RADYASYONUN MOLEKÜLER DÜZEYDEKĐ ETKĐSĐ

Transkript

1 ĐÇĐNDEKĐLER 1- Hücresel Radyasyon Hasarı 2- Radyosensitivite Görüşü 3- Hücre Döngüsüne Radyasyonun Etkisi 4- Hücre Bölünmesi 5- Radyasyonun Moleküler Düzeydeki Etkisi 6- Radyasyonun Metabolizma Üzerine Etkisi 7- Radyasyona Bağlı Genetik Hasar RADYASYONUN MOLEKÜLER DÜZEYDEKĐ ETKĐSĐ Doç. Dr.

2 RADYASYONUN MOLEKÜLER DÜZEYDEKĐ ETKĐSĐ RADYASYONUN MOLEKÜLER DÜZEYDEKĐ ETKĐSĐ Hücrelere radyasyonun etkisi; Total doz, Doz hızı Radyasyon tipi (yüksek LET veya düşük LET) Radyasyon uygulama şekli (tek doz, bölünmüş doz) Ortamın çevresel koşullarına bağlıdır. 1- HÜCRESEL RADYASYON HASARI Doç. Dr. Radyasyon lezyonları X- ışınının keşfinden hemen sonra gözlenmiştir. Becquerel ve Curinin radyoaktivite ile uzun süreli çalışmaları akut radyasyon dermatiti Radyum Yanığı na sebep olmuştur. Đlk radyasyon hastalığı X- ışınının keşfinden 6 ay sonra tanımlanarak, radyasyona bağlı gelişen tanımlı ilk kanser 1902 de rapor edilmiştir. Madam Curie uzun süreli radyasyona maruz kalma sonucu aplastik anemi sonucu hayatını kaybetmiştir yılları arasında saat endüstrisi işçilerinde kemik kanserine bağlı dokuz ölüm olgusu tespit edilmiştir. Jacob Furth, farelerde tek doz 400R veya bölünmüş dozlarla 800R radyasyona maruz kalmanın lösemiyle sonuçlandığını ortaya koymuştur. 6-9 Ağustos 1945 de Hiroşima ve Nagazaki nin atom bombası ile tahribatı büyük bir trajediye neden olmuştur. Ancak, Radyasyon biyolojisinin ilerlemesine yardımcı olmuştur. Tek yüksek doz radyasyon almanın etkileriyle ilgili bilgiler bu bölgedeki insanlardan elde edilmiştir. Henri Coutard, X- ışınının günlük fraksiyonel dozlarda uygulanması yöntemini geliştirmiştir. Bu en uygun aralıklarla maksimum dozda radyasyon uygulanmasını sağlar. Böylece normal ve sağlıklı dokularda az kalıcı hasar yaparken, tümörün yok edilmesi sağlanmaktadır. Radyasyon Hasarının Etkenleri; Düşük LET (Lineer Enerji Transferi) X ve Ŵ ışını gibi serbest radikaller ile hasar oluşturur. Yüksek LET (protonlar ve α-parçacıklar) iyonizasyon yolu ile hasar oluştururlar. Her bir iyonizasyonda salınan enerji 33 ev tur. Bu enerji kimyasal bağların kopması için yeterlidir. Radyasyonun hücreler üzerine etkileri yalnızca fiziksel özellikleri ile değil dokunun biyolojik özelliklerine bağlı olarak değişik şekillerde ve dönemlerde gelişir. Đlk olarak iyonize radyasyonun tipine göre oluşan iyonizasyon ve serbest radikaller etkisini hücre düzeyinde biyolojik ortamda gösterirler. Işının fiziksel özelliklerinin yanı sıra doku hücrelerinin bölünme hızı, farklılaşması ve hasar onarım yeteneği gibi biyolojik etmenler rol oynar. 2-RADYOSENSĐTĐVĐTE GÖRÜŞÜ Radyosensitivite: Hızla bölünen farklılaşmamış hücrelerin olduğu dokular radyasyona daha duyarlıdır. Duyarlılıklarına göre hücreler 3 grupta toplanır. A- Çok duyarlı hücreler: Hematopoetik sistem ve lenfoid sistem hücreleri B- Orta duyarlıktaki hücreler: Damar endoteli, kollajen ve elastik dokular, göz dokuları, kemik ve kıkırdak(gelişmekte olan) C- Dirençli hücreler: Karaciğer, böbrek, olgun kemik ve kıkırdak doku, endokrin bezler, kaslar, beyin ve diğer sinir dokuları.

3 RADYASYONUN MOLEKÜLER DÜZEYDEKĐ ETKĐSĐ Hücrelerin Radyasyon Duyarlılığının Saptanmasına Đzin Veren Bazı Prensipler 1- Bergonie-Tribondeau Kanunu; X ışınları bölünme yeteneği fazla olan hücrelerde daha çok etkilidir. Radyasyonun etkisi hücrelerin farklılaşma derecesi ile ters, çoğalma yeteneği ile doğru orantılıdır (Oositler ve periferik lenfositler hariç). camp, Bergonie-Tribondeau Kanununun moleküler temeli olarak kabul edilir. Hızla çoğalan hücrelerde camp düzeyi düşük olduğu için, camp düzeyinin hücrelerin radyasyon duyarlılığı ile ters ilişkili olduğu bildirilmiştir. 2- Radyosensitivite ve Đnterfaz Kromozom Hacmi Arasındaki Đlişki; Sparrow; Hücrelerin radyasyon yanıtının doğrudan interfaz kromozal hacme bağlı olduğunu ortaya attı. DNA içeriği arttığında, nükleer veya kromozomal hacimde artar. Kromozomdaki DNA miktarı ve hücrelerin radyasyon yanıtı arasında doğrudan bir ilişki vardır. 3- Radyosensitivitede Sitoplazmik Yapıların Rolü: Çekirdek genel olarak hücresel ve moleküler hasar için hücrenin en duyarlı yapısı kabul edilir. Mitokondriden zengin epitelyal tümörlerin daha az mitokondri içeren iğsi hücreli tümörlere göre radyasyona daha duyarlı oldukları gösterilmiştir. Daha az mitokondriye sahip periferik lenfositler radyosensitif iken, mitokondriden zengin miyokard hücresi daha dirençlidir. Sonuç olarak, hücresel bol mitokondriye sahipseler hücrelerin bir kısmının hasarı tümü için öldürücü olmayabilir ve onarıma olanak tanır. 4- Çekirdek ve Sitoplazmanın Radyosensitivitesi: Çekirdek ve sitoplazmanın radyosensitiviteleri farklıdır. Işınlama sonrası çekirdekte özellikle bölünmeler sırasında kromozomlarda kırıklar oluşabilir. Mutasyonlar meydana gelir. Fakat aynı ışınlama sonrası sitoplazmada ciddi hasarlar oluşmaz. Sadece toksik maddeler meydana gelir ve radyasyon zehirlenmesi denilen klinik tablo ortaya çıkar. Çekirdek hacmi/sitoplazma hacmi arasındaki oran radyosensitiviteyi etkiler. Sitoplazması büyük olanlara göre küçük olan hücreler radyasyona daha duyarlıdırlar. Ayrıca sitoplazmadaki mitokondri sayısının fazlalığı dayanıklılığı arttırmaktadır. Önemli hücre olayları nükleer ve sitoplazmik organellerle düzenlenir. Hücre organellerinde radyasyon hasarının derecesi total doz, doz hızı, radyasyonun uygulanma şekli ve radyasyonun tipi gibi etkenlere bağlıdır. Hücre organellerinde şişme, vakuolizasyon, mitokondri ve endoplazmik retikulumda birbirini izleyen yapısal ve fonksiyonel değişiklikler oluşur. Golgi cisimciği ve polizomlardaki değişiklikler daha geç gelişir. Çekirdekteki değişiklikler, nükleer membranda şişme ve kromatin materyalinin dağılmasında ibarettir. 3- HÜCRE DÖNGÜSÜNE RADYASYONUN ETKĐSĐ Senkronize hücre topluluğunun radyasyona yanıtı değerlendirildiğinde; 1- Hücrelerin radyosensitivitesi hücre döngüsünün bir döneminden diğerine değişir, 2-Hücre döngüsünün aynı evresi için radyosensitivite bir hücre tipinden diğerine değişir, 3-Hücre döngüsünün sensitivitesi radyasyon hasar kriteri değişirse değişir. Hücreye Radyasyonun Etkisi; Hücre Kinetiği Ökaryotlarda hücre siklusu 4 farklı evreden oluşur: G 1 (ilk aralık) RNA ve protein sentezi, DNA için sentez hazırlığı, S evresi: DNA sentezi, G 2 (ikinci aralık) DNA sentezi tamamlanır, RNA ve protein sentezi devam eder S+G1+G2 = ĐNTERFAZ Hücre siklusunun G 1, S ve G 2 evrelerine interfaz periyodu denir. Mitoz (M) sırasında profazda kromozomlar daha yoğun hale gelir. Hücreler hücre ölümüne M evresinden hemen önce geç metafazda (G 2 ) ve mitoz sırasında en duyarlıdırlar. Mitoz evresinde radyosensitivite yaklaşık dört kat daha fazladır. S evresindeki, geç G 1 evresindeki ve G 0 evresindeki hücrelerde daha yüksek bir rezistans görülür. S evresindeki rezistans DNA kırıklarını hızlı onarma kabiliyetinde olan sentez enzimlerinin varlığı nedeniyle olabilir. Bununla beraber S evresinden hemen önceki hücrelerde mutasyon sıklığı artar.

4 RADYASYONUN MOLEKÜLER DÜZEYDEKĐ ETKĐSĐ G 1 evresinden S evresine hücrelerin geçiş süreci: rad ile hücrelerin G 1 evresinden S evresine geçiş hızında bir azalma görülür rad geçiş tamamen durur. Hızla çoğalan hücrelerde bu etki görülmez. 2- Hücrelerin S Evresi: 1000 rad radyasyon dozu S evresindeki hücrelerin yaklaşık %30 unu bu süreçte durdurur. 3- S evresinden G 2 evresine geçiş: rad radyasyon dozu hücre bölünmesinin bu dönemini önemli derecede etkilemez. 4- G 2 evresinden M evresine geçiş: rad radyasyona maruz kalma hücrelerin G 2 evresinden M evresine geçişini geciktirir. Gecikme süresi doza bağımlıdır. olarak gelişmiş dev hücreler sonuçta ölür. Bergonié- Tribandeau kanununa göre dokuların radyosensivitesi çok sayıda faktöre bağlıdır. Bu ilk radyobiyologlara göre (1906), dokunun radyasyona hassasiyeti; dokudaki az diferansiye hücrelerin sayısının fazlalığına, aktif mitotik hücre sayısının fazlalığına, hücrenin aktif proliferasyonunda kalış süresine bağlıdır. Radyosensitivite Kriteri Reproduktif Ölüm Hücre Döngüsünün En Duyarlı Evresi M Kromozomal Hasar G 2 Bölünme Gecikmesi G 2 DNA Sentezi Erken G 1 Hücre döngüsü evrelerinin radyasyona yanıtı Relatif Sağkalım Eğrisi Diferansiyon azlığının neden radyosensivite ile sonuçlandığı açık değildir. Az diferansiye hücreler veya diferansiyasyon prosesindeki hücrelerin radyasyon ile kolayca öldüğü gösterilmiştir. Hücrelerin aktif proliferasyonda kalma süresi en immatür basamak ile son matür (OLGUN)basamak arasındaki bölünme sayısı ile ilişkilidir. Aktif proliferasyonda daha uzun süre kalan hücrelerin radyasyona duyarlılığı daha fazladır. Grafik1: Hücre siklüsünün değişik evrelerinde irradiye edilen hücrelerin sağkalım eğrisi Hücrenin irradiyasyonu bölünememenin bir sonucu olarak mitozda hücre ölümüne neden olur. Sterilize hücrede RNA ve protein sentezi durmaz. Dengesiz 4- HÜCRE BÖLÜNMESĐNE RADYASYONUN ETKĐSĐ Prokaryotik ve ökaryotik hücreler DNA sentezinin koordinasyonu ve DNA nın eşit olarak yavru hücrelere paylaştırılması yönünden birbirinden farklılık

5 RADYASYONUN MOLEKÜLER DÜZEYDEKĐ ETKĐSĐ gösterirler. Hücre bölünmesi iki tiptedir: Mitoz: diploid somatik hücrelerde genetik özdeşlik, Mayoz: haploid germ hücrelerini meydana getirir Mitoz ve Mayoz Bölünme Üzerine Radyasyonun Etkisi Memeli hücrelerinin, radyasyona en duyarlı olduğu zaman hücre döngüsünün M evresidir. Mitotik hücrelerin kromozomal hasar gösterip göstermeyeceği doza bağlıdır. Kromozomal hasar mutasyona yol açabilir. Memelilerde sadece germ hücrelerinin çoğalması sırasında görülen mayoz bölünme üzerine etkisi yeterince anlaşılamamıştır. Erkeklerin radyasyona yanıtı kadınlardan farklıdır. Bu durum spermatogenez ile gametogenezin farklı olması ile ilişkili olabilir. Spermatogenez de sürekli olgun spermler oluşturulur ve hasarlı olanlar hücreler uzaklaştırılır. Oysa, kadınlarda oositlerin sayısı hemen hemen doğum anında belirlenir ve sonuçta radyasyon hasarı kadında birikimsel özellik gösterir. Hasar Tipleri; Hidrojen bağlarında kırılma, zincir kırıkları, çapraz bağlanma-cross-linkage, şeker-fosfat Đskeletinin bozulması, DNA nın transforming kabiliyetinin bozulması, DNA baz hasarı, yeni DNA zinciri sentezi için kalıp olarak, davranma yeteneği kaybı. Hücre Zarlarına Radyasyon Etkisi: Hücre tüm alt yapıları ile birlikte hücre zarı sistemi ile sınırlanır. Hücre zarların temel fonksiyonu madde alışverişini kontrol etmektir. Radyasyon sonucu hücre zarlarının çift tabakalı lipit yapısında ve zar protein moleküllerindeki iyonizasyon, molekülleri inaktive ederek tüm transport mekanizmalarını bozar. Đnterfazda (mitoz dışında) hücrelerin ölmesinden, özellikle de lenfositlerin radyasyona aşırı duyarlılığından bu mekanizmanın sorumlu olduğu düşünülmektedir. Radyomimetik Ajanların Etkisi Radyomimetik ajan: Nitrojen mustard, myleran ve dimetilmyleran gibi ajanlar iyonize radyasyonun etkisini taklit ederler. Radyasyona benzer şekilde mutasyon, kanser, kromozomal hasar ve hücre ölümüne neden olurlar. Bu etkiler, radyomimetik ajanların alkilleme özelliğine bağlıdır. 5-RADYASYONUN MOLEKÜLER DÜZEYDEKĐ ETKĐSĐ, Radyasyonun DNA ya etkisi; doza, süreye ve hücre döngüsüne bağlıdır. DNA ikili sarmalı bazlar arasındaki hidrojen bağları ile oluşur. Tek sarmal DNA radyasyona çift sarmal DNA dan daha duyarlıdır. Radyasyona maruz kaldıktan sonra P53 geni aktiflenir ve hücre döngüsünün kontrol noktalarında çeşitli proteinlerin işlevi değişir. Yavaş bölünen insan amniyon hücre kültürlerinde DNA sentezinin başlaması hızla çoğalan hücrelere göre radyasyona daha duyarlıdır. Radyasyonun etkisi DNA sentezi boyunca devam eder. Radyasyon genellikle DNA sentezini baskılar; 1 saat içinde sentez hızı minimum düzeye ulaşır, ancak 2 5 saat içinde DNA sentezi tekrar başlar. Işınlanmış hücrelerdeki DNA sentezinin ışınlanmamış normal hücrelere göre %20 daha fazla olduğu tespit edilmiştir. DNA sentezinin aşırı olduğu bu olay onarıcı sentez adını alır. Onarıcı sentez radyasyona maruz kaldıktan sonra S evresindeki hücrelerin normal DNA sentezinden farklı oluşur. DNA sentezinin baskılanması için gerekli hidroksiürea baskılama yapmaz. Radyasyon etkisi ile DNA polimeraz aktivitesi azalır. DNA öncü maddelerinin miktarları, membran

6 RADYASYONUN MOLEKÜLER DÜZEYDEKĐ ETKĐSĐ geçirgenliğindeki değişiklikler veya nükleozid ve nükleotidlerin sentezi için gereken biyokimyasal faktörlerin farklılaşması ile değişebilir. DNA sentezinde radyasyona bağlı hasarları etkileyen bazı faktörler; Ortamda oksijen varlığında radyasyona bağlı oluşan Tek sarmal kırıkları 2 kat artar. Dopamin, radyasyonun bazı tiplerinde (X ışını) DNA yapısında oluşan hasarı (zincir kırıkları, baz hasarı) azaltır. (Katekolaminler radikal toplayıcısıdır). Sülfidril bileşikleri DNA nın ışınlanması sırasında ortamda iseler radyasyon hasarı gelişimini engeller. 6- Histon Asetilasyonu ve Metilasyonuna Etki; 1600 rad radyasyon dozu G 2 evresindeki hücrelerde bölünmede gecikme oluşturur. DNA ve Histon sentezi ışınlamadan sonra saat durur. Işınlanan hücre topluluğunun DNA, protein ve histon içeriği bölünmenin geç döneminde artar (Normal hücrelerin G 2 evresine karşılık gelir). Histon asetiltrensferaz ve histon metiltransferaz enzimlerinin hücre içi düzeyleri bölünmenin geç evresinde artar ve hücre bölünmesinin başlaması ile düşer. 7- Lizozomal Enzimler; Radyasyon hücrelerdeki litik enzimleri serbestleştirir ve yaşamsal yapılara zarar vermelerine neden olur. Enzimler Üzerine Radyasyonun Etkisi 1- DNA Enzimleri; Enzimler aktif oldukları dönemde radyasyona daha duyarlı olup sentez tamamlandıktan sonra son derece dirençlidirler. HeLa hücrelerinde enzim aktivitesi S evresinde en yüksektir. G 1 evresine girildiğinde hızla azalır. Bunun için ışınlanmış hücrelerde timidin Kinaz aktivitesinin uzun süre yüksek kalması hücre döngüsünde progresyonun yavaşladığını gösterir. 2- Monoamin Oksidaz (MAO); Mitokondriyal bir enzimdir ve biyojenik aminlerin deaminasyonunda önemli rol oynar. γ-ışınına MAO enziminin yanıtı türler arası farklı olduğu gibi aynı tür içinde organdan organa değişiklik gösterir. 3- Karaciğer Enzimleri (Triptofan pirolaz, tirozin transaminaz, l-serin dehidrataz); Memeli karaciğeri indüklenebilen birçok enzim içerir, ençok çalışılanı Triptofan pirolaz dır. Tüm vücut ışınımları sonucu yapılan çalışmalarda enzim aktivasyonunun baskılandığı tespit edilmiştir. 4- Testis Enzimleri; Dehidrogenaz enzimlerinin başlıca kaynağı testis intertisyel dokusudur. X-ışınına maruz kaldıktan sonra enzimlerin dağılımı ve konsantrasyonları benzer şekilde değişir. Tüm intertisyel doku enzimleri ışınlamadan 1 gün sonra azalır, Testis morfolojik olarak yenilense bile enzim aktiviteleri tümü ile normal düzeye ulaşamaz. 5- Katekolamin ve Asetilkolin Metabolizmasında Yeralan Enzimler; Sıçan nöroblastoma hücrelerinin X ışını ile ışınlanmasında ( R) asetilkolin esteraz, kolin asetiltrensferaz enzim aktivitelerindeki artış hücre bölünmesindeki gecikme ile uyumludur. 6- RADYASYONUN METABOLĐZMA ÜZERĐNE ETKĐSĐ 1- Lipid ve Karbonhidrat Mekanizması; Çeşitli öncü maddelerin lipidlerin yapısına girmesi ( R) radyasyona maruz kaldıktan sonraki ilk gün artar. Bu olayda etkili faktörler; diyet, kullanılan öncü maddenin tipi, tür, yaş, radyasyonun dozu, ölçüm zamanı. X ışını yağ asidi sentezini ve ince barsaklarda yağ emilimini önler. Karbonhidratların ince barsaklarda emilimi de azalır, fakat değişiklikler ışınlanmadan 2-3 gün sonra ortaya çıkar. Lipid ve karbonhidrat metabolizmasında radyasyona bağlı değişiklikler çeşitli mekanizmalar ile gelişir. Artmış lipogenez ve glikojen birikimi radyasyondan sonra doku yıkımı sonucu olarak elde edilebilir. Ürün oksidasyonu postirradyasyon döneminde belirginleşir. 2- Oksidatif Fosforilasyon; Tüketilen her oksijen molekülü için esterleşen inorganik fosfor molekülü miktarı (P/O oranı) oksidatif fosforilasyon kriteri olarak kabul edilir. Radyasyona duyarlı organlarda, özellikle lenfoid dokuda, radyasyon uygulandıktan sonra bu oran belirgin düşme gösterir, karaciğer gibi radyasyona dirençli organlarda değişim azdır. 3- Eser Element Metabolizması; 600 R dozunda tüm vücut radyasyonundan kısa bir süre sonra dalakta Zn, Fe, Cu, Mn düzeyi artar. (12 gün sonra normale döner). Radyasyon uygulamasından 8 gün sonra akciğerlerdeki Cu %300 artmıştır ve oniki gün sonra normale döner.

7 RADYASYONUN MOLEKÜLER DÜZEYDEKĐ ETKĐSĐ Molekül Aminoasitler Karbonhidratlar DNA Lipidler Proteinler Tiyol moleküller Radyasyonun Hücresel Moleküllere Etkisi Genel Etkileri Amonyak, H 2S, Piruvik asit, CO 2, Hidrojen moleküllerinin oluşumu Glikoz bağlarında çatlama, Terminal alkollerin-aldehit formuna oksidasyonu. Baz çiftlerinde ve modifikasyonda bozukluklar, Hidrojen ve şeker-fosfat bağlarının kırılması, DNA-DNA veya DNA-protein moleküleri arasında oluşan çapraz bağlanmalar, Tek yada çift nükleotid bağlarında kırılmalar, Guanil, timidil ve şeker radikallerin oluşumu. Peroksidasyon ve C-bağlarında yeniden düzenleme: Diene formunun konjuge olması, Aldehid formasyonu (oluşumu), β-scission (kırılma), lipidlerde çapraz bağlanma, mikroviskozitede artış, Hücre membranlarında ruptur oluşumu. Aminoasitlerde bozulma ve modifikasyon, Zincirlerinde kırılma, Çapraz bağlantı, Denatürasyon, Molkeül ağırlıklarında modifikasyon (değişiklik), Çözünürlüğünde oluşan değişimler. Redoks reaksiyonları, Radikal oluşumları, Çapraz bağlanmalar, Tiyolların inhibe olması ile lipid tabakada oluşan hasarlar. IR diğer hücresel makromoleküllere etkisi (Cockerham et all.1994). 7- RADYASYONA BAĞLI GENETĐK HASAR 1927 de Müller meyve sineği (drosophila melanogaster) spermini X-ışını ile ışınlayarak genetik mutasyon olduğunu gösterdi. Radyasyon genetik materyalde mutasyona oluşturarak genetik hasarlara sebep olmaktadır. Krozomal Hasara Bağlı Mutasyonlar Kromozom Kırıkları: Đyonizan radyasyon ile en sık oluşan kromozomal hasar tipidir. Genetik materyelin yeniden düzenlenmesi, duplikasyon veya delesyona neden olabilir. Delesyon: Bir tip kromozom mutasyonu sonucunda DNA daki bir bazın ya da bazların yok olması hali. Đyonize edici radyasyon DNA dakilerde dahil olmak üzere kovalent bağların kırılmasına sebep olarak kromozom mutasyonlarının oluşmasına neden olurlar. Đyonize edici radyasyonun etkileri kümülatiftir ve yüksek dozda hücrenin ölümüne sebep olur. Krozomal Hasarın Değiştirilmesi Çift kırık etkisine bağlı mutasyon gelişim sıklığı dozu, hızı, LET, oksijenasyon, ısı, radyoproktektif ajanlara bağlıdır. Doz hızı arttıkça mutasyon artar. Düşük LET radyasyona maruz kaldıktan sonra çift-kırık etkisinin doz yanıt eğrisi eşik doz gerektirir, oysa yüksek LET radyasyonda eğri doğrusaldır. Oksijenin varlığı; Krozomal aberasyon sayısı ışınlama sırasında ortamda oksijenin varlığı ile artar. X-ışını sırasında düşük ısı kromatid aberasyonlarının sayısını arttırır. Glutatyon, β-merkaptoetilenamin gibi radyoprotektif maddeler radyasyondan önce verilirse kromozom hasar sıklığı azaltılabilir. X ve γ ışınları; DNA da (onarımı çok zor olan) çift iplik kırıkları oluşturur,

8 RADYASYONUN MOLEKÜLER DÜZEYDEKĐ ETKĐSĐ DNA omurgasındaki deoksiribozların etkiler, deoksiribozlarla etkileşime girecek, reaktif oksijen türlerinin üretimine yol açar (dolaylı etki). GENETĐK ETKĐLER Genetik etkiler germ hücrelerinin kromozomlarında veya genlerde mutasyonlar ile sonuçlanan herediter geçişi olan genotipik değişiklikleri tanımlar. Genetik etkiler ışınlanan bireyde değil bu bireyin sonraki nesillerinde ortaya çıkar. Japonya da atom bombası sonrası 0.5 Gy ve üzerinde gonadal doz alan ana-babadan doğan çocuk arasında genetik anomali sıklığında istatistik olarak önemli artış bulunmamıştır. Genetik etkilerin ölçümü, insan populasyonunda doğal olarak var olan genetik doğum defektleri insidansının yüksek olması nedeniyle zordur. Tutuş, A. Doku ve Hücrenin Radyasyona Cevabı, Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Anabilim Dalı, Kayseri bioforumgentr.diinoweb.com/files/bioforum.gen.tr. KAYNAKLAR: Pehlivan F. (1997): Biyofizik. Hacettepe Taş Kitapçılık 2.Baskı, Ankara Yıldırım H.(1985): Biyofizik. Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. Çelebi G.(2000): Biyofizik, II. Baskı, Barış Yayınları, Đzmir. Biyofizik Ders Notları, Đ.Ü. Đstanbul,Tıp Fak. 1997, Đstanbul. Demir, M. (2008): Nükleer Tıp Fiziği ve Klinik Uygulamaları, Đstanbul Kumaş, A. (2006): Radyasyon Fiziği ve Tibbi Uygulamaları, Ankara. Kıraç S. (2001):Radyasyon Biyolojisi,(ISBN: ). Pehlivan F. (1997): Biyofizik. Hacettepe Taş Kitapçılık 2.Baskı, Ankara Önen S. (1993): Radyasyon Biyofiziği. Ders Kitabı, Đstanbul Kekilli E.: Radyasyonun Biyolojik Etkileri Günalp B. (2003): Đyonize Radyasyonun Biyolojik Etkileri, Gülhane Askeri Tıp Akademisi ve Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Anabilim Dalı. Sarıhan S.: Radyoterapide Temel Đlkeler, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı. Öğüş, C., Ket, S., Özdemir T.(2003): Toraksın Radyolojik Görüntülenmesinde Radyasyon Riski. Toraks dergisi 4(2),