Dr. Oktay Yardımcı 1 Mart 2010 İTÜ / Taşkışla Kampüsü

Transkript

1 Dr. Oktay Yardımcı 1 Mart 2010 İTÜ / Taşkışla Kampüsü

2 İşçi Sağlığı (Multidisipliner bir sağlık hizmetidir) Tanımlama ( WHO) Tüm mesleklerde çalışanların fizik, ruhsal, moral ve sosyal iyilik hallerinin en üst düzeye çıkarılması, çalışma ortamındaki sağlık zararlarının en alt düzeye indirilmesi ve bunlardan korunma yöntemlerinin uygulanması, kişilerin fiziksel ve ruhsal yeteneklerine uygun işlerde çalışması, kişinin işine ve işin kişiye tam bir adaptasyonu

3 1980 Paris Tek Şartı ve 1981 Maastrich Anlaşmaları Sonucu 1 - İşinin değil, ailesi, geçimi, evi, vb. sosyal durumu 2 - Çalıştığı işyerinin güvencesi değil, işyerinin yakın ve uzak çevresinin korunması 3- İşçilerin tüm sosyo - ekonomik ilişkilerinin düzenlenmesi 4- Sağlıklı insanlarla : kaliteli bir üretimin amaçlanması

4 Meslek Hastalıkları Tanımlama: İşyerlerindeki sağlık zararlarından oluşan hastalıklardır. Hastalıkla, sağlık zararı arasında bir illiyet bağı vardır. Yani sağlık riski ile hastalığın ilişkisinin vazgeçilmezliği sebep - sonuç ilişkisi vardır. Tanısı oldukça zor hastalıklardır. Buz dağına benzetilebilir. 7/8 i denizin altında, 1/8 ise denizin üstündedir.

5 SSK Tanısı: İşyerindeki bir veya birkaç sağlık zararlısı ile tekrarlanan bir nedenle veya işin yürütüm şartları sonucunda oluşan, akut veya kronik, maluliyet bırakan veya bırakmayan hastalık, sakatlık ve ruh arıza halleridir. Tüm sistemik hastalıklar meslek hastalığı olabilir. Yeter ki çalışma bölümünde o hastalığı bulunan bir veya birkaç etken bulunsun.

6 Görünümü veya anatomopatolojisi mesleki olmayan benzer hastalıklarla aynıdır. Etkenle temas başladıktan sonra meslek hastalığının oluşumu, 1 hafta ile 30 yıl arasındadır. Etkenle temas kesilince, meslek hastalığı o evrede durur ne ilerler ne de geriler. (Bak. Periyodik muayeneler)

7 Belirli mesleklere özgü sağlık sorunları olmaları bakımından meslek hastalıklarının, çalışan kişilerin sağlık sorunları arasında özel bir yeri vardır. Aslında çalışan bir kişinin bütün sağlık sorunları arasında meslek hastalıkları küçük bir pay almaktadır ama iş sağlığı uğraşılarının ağırlıklı ilgisi meslek hastalıkları olmaktadır. Bunun iki nedeni olabilir; *Birincisi, iş ile hastalık arasında nedensel bir bağın olmasıdır, hastalığın nedeni işyerindedir. **İkinci neden ise, meslek hastalıklarının korunulması olanağı yüksek olan hastalıklar olmasıdır. İşyerinde alınacak teknik ve tıbbi önlemlerle meslek hastalıklarından korunma sağlanabilir.

8 Etyolojilerinde birden fazla sayıda faktörün bulunduğu hastalıkların meydana gelmesinde mesleksel faktörlerin de rolü bulunabilir. Bu hastalıklara işle ilişkili hastalık (work-related disease) adı verilmektedir. Örneğin kronik bronşit için başlıca risk faktörleri sigara içilmesi, hava kirliliği ve toz maruziyetidir. Belli mesleğe özgü bir durum olmamakla birlikte tozlu ortamda çalışanlarda hastalık daha sık olarak görülür. Meslek hastalıklarında ise hastalıkla yapılan iş, yani meslek arasında nedensel bir bağlantı vardır. Örneğin kurşun zehirlenmesi yalnızca kurşunun kullanıldığı işyerinde çalışanlara özgü bir sağlık sorunudur, başka işlerde çalışanda görülmez. Oysa kronik bronşit tozlu yerlerde çalışanlarda görülmekle birlikte tozsuz ortamlarda çalışan kişilerde de görülebilir

9 Meslek hastalığının tanısı için kendine özgü birtakım laboratuarlara gereksinim vardır. (İş hijyeni, iş psikolojisi, iş fiziği, çeşitli tıp ve fonksiyon laboratuarları gibi) O hastalık her ülkenin kendi meslek hastalıkları listesinde bulunmalıdır.(aet listesi, ILO 29 lu liste, AB nin 14 lü listesi)

10 Uluslararası Çalışma Örgütü yayınlarına göre; Dünyada her yıl 2.2 milyon çalışan işle bağlantılı kazalar ve meslek hastalıkları sonucu hayatını kaybetmektedir 270 milyon çalışan kazaya ve 160 milyon çalışan meslek hastalığına yakalanmaktadır.

11 Türkiye de her gün; 200 iş kazası olmaktadır. 3 işçi, iş kazası sonucu hayatını kaybetmektedir. 7 kişi, iş kazası sonucu iş göremez hale gelmektedir.

12 Ülkemizde iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu kaybedilen iş günü gün

13 Daha üst düzeyde korunma neden gerekli? Türkiye: Her yıl Gayri Safi Milli Hasılanın % 5 i kayboluyor

14 AB DE İSG POLİTİKALARININ BAŞARISI Döneminde ölümle sonuçlanan iş kazalarında % 31 ciddi iş kazalarında % 15 düşüş

15 TÜRKİYE 2007 İşyeri sayısı İşçi sayısı İşyerlerinin %99.8 i KOBİ (1-250 isçi) dir. İşçilerin %82 si KOBİ (1-250 isçi) lerde çalısmakta. (SGK Kaynakları 2007)

16 SSK İSTATİSTİKLERİ 2007 yılı 2008 yılı İş Kazası Meslek Hastalığı Sürekli iş göremezlik sayısı İş kazası / Meslek hast. Ölüm sayısı İş kazası / Meslek hast / / / / 1

17 Türkiye de Meslek HastalıklarıSayıları Yalnız SSK lılar Meslek Hastalığı olabilir!!! sigortalı vardır ve ülkede çalışan sayısı en az kişidir. SSK istatistiklerinde son 5 yıl içinde iken son yıllarda 800,600 ve 400 e inmiştir. Bu, Guinesse rekorlar kitabına girecek bir sayıdır.

18 Belçika da sigortalı sayısı aşağı yukarı bizdeki kadardır. Meslek hastalığı sayısı ise civarındadır. Almanya da , Amerika da civarı, İtalya da civarındadır. SONUÇ: BİZ MESLEK HASTALIKLARINI TANIYAMIYORUZ VE ÇIKARAMIYORUZ.

19 Çıkarılan meslek hastalıkları sayısı SSK lı çalışan Belçika kadar iyi olsak 400 kişi kişi meslek hastalığı Ülke genelinde meslek hastalığı Her yıl sigortalı veya çalışan insan MESLEK HASTALIĞINA TUTULUYOR VE ETKENLE TEMASI DEVAM EDİYOR.

20 Yeni İSG Yaklaşımı Risk Değerlendirmesi Çalışanların Katılımı Uzman Katkısının Sağlanması Çalışanların Bilgilendirilmesi Çalışanların Eğitimi Koruma-Önleme-Geliştirme Anlayışı Kontrol ve Denetim İşçilerin Sorumluluk Alması Kayıt ve İstatistik Tutma Malzeme ve Ekipmanın Kontrolü İSİG ne Sistematik bir yaklaşım getirmiştir.

21 İşverenlerin ve İşçilerin Yükümlülükleri İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler İşverenler işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar (4857/77)

22 İşverenin Genel Yükümlülükleri-1 a) İşveren, işçilerin sağlığını ve güvenliğini korumak için mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her türlü önlemi almak, organizasyonu yapmak, araç ve gereçleri sağlamak zorundadır. İşveren, sağlık ve güvenlik önlemlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun sürekli iyileştirilmesi amaç ve çalışması içinde olacaktır.

23 İşverenin Genel Yükümlülükleri-2 b) İşveren, sağlık ve güvenliğin korunması ile ilgili önlemlerin alınmasında aşağıdaki genel prensiplere uyacaktır: 1-Risklerin önlenmesi 2-Önlenmesi mümkün olmayan risklerin değerlendirilmesi, 3-Risklerle kaynağında mücadele edilmesi, 4-İşin kişilere uygun hale getirilmesi için, özellikle işyerlerinin tasarımında, iş ekipmanları, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen gösterilmesi, özellikle de monoton çalışma ve önceden belirlenmiş üretim temposunun hafifletilerek bunların sağlığa olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, 5-Teknik gelişmelere uyum sağlanması, 6-Tehlikeli olanların, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla değiştirilmesi, 7-Genel bir önleme politikasının geliştirilmesi, 8-Toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi, 9-İşçilere uygun talimatların verilmesi.

24 İşverenin Genel Yükümlülükleri-3 c) İşveren, işyerinde yapılan işlerin özelliklerini dikkate alarak; 1-Kullanılacak iş ekipmanının, kimyasal madde ve preparatların seçimi, işyerindeki çalışma düzeni gibi konular da dahil işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden tüm riskleri değerlendirir. Bu değerlendirme sonucuna göre; işverence alınan önleyici tedbirler ile seçilen çalışma şekli ve üretim yöntemleri, işçilerin sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyini yükseltmeli ve işyerinin idari yapılanmasının her kademesinde uygulanmalıdır. 2-Bir işçiye herhangi bir görev verirken, işçinin sağlık ve güvenlik yönünden uygunluğunu göz önüne alır. 3-Yeni teknolojinin planlanması ve uygulanmasının, seçilecek iş ekipmanının çalışma ortam ve koşullarına, işçilerin sağlığı ve güvenliğine etkisi konusunda işçiler veya temsilcileri ile istişarede bulunur. 4-Ciddi tehlike bulunduğu bilinen özel yerlere sadece yeterli bilgi ve talimat verilen işçilerin girebilmesi için uygun önlemleri alır.

25 İşverenin Genel Yükümlülükleri-4 d) Aynı işyerinin birden fazla işveren tarafından kullanılması durumunda işverenler, yaptıkları işin niteliğini dikkate alarak; iş sağlığı ve güvenliği ile iş hijyeni önlemlerinin uygulanmasında işbirliği yapar, mesleki risklerin önlenmesi ve bunlardan korunma ile ilgili çalışmaları koordine eder, birbirlerini ve birbirlerinin işçi veya işçi temsilcilerini riskler konusunda bilgilendirirler. e) İş sağlığı ve güvenliği ile iş hijyeni konusunda alınacak önlemler hiç bir şekilde işçilere mali yük getirmez.

26 İşverenin Diğer Yükümlülükleri a) İşveren ; 1) İşyerinde risklerden özel olarak etkilenebilecek işçi gruplarının durumunu da kapsayacak şekilde sağlık ve güvenlik yönünden risk değerlendirmesi yapar. 2) Risk değerlendirmesi sonucuna göre, alınması gereken koruyucu önlemlere ve kullanılması gereken koruyucu ekipmana karar verir. 3) Üç günden fazla işgünü kaybı ile sonuçlanan iş kazaları ile ilgili kayıt tutar. 4) İşçilerin uğradığı iş kazaları ile ilgili rapor hazırlar.

27 İşçilerin Eğitimi İşveren, her işçinin çalıştığı yere ve yaptığı işe özel bilgi ve talimatları da içeren sağlık ve güvenlik eğitimi almasını sağlamak zorundadır. Bu eğitim özellikle; 1) İşe başlanmadan önce, 2) Çalışma yeri veya iş değişikliğinde, 3) İş ekipmanlarının değişmesi halinde, 4) Yeni teknoloji uygulanması halinde, yapılır. Eğitim, değişen ve yeni ortaya çıkan risklere uygun olarak yenilenir ve gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanır.

28 Eğitim Konuları-1 Çalışanlara verilecek eğitim, işyerinin faaliyet alanına göre aşağıdaki ve benzeri konulardan seçilir; a) Genel iş sağlığı ve güvenliği kuralları, b) İş kazaları ve meslek hastalıkların sebepleri ve işyerindeki riskler, c) Kaza, yaralanma ve hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması, d) İş ekipmanlarının güvenli kullanımı, e) Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları, f) Yasal mevzuat ile ilgili bilgiler, g) İşyerinde güvenli ortam ve sistemleri kurma, h) Kişisel koruyucu alet kullanımı, i) Ekranlı ekipmanlarla çalışma

29 Eğitim Konuları-2 j) Uyarı işaretleri, k) Kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddelerle ortaya çıkan riskler, l) Temizlik ve düzen, m) Yangın olayı ve yangından korunma, n) Termal konfor şartları, o) Ergonomi, p) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri, r) İlk yardım, kurtarma.

30 Mesleksel Risklerin Önlenmesinde Kullanılan 4 Temel Yöntem 1. tehlikenin yok edilmesi Tehlike çalışan

31 Mesleksel Risklerin Önlenmesinde Kullanılan 4 Temel Yöntem 2. Tehlike yalıtımı Tehlike çalışan

32 Mesleksel Risklerin Önlenmesinde Kullanılan 4 Temel Yöntem 3. Çalışanın ortamdan uzaklaştırılması Tehlike çalışan

33 Mesleksel Risklerin Önlenmesinde Kullanılan 4 Temel Yöntem 4. Çalışanın yalıtımı Tehlike çalışan

34

35 MESLEK HASTALIKLARI Sigortalının çalıştığı işin niteliğine göre tekrarlanan sebeplerle veya işin yürütüm şartları nedeniyle meydana gelen geçici veya sürekli hastalık, sakatlık, ruhi arıza hallerine Meslek Hastalığı denir.

36 MESLEK HASTALIKLARININ TARİHİ GELİŞİMİ MESLEK HASTALIKLARI ÇOK ESKİDEN BERİ BİLİNMEKTEDİR. GREKLER VE ROMALILAR KURŞUN İNTOKSİKASYONLARINI BİLİYORDU LÜ YILLARDA AVUSTURYALI HEKİM: DR. AGRİCOLA:( ) MADENCİLERİN SAĞLIK DURUMLARINI İNCELEDİĞİ DE RE METALLİCA İSİMLİ KİTABI YAZDI. MADENCİ EŞLERİNİN 7 KEZ EVLENDİĞİNİ BELİRTTİ.

37 DR. PARACELSUS: ( ) DENEYİMLERİNİ TOPLADIĞI KİTABINDA: ALTIN-GÜMÜŞ, DEMİR-BAKIR, KURŞUN-CIVA ELDE ETMEK İSTİYORSAK SAĞLIĞIMIZI - HAYATIMIZI TEHLİKEYE ATMAMIZ GEREKİR LÜ YILLARDA İTALYAN HEKİM DR. BERNARDİNO RAMAZZİNİ ( ) İLK MESLEK HASTALIKLARI KİTABI KABUL EDİLEN DE MORBİS ARTİFİCUM DİATRİBA YAZDI DE ALMANYA DA HASTALIK SİGORTASI KURULDU. I. DÜNYA SAVAŞINDAN SONRA DA MESLEK HASTALIKLARI SİGORTASI UYGULANMAYA BAŞLANDI İTALYA-MİLANO DA MESLEK HASTALIKLARI KLİNİĞİ AÇILDI DA ILO (İNTERNATİONAL LABOUR OFFİCE) ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ KURULDU.

38 MESLEK HASTALIKLARI LİSTELERİ TARİHİ GELİŞİM 1919-ILO (İNTERNATİONAL LABOUR OFFİCE KURULDU) ILO İLK SÖZLEŞMESİNİ İMZALADI (ÇOCUK İŞÇİLERİN ÇALIŞMA KOŞULLARI) ILO SÖZLEŞMESİ NO: 18 3 HASTALIK MESLEKİ HASTALIK KABUL EDİLDİ KURŞUN, CIVA, PNÖMOKONYOZ ILO SÖZLEŞMESİ NO:42 10 HASTALIK MESLEK HASTALIĞI KABUL EDİLDİ KURŞUN İNT. ARSENİK İNT. CIVA İNT. BENZEN İNT. PNÖMOKONYOZ HALOJENLİ HİDROKARBON BİL. FOSFOR DERİ EPİTELYOMASI ŞARBON RADYASYON (radyum ve radyoaktif m.)

39 1964- ILO SÖZLEŞMESİ NO:121 İŞ KAZALARI YARDIMLAŞMA SÖZLEŞMESİ YENİ BİR MESLEK HASTALIKLARI LİSTESİ HAZIRLANDI ILO UZMANLAR KURULUNCA LİSTE YENİLENDİ 29 HASTALIK GRUBU MESLEK HASTALIĞI KABUL EDİLDİ ILO GAYRİ RESMİ DANIŞMA KURULU YENİ BİR LİSTE HAZIRLADI ILO NUN YENİ LİSTESİ KULLANILMAYA BAŞLANDI

40 Meslek Hastalıkları Listeleri 1 - İLO nun ilk meslek Hastalıkları listeleri da AET nin listesini alarak uygulamaya koyduk. Çok geniş ve kapsamlı bir liste. 3 - ILO nun 29 lu listesi. Genellikle işyerleri ve işyeri hekimleri için yararlıdır lü liste. AB de kullanlan liste. Çeşitli metaller, solventler, mesleki kanserler, endüstriyel sağırlıklar, duruş bozuklukları - sırt ağrıları, toz hastalıkları ve stres bozukluklarını içerir.

41 AB ÜLKELERİNCE KULLANILAN YENİ MESLEK HASTALIKLARI LİSTESİ I. ETMENLERİN NEDEN OLDUĞU MESLEK HASTALIKLARI II. HEDEF ORGANLARDA GÖRÜLEN MESLEK HASTALIKLARI III- MESLEKİ KANSERLER IV- DİĞER MESLEK HASTALIKLARI

42 I. ETMENLERİN NEDEN OLDUĞU MESLEK HASTALIKLARI 1. KİMYASAL ETMENLERİN NEDEN OLDUĞU MESLEK HASTALIKLARI (32 HASTALIK GRUBU) 2- FİZİKSEL ETMENLERİN NEDEN OLDUĞU MESLEK HASTALIKLARI (8 HASTALIK GRUBU) 3- BİYOLOJİK ETMENLERİN NEDEN OLDUĞU MESLEK HASTALIKLARI (ENFEKSİYÖZ VE PARAZİTER HASTALIKLAR

43 II. HEDEF ORGANLARDA GÖRÜLEN MESLEK HST 1- SOLUNUM SİSTEMİNİN MESLEK HASTALIKLARI (10 HASTALIK GRUBU) 2- MESLEKİ DERİ HASTALIKLARI (2 HASTALIK GRUBU) 3- MESLEKİ KAS-KEMİK SİSTEMİ HASTALIKLARI (MUSCULO, SKELETAL) (5 HASTALIK GRUBU) III- MESLEKİ KANSERLER 15 ETKEN GÖSTERİLMİŞTİR IV- DİĞER MESLEK HASTALIKLARI NİSTAGMUS.

44 ÜLKEMİZDE UYGULANMAKTA OLAN MESLEK HASTALIKLARI LİSTESİ SOSYAL SİGORTALAR SAĞLIK İŞLEMLERİ TÜZÜĞÜNE EK OLARAK VERİLMİŞTİR. TÜZÜK 1972 DE ÇIKARILMIŞTIR DE YENİLENMİŞ VE MESLEK HASTALIKLARI LİSTESİ DEĞİŞTİRİLMİŞTİR YILINDA TÜZÜK YENİDEN DEĞİŞTİRİLMİŞTİR. ŞU ANDA EKLİ MESLEK HASTALIKLARI LİSTESİ KULLANILMAKTADIR.

45 TÜZÜKTE AYRICA YÜKÜMLÜLÜK SÜRESİNİN NASIL UZATILACAĞI MARUZİYET SÜRESİNİN NASIL KISALTILACAĞI LİSTEDE OLMAYAN BİR HASTALIĞIN NASIL MESLEK HASTALIĞI KABUL EDİLECEĞİ İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIKLARINDA MALÜLİYET HESABININ NASIL YAPILACAĞI BELİRTİLMİŞTİR.

46 SSK Sağlık işlemleri tüzüğüne göre Meslek Hastalıkları: a. Kimyasal etmenlerle olan meslek hast. b. Mesleki Cilt Hast. c. Pnomokonyozlar ve Solunum Sisteminin diğer meslek hast. d. Mesleki Bulaşıcı hast. e. Fiziksel Etmenlerle oluşan meslek hast.

47 A. KİMYASAL ETMENLERLE OLAN MESLEK HASTALIKLARI A-1.A- Arsenik ve bil. A-8.C- Amonyak A-1.B- Arsenikli hidrojen A-9.A- Nikel ve bil. A-2 Berilyum ve bil. A-9.B- Nikel Karbonil A-3.A- Karbonmonoksit A-10.A- İnorganik Fosfor bil. A-3.B Fosgen A-10.B- Organik Forfor bil. A-3.C- Hidrosiyanik asit A-11.A- Kurşun ve bil. A-4 Kadmiyum ve bil. A-11.B- Organik kurşun bil. A-5 Krom ve bil. A-12.A- Karbon Sülfür A-6 Civa ve bil. A-12.B- Kükürtlü Hidrojen A-7 Manganez ve bil. A-12.C- Sülfürik Asit A-8.A- Nitrik asit A-13 Talyum ve bil. A-8.B- Nitroz gazları A-14 Vanadyum ve bil.

48 A. KİMYASAL ETMENLERLE OLAN MESLEK HASTALIKLARI A-15 Halojenler A-18.D- Ketonlar A-15.A- Klor A-18.E- Organik esterler A-15.B- Brom A-19.A- Organik asitler A-15.C- İyot A-19.B- Aldehitler A-15.D- Flor A-20.A- Alf. Hk. Nitro tür. A-16 Alifatik ve Alisiklik hidrok. A-20.B- Nitrik asit esterleri A-17 Halojenli hidrok. A-21.A- Benzen ve hom. A-17 I Doymuş alf. Halojenli hk. A-21.B- Naftalin ve hom. A-17 II Doymamış alf. Halojenli hk. A-22 Aro. Hk. Halojenli tür. A-17 III Ensektisitler A-23.A- I Fenol ve hom. A-17 IV Metan ve Etan Klorlu bil. A-23.A- II Naftol ve hom. A-17 V Sentetik mad. Halojenli bil. A-23.B Alkil, aril ve oks. A-18.A- Alkoller A-23.C- H. Kinonun oks. ür. A-18. B- Glikoller A-24 Aro. Anin ve hidrazinler A-18.C- Eter ve tür. A-25 Aro. Hk.ve fenollerin nitro t.

49 B- MESLEKİ DERİ HASTALIKLARI B-1 Deri Kanserleri ve Prekanseröz Deri Hastalıkları (Kurum, zift, katran, asfalt, antrasen, mineral yağlar, parafin ve benzerleri) B-2 Kanserleşmeyen Cilt Hast. A. Toksik orijinli hipererjik ekzama B. Allerjik orijinli hipererjik ekzama C. Çeşitli orijinli ender dermatozlar

50 C. PNÖMOKONYOZLAR VE SOLUNUM SİSTEMİNİN DİĞER MH C-1.a Silikoz ve siliko tuberküloz C-1.b Asbestler C-1.c Silikatoz (asbest dışındaki tozlar) C-1.d Sideroz C-2 Alüminyum ve bil. C-3 Sert metal tozlar ile olan mh C-4 Thomas Cürufu ile olan mh C-5 Mesleki bronşial astma C-6 Bissinosis

51 D. MESLEKİ BULAŞICI HAST. D-1 Helminthiasis D-2 Tropik hast. D-3 Hayvanlardan insana bulaşan hast. D-4 Meslek Gereği olan enfeksiyon hast.

52 E. FİZİK ETMENLERLE OLAN MH E-1 İyonlayıcı ışınlarla olan mh E-2 Enfraruj ışınları ile katarakt E-3 Gürültü sonucu işitme kaybı E-4 Hava basıncındaki değişiklerle olan mh E-5 Titreşim sonucu kemik-eklem zararları ve anjionörotik bozukluklar E-6 Sürekli lokal baskı sonucu olan mh E-7 Maden işçileri nistagmusu

53 MESLEK HASTALARINI HEKİME GÖTÜREN SEBEPLER A. Basit, üzerinde durulmayacak semptomlar başağrısı bulantı-kusma halsizlik kabızlık ekstremitelerde ağrı B. Önemli hastalık (klinik) tablosu olabilir astım bronşiale, koah kalp hastalığı ve yetmezliği karaciğer ve böbrek yetmezliği polinöropatiler, felçler

54 MESLEK HASTALIKLARININ ÖZELLİKLERİ Kişiler işe girişte fiziksel ve ruhsal bakımdan sağlıklıdır İşte belli bir süre çalıştıktan sonra hastalık çıkar İş yerinde insan sağlığına zararlı Kimyasal etmenler Fiziksel etmenler Biyolojik etmenler bulunur

55 MESLEK HASTALIKLARININ ÖZELLİKLERİ Bu etkenler Max değeri üzerinde olması Kişi bu zararlı etkenlere maruz kalmalı Subjektif şikayetler olması Fizik muayene bulguları Meslek anamnezi meslek hastalığını düşündürmeli Laboratuvar tetkiklerinin bunu teyit etmesi Birden fazla kişide görülmesi Çalışma ortamından uzaklaşınca hastalığın gerilemesi Nükslerin meydana gelmesi Alerji testlerinin müspet olması Meslek hastalıklarının lehine bulgulardır

56 MESLEK HASTALIKLARININ TEŞHİSİ İyi bir hastalık anamnezi İyi bir mesleki anamnez alınması Sistemik fizik muayene Rutin laboratuvar tetkikleri Çoğu kez de özel laboratuvar tetkikleri yapılması gerekir

57 MESLEK HASTALIKLARI HASTANELERİNE SEVK YOLLARI İşyeri hekiminin periyodik ve günlük muayeneleri sonunda sevkler Yataklı-yataksız sağlık kuruluşlarından sevkler Meslek hastalıkları hastanelerinin işyeri inceleme ve tarama muayeneleri sonunda davet Meslek hastalıkları hastanelerinde yapılan periyodik muayeneler Sigortalının meslek hastalığı İddiası İSGÜM ve İş Teftiş Bölge Müdürlüğü elemanlarının sevkleri

58 MESLEK HASTALARININ SEVK ZİNCİRİ 1.İşyeri hekimi sevki 2. Hastanenin işyerine 3. Periyodik muayene günlük muayene ulaşması - dışarıda - MHH. İş Teftiş Gr. Bşk. İşyeri Hekimi Hastaneler Meslek Hastalıkları Hastanesi İSGÜM İşçi Dispanserler

59 MESLEK HASTALIKLARINDAN KORUNMA YOLLARI Tıbbi korunma tedbirleri - işe giriş muayeneleri - periyodik muayeneler - işçilerin eğitimi ve uyarılması İşyerine ait korunma tedbirleri Kişisel korunma tedbirleri Bu konuda çıkan yasal düzenlemelere uyulması

60 İŞLE İLGİLİ HASTALIKLARDA İŞYERİ HEKİMİ NELERE DİKKAT ETMELİ PERİYODİK MUAYENELER USULÜNE UYGUN YAPILMALI ORTAYA ÇIKMASI MUHTEMEL MESLEK HASTALIKLARI İÇİN NASIL FİZİKİ MUAYENE ve ÖZEL LABORATUVAR TETKİKLERİ YAPILIYORSA, ORTAYA ÇIKMASI MUHTEMEL İŞLE İLGİLİ HASTALIKLAR İÇİN DE GEREKLİ TETKİKLER YAPILMALI. İŞLE İLGİLİ HASTALIK TEŞHİS EDİLİRSE İŞYERİNDE UYGUN BÖLÜM DEĞİŞİKLİĞİ YAPILMALI. MEVCUT veya YENİ TEŞHİS EDİLEN HASTALIKLARIN TEDAVİLERİ İÇİN YAKIN İLGİ GÖSTERMELERİ GEREKLİ. İŞLE İLGİLİ HASTALIĞI OLANLARI, ETKİLENMEYECEKLERİ İŞ ve BÖLÜMLERDE MÜMKÜN OLDUKÇA UZUN SÜRE ÇALIŞTIRABİLMEK İÇİN, GEREKLİ HERŞEY YAPILMALI.

61

62 KİMYASAL ETMENLERLE OLUŞAN MESLEK HASTALIKLARI Toksik madde ile klinik tablo arasında bağlantı kurabilmek için zamansal ilişki çok önemli Toksik maddeye maruz kalma süresi!!!

63 Paracelcius Bütün maddeler zehirlidir. Önemli olan dozdur.

64 MESLEKİ KURŞUN intoksikasyonlari KURŞUN (Pb) - ERiME NOKTASI : 327 oc - KAYNAMA NOKTASI : 1523 Oc AĞIR METALDiR YUMUŞAK, KOLAYCA ŞEKiL VERiLiR HAVA ile TEMASTA BAZiK KURSUN KARBONAT OLUŞUR KURŞUN KARBONAT 315 oc'de KURŞUN OKSiT ve KARBON DiOKSiT'e AYRIŞIR

65 KURŞUNUN KULLANILDIĞI işyerleri A- METAL OLARAK KULLANILMASI: %40 B- ALAŞIM OLARAK: %25 - inşaat ENDÜSTRiSiNDE - ANTiMON - SÜLFiRiK ASiT DEPOLAMA - ARSENiK - KABLO KILIFLARINDA - BİZMUT - LEHiM YAPMAKTA - KALAY - OTOMOBiL END. DOLGU MAD. - ALAŞIMLARI - ionize RADYASYON icin ÖRTÜ MADDESi

66 KURŞUN intoksikasyonlarinin GÖRÜLDÜGÜ işkollari AKÜ imalati ve TAMiRi KURŞUNLU HARFLERiN DÖKÜMÜ, KULLANILMASI KURŞUNLU BOYALARIN imalati ve KULLANILMASI AV SAÇMASI IMALATI DARPHANE KURŞUNLU CiLA, LAK, MÜREKKEP YAPILMASI KURŞUNLU KRiSTAL, CAM, BARDAK YAPIMI ÇANAK, ÇÖMLEK, SERAMiK ESYANIN SIRLANMASI KURŞUNLU insektisid YAPIMI, KULLANILMASI PLASTiK SANAYii ORGANiK BiLEŞiKLERiNiN BENZiNE KATILMASI

67 KURŞUN intoksikasyonlarinin GÖRÜLDÜGÜ işkollari KURŞUN BiLEŞiKLERi ile KAYNAK ve LEHiM KURŞUN ve BiLEŞiKLERi'NiN TOPRAKTAN ÇIKARILMASI ve işlenmesi ESKi KURŞUNLARDAN ve KURŞUNLU METALLERDEN KURŞUN ELDE EDiLMESi KURŞUN OKSiT ve BiLEŞiKLERiNiN ELDE EDiLMESi, MADENLERE KURŞUN PÜSKÜRTME ve GALVANiZ işi ORGANiK BiLEŞiK KATILMIS BENZiNiN SOLVENT ve YAPIŞTIRICI OLARAK KULLANILMASI

68 KURŞUNUN ORGANiZMAYA GiRiŞi SOLUNUM, SiNDiRiM, CiLT YOLU ile OLUR AKCiĞERLERDE KARBONiK ASiT, MiDEDE HCl ASiT EMiLiMi ARTTIRIR - KEMİKLERDE - SİNİR SİSTEMİNDE - KARACİĞERDE - BÖBREKLERDE - KIL ve SAÇ FOLİKÜLLERİNDE DEPOLANIR GÜNDE 0.6mg'dan FAZLA ALINMASI HALiNDE VÜCUTTA BiRiKiM YAPAR NORMALDE KAN KURŞUNU mcgr/100ml'dir 40mcgr/100ml ÜSTÜ PATOLOJiKTiR

69 KURŞUN intoksikasyonlarinda TEŞHiS SUBJEKTiF ŞiKAYETLERiN DEĞERLENDiRiLMESi FiZiK MUAYENE BULGULARININ DEĞERLENDiRiLMESi MESLEKi ANAMNEZiN ALINMASI KURŞUN ABSORBSİYON VE İNTOKSİKASYON TESTLERİNİN YAPILMASI İLE OLUR

70 Meslek:Boyacılar, benzinciler, akücüler, otoyol kenarında çalışanlar Diğer: Pb su boruları, Pb içeren kozmetikler Klinik tablo: Akut yada kronik ensefalopati (plumbism), nöbetler, kas atrofileri (ALS benzeri tablo), PNP, diğer (gingivada çizgilenme, anemi, kolik tarzında ağrı)

71

72

73

74 LABORATUVAR TESTLERİ KAN KURŞUNU: <40 mcgr/100ml idrar KURŞUNU: <150 mcgr/l OLMALIDIR. Kan Kurşun duzeyi 80 mcgr/100 ml yi geçerse zehirlenme oluşur KURŞUN intoksinasyon TESTLERi ERiTROSiTLERDE DELTA AMiNOLEVÜLiNiK ASiT AKTiViTE TAYiNi (N<70 mcgr/100ml) ERTROSiTLERDE PROTOPORFiRiN IX TAYiNi (N<70 mcgr/100ml) idrarda ALA TAYiNi (N<10 mg/lt) KAN HB TAYiNi BAZOFiL GRANÜLLÜ ERiTROSiTLERiN TESPiTi İDRARDA KOPROPORFİRİN III TAYİNİ (N: 200 mcgr/l) DEHiDRAZ Şüpheli vakalarda: EDTA PROVOKASYON TESTi

75 TEDAVi ERKEN TEŞHiS, ERKEN TEDAVi ÖNEMLiDiR TEDAViDE EDTA KULLANILIR BARSAK KOLiKLERiNDE KALSiYUM GLUKONAT IV OLARAK YAPILIR PENİSİLLAMİN

76 KURŞUN intoksikasyonlarindan KORUNMA YOLLARI A- TIBBi KORUNMA TEDBiRLERi B- işyerine AiT KORUNMA TEDBiRLERi C- KiŞiSEL KORUNMA TEDBiRLERi D- YASAL DÜZENLEMELER

77 A- TIBBi KORUNMA TEDBiRLERi işe GiRiŞ MUAYENELERi PERiYODiK MUAYENELER EĞiTiM ve UYARMA

78 B- işyerine AiT KORUNMA TEDBiRLERi ETKiLi ASPiRASYON SiSTEMi OLMALI TABAN SU GEÇiRMEZ ve YIKANABiLiR OLMALI MALZEMEDEN DUVAR ve TEZGAHLAR YIKANABiLiR ÖZELLiKTE OLMALI iş YERi KiŞi BAŞINA 15 m3 DÜŞECEK OLMALI BÜYÜKLÜKTE EL, YÜZ, AĞIZ YIKAMA imkanlari SAĞLANMALI YEMEK YEME ve DiNLENME YERLERi OLMALI iş YERi HAVASINDA KURŞUN 0.15 mgr/m3'u GEÇMEMELi

79 C- KiŞiSEL KORUNMA TEDBiRLERi iş ELBiSESi ÖNLÜK LASTiK ELDiVEN UYGUN AYAKKABI GEREKTiĞiNDE KULLANILACAK MASKE VERiLMELi EL, YÜZ, AĞIZ YIKAMA ALIŞKANLIĞI SAĞLANMASI KiŞiSEL TEMiZLiK ALIŞKANLIĞI iş YERiNDE HERHANGi BiR ŞEY YENiLMEMESi KESiNLiKLE SiGARA içilmemesidir

80 D- YASAL DÜZENLEMELER BU KONUDA ÇIKAN YASAL DÜZENLEMELERE UYULMALIDIR

81 DEMiR (Fe) OKSiT FiLiZLERi HALiNDE, DOĞADA YAYGIN BULUNUR. HEMATiT (Fe2O3) MAGNETiD (FeCO3) SiDERiT (Fe2CO3) TAKONiT (Fe2O3 + SiO3) ENDÜSTRİDE YAYGIN OLARAK ÖZELLİKLE ÇELİK ÜRETİMİNDE KULLANILIR

82 ZEHiRLENME BELiRTiLERi DEMiR TOZLARI ÜST SOLUNUM YOLLARI İÇİN irritandir METAL DUMANI HUMMASI'NA NEDEN OLUR MOTOR BENZiNiNDE KULLANILAN, DEMiR PENTAKARBONiL DERiDEN EMiLiR VE NÖROTOKSiKTiR AĞIZDAN BOL MiKTARDA ALINAN Fe SÜLFAT, AKUT ZEHiRLENME MEYDANA GETiRiR. BULANTI, KUSMA, KARIN AĞRISI, SOLUNUM YETERSiZLiĞi, ŞOK ve KOMAYA NEDEN OLABiLiR.

83 KRONiK ZEHiRLENMELERDE SiDEROZiS KOAH HEMOKROMATOZiS DERiDE PİGMANTASYON ŞEKERLi DiYABET SiROZ HiPOGONADiZM TEDAVi: AĞIZDAN ALINMIŞSA, MiDE %10 NaHCO3 ile YIKANIR BAL ETKiSiZDiR. EDTA KULLANILIR.

84 ÇiNKO (Zn) ÇiNKO YAYGIN BiR KULLANIM ALANI BULMUŞTUR METAL OLARAK METAL KESME ÇiNKO ile GALVANiZASYON KAYNAKCILIKTA KULLANILIR ÇiNKO KLORÜR, BUHAR JENERATÖRLERiNDE ÇiNKO STEARAT, TALK PUDRASI YAPIMINDA KULLANILIR ZEHiRLENME: METALiK ÇiNKO ZEHiRLi DEĞiLDiR ÇiNKO TOZLARININ FAZLA ABSORPSiYONU METAL DUMANI HUMMASINA SEBEP OLUR KRONiK ZEHiRLENME KABUL EDiLMEZ

85 ALUMİNYUM DOĞADA YAYGIN OLARAK BULUNUR, HAFİF BİR METALDİR EN ÇOK BOKSİT, (Al2O2H2O) (HİDRATLI ALUMİNYUM OKSİT) EDİLİR FİLİZİNDEN ELDE MAK. 15 mlgr/m3 KULLANILDIĞI YERLER: METAL OLARAK YAYGIN OLARAK KULLANILIR ÇÖZÜNEN TUZLARI KANAMAYI DURDURUCU ANTİSEPTİK ÇÖZÜNMEYEN TUZLARI ANTİASİT, ANTİDİYARETİK

86 ZEHİRLENME NORMAL KANDA 17 mcgr/100ml ZEHİRLENMEDE KARACİĞER ve DALAKTA BİRİKİR BOKSİTTEN 2000C de ÇIKAN ULTRA MİKROSKOPİK SİLİS PARTİKÜLLERİ SHAVER HASTALIĞINI YAPAR ZEHİRLENME BELİRTİLERİ (ALUMİNOZİS): HALSİZLİK, ZAYIFLAMA ÖKSÜRÜK, NEFES DARLIĞI AKCİĞERLERDE FİBROZİS, KİSTİK GÖRÜNÜM PLEVRA YAPIŞIKLARI SPONTAN PNÖMOTORAKSLAR İLERİ DÖNEMDE CORPULMONALE TEŞHİS: TEDAVİ: KLİNİK BULGULAR SEMPTOMATİK

87 Solventler - Eritici ve çözücü maddelerdir. - Endüstride yaygın olarak kullanılırlar. - Eritici ve çözücü olarak kullanışları yanında, üretimde ana madde ve ara madde olarak kullanılırlar. - Tümü insan sağlığına zararlı maddelerdir.

88 SOLVENTLERiN SINIFLANDIRILMASI 1.HiDROKARBONLAR 2. HALOJENLi HiDROKARBONLAR 3. ALDEHiDLER ve KETALLER 4. ALKOLLER 5. ETERLER 6. ESTERLER 7. GLİKOL ve TÜREVLERi 8. KETONLAR 9. DiĞERLERi

89 1.HiDROKARBONLAR a. Alifatik Hidrokarbonlar: b. Aromatik Hidrokarbonlar: Benzin Benzen Mazot Toluen Nafta Ksilen 2. HALOJENLi HiDROKARBONLAR a. Halojenli Alifatik b. Halojenli Aromatik Hidrokarbonlar: Hidrokarbonlar: Klorobenzen I. DOYMAMIS OLANLAR Triklor Etilen II. DOYMUS OLANLAR Metan Türevleri: Trikloro Metan (Kloroform) Karbon Tetraklorür Etan Türevleri: Etilen Diklorür

90 SOLVENTLERiN KULLANILDIĞI YERLER BOYA TERKiBiNE GiREREK YÜZEY KAPLAMA işlerinde DEĞiŞiK MADDELERiN YUMUŞATILARAK ŞEKiL işlerinde VERiLMESi HAYVANSAL VE BiTKiSEL YAĞLARDAN TEMiZLEME işlerinde KURU TEMiZLEME işlerinde MAKiNA PARÇALARININ YAĞLARDAN TEMiZLENMESiNDE ÇEŞiTLi KiMYASAL MADDELERiN ÜRETiMiNDE YAPIŞTIRICILARIN ÜRETİMİNDE KULLANILIRLAR

91 SOLVENT TEHLiKELERi a. ATEŞ ALMA, PATLAMA TEHLiKELERi b. SAĞLIK AÇISINDAN intoksikasyon TEHLiKELERi

92 a. ATEŞ ALMA, PARLAMA, PATLAMA TEHLiKELERi ÇOĞU YANICI, PARLAYICI, PATLAYICI MADDELERDiR ODA ISISINDA BiLE PATLAYICI OLABiLiRLER MUHAFAZA KAPLARI ÜZERiNDE PARLAMA NOKTASI BELİRTİLİR TÜM İŞLEMLER BU ISI ALTINDA YAPILMALI ÇALIŞMA ORTAMININ ISISI DÜŞÜK TUTULMALIDIR

93 a. ATEŞ ALMA, PARLAMA, PATLAMA TEHLiKELERi BUHAR AĞIRLIĞI HAVADAN AĞIRDIR iş YERiNiN ZEMiNiNDE BiRiKiR HAVALANDIRMALAR ZEMİNE YAKIN OLMALIDIR KÜÇÜK BiR KIVILCIM ÜZÜCÜ OLAYLARA NEDEN OLUR BU KONUDA YASAL DÜZENLEMELERE UYULMALI ALINACAK GÜVENLİK ÖNLEMLERİ CİDDİ ve SÜREKLİ OLMALIDIR

94

95

96 b. SOLVENTLERiN intoksikasyon TEHLiKELERi SOLVENTLERiN TÜMÜ insan SAĞLIĞINA ZARARLIDIR BU ZARARLI ETKi: - SOLVENT BUHARININ ŞİMİK YAPISINA - işyeri HAVASINDAKi KONSANTRASYONUNA - BUHARA MARUZ KALMA SÜRESiNE BAĞLIDIR - CALIŞANIN FiZiK FAALiYET DERECESi - DERiDEN EMiLiP EMiLMEMESi - ŞAHSIN ŞiŞMAN ve ZAYIFLIĞI

97 b. SOLVENTLERiN intoksikasyon TEHLiKELERi - ŞAHSIN SAĞLIK DURUMU: MERKEZi SiNiR SiSTEMi HAST. KALP-AKCiĞER HAST. KARACiĞER-BÖBREK HAST. OLUP OLMAMASI - UYUŞTURUCU ve ALKOL ALIP ALMAMASI - ORGANiZMADAN DIŞARI ATILMA HIZI - DETOKSiKE EDiLMESi - ETKİLENMENİN ŞİDDETİNİ ARTTIRIR veya AZALTIR

98 SOLVENTLERiN ZARARLI ETKiLERi DEĞiŞiK SiSTEM, ORGAN veya DOKULARDA GÖRÜLÜR: 1. MERKEZi SiNiR SiSTEMİ HiPNOTiK ETKi: (BENZiN) KiŞiLiK BOZUKLUĞU (PSiKOZ) ETKiSi: (KARBON SÜLFÜR) 2. KARACiĞER ve BÖBREKLERDE TOKSiK ETKi: (KARBON TETRAKLORÜR) 3. KEMiK iliğine TOKSiK ETKi: (BENZEN) 4. ÜST SOLUNUM YOLU irritasyonu: (TÜM SOLVENTLER) 5. DERiYE TAHRiŞ ETKiSi: (TÜM SOLVENTLER)

99 KARBON SÜLFÜR (K. DiSULFiT) (CS2) KAYNAMA NOKTASI : 46.3oC PARLAMA DERECESi : 100oC SUDA AZ, ETiL ETER, ETiL ALKOLDE ÇÖZÜNÜR YANICI, PARLAYICI, PATLAYICIDIR ÖZEL KOKULU BiR SIVIDIR MAK. 20 ppm (60 mgr/m3)

100 KULLANILDIĞI YERLER ViSKOS ipeği, YAPAY iplik ÜRETiMiNDE SELÜLOZiK FiLM, SELLOFAN YAPIMINDA LASTiK, KAUÇUK, YAĞ, REÇiNE ÜRETiMiNDE ESTER ZAMKI GiBi YAPIŞTIRICILARIN ÜRETiMiNDE SU GEÇiRMEZ ÇiMENTO ÜRETiMiNDE ŞEFFAF KAĞIT YAPIMINDA KiBRiT ENDÜSTRiSiNDE insektisid ÜRETiMiNDE KEMiRiCiLERiN YOK EDiLMESiNDE ANTi PARAZiTER ilaç YAPIMINDA KULLANILIR

101 KARBON SÜLFÜR ZEHiRLENMESi SiNiR SiSTEMiNi ETKiLER CLERiNG FAKTÖRÜ inhibe EDER YAĞ ve KOLESTEROL METABOLiZMASINI BOZAR ERKEN KORONER YETMEZLiĞi ERKEN SEREBRAL DOLAŞIM YETMEZLiĞi ERKEN ihtiyarlama PERiFERiK SiNiR SiSTEMiNE AiT POLiNOROPATiLER PSiKOLOJiK TESTLERDE SAPMALARI SiNDiRiM SiSTEMi BOZUKLUKLARI KADINLARDA METRORAJi, ABORTÜS GÖRÜLÜR ERKEKLERDE impotans ve STERiLiTE OLUR

102 N-HEKZAN (CH3 (CH2)4 CH3) SUDA ERİMEZ, ETANOLDE ERİR RENKSİZ SIVIDIR VÜCUDA SOLUNUM ve DERİ YOLU İLE GİRER ÜST SOLUNUM YOLLARI İÇİN İRRİTANDIR KULLANILDIĞI YERLER YAPIŞTIRICILARIN ÜRETİMİNDE (%40-50 ORANINDA) BOYALARIN YAPIMINDA TAŞIT BENZİNİNDE OKTAN YÜKSELTİCİ (%10)

103 ZEHİRLENME BELİRTİLERİ İŞTAHSIZLIK, HALSİZLİK, ZAYIFLAMA GÖRÜLÜR YÜKSEK KONSANTRASYONDA KONVÜLZİYONLAR GÖRÜLÜR ve NARKOZ A NEDEN OLUR PERİFERİK SİNİR SİSTEMİNİ ETKİLER POLİNÖROPATİLER OLUR EKSREMİTELERDE HİS KUSURU AZDIR MOTOR YETERSİZLİK SÖZ KONUSUDUR POLİNÖROPATİ İKİ TARAFLI DA OLABİLİR TENDON REFLEKSLERİ AZALIR KAS ATROFİSİ OLUR HEMATOLOJİ ve BİYOKİMYA TETKİKLERİ NORMALDİR EEG NORMAL EMG PATOLOJİKTİR

104 TEŞHİS: SÜBJEKTİF ŞİKAYETLERİN FİZİK MUAYENE BULGULARININ MESLEKİ ANAMNEZİN DEĞERLENDİRİLMESİ İLE OLUR İDRARDA n-hekzan TESPİTİ SPESİFİK BULGUDUR TEDAVİ: SEMPTOMATİKTİR

105 SOLVENT TEHLiKELERiNDEN KORUNMA a. ATEŞ ALMA, PARLAMA, PATLAMA TEHLiKELERiNDEN KORUNMA b. SOLVENTLERiN intoksinasyon TEHLiKELERiNDEN KORUNMA

106 a. ATEŞ ALMA, PARLAMA, PATLAMA TEHLiKELERiNDEN KORUNMA ATEŞ ALMA, PARLAMA, PATLAMA ÖZELLiKLERi UNUTULMAMALI PARLAMA DERECESi ALTINDA MUHAFAZA EDiLMELi ÇALISMA ORTAMININ ISISI DÜŞÜK TUTULMALI BUHARLARININ HAVADAN AĞIR OLDUGU BiLiNMELi HAVALANDIRMA ZEMiNE YAKIN OLMALI KESiNLiKLE SiGARA içilmemeli KIVILCIM ÇIKARICI KAYNAK, LEHiM işleri YAPILMAMALI ELEKTRİK OCAĞI KULLANILMAMALIDIR DEPOLAMA TANKLARINDAN KAÇAKLAR ÖNLENMELİ DEPO KAPILARI ÖNLERiNDE RAMPA OLMALI YASAL DÜZENLEMELERE UYULMALIDIR

107 b. SOLVENTLERiN intoksinasyon TEHLiKELERiNDEN KORUNMA I. TIBBi KORUNMA TEDBiRLERi SOLVENTLER AĞIR VE TEHLİKELİ İŞLER KAPSAMINA GİRER HANIMLAR VE ÇOCUKLAR ÇALIŞTIRILMAZ işe GiRiŞ MUAYENELERi YAPILMALI PERiYODiK MUAYENELER YAPILMALI (YILDA BİR DEFA) isçiler EĞiTiLMELi ve UYARILMALI

108 II. iş YERiNE AiT KORUNMA TEDBiRLERi SOLVENTLER işyerinde AYRI BiR BÖLÜMDE KULLANMALI HAVALANDIRMA SÜREKLi OLMALI HAVALANDIRMA ZEMiNE YAKIN YERDEN YAPILMALI TOKSiK MADDE YERiNE DAHA AZ TOKSiK OLAN SEÇiLMELi ÜRETiM SÖZ KONUSU ISE, KAPALI SiSTEMLE OLMALI TAŞIMA, DEPOLAMA işlemi TiTiZLiKLE YAPILMALI MEVCUT TÜZÜK ve YÖNETMELiKLERE UYULMALI

109 b. SOLVENTLERiN intoksinasyon TEHLiKELERiNDEN KORUNMA I. TIBBi KORUNMA TEDBiRLERi SOLVENTLER AĞIR VE TEHLİKELİ İŞLER KAPSAMINA GİRER HANIMLAR VE ÇOCUKLAR ÇALIŞTIRILMAZ işe GiRiŞ MUAYENELERi YAPILMALI PERiYODiK MUAYENELER YAPILMALI (YILDA BİR DEFA) isçiler EĞiTiLMELi ve UYARILMALI

110 II. iş YERiNE AiT KORUNMA TEDBiRLERi SOLVENTLER işyerinde AYRI BiR BÖLÜMDE KULLANMALI HAVALANDIRMA SÜREKLi OLMALI HAVALANDIRMA ZEMiNE YAKIN YERDEN YAPILMALI TOKSiK MADDE YERiNE DAHA AZ TOKSiK OLAN SEÇiLMELi ÜRETiM SÖZ KONUSU ISE, KAPALI SiSTEMLE OLMALI TAŞIMA, DEPOLAMA işlemi TiTiZLiKLE YAPILMALI MEVCUT TÜZÜK ve YÖNETMELiKLERE UYULMALI

111 III. KiŞiSEL KORUNMA TEDBiRLERi KiŞiLERE MASKE, ELDiVEN, iş ELBiSESi VERiLMELi KİŞİSEL TEMiZLİK,YIKANMA imkani SAĞLANMALI IV. MEVCUT YASAL DÜZENLEMELERE UYULMASI

112

113 MESLEKİ DERİ HASTALIKLARI Dünya literatürüne göre; meslek hastalıklarının % 50 si mesleki deri hastalıklarıdır.

114 Makroskopik olarak deri; İnsan vücudundaki en büyük organlardan birisidir. Önemli görevleri vardır; yaklaşık 1,72 m2 dir. Dış etkenlerden koruması Fizik-mekanik Işınsal etki Biyolojik etkiler Isı ayarlaması Salgı bezi gibi çalışması Estetik görünümü sağlaması İç dünyamızın bir aynası Dokunma duyusu

115 Deri, çalışma hayatında zarar görebilecek ilk organlardandır.

116 MESLEKİ DERİ HASTALIĞI NEDİR? Çalışan kişinin, tamamiyle yaptığı işin sonucu olarak ortaya çıkmış olan deri bozukluğuna MESLEKİ DERİ HASTALIĞI denir. Bu kişi(çalışan); bu işte çalışmasaydı bu hastalığı olmayacaktı denilebilir.

117 SSK Sağlık İşlemleri Tüzüğü nde mesleki deri hastalıkları iki grupta incelenir. Kanserleşen mesleki deri hastalıkları Kanserleşmeyen deri hastalıkları

118 Kanserleşen Mesleki Deri Hastalıklarında, Risk Faktörleri Kanserojen olduğu bilinen maddelerle karşı karşıya olanlar(petrol ürünleri, katran, boya, solvent) Açık havada ultraviyole ışınlara maruz kalanlar Arıtma, ilaçlama, kanalizasyon işinde çalışanlar, X ışınına maruz kalanlar Radyoaktif maddelerle çalışanlar Kimyasal maddelerle direkt temasta olanlar

119

120

121 Kanserleşmeyen deri hastalıkları mesleki deri hastalıklarının %80-90 ı kadardır.

122 Kanserleşmeyen Mesleki Deri Hastalıkları Mesleki kontakt dermatitler İritasyon sonucu oluşan mesleki kontakt dermatitler Akut (toksik) iritasyon dermatitleri Kronik(kümülatif)iritasyon dermatitleri Alerjik mekanizmalarla meydana gelen mesleki kontakt dermatitleri Sertleşme(Hardening)

123

124

125

126

127 Işık aracılığı ile oluşan mesleki deri hastalıkları; Güneş, iki tür ultraviyole ışını yayar. UVB Güneş yanıklarının en önemli nedenidir. Bu ışınlar daha az olmak üzere erken yaşlanma, cilt kırışıklığı ve cilt kanseri oluşumuna neden olabilir. Yaz aylarında yüksek rakımlarda ve Ekvator a yakın yerlerde daha yoğundur Yalnızca cildin üst tabakasını (epidermis) etkiler. Dalga boyu nm dir. UVA Bütün mevsimlerde gün içinde bulunur. Cildin derin tabakalarına(dermis) yayılır. Cildin erken yaşlanmasına, kırışıklığına ve cilt kanserine neden olur. Dalga boyu nm dir

128

129 İritasyon Yoluyla Mesleki Kontak Dermatit Yapan Bazı Maddeler Kimyasal Grupta Olanlar Okside Ediciler Dehidrate Ediciler Protein Presipite Ediciler Karatolikler Temizleyiciler Biyolojik Grupta Olanlar Bitkisel Hayvansal Fiziksel Grupta Olanlar Keratolitik olaylar, Sıcak soğuk, elektrik Fotik ajanlar İonize ajanlar

130 BAZI MESLEKLER VE ÇALIŞANLARIN KARŞI KARŞIYA OLDUKLARI ALERJENLER İNŞAAT İŞÇİLERİ: Çimento, kromatlar, ultraviole, rutubet, kireç, su, kimyevi katkı maddeleri KATRAN İŞÇİLERİ:Benzol, kömür, nafta, krezol, reçineler. TEKSTİL END.:Pamuk tozu, rutubet, kumaş boyaları, alkaliler, pigmentler. MOBİLYACILAR:Asitler, alkaliler, benzin, turbentin, parafin. PETROL RAFİNERİSİ: Asit, alkali, ham petrol, radyasyon, güneş ışığı, katkı maddeleri. CAM İŞÇİLERİ: Arsenik, boraks, cilalar, civa içeren pigmmentler. GÜBRE SAN.:Asitler, amonyum bileşikleri, kireç, nitratlar, fosfatlar KURU TEMİZLEYİCİLER: Asetik asit, amonyak, metanol, çözücüler, turbentin.

131 Çimento Alerjisi

132 MESLEKİ DERİ HASTALIKLARINDA TANI YÖNTEMLERİ İyi bir hastalık anamnezi alınmalı, Mesleki anamnez(şimdiki ve daha önce çalıştığı işyerleri ve çalışma şartları) belirtilmelidir. Fiziki muayenesi; hasta soyularak bütün vücut derisi muayene edilmelidir. Eski ve yeni deri belirtileri kayıt altına alınmalı ve saklanmalıdır.

133 İlaçsız Tecrit Hastanın (çalışanın) ilaçsız olarak izinli veya istirahatlı halidir gün aralarla kontrol edilir, Düzelmiş olan deri lezyonlarının sayısı veya şiddeti % olarak ifade edilir. Bu süre ortalama 2-8 haftadır. Sonuç, yüksek oranda düzelme veya şifadır. Meslek hastalığı tanısı için önemli bir değerlendirmedir.

134 İlaçsız Tecritten İstifade Etmiyor İse (hasta ayaktan takip ediliyorsa); İstirahatlı iken gizlice çalışıyor olabilir. Yaptığı işi, evinde veya mahhalle arasında kaçak yapıyor olabilir. Bilinmeyen bir nedenle temas kesilmemiş olabilir. Başka bir madde ile çapraz reaksiyon olabilir. BU DURUMDA NE YAPMALI? Hasta yatırılarak iş ve ev ortamından uzaklaştırılmalıdır. İlaçsız olarak hastalıkta düzelme olmuyor ise tedaviye başlanır. İyileşme sonunda aynı işine başlatılır; nüks hali olup olmadığına bakılır.

135 Deri Testleri; Meslek deri hastalığı tanısı için uygulanması zor hatta imkansızdır. Sanayide binlerce allerjik madde vardır. Her alerjik madde için hazırlanmış test materyali yoktur. İş yerlerinden kimyasal madde temini zor hatta imkansızdır. Firmalar formüllerini vermek istemezler.

136 İşyeri İncelemesi Hastanın çalışma şartlarını yerinde görmek, Temasta olduğu maddeleri incelemek, Ortam şartlarına(rutubet, sıcak, basınç, havalandırma) bakmak.

137

138 Çalışma yaşamı ile ilişkili solunum sistemi hastalıkları Rinit ve larenjitler {Alerjenler, un vb tozları, biyolojik etmenler silo, ağıl vb çalışma süreci-, lab hayvanları ile çalışma, uçucular, asit ya da alkalilerle çalışma, metal işkolu, amonyak, çevresel sigara dumanı, partiküler maddeler, } Burun akıntısı {soğuk, çeşitli irritan partiküller } Nazal septum ülserasyonu-perforasyon {arsenik, krom ve bileşikleri, bakır, kokain } Akciğer CA {asbestozis, arsenik bileşikleri, kadmiyum, silika, hardal gazı, nikel, radon, PAH } Fibrozis {Asbestozis, silika, kaolen, talk (!?), } Alveolar proteinosis {ince silika kristalleri} Lipoid pneumonia {metallerle çalışma} Hipersensitivite pnömonisi {Amipler, hayvansal proteinler, funguslar, metal işleme süreci-aerosoller, termofilik bakteriler, toluen diizosiyanat, hegzamethilen diizosiyanat, } Beckett SW. OCCUPATIONAL RESPIRATORY DISEASES. NEJM, 342 (6);

139 Granulomatous disease {Berilyum, } Inhalasyon ateşi {biyolojik etmenler, aerosol kaynakları-havalandırma sistemleri, pamuk tozu, çinko oksit dumanı, ısıtılmış monomerler } Bronşit {sülfür dioksit, kaya ve mineral tozları, çimento, kaynak gazları,,,,} Bronşiolit {Asetaldehit, amonyak, klorin, nitrozoksit, hidrojen sülfid, fosgen, } Astım {asid anhidridler, aldehitler, akril türevleri, hayvansal proteiner, kobalt, un, ağaç tozu, formaldehit, lateks, } Reaktif havayolu disfonksiyonu (RADS) {metal işleme sıvıları-buharları, klorin, beyazlaştırıcılar, güçlü asitler } KOAH {kömür tozu, silika, kadmiyum, toluen diizosiyanat} Beckett SW. OCCUPATIONAL RESPIRATORY DISEASES. NEJM, 342 (6);

140 Solunum hastalıkları ve etmen ilişkisi Toz tipi (quartz, asbestos, lif Maruz kalım (doz, solunum hızı) Konsantrasyona (mg/m 3 ) Aerodinamik çap ( m, Zamana (sürekli, değişken )

141 HAVA KİRLETİCİLERİ TOZ (Dust) ortama yayılan katı (solid) organik ya da inorganik parçacıklar Metal, kömür, tahta, tahıl m TÜTSÜ (Fume) katı parçacıklar, metal kaynak 1.0 m den küçük DUMAN (Smoke) katı ve nemli parçacıklar. Sigara dumanı 0.1 m SİS (Mists) Sıvı damlacıklar. Sprey boya damlacıkları GAZ (Gas) Şekilsiz akışkanlar. Egzoz gazı, BUHAR (Vapor) Normalde sıvı ya da katı olan uçucu maddeler. Solventler

142 Work and health in the EU: A statistical portrait. Data EC

143 Work and health in the EU: A statistical portrait. Data EC

144 KORUMA NEDİR? Bilinen bir hastalığı olmayan çalışanlarda meslek hastalıklarının ortaya çıkmasını önlemek için tehlikelerin belirlenmesi-tanımlanması, ve değiştirilmesidir.

145 Korumada iş akışı Ortam ve çalışanların izlemi Tehlike alanlarının saptanması Risk analizi Risk > Eşik Risk < Eşik Önceliklerin belirlenmesi İzlem Girişim ve eylem politikalarının geliştirilmesi

146 Korunma programı seçiminde hiyerarşik yaklaşım 1. Tehlikenin yok edilmesi 2. Kaynakta kontrol 3. İşin yeniden düzenlemesi ile riskin azaltılması 4. Kişisel koruyucu kullanımı

147 TEMEL ÖNLEMLER 1. Mühendislik önlemler a. yerine koyma zararlı maddenin işlemin b. havalandırma yerel seyreltme (genel) c. Sınırlandırma (izolasyon)

148 2. Yönetim önlemleri 1. Çalışma süresinin kısıtlanması 2. İşçi rotasyonu 3. İzlem (ortam ve biyolojik) 4. İşçinin iş değişikliği

149 YARDIMCI ÖNLEMLER 1. Kişisel koruyucular maske, solunum cihazları, eldiven Eğitim, bilgilendirme afişler, uyarı levhaları, davranış değişikliği 3. Sağlık taraması (ikincil koruma) hastalıkların erken tanısı

150 Kaynak Hava yolu Alıcı 1. Yerine koyma 2. İşlemin değişimi 3. İşlemin sınırlandırılması 4. İzole edilmesi 5. Islak çalışma 6. Yerel havalandırma 7. Yeterli bakım onarım 1. Temizlik 2. Genel havalandırma 4. Uzaktan kontrol 5. Sürekli ortam ölçümü 6. Yeterli bakım onarım 1.Eğitim 2. Rotasyon 3. Çalışanın izolasyonu 4. Bireysel monitarizasyon 5. Kişisel koruyucular

151 Mesleki Akciğer Hastalıklarının Temel Özellikleri İşyerinde çeşitli maddelerle temas sonucu ortaya çıkarlar ya da alevlenirler Önlenebilirler Potansiyel olarak tazmin edilebilirler

152 Sınıflandırma Mesleki Havayolu hastalıkları Diffüz akciğer hastalıkları Pnömokonyozlar Hipersensitivite pnömonisi Akut Toksik İnhalasyon Sendromları

153 Mesleki Havayolu Hastalıkları Meslek astımı ve iritanla indüktlenen astım Bissinozis Kronik bronşit

154 Dünyada en sık görülen mesleki akciğer hastalığı hangisidir? a) Asbeste bağlı plevra hastalıkları b) Meslek astımı c) Pnömokonyozlar d) Toksik pnömoniler e) Organik toz hastalıkları

155 Meslek Astımının Önemi Tüm astma olgularının % 2 ila %5 ini oluşturur SWORD (Surveillance of Work Related Respiratory Disease) 1997 : mesleki akciğer hastalıkları arasında %26.4 lük bir oranla ilk sırada T.C. de pnömokonyoz ve kronik bronşiti takiben üçüncü sırada

156 İşyeri Astımı 1. Sadece iş ortamında karşılaşılan ve işyeri dışında bulunmayan spesifik etkene ya da koşula duyarlılaşmaya bağlı ortaya çıkan astım 2. Daha önce sağlıklı kişilerde işyerinde karşılaşılan yoğun iritanlara bağlı ortaya çıkan astım 3. Daha önce var olan astımın işyerinde alevlenmesi

157 Meslek Astımı Latent periyodu bulunmayan meslek astımı -İrritan ile indüklenen astım RADS (Reactive Airways Dysfunction Syndrom) Latent periyodu bulunan (2-24 ay) klasik meslek astımı. -Düşük molekül ağırlıklı maddeler (MA<5 kda) -Yüksek molekül ağırlıklı maddeler ( MA>5 kda)

158 Etken maddeye yanıtın biçimi Erken yanıt: Bronkospazm ile karakterizedir. Birkaç dakikada pik yapar, bir-iki saat içinde kaybolur Geç yanıt: 1 saat sonra ortaya çıkar, 4-6 saat sonra pik yapar, saat içinde kaybolur. Dual yanıt: Her iki yanıt birlikte olabilir.

159 Etken Maddelere Göre Bronş Yanıtı Düşük MA maddeler: Olguların %50 sinde izole geç yanıt %50 sinde düal yanıt Yüksek MA maddeler Olguların çoğunda erken yanıt %50 sinde düal yanıt

160 Meslek Astımında Tanı Yöntemler tanı amacına göre değişir a) Medikal tanı b) Epidemiyolojik tanı

161 Medikal Tanıda izlenecek yol nedir? Anamnez Değişken hava yolu obstrüksiyonu Hava yolu obstrüksiyonunun iş yerindeki madde ile ilgisi (zamansal olarak) Spesifil IgE Spesifik provakasyon testi

162 Spesifik Bronkoprovokasyon Testleri Tanıda altın standart; Yalancı negatiflik nedenleri: -Uygun etken maddenin kullanılmaması; -İşçinin etkenle temasının uzun süre önce kesilmiş olması; Komplikasyonları: Ateş, lökositoz, lenfopeni, FVC

163 ACCP nin Meslek Astımı Tanısı için belirlediği sorular A: Bir hekim tarafından astım tanısı konulması; B: Astım belirtilerinin işe girdikten sonra başlaması; C: Astım belirtilerinin iş ile ilişkili olması D: 1. Meslek astımına neden olduğu bilinen etkenlere işyerine maruziyet 2. FEV1 ya da PEF te işe bağlı değişiklikler 3. Bronş hiperreaktivitesinde işe bağlı değişiklikler; 4. Spesifik inhalasyon testlerine pozitif yanıt 5. İşyerinde iritan bir madde inhalasyonunu takiben gelişen astım semptomları

164 ACCP nin Meslek Astımı TANISI OLASI TANI A+B+C+ D2 yada D3 yada D4 yada TANI A+B+C+D1

165 Prognoz: etki eden faktörler Erkenden tanı konması ve etkenle temasın kesilmesi; İnhale steroidlerin uygulanması; Tanı sırasındaki semptomların ağırlığı; Daha önce atopinin bulunması; Bronş hiperreaktivitesinin düzeyi; Etken maddenin molekül ağırlığı.

166 İritanla İndüklenen Astım I RADS (Reactive Airways Dysfunction Syndrome ) 1985 te Brooks tarafından tanımlanmış Gaz, duman, buhar halindeki iritanlara maruziyetten ortalama 24 saat sonra astmaya benzer belirtiler Bu belirtilere aylarca süren bronş hiperreaktivitesi eşlik etmekte Chest (3):

167 İritanla İndüklenen Astım II Benzer iritan maddelere orta-yüksek düzeyde tekrarlayıcı maruziyete bağlı olarak ortaya çıkan astım belirtileri Çok ani ortaya çıkmayan iritanla indüklenen astım Chest: 1998;96:

168 RADS a Neden Olan Etken Ajanlar Uranyum hekzaflüorid; Sprey boyalar; SO2; Sülfürik asid; Hidroklorik asid; Beyazlatıcı maddeler; Toluen diisosiyanat Duman İnhalasyonu Toksik amonyak dumanları; Asetik asid; Klorin gazı HCl Glasial asetik asid; Fosgen Göz yaşartıcı gazlar Lokomotif dumanı Maden buharları MMMF (insan yapımı mineral lifler) Chest 1996;109:

169 Klinik Özellikler Öncelikle yüksek konsantrasyonlarda toksik bir madde inhalasyonu (birkaç dakikadan 12 saate kadar varan olgular) Daha önce hiçbir solunum sistemi yakınmasının bulunmaması Astım benzeri koşullar maruziyetle başlar; RADS sonrası gelişen belirtilerin en az 3 ay gibi uzun süre devamı Beraberinde Non Spesifik Bronş Hiperreaktivitesi pozitif ( NSBH +)

170 RADS:Prognoz RADS lı hastalar yeniden maruziyetle etkilenme açısından diğer astım tiplerine göre daha fazla risk altında değildir Havayolu hiperreaktivitesi bulunmayan ya da çok az bulunan olgular işyerlerine dönebilirler RADS lı hastalarda klinik düzelmeye karşın solunum fonksiyonlarında kalıcı bozukluk ve üst solunum yolları belirtilerinde kalıcılık saptanmıştır. (The Sci Tot Environ 2001:49-55)

171 ACCP göre RADS TANISI Daha önce solunumsal yakınmalarının olmadığın belirlenmesi Kaza sırasında tek maruziyetten sonra yakınmaların başlaması İritana yüksek dozda maruz kalma Öksürük, nefes darlığı ve wheezing varlığı SFT obstrüksiyon yada NSBH + Diğer akciğer hastalıklarının ekarte edilmesi

172 Lantent periyodu olan MA ile RADS ın farkları RADS Üst hava yollarında yanma, maruziyetten 24 sat sonra astım belirtileri Obstrüksiyon kural değil, bazen restiktif sendrom, b2 yanıt az, NSBH + Lenfositoz Lantent periyodu olan MA İlk maruziyetten aylar yada yıllar sonra astım belitileri, ilerleyici seyir,işten uzaklaşınca düzelme Obstrüksiyon kural b2 yanıt NSBH+ Eozinofil, mast hücre artışı, bazen nötrofil

173 Meslek ve KOAH Epidemiyolojik çalışmalarla ilişkiyi ortaya koymak güç: KOAH çok faktörlü Sigaranın etkisi İritanlara maruziyet Sağlıklı işçi etkisi İşten ayrılan işçilere ulaşmak zor Popülasyon temelli çalışmalar daha sağlıklı sonuçlar vermekte Tekstil Kuartz,silika maruziyeti Dökümcülük Yapı ve çimento işçiliği Taşımacılık Orman endüstrisi Kağıt sanayii Tarım sektörü Kazan ve kalorifer işçiliği

174

175 Akut İnhalasyon Hasarı: Klinik Üst Solunum Yolları: ciltte tahriş, gözlerde, burunda yanma, yaşarma, akıntı,öksürük, larinks ödemi; İletici havayolları: Bronkospazm, obstrüksiyon,ödem Dikkat: Semptomlar saate kadar gecikebilir. Akciğer parankimi: Kimyasal pnömonitis Akciğer ödemi ARDS Sistemik Etkiler: Üşüme, titreme, halsizlik, baş ağrısı, miyalji, grip benzer semptomlar.metal dumanı ateşi, polimer dumanı ateşi vs...

176 Toksik Organik Toz Sendromu (TOTS) Yoğun organik toz maruziyeti Duyarlılaşma gerekmez Hipersensitivite Pnömonisi (HP ) benzer klinik özellikler maruziyetten 4-12 saat sonra ortaya çıkar Akciğer grafisi bulguları: Normal ya da belli belirsiz infiltrasyonlar Akciğer Fonksiyonları: Hafif restriktif pattern Maruziyet devam ettikçe iritasyon belirtileri

177 ÖZET Mesleki akciğer hastalıkları havayolları ve parankimi tutan tüm hastalıklarla benzer klinik özellikler verir Öncelikle temel akciğer patolojisinin tanısı koymalı Hastalığın belli bir meslek ile ilişkisi olabileceğini unutmamalı Sebep sonuç ilişkisini kesinleştirmek için sağlık birimlerinden çıkarak işyerlerinin incelenmesi yapılmalı

178