Öğretmenimiz: Dil bir kültür aracıdır. dedi.

Transkript

1

2 BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER Gazete ve dergi adlarını her kelimesi büyük yazılır. Ancak gazete ve dergi kelimeleri cins isim olduğundan küçük yazılır.(resmi Gazete) Hürriyet gazetesi, Analitik dergisi... Kitap adlarının ve yazı başlıklarının her kelimesi çoğunlukla büyük harfle yazılır. Bahar ve Kelebekler, Beyan Zambak... Başlıklarda geçen ve, ile, veya bağlaçlarıyla mi soru eki küçük harfle yazılır. Leyla ile Mecnun, Mavi ile Siyah, Turfanda mı Turfanda... Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen kelime büyük harfle başlamaz. Yazar ilk eserini 2001 yılında yayınlamış. Cümle içinde başkasından aktarılan ve tırnak içine alınan cümleler büyük harfle başlar. Öğretmenimiz: Dil bir kültür aracıdır. dedi.

3 Ünlem (!) işaretinden sonra büyük harfle başlanır. Eyvah! paramı düşürmüşüm. Üç noktadan sonra (...) büyük harfle başlanır. Karşımızda masmavi bir deniz... Turistler de bu manzarayı çok seviyor. Soru işaretinden sonra (?) büyük harfle başlanır. Niçin gülüyorsun? Bana da anlatsana! Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri, unvanlar ve meslek adları büyük harfle başlar. Sayın Ahmet Bey, Dr. Ayşe Hanım Kurum, müessese, kuruluş isimleri birden fazla kelimeden oluşuyorsa, her harfi büyük yazılır. Türk Dil Kurumu, Milli Eğitim Bakanlığı...

4 Yer adları (kıta, ülke, bölge, il, ilçe, köy, semt, cadde, sokak vb.) büyük harfle başar. Asya, Avrupa, Türkiye, Türkmenistan, Karadeniz, İç Anadolu Bölgesi, Yakın Doğu, Atatürk Bulvarı, Mehmet Akif Ersoy Caddesi, Karanfil Sokak... Yer adlarında ilk isimden sonra gelen deniz, nehir, göl, dağ, boğaz v.b. tür bildiren ikinci isimler küçük harfle başlar. Marmara denizi, Meriç nehri, Tuz gölü, Erciyes dağı... Dağ, tepe, akarsu, göl, deniz adları da bitişik yazılır. Uludağ, Akdeniz, Yeşilırmak, Acıgöl

5 İkinci isim, özel isme dahil ise ve ikisi birden kastedilen kavramı karşılıyorsa, ikinci isim de büyük harfle başlar. Çünkü bunlarda ikinci isim kullanılmadığı takdirde söz konusu yer adı anlaşılmaz. Çanakkale Boğazı: Sadece Çanakkale Boğazı, Van Gölü, Ağrı Dağı, Gülek Geçidi, Muş Ovası... Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle başlar ve ayrı yazılır. Çiçekçi Mahallesi, Gülistan Caddesi, Menekşe Sokak. İki veya daha fazla kelimeden oluşmuş yer adları (il, kasaba, köy) bitişik yazılır. Eskişehir, Çanakkale, Boğaziçi

6 İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar: Menfaat sandalyeye benzer: Başında taşırsan seni küçültür, ayağının altına alırsan yükseltir. Ancak iki noktadan sonra cümle niteliğinde olmayan örnekler sıra landığında bu örnekler büyük harfle başlamaz: Bu eskiliği siz de çok evde görmüşsünüzdür: duvarlarda çiviler, çivi yerleri, lekeler... UYARI: Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen kelime büyük harfle başlamaz: 2005 yılında Türk Dil Kurumunun 73. yılını kutladık. UYARI : Örnek niteliğindeki kelimelerle başlayan cümlede de ilk harf büyük yazılır: "Banka, bütçe, devlet, fındık, kanepe, menekşe, şemsiye" gibi yüzlerce ke lime, kökenleri yabancı olmakla birlikte artık dilimizin malı olmuştur. "Et-, ol-" fiilleri, dilimizde en sık kullanılan yardımcı fiillerdir.

7 Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri, unvanlar, lakaplar, meslek ve rütbe adları büyük harfle başlar: Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Kaymakam Erol Bey, Sayın Prof. Dr. Hasan Eren, Hamdi Bey, Mustafa Efendi, Zeynep Hanım, Bay Ali Çiçekçi, Yüzbaşı Cengiz Topel; Fatih Sultan Mehmet, Paşa, Deli Petro. Avcı Mehmet, Nişancı Mehmet Akrabalık bildiren kelimeler büyük harfle başlamaz: Tülay abla, Ayşe teyze, Fatma nine, Kemal dayı, Saim amca, Akrabalık bil diren kelimeler başa geldiğinde lakap yerine kullanıldığı için büyük harfle başlar: Nene Hatun, Baba Gündüz, Dayı Kemal, Hala Sultan. Bazı tarihî ve menkıbevi şahsiyetlerde ise akrabalık bildiren kelime sonda olduğu hâlde unvan değeri kazandığı ve özel ada dâhil olduğu için büyük harfle yazılır: Gül Baba, Susuz Dede, Adile Hala, Gülsüm Bacı, Sultan Ana.

8 Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar: Sarıkız, Fino, Karabaş, Pamuk, Minnoş, Tekir. Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar: Türk, Rus, Arap; Oğuz, Kırgız, Tatar; Karakeçili, Hacımusalı. Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar: Türkçe, Almanca, İngilizce, Rusça, Devlet adları büyük harfle başlar: Türkiye Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri, Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar: Müslümanlık, Müslüman; Hristiyanlık, Hristiyan; Musevilik, Hanefi; Katolik. Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar: Tanrı, Allah, Cebrail, Zeus, Oziris, Kibele. Ancak tanrı kelimesi özel ad olarak kullanılmadığında küçük harfle başlar: Eski Yunan tanrıları.

9 Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. yapı adlarının bütün ke limeleri büyük harfle başlar: Topkapı Sarayı, Çankaya Köşkü, Horozlu Han, Alanya Kalesi, Galata Köprüsü,, Beyazıt Kulesi, Bilge Kağan Anıtı.. Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar: Kurtuluş Savaşı, Millî Mücadele, Cilalı Taş Devri, İlk Çağ, Yükselme Devri, Millî Edebiyat Dönemi, Servetifünun Dönemi, Tanzimat Dönemi. UYARI: Tarihî dönem bildirmeyip tür veya tarz bildiren terimler küçük harfle başlar: divan şiiri, divan edebiyatı, halk şiiri, halk edebiyatı, eski Türk edebiyatı, Türk dili, Türk sanat müziği, Türk halk müziği, tekke edebiyatı. Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar: Türklük,, Türkç, Avrupalı, Bursalı. UYARI: Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa büyük harfle başlamaz: acem (Türk müziğinde bir perde), hicaz (Türk müzi ğinde bir makam), nihavent (Türk müziğinde bir makam), acemi (tecrübesiz), allahlık (saf, zararsız kimse), donkişotluk (gereği yokken kahra manlık göstermeye kalkışmak).

10 DE NİN YAZIMI Hâl eki olan de nin yazımı: *Bitişik yazılır. *Cümleden çıkarılınca cümlenin anlamı bozulur. * Benzeşir.(-te,-ta) * Cümlede dolaylı tümleç veya zarf tümleci görevinde kullanılır. Evde kimse yoktu Bu kitapta güzel konular işlenmiş.

11 Bağlaç olan de nin yazımı Ayrı yazılır. Cümleden çıkarılınca cümlenin anlamı bozulur ya da daralır. Kesinlikle benzeşmez.(te,ta olmaz) Bile,dahi Toplantıya Serap ta katılacak.(y) Gözlerin de bir anlam gizli saklayamazsın.

12 Kİ NİN YAZIMI İlgi zamiri olan -ki nin yazımı: Kendisinden önce ya da sonra belirtilen bir ismin yerini tutar. Bitişik yazılır. Benim boyum uzun seninki kısa. Üzerindeki çok yakışmış. Sıfat yapım eki alan -ki nin yazımı: İsimlere getirilir ve eklendiği kelimeyi sıfat yapar. Bitişik yazılır. Bahçedeki çiçekleri kim suluyordu? Bağlaç olan ki nin yazımı: Bu ki başlı başına bir kelime olduğundan kendinden önceki ve sonraki kelimelerden ayrı yazılır. Duydum ki unutmuşsun, gözlerimin rengini!

13 Sanki Yeter ki Oysaki Öyle ki ---->DAİMA AYRI Mademki Kaldı ki Belki Eğer ki A ---->DAİMA BİTİŞİK Halbuki NOT:FİİLDEN SONRA GELEN Çünkü BÜTÜN Kİ LER AYRI YAZILIR. E duydum ki Meğerki ağla ki İllaki kelime +ki+ LER--->ANLAMLI--->bitişik yaz --->ANLAMSIZ--->ayrı yaz

14 TARİHLERİN YAZIMI Cümle içinde geçen ay ve gün adları küçük harfle başlar. Geçen yıl haziran ayının ilk pazartesi günü toplanma kararı aldık. Geçen cuma günü öldü. Belli bir tarihi bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar. 10 Kasım 1938 Perşembe günü yaşama veda etti. Aylar ve günler yazıyla olduğu gibi rakamlarla da gösterilebilir. 10 Kasım /11/1938

15 UYARI! 12.V.1985(doğru) XI.V.1995(doğru) *Tarihlerde ayların adı yazılırsa gün ve yıl bildiren, sayılar nokta ve çizgi ile ayrılmaz 23 Nisan 1920 tarihi, 23 Nisan 1920 ve 23/Nisan/1920 şeklinde yazılamaz.

16 Gün, ay adları bir tarihe bağlıysa büyük b k harfle başlar 27 Eylül 1974 Perşembeembe Mayıs Kasım Pazar Her eylül l buralara gelirim. Önümüzdeki nisanın n ilk cuması buluşaca acağız.

17 YÖNLERİN YAZIMI Yön isimleri bir yer adının başında onu belirtir durumda kullanılıyorsa büyük harfle başlar. Güney Amerika, Batı Anadolu, Orta Asya Yön isimleri yalnız başlarına veya bir isimden sonra, isimlerin yönlerini bildirecek şekilde kullanılırsa küçük harfle başlar. Soğuk hava kütlesi kuzeyden gelecek. Türkiye nin doğusu, batısından daha dağlıktır. Ara yönler bitişik yazılır. Rüzgâr kuzeydoğudan esecek.

18 SAYILARIN YAZIMI Say Sayılar, ticari işlemler i dışıd ışında ayrı yazılır.say r.sayılara getirilen ekler ünsüz z uyumuna uyar ve kesmeyle ayrılır. r. Büyük B k sayılar ların yazımında sıfırls rlı kısımlar yazıyla yla gösterilebilir. g Daha on yedi yaşı şındayım. Dün üç yüz z elli altı soru çözdüm. Sınava bir milyon yedi yüz y z altmış bin öğrenci girdi te te,, 3 ten3 ten,, 17 nci nci, 23 ünc ncü, te, 12 ye 5 milyon,, 8 milyar,, 20 trilyon UYARI: Çek, senet, fatura, dekont vb. ticari evraklarda sayılar bitişik ik yazılır. altmış ışbeşmilyon, sekizyüzseksenalt zseksenaltıbin

19 KISALTMALARIN YAZIMI T.C. T. Kısaltmalara getirilen ekler okunuşa a göre g getirilir ve kesmeyle ayrılır.harfler r.harfler arasında nokta kullanılmaz. lmaz. DOĞRU YANLIŞ TRT nin TRT den TRT ye TRT nun İDO nun İDO dan İDO ya İDO nin İTÜ nün İTÜ den İTÜ ye İTÜ nden MEB in MEB den MEB e MEB na ABD nin ABD den denabd ye ABD nde

20 BİLEŞİK K EYLEMLERİN N YAZIMI Yardımc mcı eylemle oluşturulurken ses olayına uğrayan u eylemler, kurallı bileşik ik eylemler, anlamca kaynaşmış bazı eylemler bitişik ik yazılır. kaybol- hisset- zehrol- affet- sabreyle- gelebil- çıkıver- düşeyazbakakal- süregel- başvur- vazgeç- varsay- öngör- elver-

21 PEKİŞ İŞTİRMELERİN N YAZIMI Pekiştirilmi tirilmiş sözcükler bitişik ik yazılır. masmavi sapsarı yemyeşil ıpıssız dümdüz sımsıkı yapayalnız sapasağlam çepeçevreevre güpegündüz düpedüz tıpatıp sırılsıklam çırılçı çıplak karmakarışı ışık darmadağı ğınık darmaduman paramparça

22 MI, Mİ NİN M N YAZIMI Kendinden önceki sözcs zcüğe e her zaman ayrı yazılır; fakat kendinden sonra gelen eklere bitişik ik yazılır. Akşam bize uğrayacak u mısın? Dün n beni arayan sen miydin,, kardeşin miydi? Buraları daha önce görmg rmüş müydünüz? Yaz geldi mi yaylalara çıkard kardık. k. Birden hepimize bağı ğırmaya başlamas lamasın mı! Günü gününe ne çalıştınız mı sınavı kazanırs rsınız. Çocuğun un uzun mu uzun saçlar ları vardı. Mevsim yaz mı,, güz g mü anlayamadım. m.

23 İKİLEMELERİN YAZIMI İkilemeler ayrı yazılır. adım adım, ağır ağır, akın akın, allak bullak, aval aval (bakmak), çeşit çeşit, derin derin, gide gide m ile yapılmış ikilemeler de ayrı yazılır. at mat, çocuk mocuk, dolap molap, kapı mapı, kitap mitap vb. İsim durum ekleri ve iyelik ekiyle yapılan ikilemeler de ayrı yazılır. baş başa, diz dize, el ele, göz göze, iç içe, omuz omuza, yan yana; baştan başa, daldan dala, elden ele, günden güne, içten içe, yıldan yıla; başa baş, bire bir (ölçü), dişe diş, göze göz,

24 Adlaşmış ikilemeler bitişik yazılır. Dedikodu Alışveriş Çıtçıt Gırgır Cızbız Çerçöp Civciv

25 HER herkes herhangi herhalde her şey her biri her an her güng her yer her yan her ne kadar

26 HİÇ hiçbir hiç kimse hiç yoktan hiç mi hiç hiç değilse

27 BİR birtak birebir birdenbire birbirine birdirbir biraz birçok birkaç birtakım (blg. sft.) birebir (etkili) bir takım (sayı sf.) bire bir (g bir güng bir şey bir an bir ara bir arada bir kısımk bir tek (görüşme)

28 NOTLAR Hane, name, zade kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: çayhane, dershane, kahvehane, yazıhane; beyanname, kanunname, Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi, gözlemevi, huzurevi,, konukevi, orduevi, öğretmenevi, polisevi, yayınevi vb.

29 Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır:içişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim Kurulu, Açıköğretim Fakültesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi vb. Baş sözüyle oluşturulan sıfat tamlamaları: başağırlık, başbakan, başbayan, başçavuş, başeser, başfiyat, başhekim, başhemşire, başkahraman, başkent, başkomutan, başköşe, başmüfettiş, başöğretmen, başparmak, başpehlivan, başrol, başsavcı, başyazar vb.

30