Bir Zamanlar Üsküdar da

Transkript

1 BÜYÜK YAPITLARIMIZ Konur Ertop Burhan Felek ile Bir Zamanlar Üsküdar da Burhan Felek'in "Hayal Belde Üsküdar" kitab, stanbul'un büyük bir semtini, 20. yüzy l bafl ndaki görünümüyle canland rmaktad r. Semtin tarihsel dokusunu, camilerini, tekkelerini, türbelerini, mezarl klar n, hamamlar n, çeflmelerini, saraylar n, köflklerini, konaklar n, okullar n, k fllalar n, gezi yerlerini. H. Konyal 'n n 1000 sayfal k "Üsküdar Tarihi" kitab nda buluruz. Üsküdarl Hoca Ali R za, yaflad semtin geçmifl zamandaki görüntülerini tablolar yla gelece e tafl m flt. Yahya Kemal'in " stanbul'un Fethini Gören Üsküdar", "Üsküdar' n Dost Ifl klar ", "Ziyaret", "Atik Valde'den nen Sokakta", "Hayal fiehir" fliirlerinin esin kayna hep Üsküdar'd r. Burhan Felek, kitab na ad koyarken bu sonuncu fliiri düflünmüfl. Göz al c Selimiye'ye komflu olan küçücük hsaniye mahallesinde do mufl, büyümüfl bir Üsküdarl o. Usta bir gazeteci, deneyimli bir spor yöneticisi y llar nda bu çevrede tan k oldu u yaflam anlat yor: 85

2 BD MAYIS 2012 "Fakirlere yard m, zay flar himaye, taflk nlar terbiye ederlerdi ve bir mahalle müstakil bir toplum olarak kendi iflini kendisi halledebilirdi." " lk, orta, lise tahsilimi oradaki mekteplerde yapt m. stanbul'un bizim yakadan görünen 41 minareli emsalsiz silüetini, y llarca oradan seyrettim, oran n kald r mlar n afl nd rd m. Dilimi orada ö rendim. fiiire kabiliyetimi orada gelifltirdim. Ortaoyunu, taklit, Karagöz gibi milli temafla kültürünü orada toplad m. Musikiye kula- m orada al flt. Hattâ gençli imde, b çk nl k hevesim orada do mufltu..." Mahalle erkeklerinin bir araya geldi i yer, Çiçekçi Kahvesi... Yazar m z, mahalesinde yaflayanlar n soyunu sopunu, adlar n sanlar n uzun uzun s ral yor. Nas l insanlarm fl bunlar: "Fakirlere yard m, zay flar himaye, taflk nlar terbiye ederlerdi ve bir mahalle müstakil bir toplum olarak kendi iflini kendisi halledebilirdi." Ard ndan günümüzle ilgili bir karfl laflt rmaya s ra geliyor: "Ya flimdiki insanlar! Üç dört gömlek afla aile ismini sayabilir misiniz? yi mi oldu acaba? pi kopmufl tespihe döndük..." hsaniyeli komflulardan biri, flair Talat Bey. Meslekdafllar n n pek ço u gibi, akflamc ym fl! Yazar bu konuda flunlar anlat yor: 86 Üsküdar çevresinde geçmiflten izler tafl yan bir sokak

3 "Babam da elli-elli befl yafl na kadar akflamc l k etmiflti. Ve mutlaka fiair Talat Bey'le buluflurlard. Ya Talat Bey bize gelir, ya babam onlara giderdi. Talat Bey uzunca zaman annesi ile bekâr yaflam flt. Bu akflamc l klara beni de al rlard. Ve baz mezelerden ben de çimlenirdim. Buna ra men ben a z ma, bilhassa rak koymad m ve içki içmedim." Böyle söylemesine karfl l k yazar n bir yerde, bir nedenle içkiden hoflgörü ile söz etti i de görülmektedir. "Bir müzik oca " olan Üsküdar'da, bir Karantinac smail Bey varm fl. Davudi sesiyle flark söyler, besteler yaparm fl, içkiye de düflkünmüfl. Felek ondan kitab nda flöyle söz ediyor: "Eserlerini ço u zaman kadeh önünde kemale getirirdi. çkinin varsa e er bir hayr o da sarhofl sanatkârlar - m z n eser yaratmalarna, onlar perdahlamaya yard m etmifl olmas d r. Güzellikler tanr s bunu, onun günah - na denk tutup takas etse 'ne eksilir deryay rahmetinden?' " Hemflehrisi içkisever, tatl dilli Talat Bey'in Burhan Felek üzerinde derin etkisi olmufl: "Sohbetlerimizin edas nda e er bir renk varsa, küçük yaflta, onun sohbetlerine benim de dahi oluflumun nimetidir." Talat Bey, çok kolay fliir yazarm fl. Bir Üsküdar soka ve dolmufl BD MAYIS 2012 Ancak bütün yazd klar birden, yok olup gitmifl: "1917 senesi mahallemizde ç kan bir yang nda, bütün ömründe biriktirdi i para ile yapt rd dört katl evinin, bir rüzgârl havada, güpegündüz yand s rada, üst kattaki küçük odas nda bulunan eserlerini kurtamak mümkün olmad. Bu yang n Talat Bey'i manen ve maddeten y kt." Konuflurken karfl s ndakileri a z na bakt ran, söylefli ustas Mahmut Baler de Felek'in hsaniye'den komflusudur: "Hepimizin f kra repertuvar m z vard r. Bal Mahmut'unki en zenginidir. Bal Mahmut f kra anlatmaz, f kra oynar. (...) Mahmut e lendirirse, beraber e lendi i zaman e lendirir ve siparifl üzerine de asla tuhafl k edemez. Çünkü Mahmut tuhaf de il, hoflsohbet bir keyif, bir zevk ve nefle adam d r. Çalar, okur, söylerse e lenir. Siz de onun meclisinde bulunabilecek seviye 87

4 BD MAYIS 2012 ve k vamda iseniz e lenirsiniz." Mahallenin kalbi, Çiçekçi Kahvesi'dir. Orada bir araya gelenleri, o insanlar n birbirleriyle iliflkilerini, orada konuflulanlar anlatan yazar, Türkiye'nin toplumsal de iflimiyle ilgili görüfllerini aç klarken de oradaki gözlemlerinden yararlanmaktad r: "Oras adeta bir kulüptü. Geçmifl zaman ama, bütün bu zevat, memleketin münevver s n f n olufltururdu. Ve o devirde, fakir zengin, âlim cahil, birbirleriyle münasebette bulunurlar, bir çat alt nda rahatça toplanabilirdi. S ize ac bir fley söyleyeyim: Meflrutiyet gelip de memlekette ttihatç l k- tilafç l k cereyanlar bafllay nca bu kahvelerin, bu sohbetlerin tad kaçt. Daha önce birbirinin canci- er dostu olanlar, birbirlerine küserek, hiç de ilse kahvedeki samimi sohbetlerini ihmal edecek hale geldiler. Ben, politikan n buruk tad n daha o zamanda bu yüzden anlam fl, ac s n tatm - fl md r." Kentin baflka yerlerinde oldu u gibi Üsküdar'daki semt bostanlar da sebze, meyve yetifltirildi i kadar çevre insanlar n n gidip gelme, oturup e lenme alanlar olmufltur. Genifl ilgi gören bostanlardan biri Rumi 88 Mehmet Pafla Camisi ile fiemsipafla Meydan aras nda yer al yormufl. Çevrenin han mlar akflam üzeri buraya gidip birbirleriyle görüflür, yer içer, bostan dolab ndan akan sular n fl r lt s n dinlermifl. Tunusba yöresi, Hüseyin Pafla'n n bostan, Çavufldere bostanlar, mahalle aralar nda baflka bostanlar da böyle toplanm yerleriymifl. Anadolu k y s - n n en ünlü bostanlar Çengelköyü ve Istavoz bostanlar ym fl. "Hayal Belde Üsküdar" kitab nda bu konuda ayr nt - lar yer al yor: "Bu keyif, akflam toplant lar körpe h yardan bafllar, onun devam nca sürer, h yar bittikten sonra turflular ç kard. Derken fleftali, arkas ndan incir yemiflleri olur, onlarla da devam ederdi. Bana sorarsan z bu çok rahat bir hava alma âdeti idi ki, bugün art k emsaline pek az tesdüf edilebilir. fiemsipafla Bostanlar 'nda, haftada bir- Üsküdar Salacak skelesi

5 kaç defa havalar s nd zaman gidip safa sürüp, taze salatal k yemek, hattâ inciri a ac ndan toplay p taze ve temiz olarak tatman n ne büyük bir nimet oldu unu, flimdi bundan mahrum olan bizim han mlar m z acaba takdir edebilirler mi? Eski han mlar n gerçi yüzleri kapal idi, ama gönülleri ferah idi." mparatorluk sona ermek üzereyken okul, ifl güç d fl nda d fl nda dönemin delikanl lar n n nelerle u raflt -, nas l vakit geçirdi i de kitapta anlat lmakta. Burhan Felek, günümüzde "köfle yaz s " denilen gazete "f kra" s yaz c l n n ünlü temsilcilerindendi. Bir halk gülmecesi türü olan f kray da en güzel anlatan kalem sahiplerindendi. Edebiyat tarihçisi Cevdet Kudret onun anlatt örne in Nasrettin BD MAYIS 2012 Burhan Felek, günümüzde "köfle yaz s " denilen gazete "f kra"s yaz c l n n ünlü temsilcilerindendi. Hoca f kralar n bir araya getirmenin ulusal kitapl m za önemi bir katk sa layac n söylerdi. Çok genç yafl nda kazand f kra anlatma yetene i, gülmeceden hofllanmas, taklit becerisi onda yetiflme döneminde ortaoyununa ilgi oluflturmufltur. Üsküdar'la ilgili an lar nda ortaoyunu sanatç s olarak sahneye ç k fl n n öyküleri de var: Arkadafllar yla bir ortaoyunu kolu oluflturmufllar. Bir arkadafl n n babas n n yal s nda gösteri yapacaklarm fl. O günkü gazeteden, Meflrutiyetin ilan edildi ini ö renince oyunu bir yana b rak p coflku içinde solu u Küçüksu' da alm fllar: "Küçüksu'ya alamana kay klar yla ve üstelik kay n ucunda hokkabaz düdü ünü öttürerek girince, bütün o ipek feraceli fl k güzeller, yaflmakl saray mensubu han mlar, çil yavrusu gibi kaç flarak da ld lar. Biz, 'Yaflas n Hürriyet' diye ba r yorduk. Herkes bizim bu ba rt m za hayretle bak yordu. Küçüksu boflalm fl, fakat biz 'Hürriyet'i ilan etmifltik." Abdülhamit'in upuzun 89

6 BD MAYIS 2012 Üsküdar meydan (1920) bask y llar n n ard ndan siyasette, bas nda, sahnede, e lence. dünyas nda çok hareketli bir özgürlük dönemi bafllam flt r. O günlerde saraydaki "M - z ka-y Hümayun"da görevli ortaoyunu sanatç lar Felek'le arkadafllar n bulmufl, hsaniye mahallesindeki okula yard m için düzenlenen gösteride hep birlikte sahneye ç km fllar. Yazar m z n o gösterideki "acem taklidi" pek be enilmifl, Ünlü güldürü sanatç - s Naflit, "Ulan, kim bu? Bizim göbe- imiz çatlad, bunun kadar forti toplayamad k..." demifl! Mahallede bir toplu sünnet dü ünününde de ortaoyununda Kavuklu Hamdi'yle Tavuk H rs z hsan'la birlikte genç Burhan Felek, "Yaz c " oyununa ç kacak, çok be enildi i için, "Bize gel, sana iki pay veririz," önerisiyle karfl laflacakt r. Ancak yazar n gelece inde bas n mesle inin yan s ra sahne sanat de il baflka bir alan 90 etkili olmufltur. Bir gün Çiçekçi Kahvesi'nde bir arkadafl Kufldili Çay r 'nda Pazar günleri stanbul'daki ngilizlerin topla "çok heyecanl bir oyun" oynad klar n haber vermifl. Böylece gidip ilk kez futbol maç izlemifl. "Bu oyun beni büyüledi. Bunun hakk nda kitaplar arad m, buldum tarihinde Üsküdarl on-on befl arkadafl birlikte 'Anadolu dman Yurdu' ad ndaki kulübü kurduk," diye anlat yor. Yoksul bir kulübün geliflmesi, federe olmas kitapta anlat lan hofl serüvenler aras nda. Ünlü gazeteci ilerki y llarda "Türkiye dman Cemiyeti"nin kurulufluna önayak olacak, "Balkan Oyunlar "n kuracak, "Türkiye Olimpiyat Komitesi" baflkanl nda, "Beden Terbiyesi Dan flma Kurulu" üyeli inde bulunacakt r. Yazar, eski bir stanbul semtini, eski zaman adamlar n, o dönemin yaflam n dile getiren kitab n, " flte böyle aziz okurlarm... Üsküdar baflka bir âlemdi. Biz o âlemden bir gezegen gibi geldik geçtik..." diye noktalamaktad r. konurertop@butundunya.com.tr "Bazen küçük fleylerden ne müthifl sonuçlar al nd n gördükçe, içimden küçük fley diye bir kavram olmad n düflünüyorum." Bruce Barton