogkokya tetragena bakterisi örnek verilebilir patojen deildir. Streptococcus: Lactis, peynir yapmnda etkili patojen olmayan bir bakteri çe)ididir. Staphycoccus: Staphylococcus aureus vajinal haslklarda Sarcina: Patojen deildir toprakta ya)ar. Spiral olanlar(sp1r1llum): Kvrml bakteriler. Frengi bakterileri ve di)lerde yerle)en Spiroketler bunlara örnektir.

47 Gök,Karahan,Kerbetan Vibrio: Vibrio cholorae kolera hastaln yapan patojen bakteridir. Spirohaet: Spirohaeta dentium di)te ya)ayan bakteridir patojen özellik göstermezler, di) çürümelerini önler. BAZI BAKTERLERN SU VE GIDA GÜVNL' LE HALK SA'LI'I AÇISINDAN ÖNEM VBNC (endospor olu)turmayan baz bakteri türlerinin çounlukla Gram negatif bakterilerin zor ko)ullara maruz kaldklarnda geçtikleri haldir), insanlar için patojen olan bakterilerin fizyolojik bir hali olup bakterilerin bu forma geçerken virülenslerini ve yeniden üreyebilme yeteneklerini koruduklar bildirilmekte ve bu nedenlerden dolay da insan saln ciddi olarak tehdit etmektedirler ( Oliver 2000). VBNC: Endospor oluturmayan bakterilerin yaptklar bir fizyolojik haldir. Kötü koullara maruz kalnca yaparlar. Son yllarda enterokoklarn salgnlara veya hayati tehlike yaratan solunum yolu infeksiyonlarna yol açmalar nedeniyle giderek önem artmaktadr (Lleo ve ark. 2003). Çünkü bu süreçte baz enterokoklarn baz antibiyotiklere kar) direnç kazand ortaya çkmaktadr. Vankomisine dirençli enterokoklar (VRE); salkl biraylerde(gordts ve ark. 1995), çevreden, lam sularndan (Torres ve ark. 1994), hayvan d)klarndan ve hayvansal ürünlerde (Lleo ve ark. 2003) tesbit edilmi)tir. VRE nin hayvanlardan insanlara gda yoluyla geçtii saptanm)tr (Lleo ve ark. 2003). Vankomisine VBNC formdayken de antibiotiklere direnç göstermekte ve uygun ko)ullar olu)tuunda tekrar üreme yetenei Göstermektedirler. Dolaysyla bu kültürü yaplamayan bakteriler insan sal için potansiyel bir risk olu)turmaktadrlar (Lleo ve ark. 2003).