AFRODİT İN HEDİYESİ: KIBRIS GAZI YENİ BİR DİYALOĞU ATEŞLEYEBİLİR Mİ? Avrupa Raporu N Nisan 2012

Transkript

1 AFRODİT İN HEDİYESİ: KIBRIS GAZI YENİ BİR DİYALOĞU ATEŞLEYEBİLİR Mİ? Avrupa Raporu N Nisan 2012

2 İÇİNDEKİLER YÖNETİCİ ÖZETİ VE ÖNERİLER... i I. GİRİŞ: YENİDEN BİRLEŞME GÖRÜŞMELERİ TÖKEZLİYOR... 1 II. DOĞU AKDENİZ İN GAZ TALİHİ... 3 A. KIBRISLI RUMLAR YALNIZ YOLA ÇIKIYORLAR... 3 B. TÜRKIYE GERILIMLERI TIRMANDIRIYOR... 5 C. ULUSLARARASI TEPKILER... 8 III. YASAL ÇERÇEVE A. DENİZ HUKUKU B. EGEMENLİK HAKLARI KARŞISINDA HAKKANİYETLİ DAĞITIM IV. BEKLENMEDİK FIRSATTAN YARARLANMAK A. GAZIN ÇIKARILMASI B. GAZIN NAKLİYESİ Sıvılaştırılmış Doğalgaz (LNG) Boru hattı seçenekleri: İsrail mi, Yunanistan mı, Türkiye mi? V. ÖDÜLÜN PAYLAŞILMASI A. BAĞIMSIZ ADIMLAR Karşılıklı haklara saygı göstermek Güven inşa etmek B. ANLAŞMAYA DOĞRU ADIMLAR Enerji konuları Münhasır Ekonomik Bölgeler (MEB) Boru hatları VI. SONUÇ EKLER A. HARİTA 1: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN BELİRLEDİĞİ MEB, HİDROKARBON ARAŞTIRMA BLOKLARI VE TÜRKİYE NİN KITA SAHANLIĞI İDDİALARI B. HARİTA 2: KIBRISLI TÜRKLERİN HAK İDDİA ETTİKLERİ HİDROKARBON ARAŞTIRMA BLOKLARI C. HARİTA 3: KIBRISLI RUMLARIN BAŞLANGIÇTA BELİRLEDİĞİ DOĞU AKDENİZ MEB SINIRI D. INTERNATİONAL CRİSİS GROUP HAKKINDA E. CRİSİS GROUP UN 2009 DAN BU YANA AVRUPA RAPORLARI VE BRİFİNGLERİ. 26 F. CRİSİS GROUP MÜTEVELLİ HEYETİ... 27

3 Avrupa Raporu N Nisan 2012 AFRODİT İN HEDİYESİ: KIBRIS GAZI YENİ BİR DİYALOĞU ATEŞLEYEBİLİR Mİ? YÖNETİCİ ÖZETİ VE ÖNERİLER Kıbrıslı Rumların, kıyılarının açıklarında bulunan zengin hidrokarbon yataklarında tek taraflı olarak sondaj yaptıkları ve Türkiye nin de buna sert eleştiriler ve tehditvari deniz manevraları ile yanıt verdiği 2011 yılının sonlarından bu yana Doğu Akdeniz de gerilim tırmanıyor. Üzerinde mutabakata varılmamıș deniz sınırları ve bölünmüş Kıbrıs adasının açıklarındaki doğalgazın çıkarılması, mevcut anlaşmazlığın kaynaklarını oluşturuyor; ancak gerilim aynı zamanda BM nin arabuluculuğunda Kıbrıs ın yeniden birleşmesi için yapılan görüşmelerin yavaşlamasının da bir sonucu. Bir paradigma değişikliğine ihtiyaç duyuluyor. Gaz, adadaki iki toplumu birbirinden daha da uzaklaştırabilir ve anlaşmazlıkları arttırabilir ya da Türkiye de dahil tüm tarafların bu yeni kaynağın çıkarılması ve nakledilmesiyle ilgili anlaşmaya varmak üzere masaya oturması için bir fırsat oluşturabilir. Bir yıl önce Kıbrıs müzakereleri halihazırda çıkmaza girmişken Kriz Grubu, güven inşa edilmesine ve genel bir uzlaşmaya varılmasına olanak sağlayacak bir ortamın oluşturulması için altı adım önermişti. Bunların hiçbiri uygulanmadı; bunun yerine görüşmeler zayıfladı ve taraflar arasındaki güven daha da aşındı. Şubat 2011 de de yazdığımız üzere geleceği bölünmüş ve belirsiz, yüksek sayıda askerin bulunduǧu ve yeni ekonomik zorluklarla karşı karşıya olan bir adada ne Kıbrıslı Rumlar ne de Kıbrıslı Türkler potansiyellerini gerçekleştirebilirler. Türkiye nin Avrupa Birliği ne (AB) katılım müzakereleri risk altında ve Kıbrıs ın NATO nun dışında Türkiye nin ise içinde olmasından kaynaklanan anlaşmazlıklar da AB- NATO işbirliğini baltalamaya devam edecek. Açık denizdeki sondajın Eylül 2011 de başlaması, söz konusu tehditleri daha da belirginleştirdi. Eylül 2011 de Kıbrıs Cumhuriyeti, ABD de yerleșik Noble Energy Inc. şirketinin yardımıyla adanın güneyinin açıklarında sondaja başladı ve Afrodit isimli sahada önemli miktarda gaz rezervleri keşfetti. Şubat 2012 de kalan parseller için teklif duyurusu yapıldı ve daha fazla gaz bulunması muhtemel. Mısır, Lübnan ve İsrail ile yaptığı anlașmalar ile münhasır ekonomik bölgede (MEB) sınırlarını çizen ancak Türkiye, Suriye veya Yunanistan ile bu tarz anlașmalar yapmayan Kıbrıs Cumhuriyeti, sondaj yapmanın, egemenliğine dayanan bir hak olduğunu düşünüyor. Durumu daha da karmaşık kılan bir başka unsur da Noble Energy nin sondaj yapan firmasının yüzde 30 luk payının İsraillilere ait olması ve Afrodit sahasının kısmen İsrail in münhasır ekonomik bölgesinin içinde olması. Türkiye nin anlașmazlıǧı bulunan Kıbrıs ve İsrail, yakın zamanda birbirleriyle savunma ve işbirliği anlaşmaları imzaladılar. Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti ni tanımıyor ve kapsamlı bir çözüm bulunana dek MEB anlaşmaları yapma veya doğal kaynakları tek taraflı olarak kullanma hakkına itiraz ediyor. Kıbrıs Rum hükümetinin Kıbrıslı Türklerin veya birleşmiş adanın çıkarlarını temsil etmediğini ileri sürüyor; Kıbrıslı Rumların egemenliǧin sadece kendilerine ait olduǧu iddialarını, bu konunun halen müzakerelerde görüşüldüğünü belirterek reddediyor; 1960 Garanti Antlaşmaları na göre Kıbrıslı Türklerin haklarını koruyan garantör bir devlet olarak statüsünü anımsatıyor. Bu nedenle Kıbrıslı Rumların sondaj çalışmaları sert tepkilere yol açtı ve Ankara nın Kıbrıslı Rumların tesislerinin yakınlarına gemilerini göndermesine, Kıbrıslı Türkler ile Türkiye nin sahilleri ve adanın kuzeyi arasında kıta sahanlığının sınırlarını belirleyen deniz sınırları tahdit anlaşması imzalamasına, Kıbrıs açıklarında Kıbrıslı Türkler adına gaz arama faaliyetleri yürütmesine ve kuzeyde kara üzerinde de sondaj yapacağını açıklamasına neden oldu. Kıbrıs Cumhuriyeti, deniz sınırları içerisinde sondaj yapma ve doǧal kaynakları çıkarma konusunda egemenlik haklarına sahip, ekonomik açıdan yeni gelir kaynaklarına acilen ihtiyacı var ve Türkiye nin eylemlerinden ve tehditlerinden haklı olarak şikayet edebilir. Ne var ki sondaja tek taraflı olarak başlaması, doğal kaynakları paylaşma teminatını ihlal ediyor ve zaten kırılgan olan yeniden birleşme müzakerelerine zarar veriyor. Kıbrıslı Rumların gelecekte gaz gelirlerini paylaşmaya ilişkin muğlak vaatleri, Kıbrıs Türk toplumunu tatmin etmiyor. Ancak Kıbrıslı Türkler ve Türkiye de, kıta sahanlığı tahdidi anlaşması imzalayarak, arama ve sondaj çalışmaları yaparak provokatif ve müzakerelerin ruhuna aykırı davranıyorlar. Uzun bir kıyı şeridine sahip olan Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti nin ve muhtemelen Yunanistan ın MEB ler belirlemesi

4 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa ii nedeniyle Doğu Akdeniz deki haklı payını kaybedeceğine dair ciddi endişeler taşıyor. Ankara, diyalog önerilerini reddetmekten vazgeçmeli ve tezlerini savunmak için Kıbrıslı Rumlar ile iletişim kurmalı. Kıbrıslı Rumlar, bu yeni gazı nasıl nakledeceklerine bir an önce karar vermeleri gerektiğini söylüyorlar. Kıbrıs gazının Türkiye ye ve AB ye gönderilmesi, siyasi açıdan ve muhtemelen ekonomik açıdan çok daha iyi bir seçenek olacaktır. Mevcut durumda bu uzak bir ihtimal gibi görünüyor ve bunun yerine Kıbrıslı Rumlar, Türkiye yi ve Kıbrıslı Türkleri aradan çıkararak daha pahalı olan likit doğal gaz (LDG) seçeneğini tercih edebilirler. Çözüm bekleyen anlaşmazlıktan doğan ekstra riskler, LDG nin geliștirilmesini daha maliyetli hale getirecek ve pazar bulunmasını zorlaştıracaktır. Türkiye nin tehditleri nedeniyle önde gelen petrol şirketlerinin uzak durması muhtemel. Ayrıca bir LDG üretim tesisini tam anlamıyla kârlı hale getirmek için Kıbrıs ın yeterince gazı bulunmuyor ve İsrail in de ekstra katkıda bulunması olası görünmüyor. Enerji sektöründen yöneticiler, bu tür durumların genellikle uzun gecikmelere yol açacağını söylüyorlar. Mevcut kısasa kısas politikasının doǧuracaǧı yüksek maliyet, Kıbrıslı Rumların Kıbrıs Cumhuriyeti nin kontrolünü ele geçirdikleri 1963 ten bu yana siyasi açıdan, Türkiye nin işgal ederek adanın kuzeydeki dörtte üçlük bölümünde Kıbrıs Türk bölgesi yarattığı 1974 ten bu yana ise askeri olarak bölünmüş olan adayı yeniden birleştirmek üzere, tüm tarafların kapsamlı bir çözüme kilitlenmelerini sağlamalı. Kıbrıslı Rumlar ve Kıbrıslı Türkler, doğal kaynakların ve deniz sınırlarını belirleyenler dahil uluslararası anlaşmaların birleşmiş bir Kıbrıs ta federal hükümetin yetki alanında olacağı konusunda anlaştılar. Ne var ki BM arabuluculuğunda yürütülen görüşmelerde önümüzdeki yıl ilerleme kaydedilmesi olası görünmüyor. BM, Türkiye ve Kıbrıslı Türkler, Kıbrıs Cumhuriyeti nin AB dönem başkanlığını devralacağı 1 Temmuz 2012 tarihinde sürecin doğal olarak sona ereceǧini öngörüyorlar. Kıbrıs Rum siyaseti Şubat 2013 teki cumhurbaşkanlığı seçimlerine endekslenmiş göründüğünden, anlamlı bir uzlaşıya varılması daha da zor görünüyor. Genel bir Kıbrıs çözümüne ulaşılmaması durumunda dahi taraflar, bağımsız güven arttırıcı hamlelerin yararını yeniden değerlendirmeli, karşılıklı avantaj sağlamaya çalışmalı ve enerji meselesiyle ilgili olarak şu adımları atarak krizin derinleşmesini engellemeliler: hidrokarbon gelirini bunun tersi bir oranda paylaşma sözü vermeliler. Kıbrıslı Rumlar, enerji konularını görüşmek üzere iki toplumlu, geçici bir danışma komisyonu kurulması konusunda ve gazın adanın tamamındaki konutlarda ve sanayide potansiyel kullanımının planlanması için Kıbrıslı Türkler ile anlaşmalılar. Türkiye ve Kıbrıslı Türkler, sınırlarını tartışsalar bile adanın MEB i ile ilgili tehdit edici söylemleri ve manevraları bir kenara bırakmalılar; bir anlașma yapılana kadar, yeni Afrodit sahası ve Kıbrıs ın batısındaki bölgeler de dahil olmak üzere bu suların içinde bulunan hidrokarbon parsellerine müdahale etmeme veya buralarda sondaj yapmama konusunda resmi olarak güvence vermeliler. Eğer diyalog için gereken ortam oluşursa: Türkiye ve Kıbrıs Cumhuriyeti, belki üçüncü bir tarafın arabuluculuğuyla, BM nin uzlaștırıcı rol oynadıǧı mevcut görüşmeleri veya bir çözümün ardından gelecek resmi tanınma konusunu etkilemeyecek șekilde, Doğu Akdeniz deki enerji konularını tartışmayı kabul etmeliler. Üçüncü ülkelerin güçlü tahkim şartlarını içerecek ve Türkiye ye, oradan da Avrupa ya gaz ihraç edecek bir boru hattının fizibilitesi üzerinde çalışmalı ve bu konuda işbirliği olanaklarını düşünmeliler. Türkiye, Kıbrıs ve Yunanistan, Doğu Akdeniz deki MEB lerine dair iddialarını Uluslararası Adalet Divanı na (UAD) veya başka bir tahkim mahkemesine götürmeyi kabul etmeliler. Kıbrıslı Türk ve Rum liderlerin ortak bir miras olduğu konusunda anlaştıkları önemli gaz kaynaklarının kullanımı için işbirliği yapılması, kapsamlı müzakerelerin nihai sonucunu etkilemeksizin güvenin inşa edilmesini sağlayabilir. Aksi takdirde taraflar kendi bașlarına hareket etmeye devam ederse gerilim yükselecek, kazaların yaşanması ihtimali artacak ve Doğu Akdeniz de bir çatışmaya doǧru hızla ilerleyecekler. Lefkoşa/İstanbul/Brüksel, 2 Nisan 2012 Kıbrıslı Rumlar, denizdeki hidrokarbon kaynaklarından sağlanacak gazın veya net gelirin yüzde 20 sini Kıbrıslı Türkler ile paylaşma güvencesi vermeli ve her iki taraf da resmi olarak yeniden birleşmeye bağlı kaldığı sürece bunun dağıtımının BM nin gözetimindeki bir anlaşma uyarınca yapılması olasılığını düşünmeliler. Kıbrıslı Türkler ise sürmekte olan kara üzerindeki sondaj çalışmalarından elde edecekleri

5 Avrupa Raporu N Nisan 2012 AFRODİT İN HEDİYESİ: KIBRIS GAZI YENİ BİR DİYALOĞU ATEŞLEYEBİLİR Mİ? I. GİRİŞ: YENİDEN BİRLEŞME GÖRÜŞMELERİ TÖKEZLİYOR Kıbrıs ın 1.1 milyon nüfusunu, federal bir model içinde veya daha gevşek bir düzenlemeyle yeniden birleştirmek için kapsamlı bir siyasi çözüm için olan umutlar her geçen gün biraz daha azalıyor. 1 Mart 2008 den bu yana devam eden yeniden birleşme görüşmelerinin son turu, somut bir ilerleme kaydedemedi. İki toplumun liderleri arasında BM himayesi altında altı adet resmi ve bir adet resmi olmayan başlık üzerinde dört yıl süresince yüz yüze fikir alışverişinde bulundukları görüşmelere rağmen sonuca ulaşılmadı. 2 Suçu tüm taraflar paylaşıyor: Kıbrıs Rum liderliği, çözüm yanlısı liderlerin adanın her iki tarafında iktidarda olduğu 2008 de hızla ilerlemek için çaba harcamadığı için; Kıbrıs Rum siyasi partileri görüşmelerde uzlaşmayı tıkadıkları için; Kıbrıslı Türkler 2010 da katı tutum yanlısı bir lider seçtikleri için; Türkiye, AB yolundan ayrıldığı ve Kıbrıs ta çözüme olan ilgisini kaybettiği için; ve AB, Kıbrıslı Rumların Türkiye ye karşı engelleyici taktiklerine izin verdiği ve 2004 te verdiği Kıbrıs Türk toplumunun tecridine son verme sözünü tutmadığı için suçlular. Kırk yıl süren bölünmenin ardından iki toplum, iki kesimli, iki toplumlu bir federasyon istediklerini söylediler; ancak parametrelerini belirleyemediler. 3 Kıbrıslı Rumların 1 Kriz Grubu nun önceki raporları için bakınız Avrupa raporları N 171, Kıbrıs Çıkmazı: Bundan Sonrası, 8 Mart 2006; N 190, Kıbrıs: Bölünme Sürecini Durdurmak, 10 Ocak 2008; N 194, Kıbrıs ı Yeniden Birleştirmek: Şimdiye Dek En İyi Fırsat, 23 Haziran 2008; N 201, Kıbrıs: Yeniden Birleşme mi Bölünme mi?, 30 Eylül 2010; N 210, Kıbrıs: Mülkiyet Çıkmazını Aşmak, 9 Aralık 2010; ve Brifing N 61, Kıbrıs: Çözüme Doğru Altı Adım, 22 Şubat Başlıklar arasında yönetişim ve güç paylaşımı, AB meseleleri, ekonomi, mülkiyet, toprak, güvenlik ve garantiler bulunuyor. Vatandaşlık ve yerleşimciler, resmi olmayan yedinci alan ve 1979 daki Üst Düzey Anlaşmaları nda hedef, federasyon olmuştu. İki kesimli, iki toplumlu federasyon kavramı, sadece iki toplum arasında değil toplumların kendi içinde de anlamını kaybetti; herkes bu kavramdan farklı birşey anlıyor! Kriz Grubu na verilen mülakat, Kudret Özersay, Kıbrıslı Türklerin başmüzakerecisi, Lefkoşa, Şubat cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapılacağı 2013 Mayısı öncesindeki siyasi oyunlar, uzlaşmayı daha da zor hale getiriyor. Görüşmelere yakın olan hemen hiç kimse, yakın gelecekte ilerleyeceklerine dair umutlarını dile getiremiyorlar. Kıbrıslı Türkler, şüphelerini son derece açık şekilde dile getiriyorlar; 4 Kıbrıslı Rumlar, özel görüşmelerde kamuoyunun yeniden birleşmenin alternatiflerini tartışmaya hazır olduklarını itiraf ediyorlar. 5 Saygın bir Kıbrıslı Rum gözlemcinin şakayla karışık söylediği gibi, tıpkı satrançta taşların sadece birkaç yere hareket edebileceği ve iki tarafın da kazanamayacağı bir noktaya geldik. 6 Liderler, Kasım 2010 dan bu yana ikisi Cenevre de, üçü ise New York ta olmak üzere adanın dışında yapılan üçlü zirvelerde beş kez BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon ile görüştüler. Önceki dördünde olduğu gibi son olarak New York ta Ocak 2012 de yapılan Greentree Zirvesi de hayal kırıklığı yarattı. 7 Kimse görüşmeleri koparmakla 4 Bir çözümden uzağız. Kıbrıslı Rumlar hiçbir şey imzalamayacaklar. [AB dönem başkanlığını devralacakları] 1 Temmuz dan sonra konuşmanın bir anlamı yok yılın sonunda tartışılmadık hiçbir şey kalmadı. Artık burda [iki devlet] gerçeği var. Kriz Grubu na verilen mülakat, Derviş Eroğlu, bağımsızlığını ilan etmiş Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin (KKTC) cumhurbaşkanı, Lefkoşa, 23 Şubat Arabuluculuğu, tahkimi, özel temsilcileri, çalışma kahvaltılarını, liderlerin inzivalarını, her türlü kombinasyonda sağcı ve solcu liderleri denedik. Bu, son olarak denediğimiz yöntemin başarısızlığı oldu. 40 yılın ardından bir çözüme ulaşamazsak, [sıkışıp kalırız] bu tükeniş BM tarafından ilan edilmeli. Kriz Grubu na verilen mülakat, Kudret Özersay, Kıbrıslı Türklerin başmüzakerecisi, Lefkoşa, Şubat Eski bir Kıbrıslı Rum yetkili, görüşmelerin sekteye uğradığını kabul ediyor: Başarısızlığın yaklaşığını rahatlıkla görebiliyorum. [Kıbrıs Cumhuriyeti cumhurbaşkanı] Hristofyas ve Eroğlu bunu başaramazlar. Tam bir güvensizlik sözkonusu. İki devletli bir çözüme [doğru] gidiyoruz. Kriz Grubu na verilen mülakat, Nicos Rolandis, Kıbrıslı Rumların eski dışişleri ve ticaret bakanı, Lefkoşa, 23 Şubat Önde gelen bir Kıbrıslı Rum siyasi, milliyetçiliğin yükseldiğini ve yeni nesilin etnik açıdan saf bölgelere inandığını söylüyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Lefkoşa, Şubat Kriz Grubu na verilen mülakat, Alexandros Lordos, Kıbrıslı Rum kamuoyu araştırmacısı, Lefkoşa, 22 Şubat Zirveden önce her iki taraf da Ekim 2011 deki üç taraflı toplantının ardından hiçbir ilerlemenin olmadığını kabul ediyordu. Ban Ki-moon, sınırlı ilerleme kaydedildiğini söyledi ve mül-

6 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 2 damgalanmak istemiyor; tökezleyerek bir şekilde devam edebilirler; ancak BM, misyonunun derecesini düşüreceğinin ve muhtemelen dahiliyetini giderek azaltmanın sinyallerini veriyor. 8 On yıllar süresince çözümün önündeki ana engel, Türkiye ile Kıbrıs Cumhuriyeti arasında devletlerarası hiçbir temasın, iletişimin ve güvenin bulunmaması oldu. Ankara, Kıbrıs Cumhuriyeti ni tanımıyor, hükümetini Kıbrıslı Rumların tekelinde görüyor ve şimdiye dek genellikle gayriresmi biçimde de olsa yetkililerini diyalog için görevlendirmeyi reddetti in başlarında Kıbrıs Cumhuriyeti nin cumhurbaşkanı olarak karşılanma koşulunu terk eden Hristofyas, Türk medyasına şunları söyledi: [Cumhurbaşkanı] Gül ve [Başbakan] Erdoğan la gayri resmi bile olsa görüşmek istiyorum. Onlara çözüm vizyonumu anlatmak istiyorum. Kıbrıs Türk toplumunu kenara itmeden, İstanbul da Boğaz da bir araya gelelim, balık yiyelim. Kıbrıs sorununu Erdoğan la çözeriz. 9 Bu teklif reddedildi. İki taraftaki yetkililer de diğerinin bağlı kalacağı bir çözümü samimiyetle istediğine inanmıyor. Türkiye nin 2005 tarihli AB ile Gümrük Birliği Anlaşması ndan (Ankara Anlaşması Ek Protokolü) kaynaklanan, havaalanlarını ve limanlarını Kıbrıs Cumhuriyeti vasıtalarına açma taahhüdünü yerine getirmeye isteksiz olması, sorunu daha da zorlu hale getiriyor. 10 Şimdiyse Türkiye, kiyet, yönetim ve vatandaşlık olmak üzere üç alana odaklanarak kendisine Mart 2012 sonunda rapor vermek üzere özel danışmanı Alexander Downer ı görevlendirdi. Daha önceki üçlü görüşmelerin aksine Ban, bir başka zirve için tarih belirlemedi. Üst düzey uluslararası bir yetkili, 1977 den bu yana devam eden sürecin ölüp ölmediğini merak ediyor ve Kıbrıslı Türk lider Derviş Eroğlu önceki yakınlaşma noktalarından cayarken Kıbrıslı Rumların da bir anlaşma ister görünmediklerine işaret ediyordu. Kriz Grubu na verilen mülakat, Şubat Aralık 2011 de Ban Ki-moon, müzakerelerde daha fazla ilerleme kaydedilmesi fırsatının son derece sınırlı olduğunu kaydetti. 4 Ocak tarihinde liderlere yazdığı mektubunda görüşmelerin bir çıkmaza girdiğini söyledi ve 6 Ocakta şu uyarıyı yaptı: bu yolda devam edemeyiz. Kıbrıs ın 1 Temmuzda AB Dönem Başkanlığını devralacağı düşünüldüğünde fazla zaman kalmadı. Talks cannot go on this way [Görüşmeler bu yolda devam edemez ], Cyprus Mail, 8 Ocak Milliyet gazetesine verdiği demeç, 7 Ocak Aralık 2005 te AB Konseyi, buna uymamasından ötürü Türkiye nin 35 müzakere başlığından sekizini bloke etti ve bu başlıklar hâlâ donmuş durumda. Aralık 2009 da Kıbrıslı Rumlar, tek taraflı olarak altı başlığı daha bloke ettiler. Türkiye nin AB üyeliğine karşı çıkması nedeniyle Fransa tarafından bloke edilen ve halihazırda açık olan başlıklar düşünüldüğünde Türkiye nin AB sürecinin durma noktasına gelmesinden önce müzakere edebileceği üç zorlu başlığı bulunuyor da AB Komisyonu ve Belçika dönem başkanlığı, havaalanlarının ve limanların kademeli olarak açılması için Kıbrıs Cumhuriyeti ile Türkiye arasındaki anlaşmayı kolaylaştırma teşebbüsü başarısız oldu. Diğer taraftan Türk yetkililer, Türkiye nin aslında Güm- Kıbrıslı Rumlar Türkiye nin bloke edilmiş müzakere başlıklarının bazılarını açsalar dahi Kıbrıs Cumhuriyeti nin 2012 in ikinci yarısındaki AB dönem başkanlığıyla hiçbir temasta bulunmayacağını kesin olarak belirtti 11 ve hatta önemli bir bakan, adanın kuzeyini ilhak etmekle tehdit etti. 12 Kriz Grubu, Şubat 2011 de tarafların birlikte veya ayrı ayrı bazı güven arttırıcı adımlar atmaları, güven inşa etmeleri ve nihai bir çözümün sonucunu etki altında bırakmaksızın karşı tarafın temel endişelerini ele almaları gerektiğini ifade etmişti. 13 Bunlar arasında Ek Protokol konusunda harekete geçilmesinin yanı sıra uluslararası müsabakalara kendi takımlarıyla katılmalarından, AB ile doğrudan ticaret yapmaya dek (bakınız aşağıdaki V.A.2 bölümü) Kıbrıs Cumhuriyeti nin her türlü özerk faaliyetini engellediği Kıbrıslı Türklerin tecridine son vermek bulunuyordu. Ne Ankara ne de Lefkoşa, bu adımları ayrı ayrı atmak için istek gösterdiler, bunun yerine herhangi bir açılımı karşı tarafın harekete geçmesine bağladılar; örneğin Türkiye, Ek Protokol ü uygulaması için Kıbrıs Cumhuriyeti nin adanın kuzeyindeki Ercan havaalanına uçakların iniş yapmasına izin vermesi gerektiğini belirtti. Deniz aşırı doğalgaz kaynaklarının keşfedilmesi, müzakerelerle ve sürdürülebilir bir çözüme ulaşmanın zaman içinde nasıl daha da zor hale geldiğini gösteriyor. Fırsat penceresi dar ve diyalog, Kıbrıslı Rumların Türkiye yi ve Kıbrıslı Türkleri atlayarak gazı çıkarmaya ve nakletmeye başlayabilecekleri önümüzdeki on iki ay içerisinde başlamalı. Halihazırda Ankara ile konuşmaları mümkün bile rük Birliği ni uyguladığını ve [bunun] uygulanmasının limanların ve havaalanlarının açılmasını kapsamadığını ileri sürüyor. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Mart Yirmi başlık açsalar bile Kıbrıslı Rumlarla aynı masaya oturmayız! Türkiye Dışişleri bakanı Ahmet Davutoğlu, aktaran Sabah, 8 Mart Türkiye nin AB bakanı Egemen Bağış ın öngördüğü sonuçlar arasında şunlar yer alıyor: [İki] liderin varabilecekleri bir anlaşmayla adanın yeniden birleşmesi, yeniden birleşme anlaşmasının olmaması durumunda iki bağımsız devletin kurulması veya KKTC nin Türkiye ye ilhak edilmesi. Kıbrıs gazetesine verdiği mülakat, 3 Mart Hükümet sessiz kalmasından ve bakanın bu seçeneğin geçersiz olduğunu açıklamamasından, ilhakın Ankara da üzerinde ciddiyetle düşünülen bir seçenek olduğunu varsayabiliriz. İhsan Dağı, Annexing Cyprus, Today s Zaman, 12 Mart Ne var ki bir Türk yetkili şunları söylüyordu: iki kesimli, iki toplumlu bir federasyonu amaçlayan ve devam eden kapsamlı müzakere sürecine Türkiye nin desteğinde herhangi bir değişiklik sözkonusu değildir ve Türkiye, 1 Temmuzdan önce çözüm amacına bağlılığını sürdürmektedir. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Mart Bakınız Kriz Grubu brifingi Kıbrıs: Çözüme Doğru Altı Adım, a.g.e.

7 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 3 olmayan Kıbrıslı Rumlar, gaz konusunda işbirliği yapmaya pek ilgi göstermiyorlar. 14 II. DOĞU AKDENİZ İN GAZ TALİHİ A. KIBRISLI RUMLAR YALNIZ YOLA ÇIKIYORLAR Avro bölgesine dahil güneydeki birçok ülkede olduğu gibi Kıbrıs da ciddi ekonomik zorluklar yaşıyor. Dahası, Mari deki bir deniz üssünde Temmuz 2011 de meydana gelen şiddetli patlama, ana elektrik santrallerini çökertti, geniş bir alanda elektriğin kesilmesine neden oldu ve Kıbrıslı Rumları şoke etti. 15 Bankalar, Yunanistan daki ekonomik iflasın etkilerine maruz kalıyorlar. Tașıdıkları 5 milyar avroluk Yunan banka bonolarının değeri yarıya indi ve Kıbrıslı Rum yetkililer, iş ilişkileri ve özel krediler ki bunlar toplamda Kıbrıslı Rumların yıllık ekonomik üretiminin tamamına denk gelen 22 milyar avro kadar nedeniyle Yunan pazarına maruz kalan bankaların risk altında olduğundan endişe ediyorlar. 16 Rusya, çok ihtiyaç duyulan 2.5 milyar avroluk krediyi, uygun faiz oranı ve koşullarla Kasım 2011 de verdi ve Kıbrıs Cumhuriyeti nin 2012 için borç ihtiyacını karşılamış oldu. Ancak 2013 için herhangi bir plan yok. 17 Kredi derecelendirme kuruluşları, Kıbrıs ın kredi notunu 2011 den bu yana sürekli düşürdüler ve Standard & Poors ve Moody s 2012 de çöp (junk) seviyesine indirdi. Ekonomik kriz, Kıbrıslı Rumların denizlerinin açığında gaz bulduktan sonra ne bu kadar sevindiklerini kısmen açıklayabilir. 18 Birkaç yıl içerisinde sağlayacağı kazançlı ihracat getirilerinin dışında doğalgaz, Kıbrıs ın iç piyasa- 14 Kriz Grubu na verilen mülakatlar, uluslararası yetkililer, İstanbul ve Ankara, Ocak Türkiye yi Kıbrıs sorununu çözmeye çağırdık. [Gaz konusunda] işbirliği, çözüm olmadan mümkün değil. [Çözüm] olmadan bizi tanımayan, Ankara [Ek] Protokolü ne uymayan bir ülkeye nasıl kendimizi bağlayabiliriz? Düşünün ki yarı müstakil bir evde yaşıyorsunuz ve her gün komşunuzla kavga ediyorsunuz, yine de gidip mutfaklarını kullanır mıydınız? Hayır, yapamazsınız. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Kıbrıslı Rum yetkili, Şubat Mari deki Evangelos Florakis deniz üssünde tutulan, el konulmuş 98 konteyner patlayıcı madde, 11 Temmuz 2011 de meydana gelen kazada patlayarak on üç kişinin ölümüne ve adanın yarısından fazlasına elektrik sağlayan en büyük enerji santrali de dahil yüzlerce binanın zarar görerek tüm ülkede elektrik kesintilerinin yaşanmasına neden oldu. Merkez Bankası başkanı, verdiği zarar 2 milyon avroyu yani ülkenin GSYİH sinin yüzde 10 unu bulan patlamanın ardından ekonominin acil durumla karşı karşıya olduğunu söyledi. Cyprus governor warns of emergency after blast [Patlamanın ardından Kıbrıs merkez bankası başkanı acil durum uyarısı yaptı], Financial Times, 20 Temmuz Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey Kıbrıslı Rum yetkili, Lefkoşa, Şubat Borç verilmiyor ve maliyeti yüksek. Turizm biraz daha iyi, ancak ekonomi iyi gitmiyor, beklentiler kötü. Bankacılık sektörü zor durumda. Gerçek sorun, geri ödenmeyen krediler. Eğer Yunanistan iyileşmezse Kıbrıs bankaları ciddi bir darbe alacaklardır. Kriz Grubu na verilen mülakat, Kıbrıslı Rum işadamı, Lefkoşa, Şubat İç borçlanma yollarını tükettiler. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı diplomat, Şubat Kıbrıs büyükelçisi, gözünde dolar işaretleriyle geziyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Alman yetkili, Berlin, Ocak Yaygın görüş, ne kadar şanslıyız biçiminde. Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey Kıbrıslı Rum yetkili, Lefkoşa, Şubat 2012.

8 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 4 daki ihtiyaçlarını karşılayacak; enerji santrallerinde petrol kullanan Kıbrıslı Rumlar, halihazırda Avrupa da elektrik için en yüksek fiyatı ödüyorlar. Bu santraller, kolaylıkla gazla çalışır hale dönüştürülebilirler. 19 Eylül 2011 de Teksas ta bulunan ve orta büyüklükte bir Amerikan firması olan Noble Energy, İsrail sularındaki çalışmalarına paralel olarak adanın güney yarısını içine alan ve Kıbrıs ın 13 adet deniz aşırı arama bloğundan birinde (12. Blok) arama sondajlarına başladı. 20 Sonrasında bu bloğun Afrodit bölgesinde 5 ile 8 trilyon kübik fit (tkf) veya 142 ile 227 milyar metreküp (mmk) arasında gaz bulduğunu açıkladı, ki bu rakam, Kıbrıs ın bir yüzyılda tüketebileceğinden daha fazla. 21 Şubat 2012 de Kıbrıslı Rumlar Türkiye nin kendi kıta sahanlığı ile çakıştığını iddia ettiği (bakınız Harita 1) ve Kıbrıslı Türklerin Türkiye ye arama lisansı verdiği alanları da kapsayan (bakınız Harita 2) diğer on iki blok için lisans verileceğini açıkladı. 22 İlgilenen teklifçiler, 2012 Mayıs ortasına kadar başvurularını sunabiliyorlar, ve lisans sürecinin altı ay ile bir yıl arasında sürmesi bekleniyor. Hemen ardından sismik verilerin toplanması ve değerlendirilmesi, sonrasında da arama sondajlarının yapılması planlanıyor. 23 Bu süreç boyunca Kıbrıslı Türklere danışılmadı. Bağımsız bir Kıbrıslı Türk enerji uzmanı şöyle açıklıyor: Bu 19 Elektriğin maliyeti, AB ortalamasının kat üstünde. Energy price statistics [Enerji fiyatı istatistikleri], Eurostat, Kasım Nobel Energy Inc den bu yana İsrail in adına Doğu Akdeniz de sondaj yapıyor ve geçtiğimiz on yılın derin denizdeki en büyük doğalgaz keşfi olan ve İsrail in MEB i içinde bulunan Leviathan sahasını keşfetti. Levant havzasının toplamda 122 trilyon kübik fit (3.454 milyar metreküp) henüz keşfedilmemiş ve teknik açıdan çıkarılabilir doğalgazı ve 1.7 milyar varil petrolü barındırdığı düşünülüyor. Natural Gas Potential Assessed in Eastern Mediterranean [Doğu Akdeniz deki Doğalgaz Potansiyeli Değerlendirmesi], ABD İçişleri Bakanlığı, ABD Jeolojik Araştırma, 8 Nisan Bu rakamlar, dünyada kanıtlanmış gaz rezervlerinin yüzde 2 sine, petrol rezervlerininse yüzde 0.1 ine denk geliyor. 21 Noble Energy, 12. Blok taki haklarının yüzde 30 unu İsrailli Delek Grubu na devretti, Delek Sondaj ve Avner Petrol Arama yüzde 15 er olarak paylaştılar ve şimdiyse petrol kuyusunu yüzde 70 hisseyle işletiyor. 22 Second round of licensing to be announced next week [Lisansların ikinci turu gelecek hafta açıklanacak], Cyprus Mail, 7 Şubat 2012; Kriz Grubu na verilen mülakatlar, Lefkoşa, Şubat Kıbrıs Rum ticaret bakanı, Kasım 2011 de birkaç firmanın sismik verileri satın alarak ilgi gösterdiklerini kaydetti. 23 Çok yavaş ilerliyoruz deki ilk lisans verme sürecine bakın. Dört yıl sonra sonuçlarını aldık. Eğer şimdi lisans verme iyi giderse 2013 te tamamlanır ve sondajın başlaması an meselesi olur. Kriz Grubu na verilen mülakat, Kıbrıslı Rum yetkili, 13 Şubat adada yaşayan kişiler olmamızdan dolayı bu kaynakların ortak sahibiyiz. Maliklerin sahip olduğu tüm haklara sahibiz. Bu gazın nereye gideceği, girişimlerin nasıl kullanılacağı gibi konulara karar vermeliyiz. Şu anda Kıbrıslı Rumların Noble Energy ile ne görüştükleri hakkında hiçbir fikrimiz yok. 24 Kıbrıslı Türkler doğal kaynaklar üzerindeki haklarını, Kıbrıslı Rumların bir çözümden bağımsız olarak kuzeydeki malları üzerinde iddia ettikleri haklara benzetiyorlar. 25 Doğal kaynaklar, MEB de dahil uluslararası anlaşmalara katılmak gibi, BM nin 2004 taki Annan Planı nda federal yetki alanına bırakılmıştı. 26 Bu, hazlihazırdaki müzakereler turunda iki toplumun liderleri tarafından da teyit edildi; bu konudaki bir fikir birliği metni BM ye sunuldu. 27 Görüşmeleri yakından takip eden üst düzey uluslararası bir yetkili, mevcut durum hakkındaki üzüntüsünü şöyle dile getiriyordu: [İkili görüşmelerde tarafların vardığı] anlaşma uyarınca [hidrokarbondan elde edilen] tüm gelir, federal hükümete gidecekti. Bu kadar çok konuda uzlaşılmışken hiçbir anlaşmanın imzalanmaması çok yazık. [Kapsamlı bir çözümde] anlaşabilselerdi, [mülk] tazminatı planını yürütmek de daha kolay olur ve bir çözümü finanse etmek yönünde daha fazla kapasite sağlardı. 28 Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Hristofyas, Kıbrıslı Türk yurttaşlarına koşullar ne olursa olsun muhtemel hidrokarbon keşfi ve çıkarılmasından yararlanacakları sözünü vermiş, 29 bu teklif, ticaret, sanayi ve turizm bakanı Praxoula Antoniadou Kyriacou tarafından yinelenmişti; Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, 19 Aralık Bakınız Kriz Grubu raporu, Kıbrıs: Mülkiyet Çıkmazını Aşmak, a.g.e. 26 Annan Planı nın federal hükümetin yetkileriyle ilgili IV. Kısmındaki 14. Maddesi, uluslararası anlaşmaları (14a) ve doğal kaynakları (14e) kapsıyor. Plan, adanın iki tarafında aynı anda halk oylamasına sunulduğunda Kıbrıslı Türkler yüzde 76 gibi ezici çoğunlukla yeniden birleşme için oy verirken Kıbrıslı Rumlar yüzde 65 oranıyla hayır oyu verdiler. 27 Kriz Grubu na verilen mülakat, uluslararası yetkili, Ocak 2012; ve Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Özdil Nami, muhalefetteki Kıbrıslı Türk siyasetçi ve eski başmüzakereci, 27 Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Şubat Speech of the President of the Republic of Cyprus Mr. Demetris Christofias at the 66th session of the United Nations General Assembly in New York [Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın Dimitris Hristofyas ın New York ta BM Genel Kurulu nun 66. Oturumunda Yaptığı Konuşma], 22 Eylül 2011, 30 Kıbrıslı Türkler, Kıbrıs ın vatandaşlarıdır ve bu nedenle yeniden birleşmiş bir vatan üzerinde Kıbrıs ın sahip olduğu tüm doğal kaynaklardan yararlanma hakkına sahiplerdir. Briefing on hydrocarbon exploration in Cyprus by Minister of Commerce, Industry and Tourism Praxoula Antoniadou [Ticaret, Sa-

9 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 5 ancak Kıbrıslı Türkler ikna olmamıştı. 31 Zenginliklerin paylaşılması, Kıbrıslı Rumlar arasında hiç de rağbet görmeyen bir tutum. 32 Bir Kıbrıslı Rum işadamının Kriz Grubu na söylediği üzere, Kıbrıslı Türkler Kıbrıs Cumhuriyeti ne dönerlerse ancak o zaman bundan pay alabilirler. 33 Eylül 2011 in sonunda Kıbrıslı Türkler, Kıbrıs ın açıklarındaki hidrokarbon rezervlerine ilişkin tüm faaliyetlerin karşılıklı ve eş zamanlı olarak askıya alınmasını önerdiler. 34 Türkiye Başbakanı Erdoğan öneriyi destekledi ve eğer iki taraf doğalgaz sondajından vazgeçerse bunu kabul ederiz açıklamasını yaptı, ancak bunu ülkesinin Kıbrıslı Türklerle hidrokarbon sondajı anlaşması imzalamasından iki gün sonra yaptı. 35 Aynı zamanda Kıbrıslı Türkler, lisans verilmesi, anlaşma yapılması ve nihai bir Kıbrıs çözümünün finansmanı için gelirin kullanılması da dahil olmak üzere gelirin idare edilmesi konularında ortak kararlar alabilmek için BM nin de katılımıyla iki kesimli, geçici bir komisyonun kurulmasını önerdi. 36 Türkler ve Kıbrıslı Türkler, gelirin Kıbrıslı Rumların kuzeydeki mülklerini tazmin etmek için kullanılabileceğini söylüyorlar 37 ve bu fikir BM tarafından da dile getiriliyor. 38 Bazıları, Kıbrıslı Rumların yatırım yükünün büyük bölümünü üstleneceğini ve Kıbrıslı Türklerin gelirlerden yararlanabilmek için ekonomik açıdan katkıda bulunmaları gerektiğini öne sürüyor. 39 Kıbrıslı Türk lidere göre Kıbrıslı Rumların tepkisi olumsuzdu: bunun görüşmelerle hiçbir ilgisi olmadığını söyleyerek bize zarfı geri verdiler. 40 Kıbrıslı Rumlar, önerileri resmi olarak reddetmediklerini ve henüz yanıt vermediklerini ifade ediyorlar. 41 Cumhurbaşkanı Hristofyas ın paylaşma sözü, siyasi bir taahhüt niteliğinde; ancak gerçek gelirler ortaya çıkmaktan uzak olduğundan gelir paylaşma planlarının tartışılması için oldukça erken. 42 B. TÜRKİYE GERİLİMLERİ TIRMANDIRIYOR nayi ve Turizm Bakanı Praxoula Antoniadou tarafından Kıbrıs ta hidrokarbon sondajına ilişkin verilen brifing], bakanlık tarafından verilmiştir, Şubat [Cumhurbaşkanı] Hristofyas ın gelirleri Kıbrıslı Türklerle paylaşacağız demesinden memnun değiliz. Ama tatmin edici bir yanıt vermesi zor, çünkü devletimizi tanımıyor. Kıbrıslı Türk bireylere para mı verecek? Öyleyse hangi kritere göre? Vatandaş olarak tanımadığı Kıbrıslı Türkler var. Bu, halkımız arasında bölünmeye neden olacak ve iç sorunlara yol açacak. Teklifi uygulanamaz. [Bunu çözmenin] doğru yolu, Kıbrıs sorununu çözmektir. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Özdil Nami, muhalefetteki Kıbrıslı Türk siyasetçi ve eski başmüzakereci, 27 Ocak Ticaret bakanı bir çözüm için [gaz gelirlerinden] yararlanmak istedi. Ona hemen ticaret ve Türkiye bakanı denildi. Siyasi kesim, temel olarak şöyle düşünüyor gaz, mavidir, bu yüzden tabi ki Rumlarındır. Türkleri cezalandırabileceğimiz bir şey çıktı, [kuzeyde] geri alamadığımız mülklerimiz karşılığında sahip olduğumuz bir şey. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı diplomat, Lefkoşa, Şubat Kıbrıslı Rumlar, [gazın Kıbrıslı Türklerle birlikte idare edilmesini] kabul etmezler. Bunu, avro krizi ile boğuşan bir toplum için ekonomik bir kazanç kapısı olarak görüyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, uluslararası üst düzey yetkili, Şubat Kriz Grubu na verilen mülakat, Lefkoşa, Şubat [Kıbrıs Rum cumhurbaşkanı] Hristofyas ın yüzüne eğer sondaja başlarlarsa bazı şeyler yapacağımızı söyledim [eğer başlamış olmasalardı] bunu yapmazdık. Kriz Grubu na verilen mülakat, Derviş Eroğlu, bağımsızlığını ilan etmiş KKTC nin cumhurbaşkanı, Lefkoşa, 23 Şubat Turkey seeks simultaneous drilling halt [Türkiye sondajı eş anlı durdurmak istiyor], Hurriyet Daily News, 25 Eylül Bağımsızlığını ilan etmiş KKTC nin dışişleri bakanlığı, 37 Mülkiyet fonuna para koymak için yeterince para kazanacağız. Kıbrıslı Türkler, bizim payımızı alın diyecekler ve mül- Kıbrıslı Rum liderlerin denizaşırı sondaj için yeşil ışık yakmalarının hemen ardından Türkiye, Türkiye nin ve Kıbrıslı Türklerin haklarını savunmak için gereken herşeyi yapacağı yanıtını verdi. 43 Başbakan Erdoğan Kıbkiyet çözümünü finanse edecek. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Kasım BM, gaz gelirlerinin mülkiyet konusunun çözümü başta olmak üzere bir çözümü finanse edeceğinden umutlu. Kriz Grubu na verilen mülakat, uluslararası yetkili, Ocak BM Genel Sekreteri nin özel temsilcisi Alexander Downer ın sözleriyle: Başarılı bir düğünün çeyize ihtiyacı vardır. Natural gas can fund solution, Downer tells Security Council [Downer, Güvenlik Konseyi ne doğalgazın çözümü finanse edebileceğini söyledi], Philoleftheros, 14 Kasım İhracattan elde edilecek ilk gelirler, bu sektörü canlandırmayı sağlayacak milyarlarca dolarlık kredilere harcanacak. Güneyde yaşayanlar, bunu elektrik faturalarıyla ödemek zorunda kalacaklar. Gary Lakes, Doğu Akdeniz editörü, Middle East Economic Survey, Friedrich Ebert Vakfı ve PRIO Kıbrıs Merkezi nin organize ettiği Kıbrıs ın Denizaşırı Hidrokarbonları: Zenginliğin Paylaşımı ve Bölgesel Siyaset başlıklı konferansta yaptığı sunum, Lefkoşa, 26 Kasım Kriz Grubu na verilen mülakat, Derviş Eroğlu, bağımsızlığını ilan etmiş KKTC nin cumhurbaşkanı, Lefkoşa, 23 Şubat Bir Kıbrıslı Rum yetkili, Kıbrıslı Türklerin önerilerine yanıt verilmediğini teyit ediyor: Önce planlama yapmalıyız. O kadar hızlı hareket edemeyiz. [12. Bloktaki rezervlerin miktarını] ancak Aralıkta saptadık. Bürokrasinin ne kadar yavaş ilerlediğini biliyorsunuz. [Ayrıntıları] tartışmak için henüz çok erken. Neden bir çözüme dek bekleyemiyoruz? [Kaynakları idare etmek] federal yetki alanında olacak. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Şubat Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Kıbrıslı Rum yetkili, Şubat Press release N 181 regarding the Greek Cypriot Administration s gas exploration activities in the eastern Mediterranean [Kıbrıs Rum Yönetiminin Doğu Akdeniz deki Gaz Arama Faaliyetlerine İlişkin 181 Numaralı Basın Duyurusu], 5 Ağustos 2011,

10 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 6 rıs ın ve İsrail in petrol arama çılgınlığını 44 kınadı ve Kıbrıslı Rumların hem sorumsuz hem de provokatif olan tek taraflı adımını 45 protesto etti. Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç, şu uyarıyı yaptı: Türkiye, [Kıbrıslı Rumların sondajına] yanıt verecektir. Bu bir blöf değildir. 46 Şubat 2012 de yapılan lisans verme sürecinin ardından Türkiye, bir krizin yaklaşmakta olduğu uyarısı yaptı ve Kıbrıslı Rumları bir maceraya atılmakla suçladı. 47 Türkiye dışişleri bakanlığının 15 Şubatta yaptığı sert üsluplu açıklama, ihaledeki bazı blokların Türkiye nin kıta sahanlığıyla çakıştığını belirtti (bakınız aşağıdaki III.B bölümü) ve Türkiye nin hiçbir koşulda şirketlerin [Türkiye nin kıta sahanlığıyla çakışan] bölgelerde yetkisiz petrol/doğalgaz aramalarına ve sondaj faaliyetleri yapmalarına izin vermeyeceği konusunda ve hak ve çıkarlarını korumak için gereken tüm önlemleri alacağı konusunda uyardı. 48 Aynı zamanda Türk yetkililer, Kıbrıs ın batısındaki çakışan bu bloklarda sondaj yapmanın kolay olmadığını ve çok fazla gaz barındırma ihtimalinin zayıf olduğunu kabul ediyorlar. 49 Burası aynı zamanda Kıbrıs Cumhuriyeti nin araştırma faaliyetleri için belirlediği bölgenin küçük bir bölümüne tekabül ediyor (bakınız harita 1) Başbakan Erdoğan ın New York ta BM Genel Kurulu toplantısı öncesinde gazetecilere yaptığı açıklama, Anadolu Ajansı, 21 Eylül Statement by Prime Minister Erdoğan following the signing of continental shelf delimitation agreement between Turkey and the TRNC [Türkiye ile KKTC Arasındaki Kıta Sahanlığı Tahdidi anlaşmasına ilişkin Başbakan Erdpğan ın Açıklamaları], 21 Eylül 2011, 46 Sondaja sondajla yanıt gecikmeyecek, 20 Eylül 2011, TRT Haber, 47 Bir Türk yetkiliye göre ikinci bir lisans verme süreci, bir krize yol açacak, çünkü Türkiye nin devlete ait petrol şirketi olan Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklıǧı nın da (TPAO) bu on üç blokun bazısında lisansları bulunuyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Ankara, Ocak Türkiye ayrıca şunları söyledi: Bu faaliyetler Kıbrıslı Türklerin eşit ve doğal haklarını ihlal etmekte [ve] halihazırdaki kapsamlı çözüm müzakerelerinin lafzı ve ruhuna aykırı düşmektedir. Press release N 43 regarding the second international tender for off-shore hydrocarbon exploration called by the Greek Cypriot Administration (GCA) [Kıbrıs Rum Kesimi nin denizaşırı hidrokarbon sondajı için duyurduğu ikinci uluslararası teklif çağrısına ilişkin 43 numaralı basın duyurusu], 15 Şubat 2012, 49 Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Ocak Bir Kıbrıslı Rum yetkili, Afrodit sahasının da bulunduğu Kıbrıs ın güneydoğusundaki bloklara kıyasla batısındaki bloklarda Kıbrıslı Rumların yaptığı sondajlara karşı çıkarken Türkiye nin daha sert bir tutum takındığına inandığını ifade ediyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Lefkoşa, Şubat den bu yana Kıbrıslı Rumlar, Türkiye nin askeri tatbikatlar yürüttüğü kendi deniz hakimiyet bölgelerinde Türkiye nin tacizlerinden şikayet ediyorlar. 51 Son birkaç ay süresince Türkiye, Noble Energy nin üssüne yakın bölgelere genellikle ufuk ötesinde ve 10 deniz mili uzaklıkta olmak üzere, ancak bir keresinde 5 deniz mili yaklaşarak gemiler gönderdi. 52 Türk diplomatlar şöyle söylüyorlar: Reaksiyona dayalı bir politika izliyoruz. Ateş etmeyeceğiz. Tepkimiz, uluslararası hukuk çerçevesinde olacak. Fiziki temasta bulunmak istemiyoruz. 53 Ancak diğer liderler, sert bir tavır alıyorlar ve şunu belirtiyorlar: tüm seçenekler masada; her şey mümkün. 54 Kıbrıslı Rumlar, Türkiye nin askeri provokasyonlarını geçtiğimiz aylarda arttırdığını söylüyorlar 55 ve güç tehdidi diplomasisinden şikayet ediyorlar Mart ile Haziran 2007 arasında Türkiye, Kıbrıs ın güney kıyısı açıklarında askeri tatbikatlar yürüttü. Denizaşırı sondaj için verilen ilk lisans süreciyle aynı döneme denk geldi ve Kıbrıslı Rumlar, yatırımcıları kaçırmamak amacıyla bunlardan şikayet etmediler. 52 Kriz Grubu na verilen mülakat, havza hakkında bilgili bir enerji yöneticisi, Lefkoşa, Şubat Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Eylül Türkiye nin AB bakanı Egemen Baǧıș, bölgedeki haklarını savunmak için Türkiye nin gereken her şeyi yapacağını söyledi ve ekledi: donanmalar bunun için var. Deniz kuvvetlerindeki askerlerimizin eğitimi ve teçhizatını; bu orduyu bunun için kurduk. Donanmalar bunun icin var, Zaman, 2 Eylül Kıbrıs Rum Dışişleri Bakanı Erato Kozakou-Marcoullis, 15 Şubatta İsrail Ordu Radyosu na Türkiye nin geçtiğimiz birkaç ay içerisinde doğu Akdeniz de çok sayıda provokatif askeri tatbikat gerçekleştirdiğini söyledi. Greek Cyprus accuses Turkey of bullying over gas find, Today s Zaman, 15 Şubat Şubat ayının sonlarında Kıbrıslı Rumlar, Türk uçaklarının Lefkoşa nın uçuş bilgi bölgesini (FIR) ihlal ettiğini iddia etti. Cyprus protests violation of Nicosia FIR by Turkish jets, Famagusta Gazette, 23 Eylül Ne var ki bu yeni bir şey değil, zira Türkiye Lefkoşa nın FIR ını asla tanımadı. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Ocak Cumhurbaşkanı Hristofyas 22 Aralıkta şunları söyledi: Eğer Türkiye güç tehdidi diplomasisini değiştirmez ve bölge polisi rolünü oynamaya son vermezse bu, tüm bölge ve Türk halkı için, ama en başta da Kıbrıslı Türkler için iyi olmayan sonuçlar doğuracaktır. President calls on Turkey to abandon its gunboat diplomacy, 28 Aralık 2011, Kıbrıs Rum Dışişleri Bakanı Kozakou-Marcoullis, 25 Ocakta Türkiye yi mahallenin kabadayısı olarak adlandırdı ve 15 Şubatta kabadayı davranışlarının tamamiyle kabul edilemez olduğunu tekrarladı. Dışişleri Bakanı Erato Kozakou-Marcoullis in London School of Economics te yaptığı konuşma, a.g.e.; ve Greek Cyprus accuses Turkey of bullying over gas find, Today s Zaman, 15 Şubat 2012.

11 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 7 Artan gerilim, maliyetli hatta ölümcül kaza riskini arttırıyor. 57 Şimdiye dek hiç ateşli silah kullanılmamış olsa da uluslararası bir diplomat, pek çoklarından daha karamsar: Bir süre [2011 in sonlarında] ihtimal yüzde idi. Oldukça karamsar görüşüm şu ki bu çok çirkin bir çatışmaya neden oluyor. [Uluslararası bankaları ve şirketleri Kıbrıslı Rumlarla çalışmaktan caydırmak için] Türklerin F-16 lar göndermelerine gerek yok. 58 Türkiye ve Kıbrıslı Türkler, Kıbrıs ın egemenliğini ihlal eden başka adımlar da attılar: Kıbrıslı Türklerle kıta sahanlıklarını belirledikleri anlaşmayı Eylül 2011 de imzalamaları; altısı Kıbrıs Rum bölgesinde denizde ve biri kuzeydeki Magosa da karada olmak üzere yedi blokta sondaj lisanları verilmesi. 59 Türkiye nin devlete ait petrol şirketi olan Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO), anlaşmayı uygulamaya başladı ve Türkiye nin emektar araştırma gemisi Piri Reis, Eylül ayı sonlarında denizi açıldı; Kıbrıs ın güneydoğusunda bulunan (bakınız Harita 2) ve Kıbrıslı Türklerin G Bloku olarak adlandırdıkları yerde bir ayı aşkın bir sürede sismik araştırmalar yürüttü. 60 Ülkesinin araştırma çalışmalarının odağını Karadeniz den Akdeniz e çevirdiğini söyleyen Türkiye nin enerji bakanına göre 61 bu, kısa vadeli bir kısasa kısas değil, Türkiye nin enerji politikasında stratejik bir değişim. 62 Türk yetkililer, iki veya üç yıl boyunca Kıbrıslı Rumların MEB leri dahilinde olduğunu iddia ettikleri yerler de dahil bölgenin tamamında sismik araştırma yürüteceklerini 57 Örneğin bir Noble Energy helikopteri kazaen bir Türk tatbikatının üstünden geçtiğinde Türkler, ona doğru kuyruk numarasının fotoğrafını çekecek kadar yakın uçtular. 58 Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey uluslararası yetkili, Şubat Türkiye, masraflarının karşılığını alacak, fakat bu bir ortaklık. Kriz Grubu na verilen mülakat, Derviş Eroğlu, bağımsızlığını ilan etmiş KKTC nin cumhurbaşkanı, Lefkoşa, 23 Şubat Bozulmasının ardından Kıbrıs Rum medyası, Piri Reis ile 33 yaşında gemi diyerek alay etti. Fakat Türkler, iç teçhizatının modern olduğunu ve yararlı veriler topladığını söylüyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk enerji yetkilisi, Ankara, Ocak Petrolü artık Akdeniz de arayacaǧız, Sabah, 6 Ekim Aralıkta Türk hükümeti, iki ay içerisinde bir gemi alacağını açıklayan TPAO için yeni bir sismik gemi alımını onayladı. 62 TPAO ayrıca Antalya açıklarında, Türkiye nin tartışılmayan kıta sahanlığı bölgesinde araştırma yapması için Shell ile 23 Kasımda bir anlaşma imzaladı. Türkler, bu anlaşmanın TPAO nun uluslararası teklifler yapma becerisi olduğunu gösterdiğini, bu nedenle eğer Türkiye Akdeniz de petrol veya gaz bulursa kendi adına sondaj yapması için uluslararası şirketlerle anlaşabileceğini söylüyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk enerji yetkilileri, Ankara, Ocak iddia ediyorlar. 63 TPAO, Akdeniz de kiraladığı araştırma gemilerinin sayısını, Ekim 2011 de birden (Piri Reis) üçe çıkardı ve bir Yunan adası olan Meis in yakınları da dahil olmak üzere Kıbrıs ın MEB inin batısında araştırma yürütmek üzere iki Norveç gemisi kiraladı. Türkler, şimdi G Blok undan alınan verilere dayanarak ihtimalleri değerlendirdiklerini ve sondajın buna göre başlatılacağını söylüyorlar. 64 Kasımda Kıbrıslı Türkler, hidrokarbon çıkarılmasıyla ilgili olarak TPAO ile üretim paylaşımı anlaşması imzaladılar. Türkiye, Kıbrıs ın kuzeyinde Magosa da 2012 nin Mart ayı sonunda kara üzerinde Türk Yurdu-1 adı verilen kuyuyla araştırmalarına başladı. 65 Kıbrıslı Türk lider Derviş Eroğlu, Türk yatırımlarıyla inşa edilecek bir enerji santrali sayesinde Kıbrıslı Türklerin enerji ihtiyacını karşılamak üzere karada veya denizaşırı petrol veya gaz bulmayı umuyor. Kıbrıslı Rumlara satış yapmayı bile teklif etti. 66 Uluslararası yetkililer ise bu bölgenin potansiyeli hakkında daha şüpheliler. 67 Türk hükümeti, Eroğlu nun 24 Eylülde yaptığı, sondajın askıya alınması veya ortak bir komisyon kurulması yönündeki önerinin Kıbrıslı Rumlar tarafından kabul edilmemesi durumunda TPAO nun Kıbrıs ın güneyindeki sulara giderek zengin Afrodit sahası da dahil olmak üzere Kıbrıslı Türkler adına sondaj yapacağını söylüyor: Borumuzu koyacağız ve gazı alacağız. Ve sonra da Kıbrıslı Rumların söylediği şeyin aynısını söyleyeceğiz: sizin payınızı tanıyoruz ve bunu sizin için bir kenara ayıracağız. Bu konuda çok ciddiyiz. 68 Türklerin denizaşırı sondaj teklifi, hayal ürünü gibi görünüyor. Türkler sondaj platformlarını Akdeniz de adaya yakın başka bir yerden getirebileceklerini söyleseler de 69 denizaşırı sondajda teknik sorunlar yaşanabilir. Kuzey Kıbrıs ve Türkiye, uluslararası alanda Kıbrıs Cumhuriye- 63 Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk enerji yetkilisi, Ankara, Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk enerji yetkilisi, Ankara, Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk enerji yetkilisi, Ankara, Ocak 2012; ve Today s Zaman, 23 Şubat TAK (Türk Ajans Kıbrıs) haber ajansı, 27 Kasım Bu, sembolik. [Kuyu], Magosa yakınlarında bir tepede. Burda gaz olduğunu hayal etmek güç. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı diplomat, Lefkoşa, Şubat Burada [hidrokarbon] olup olmadığını kimse bilmiyor. Bu, herşeyden evvel bir jest. Kriz Grubu na verilen mülakat, Batılı diplomat, Lefkoşa, Şubat Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Kasım Sondajın maliyetinin milyon dolar olacağı tahmin ediliyor. TPAO, bunları uluslararası tekliflere açabilir. Gerekirse sondaj platformunu İskenderun dan getirebilir. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Ocak 2012.

12 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 8 ti nin deniz hakimiyet alanı dahilinde olarak tanınan bölgeye belli başlı petrol şirketlerinin ilgi göstermelerini sağlamaları güç olacaktır. Kıbrıslı Rumlar, uluslararası eleştirinin Türkiye yi sondaj tehdidini uygulamaktan vazgeçireceğini düşünüyorlar. 70 Afrodit sahasında yapılacak her türlü sondaj, Türkiye nin İsrail ile sorun yaşamasına neden olacaktır, zira burası kısmen İsrail MEB inde bulunuyor ve Kıbrıs ve İsrail bunun gelirini paylaşacaklar. Türkler burada hidrokarbon bulurlarsa AB bunu asla satın almayacaktır. 71 Bazı Kıbrıslı Türkler dahi bunun yararından emin değiller. 72 Eğer Türkiye, Kıbrıslı Rumlar ve Türkler arasında gelir paylaşımı teklifine gerçekten bağlıysa Kıbrıslı Rumların Kıbrıslı Türklere verecekleri payın tersi oranında bir bölümünü onlara vermesi mantıklı olacaktır. Kıbrıslı Rumlar, adanın nüfusunun dörtte üçünü oluşturduklarından bu denklemin ekonomik açıdan makul olmayan doğası, Türkiye nin bu çabadan herhangi bir kâr sağlamasının ne kadar zor olduğunu gösteriyor. Türkiye, hidrokarbon zenginliklerinin adanın tamamına ait olduğunu kabul ediyor ve Kıbrıslı Rumların kuzeyde sondaj yapmalarına itiraz etmiyor. 73 Türkiye nin enerji bakanı Yıldız, şunları söylüyordu: Nerede bir kuyu varsa Kıbrıs ın tamamının orada hakkı vardır. 74 Ne var ki Kıbrıslı Rumlar, bunu etkileyici bulmadılar. 75 C. ULUSLARARASI TEPKİLER Anlaşmazlık, komşu ülkeleri de içine çekiyor ve AB ve ABD için giderek gitgide daha fazla endişe verici hale geliyor. Çoğunluk, aleni olarak Kıbrıs Cumhuriyeti nin egemenliğini destekliyor; ancak anlaşmazlığın çözülmemiş olması ve bölgede güçlü olan Türkiye yi karşılarına 70 Kıbrıs [Cumhuriyeti], egemen bir devlet olarak kendi MEB i, üzerinde ve Kıbrıs ın etrafındaki sular üzerinde haklara sahiptir. Türklerin, egemen bir devletin MEB alanı içinde gelip nasıl sondaj yapacağını anlamıyorum. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Kıbrıslı Rum yetkili, Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Ocak Türkiye ile [21 Eylülde] imzalanan kıta sahanlığı anlaşmasına göre Kıbrıslı Türkler ne geliri alacaklar? Bilmiyoruz. Kıbrıs Türk kamuoyunun yüzde 99 u da bilmiyor. Bu düzenleme kamuoyuna açıklanmadı. Türk şirketi, yatırımının karşılığını almak zorunda. Kârın bir bölümünü alacağız, gelirin değil. Kriz Grubu na verilen mülakat, Özdil Nami, muhalefetteki Kıbrıslı Türk siyasetçi ve eski başmüzakereci, 27 Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Ocak Petrol ve doǧalgaz için Akdeniz de çalıșmalar genișletiliyor, TAK (Türk Ajans Kıbrıs) haber ajansı, 27 Kasım Kriz Grubu na verilen mülakat, Kıbrıslı Rum yetkili, Ocak almaya isteksiz olduklarından özel toplantılarda daha temkinliler. 76 Kıbrıslı Rumlar, yakınlarındaki denizaşırı gaz sahalarında ortak ticari çıkarları söz konusu olduğu için İsrail ile işbirliklerini bariz bir şekilde arttırdılar. İki ülkenin halihazırda Türkiye ile olan sürtüşmesi, en azından şimdilik onları birbirine yakınlaştırmış olabilir. 77 Ocak 2012 de savunma işbirliği ve gizli bilgilerin korunması ve paylaşılması konularında ve Şubat 2012 de kurtarma misyonları alanında anlaşmalar imzaladılar. 78 İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu, Kıbrıs a 16 Şubatta bir günlük bir ziyaret gerçekleştirdi ve bu, İsrailli bir hükümet başkanı tarafından adaya yapılmış ilk ziyaret oldu. Ancak İsrail, Türkiye ile uzlaşırsa Kıbrıslı Rumlara verdiği destek azalabilir. 79 Ayrıca Kıbrıslı Rumlar, Arap ülkelerinin bağımsızlığını ilan etmiş Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ni tanıyarak misilleme yapmalarından endişe ettiklerinden İsrail e çok fazla yaklaşmakta ihtiyatlı davranıyorlar. 80 Hidrokarbon anlaşmazlığı, Türkiye ile İsrail arasında zaten bozulmuş olan ilişkileri daha da kötü hale getirdi. İsrail in Doğu Akdeniz de sondaj yapmasına ilk zamanlarda Türkiye nin karşı çıkmasının getirdiği endişelere rağmen Türk yetkililer, Başbakan Erdoğan ın İsrail in karasularına ilişkin tehdit edici açıklamalarının üzerini kısa sürede kapattılar. 81 Türkiye nin Aralık 2011 de savaş ge- 76 Kriz Grubu na verilen mülakatlar, Batılı ve Avrupalı diplomatlar, Lefkoşa, Şubat Türkiye nin İsrail ile olan tartışması, çoğunlukla İsrail in Filistinlilere karşı olan politikasıyla ve ayrıca Türkiye nin öncülük ettiği ve İsrail in izin vermediği Gazze ye giden uluslararası bir yardım filosuna İsrailli güçlerin 30 Mayıs 2010 da saldırarak dokuz Türk aktivisti öldürmesiyle ilgiliydi. Bakınız Kriz Grubu Avrupa Raporu N 208, Türkiye nin İsrail ve İran Krizleri, 8 Eylül Kıbrıslı Rumlar, İsrail tarafında yer aldıkları için çok akıllı olduklarını düşünüyorlar. Hatta bazıları Noble Energy bir Amerikan şirketi olduğu için herhangi bir şey olursa ABD nin Altıncı Filosu nun geleceğini düşünüyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, uluslararası yetkili, Ocak Herşeyden önce sembolik birşeydi bu. Ancak ilişkilerini hızla ilerletiyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, Batılı diplomat, Lefkoşa, Şubat Bu, Türkiye nin rakiplerini birbirine itmesinin bir örneği. Fakat Türkiye ile İsrail arasındaki ilişkiler düzelirse [Kıbrıs ile İsrail arasındaki] durum farklı olabilir. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Alexander Murinson, akademisyen, 23 Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Alexandros Lordos, Kıbrıslı Rum kamuoyu araştırmacısı, Lefkoşa, 22 Şubat El Cezire ye 9 Eylül de verdiği röportajda Başbakan Erdoğan, Gazze ye insani yardım götüren Türk yardım gemilerine serbest bir seyrüsefer sağlayabilmek için Türk savaş gemilerinin eşlik edeceğini söylemişti; ancak Türk yetkililer, İsrail in MEB i üzerinde herhangi bir hak iddia etmediklerini açıkça belirtiyorlar. Erdoğan: Turkish navy to protect Gaza aid [Erdoğan: Türk donanması, Gazze yardım gemisini koruyacak], 9

13 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 9 milerinin İsrail in Leviathan sahası ile Kıbrıs ın Afrodit sahasını ayıran bir su parçasını top ateşine tuttuğuna dair ortaya atılan ancak doğrulanamayan bir haber nedeniyle gerilim doruğa ulaştı, ancak bir Türk yetkili bunu gülünç olarak reddetti. 82 Kıbrıs ta garantör bir ülke olan Yunanistan, 83 Türkiye ile onlarca yıldır devam eden Ege anlaşmazlığını daha kötü hale getirmemek için bu anlaşmazlıkta bir rol oynamadı. 84 Akdeniz de MEB ler ilan etmek veya başka ihtilaflara neden olmak konusunda isteksiz. 85 Kıbrıs ile Yunanistan arasında doğalgaz aramak ve boru hattı inşa etmek konusu gündeme geldi (bakınız aşağıdaki IV.A başlıklı bölüm), ve İsrail-Kıbrıs-Yunanistan arasında bir elektrik şebekesinin çalışmaları yapılıyor. 86 Türkiye ve Yunanistan, doğu Akdeniz deki gerilimler ile Ege deki gerilimler arasında bir bağlantı olduğunu reddediyorlar, 87 ancak Atina, ekonomik krizle başa çıkabilmek için yeni gelir kaynakları bulmaya çalışırken bazı siyasiler onu da sondaj hazırlıkları yapmaya davet ediyorlar. 88 BM, iki Kıbrıslı liderin ender bir uzlaşma anında bu konunun federal yetki alanına girdiğini kabul ettiklerinden çözümden sonra halledileceğini belirterek hidrokarbon konusunu düzenli müzakerelerin gündeminden uzak tutuyor. 89 BM Genel Sekreteri nin Kıbrıs özel temsilcisi, Eylül 2011, El Cezire; ve Kriz Grubu na verilen mülakat, Ankara, Eylül Kriz Grubu na verilen mülakat, Ankara, Ocak Birleşik Krallık, Yunanistan ve Türkiye, 1960 da bağımsız bir devlet olarak kurulan, başlangıçtaki iki toplumlu niteliği siyasi açıdan te çöken ve fiilen 1974 te bölünen Kıbrıs ın garantör devletleri. 84 Bakınız Kriz Grubu Avrupa Brifingi N 64, Türkiye ve Yunanistan: Ege deki Anlaşmazlığı Çözmenin Zamanı, 19 Temmuz Halihazırda ve Deniz Hukuku ndan kaynaklanan haklarımıza zarar vermeksizin [Türkiye ile olan] temel farklılığımıza odaklanıyoruz, ki bu da kıta sahanlığının belirlenmesi konusudur. Kriz Grubu na gönderilen eposta, Yunan yetkili, 31 Ocak megavatlık ve 287 km uzunluğundaki (Girit ten geçecek) hat, 1.5 milyon avroya mal olacak ve 2016 gibi yakın bir tarihte inşa edilebilir. Israel, Cyprus, Greece sign electric cable deal [İsrail, Kıbrıs, Yunanistan elektrik hattı anlaşması imzalayacak], Jerusalem Post, 4 Mart Kriz Grubu na gönderilen eposta, Yunan yetkili, Ocak 2012; ve Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ocak Kamuoyu araştırmalarında önde görünen Yeni Demokrasi Partisi lideri Antonis Samaras, MEB sınırlarının çizilmesinde Yunanistan ın Kıbrıs örneğini takip etmesi gerektiğini ve denizaşırı mineral kaynaklarının çıkarılması için ortak bir ekonomik stratejiyi karara bağlaması gerektiğini söyledi. ND Leader Eyes Aegean Drilling [YD Lideri Gözünü Ege Sondajına Dikti], ekathimerini, 21 Şubat BM İyi Niyet Misyonu, 27 Eylül Alexander Downer, eğer talep edilirse BM nin arabuluculuk yapmayı düşüneceğini söyledi. 90 Bir çatışmanın patlak vermesi ihtimali düşük olsa da 91 ABD, tırmanan gerilim nedeniyle endişeleniyor. 92 ABD nin Dışişleri Bakanlığı, BM nin düşüncesini destekler şekilde bir gelir paylaşımı modeli için BM nin arabuluculuk rolü oynamasını olumlu karşılayacağını belirtti. 93 ABD, Kıbrıs Cumhuriyeti nin kendi deniz hakimiyet alanları içerisinde enerji arama konusunda egemenlik haklarını destekliyor. 94 Noble Energy nin varlığı dışında ABD, ayrıca İsrail ile Türkiye arasındaki gerilimi tırmandıran gelişmelerden endişe duyuyor. ABD li yetkililer, yararlı bir güven arttırıcı önlem olarak Türkiye üzerinden ihracat hattının desteklenmesine olan ilgilerini ifade ediyorlar Remarks by SASG Downer following meeting of Cyprus Leaders [Özel temsilci Downer in Kıbrıs Liderleriyle Görüşme Sonrası Yaptığı Açıklama], Kıbrıs Cumhuriyeti basın ve Enformasyon Dairesi, 27 Eylül Bu, Kıbrıslı Rum siyasilerin onu BM arabuluculuğu teklif etmekle suçlamasına neden oldu. Under-fire Downer says his words were lost in translation [Ağır eleştirilen Downer, sözlerinin yanlış tercüme edildiğini söyledi], Cyprus Mail, 29 Eylül Doğu Akdeniz de poz takınmalar sürüp gidiyor. Türkiye nin pozunu tehdit olarak adlandırıyoruz. Dobra dobra konuşalım. Bunu yüzlerine gözlerine bulaştırdıklarını düşünüyorum, ama bir çatışma patlak vermeyecek. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Ocak Bir kaynağa göre Başbakan Erdoğan, Başkan Obama ya Eylül 2011 de Türk gemilerinin Kıbrıslı Rumların sondajına müdahale etmeyeceğini söyledi. Turkey: Background and U.S. Relations, Congressional Research Service, 2 Şubat Kıbrıs kıyısının açıklarında olan bitenden endişe duyuyorum. Sondajın alevlenmesi gibi korkunç bir riskle karşı karşıyayız.. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı üst düzey yetkili, Ekim Elbette ki bir üye devlete karşı silahlı bir saldırı tehdidi [olduğu zaman] endişe duyuyoruz. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Ocak US supports revenue-sharing agreement in Cyprus for natural gas [ABD, Kıbrıs ta doğalgaz için gelir paylaşımı anlaşmasını destekliyor], Today s Zaman, 29 Eylül ABD nin Avrasya Enerjisi Özel Temsilcisi Richard Morningstar a göre Kıbrıs ta gelecekte petrol veya gaz kaynaklarından sağlanacak her türlü potansiyel gelir, ik toplum tarafından adil şekilde paylaşılmalıdır. Cyprus Mail gazetesi tarafından aktarılan demeç, US urges east Med countries to work together on energy [ABD, Doğu Akdeniz ülkelerin enerji konusunda birlikte çalışmaya teşvik ediyor], 29 Mart Birleşik Devletler, Kıbrıs ın enerji elde etme hakkını desteklemektedir. Kıbrıs ın enerji kaynaklarını geliştirmede ABD li bir şirketin de olması da olumlu bir durumdur. diğer tüm kaynakları gibi adanın petrol ve gaz kaynaklarının da genel bir çözüm kapsamında iki toplum arasında adil şekilde paylaşılması gerektiğine olan inancımız devam ediyor. Ayrıca deniz aşırı enerji kaynakları geliştirmenin yeniden birleşme müzakerelerini engellemesi gerektiğine inanmıyoruz. ABD Dışişleri Bakanlığı, Günlük basın bildirisi, 29 Eylül Kriz Grubu na verilen mülakat, ABD li yetkili, Ocak 2012.

14 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 10 Avrupalılar, adayla potansiyel bir alternatif enerji kaynağı olması nedeniyle ilgileniyorlar, ancak Afrodit sahası Avrupa nın enerji kaynaklarının çeşitlenmesine önemli ölçüde katkı sağlayamayacak kadar küçük ve AB, doğu Akdeniz gazına ilişkin proaktif bir politikadan yoksun. 96 Bu sahadan beklenen yılda yaklaşık 0.4 trilyon kübik fit (10 milyar metreküp) üretim, AB nin 2010 daki 18.4 trilyon kübik fit (522 milyar metreküp) tüketimi için okyanusta bir damlayı andırıyor. 97 Yine de Kıbrıs Cumhuriyeti nin adanın meşru hükümeti olarak gören Brüksel, kendi MEB alanı üzerindeki egemenlik haklarını sonuna dek destekliyor 98 ve AB Konseyi nin Aralık 2011 tarihli kararları, bir üye ülkeye karşı Türkiye nin tehditlerini eleştiriyor. 99 Gerilimleri yatıştırmak amacıyla Genişlemeden Sorumlu Komisyon Üyesi Štefan Füle, uluslararası tahkimi anlaşmazlığın olası bir çözüm mekanizması olarak dile getirdi. 100 Geleneksel bir müttefik olan Rusya, Kıbrıslı Rumların Türkiye nin tehditlerinin hiç de makul olmadığı na dair sözlerini destekledi. 101 III. YASAL ÇERÇEVE Türkiye ve Kıbrıs Cumhuriyeti, deniz sınırları konusunda kökten bir anlaşmazlık yaşıyor. Kıbrıs, 2003 ten bu yana bazı komşularıyla MEB sınırlarını belirlerken Türkiye, onun bu tür anlaşmalar yapmaya hakkı olmadığını öne sürmekle kalmıyor, aynı zamanda Kıbrıslı Rumların iddialarının kendi kıta sahanlığına tecavüz ettiğini ve dışa kapalı olan Akdeniz de MEB ler ilan etmenin uygunsuz olduğunu ileri sürüyor. 102 Eğer Türkiye ve Kıbrıs, bunu görüşmeye ve ikili bir anlaşmazlık olarak ele almaya isteklilerse, Ankara henüz imzalamamış olsa da başta 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (BMDHS) olmak üzere uluslararası hukuk onlara yol gösterici olabilir. Uluslararası Adalet Divanı nın ve tahkim mahkemelerinin yanı sıra BMDHS uyarınca kurulan yargı organı olan Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi nin (UDHM) kararlarını kapsayan uluslararası mahkeme içtihatları, hakkaniyet ile Kıbrıslı Türklerin ve Rumların farklı görüşlere sahip oldukları bir alan olan 1958 Cenevre Sözleşmesi nin orta çizgi ilkesi 103 arasında çoğunlukla bir denge bulmaya çalışıyor. A. DENİZ HUKUKU BMDHS, ada devleti olsunlar veya olmasınlar denize kıyısı olan tüm ülkelere kıyılarından 200 deniz mili açığa kadar kıta sahanlığı ve MEB de dahil olmak üzere deniz sınırı hakkı tanıyor. 104 Kıta sahanlığı ve MEB, aynı deniz yatağına ve toprak altı bölgesine tekabül edebilir, ancak ikincisi aynı zamanda üzerindeki su sütununu da kapsıyor. Geçerli olabilmesı için MEB in ilan edilmesi gereki- 96 Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı diplomat, Şubat [12. Blok] AB için çok önemli değil. Bizim kurtarıcımız, Türkmenistan ve sadece Türkiye üzerinden gelebilecek [ve Güney Hazar Denizi nde geniş bir doğalgaz sahası olan] Şah Deniz. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Ocak AB, ciddi endişesini dile getirdi ve bir Üye Devlete karşı iyi komşuluk ilişkilerine ve anlaşmazlıkların barışçıl çözümüne zarar verebilecek her türlü tehditten, sürtüşme kaynağından veya eylemden kaçınılmasını teşvik ederek üyelerinin ikili anlaşmalar yapma, doğal kaynaklarını keşfetme ve çıkarma konularında egemenlik hakkına sahip olduğunun altını çizdi. Council conclusions on enlargement and stabilisation and association process [Genişleme ve istikrar kazanma ve ortaklık sürecine ilişkin Konsey kararları], 21. Paragraf, 9 Aralık Policy intervention on Turkey-Cyprus in the European Parliament, 27 Eylül 2011, AB resmi sitesi, (europa.eu). 101 Rusya nın Lefkoşa büyükelçisi Vyacheslav Shumskiy, Russian Gazprom eyes Cyprus gas reserves [Rus Gazprom, Kıbrıs ın Gaz rezervlerine göz dikti], Famagusta Gazette, 24 Ekim MEB leri unutalım ve [Akdeniz i] paylaşmanın başka bir yolunu bulalım. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Eylül MEB sınırlarının belirlenmesinde hâlâ başlangıç noktası olan ve kıta sahanlığının sınırlarının belirlenmesinde kullanılan orta çizgi hükmü, 1958 Cenevre Kıta Sahanlığı Sözleşmesi nin 6(1) maddesinden geliyor aynı kıta sahanlığı, birbirine karşılıklı sahilleri bulunan iki veya daha fazla ülkenin topraklarına bitişik ise sınır, ülkeler arasında yapılacak bir anlaşmayla belirlenir. Bir anlaşmanın olmaması durumunda veya özel koşullar nedeniyle başka bir sınır çizgisinin gerekçelendirilmesi durumunda bütün noktaları her bir devletin karasuları genişliğinin ölçülmeye başlandığı esas hatların en yakın noktalarına eşit uzaklıkta bulunan orta çizgisi kullanılır. 104 Dahası, BMDHS nin 121. Maddesi şöyle yazıyor: insanların yaşamasına elverişli olmayan veya kendilerine özgü ekonomik bir yaşamı bulunmayan yerler hariç bir adanın karasularının, bitişik bölgesinin, münhasır ekonomik bölgesinin ve kıta sahanlığının sınırlandırılması, işbu Sözleşmenin diğer kara parçalarına uygulanabilir hükümlerine uygun olarak yapılır.

15 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 11 yor deniz miline kadar olan kıta sahanlığı ise denize kıyısı olan bir ülke için temel ve münhasır bir hak. Ancak bu hakkın kullanılması bir başka devletin hakkını etkiliyorsa o zaman bir anlaşmaya varılması gerekiyor. Bir devletin kıyılarından 200 deniz miline kadar açıkta keşif ve sondaj yapmadan önce karşı veya yakın kıyısında bulunan ülkelerle MEB ini ve kıta sahanlığını belirlemesi gerekiyor. 106 Devletler ayrıca Madde 74(3) ve 83(3) uyarınca henüz sınırları belirlenmemiş ve anlaşmazlık konusu olan bölgelerde doğal kaynakların kullanımına dair pratik düzenlemeler için iyi niyetle anlaşmaya varmaya çalışmalı ve böylesi bir anlaşmaya varılmadan kullanıma başlamaktan kaçınmalı. 107 UAD ve tahkim mahkemeleri, sınırların belirlenmediği durumlarda benzer kısıtlayıcı yükümlülükler getiriyorlar ve özellikle kullanım amaçlı sondajın yasaklanabileceğini belirtiyorlar. 108 BMDHS, örneğin bir anlaşmazlık ortaya çıktığında 283. Maddeden kaynaklanan yükümlülük gereği müzakere yoluyla veya diğer barışçıl yöntemlerle görüş alışverişinde bulunulmasıyla devletler arasında işbirliğini vurguluyor. Benzer şekilde 300. Madde, devletlerin haklarını, yetkilerini ve özgürlüklerini hakkın kötüye kullanılmasını teşkil etmeyecek biçimde kullanmalarını gerektiriyor. Doğu Akdeniz gibi kalabalık bir denizde hiçbir devlet, tam 200 deniz millik MEB üzerinde yetkilerini kullanamaz ve işbirliği şarttır. BMDHS ve uluslararası içtihat, sözleşmenin kurallarının kesin olmadığını ve devletlerin MEB konusunda hakların ve içtihadın belirlenmesi konusundaki anlaşmazlıkları hakkaniyete dayanarak ve diğer bütün ilgili şartlar ışığında (59. Madde) çözmeleri gerektiğini belirtiyor. Benzer şekilde UAD, 1969 daki Kuzey Denizi Kıta Sahanlığı davasında birbiriyle çakışan iddiaların olduğu bölgelerde deniz hakimiyet alanlarının hakkaniyet ilkeleri ve diğer bütün ilgili şartlar uyarınca varılacak anlaşmayla belirlenmesi gerektiği kararına vardı. 109 Tüm bunlar, Türkiye ile Kıbrıs arasında bir davranış kuralları bütünü için varsayımsal olarak bir temel sunabilir, ancak BMDHS ve içtihatlar, bu duruma ancak kısıtlı olarak uygulanabiliyor. Adanın batısı ve güneybatısında yani birbiriyle çakışan iddiaların bulunduğu yerlerdeki deniz hakimiyet alanlarına ilişkin yaşadıkları anlaşmazlıklar, esasen uluslararası deniz hukukunun çerçevesine giriyor. Ancak Afrodit de dahil olmak üzere Kıbrıs ın geri kalan bölgelerdeki hakimiyet alanlarında Türkiye nin itirazları, Türkiye nın sınır iddilarıyla ilintili değil; adadaki siyasi durumdan, Türkiye nin Kıbrıs Cumhuriyeti ni tanımamasından ve Kıbrıslı Türklerin haklarını savunmasından kaynaklanıyor. 105 BMDHS nin 56 maddesi, denize kıyısı olan tüm ülkelere taban çizgisinden itibaren 200 deniz miline kadar olmak üzere canlı kaynakları araştırma, işletme, muhafaza etme ve yönetme konularında MEB alanı tanıyor. BMDHS, 1958 Cenevre Konvansiyonu nun kıta sahanlığı hükümlerini, canlı ve cansız kaynakları kapsayacak şekilde genişletti, ki bu da devletlerin kendi kıta sahanlıkları dahilindeki hidrokarbonlar üzerinde ekonomik haklara sahip oldukları anlamına geliyor. 106 BMDHS nin sırasıyla MEB in ve kıta sahanlığının belirlenmesine ilişkin 74. ve 83. Maddelerinin her ikisi de sınırın uluslararası hukuk temelinde ve hakkaniyetli bir çözüme ulaşmak üzere anlaşma ile çizileceğini belirtiyor. 107 BMDHS, devletlerin pratik çözüm getiren geçici düzenlemelere girmek için ellerinden geleni yapmalarını ve bu geçiş süreci içerisinde nihai anlaşmanın akdini tehlikeye düşürmemelerini veya engellememelerini gerektiriyor; böylelikle anlaşmazlığa konu bölgelerde doğal kaynakların tek taraflı olarak kullanma haklarını kısıtlıyor (74. ve 83. Maddeler) tarihli Ege Denizi davasında UAD, deniz yatağına veya deniz tabanına fiziksel olarak zarar vermeyeceğini düşünerek Türkiye ve Yunanistan ın petrol ve gaz için sismik araştırma yapmalarına izin verdi; ancak üretim veya kullanım amacıyla sondaj yapmalarını yasakladı. Ege Denizi Kıta Sahanlığı (Yunanistan/Türkiye), 11 Eylül 1976 tarihli kararı, UAD Raporları, Keşif amaçlı sondaj konusunda Guyana/Surinam davasının tahkim mahkemesi, Guyana nın Surinam ın rızası olmaksızın anlaşmazlık konusu olan bölgelerde tek taraflı olarak keşif amaçlı sondaj yaparak BMDHS nin 83(3) maddesini ihlal ettiğine ve böylesi bir sondajın deniz ortamına kalıcı zarar vereceğine hükmetti. Guyana/Surinam, Tahkim mahkemesinin kararı, 17 Eylül B. EGEMENLİK HAKLARI KARŞISINDA HAKKANİYETLİ DAĞITIM Kıbrıs Cumhuriyeti, 1958 Cenevre Kıta Sahanlığı Sözleşmesi ni 1974 te, 1982 BMDHS yi ise 1988 de onayladı. Türkiye ise ikisini de imzalamadı. Kıbrıs ın Mısır, israil ve Lübnan ile yaptığı MEB düzenlemeleri, orta çizgisi ilkesine dayanıyor. Kıbrıslı Rum yetkililer, BMDHS nin tüm dünyada geniş kabul görmesi nedeniyle uluslararası teamül hukukunun bir parçası olduğunda ve bu nedenle Türkiye gibi imzalamamış ülkeler üzerinde de bağlayıcı etkisi bulunduğunda ısrar ediyorlar. 110 BMDHS nin tüm hükümleri uluslararası teamül hukukunu yansıtmasa da MEB e ilişkin hükümleri yansıtıyor. 111 Türkiye nin BMDHS ye itirazları, öncelikli olarak Akdeniz deki MEB hükümlerinden değil, Türkiye nin Yunanistan ile Ege deki anlaşmazlığına uygulandığı şekliyle 109 Kuzey Denizi Kıta Sahanlığı (Almanya Federal Cumhuriyeti/Danimarka, Almanya Federal Cumhuriyeti/Hollanda), Karar, UAD Raporları, Kriz Grubu na verilen mülakatlar, Lefkoşa, Şubat Libya ile Malta arasındaki kıta sahanlığına ilişkin kararında UAD, Devletlerin uygulamalarının MEB in teamül hukukunun parçası olduğunu gösterdiğinin inkar edilemez olduğunu belirtti. Kıta Sahanlığına Dair Dava (Libya Arap Cemahiriyesi/Malta). Karar, UAD Raporları, 1985.

16 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 12 karasularının 12 deniz mili olması hükmünden kaynaklanıyor. 112 Türk yetkililer, Ege sorununun çözümlenmesinin ertesi günü BMDHS yi imzalayacaklarını ifade ediyorlar. 113 Aslında Türkiye, 1986 da Sovyetler Birliği, Bulgaristan ve Romanya ile yaptığı bir anlaşmayla MEB ini 200 deniz mili olarak belirlediği Karadeniz de MEB ilkelerine halihazırda uyuyor. Ayrıca Akdeniz den söz ettiği zaman, BMDHS de yer alan yarı kapalı deniz tanımlamasını kullanıyor. 114 Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti nin Mısır, Lübnan ve İsrail ile yaptığı MEB anlaşmalarının meşruluğunu, iki argümana dayanarak sorguluyor. Birincisi, Kıbrıs ın bölünmüşlüğü devam ettiğinden Türkler, Kıbrıs Rum hükümetinin Kıbrıs Türk halkını temsil etmediğini ve bu tür anlaşmalar yapmadan önce bölünmenin çözümlenmesini beklemeleri gerektiğini öne sürüyorlar. 115 Kıbrıslı Rumların tek taraflı sondaj yapmalarının yeniden birleşme müzakerelerine zarar verdiğine ve Kıbrıslı Türklerin eşit ve temel haklarını zayıflattığına işaret ediyorlar. 116 İkinci itirazı ise denizin ve deniz yatağının hangi bölümlerinin kimler tarafından kontrol edilmesi gerektiğine ilişkin de Türkiye, adanın batısında bulunan ( boylamının batısı, bakınız Harita 1) ve BM ye tescil 112 BMDHS nin 3. Maddesi, karasularını devletin en düşük cezir hattından yani taban çizgisinden itibaren en fazla 12 deniz milini kapsayan kıyı suları olarak tanımlıyor. Üstündeki hava sahası ve deniz yatağıyla birlikte bir devletin egemen toprağını oluşturuyor. Türkiye, Ege de buna karşı çıkıyor ve Yunanistan ın bu hükmü yüzlerce adasına uygulaması durumunda böylesi bir geniş alanın Türkiye ye yalnızca dar bir karasuları alanı bırakacağını ve açık denizlerle bağlantısını koparacağını öne sürüyor. Bakınız Kriz Grubu Brifingi, Türkiye ve Yunanistan: Ege deki Anlaşmazlığı Çözmenin Zamanı, a.g.e. Doğu Akdeniz ülkeleri İsrail, Suriye, Türkiye BMDHS yi imzalamazken Lübnan, Mısır, Kıbrıs, Yunanistan ve Libya imzaladı. 113 Kriz Grubu na verilen mülakat, Ankara, Nisan BMDHS, 122. Maddesinde yarı kapalı denizi bütünüyle veya büyük bir bölümüyle iki veya daha çok devletin kara sularından ve münhasır ekonomik bölgelerinden oluşan bir deniz olarak tanımlıyor. 115 Kıbrıslı Rumlar, 1960 larda hükümeti ele geçirdiler, AB üyeliğini tek olarak ele geçirdiler ve şimdi yeni bir oldubittiyle karşı karşıyayız. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Eylül Egemenlik konusu, müzakere sürecinin bir parçasıdır. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Ocak Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat. Türk yetkili, Mart Kıbrıslı Rumların sondajı, zamansız. Görüşmelerin yüzüne atılmış bir tokat, çünkü doğal kaynakların yeni federal hükümetin yönetiminde olacağı konusunda anlaşılmıştı. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Eylül Türkiye nin AB bakanı Egemen Baǧıș, 1 Aralık 2011 de şunları söyledi: Eğer gaz oradaysa bir yere kaybolmuyor. Niye acele ediliyor? Bu, BM nin barış çabalarına açık bir provokasyondur. Hurriyet Daily News, 2 Aralık ettirilmiş olan Kıbrıs-Mısır MEB inde bulunan bazı bölgelerde hak iddia etti. 117 Akdeniz in bu bölgesindeki kıta sahanlığı üzerinde dolaylı yoldan hak iddia eden bazı eylemler gerçekleştirdi. 118 MEB ilan etmedi, ancak Türk kıyıları ile adanın kuzeyi arasındaki sınırı belirlemek üzere Kıbrıslı Türklerle Eylül 2011 de bir sıta sahanlığı anlaşması imzaladı (bakınız Harita 2). 119 Sınır, orta çizgisine göre yapılmadı ve Türkiye ye bir miktar daha fazla pay verildi. 120 Kıbrıslı Rumlar, anlaşmayı yasadışı bir oluşum ile imzalanmış hukuksuz bir eylem olarak kınadı. 121 Kıbrıs Cumhuriyeti nin MEB i, denizaşırı on üç araştırma bloğunun beşinde 1, 4, 5, 6 ve 7 (bakınız Harita 1) Türkiye'nin kıta sahanlığı olduğunu iddia ettiği bölgelerle çakışıyor. Türkiye nin devlete ait petrol şirketi TPAO ya Kıbrıslı Türkler tarafından Kıbrıs ın 1, 2, 3, 8, 9, 12 ve 13 no lu bloklarıyla örtüşen bölgelerde (bakınız Harita 2) sondaj lisansları verildi. 122 Kıbrıslı Rumlar, TPAO nun lisans aldığı bu bölgeler (bakınız Harita 2) Türkiye nin batıda kıta sahanlığı iddiasından bulunduğu yerlerle bir arada düşünüldüğünde Kıbrıs ın kıta sahanlığının tamamının gasp edildiğinden şikayet ediyorlar. 123 Öte taraftan Ankara ise Yunanistan ın MEB ilan etmesi durumunda onunla birlikte Kıbrıs Cumhuriyeti nin bölgesinin toplamının Türkiye yi, uzun sahil şeridinin çok az dışına çıkan dar bir MEB e mahkum etmesinden endişeleniyor (bakınız Harita 3). 124 Ankara nın Akdeniz deki MEB lere ilişkin sorunları, aynı zamanda Ege anlaşmaz Mart 2002 de Türkiye, adanın batısında jeofizik araştırmaları yapan Norveç gemisi Northern Access i kendi kıta sahanlığında olduğunu uyararak durdurdu. 18, 19, 21 ve 24 Kasım 2008 de Kıbrıs kıyılarının açıklarında Türk savaş gemileriyle araştırma gemileri karşı karşıya geldi ve Cumhurbaşkanı Hristofyas durumu 25 Kasım 2008 de BM ye bildirdi. Kıbrıs Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Anlaşma, BM ye tescil edilemiyor, çünkü Kıbrıs Türk devleti tanınmıyor, ancak BM belgelerinde yayınlanacak. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Ocak Kıbrıs Cumhuriyeti hükümeti sözcüsü Stefanos Stefanou, aktaran Cyprus Mail, 22 Eylül Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Ocak Şimdi tamamı ihtilaflı bölge olmuş durumda. Yatırımcıları caydırmak için, hiçbir sondajın yapılamayacağı bir bölge yaratabileceklerini düşünüyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, Kıbrıslı Rum yetkili, Lefkoşa, Şubat Türkiye, kilometrekarelik kıta sahanlığı alanının kilometrekaresini Yunanistan a, kilometrekaresini Kıbrıs a kaptıracak ve Kıbrıslı Rumlar ile Yunanistan MEB lerini birleştirirse Doğu Akdeniz de kendisine sadece kilometrekarelik bir alan kalacaktır. Prof. Dr. Sertaç Hami Bașeren, Doǧu Akdeniz de gerilim Türkiye Deniz Araştırmaları Vakfı,

17 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 13 lığıyla, özellikle de On İki Adalar ın en doğusundaki Yunan adası olan Meis adasıyla ilişkili. 125 Halihazırda Yunan yetkililer, Akdeniz deki MEB sınırlarını gündeme getirmeden bile Türkiye ile Ege de yeterince soruna sahip olduklarını düşünüyorlar. 126 Türkiye nin MEB iddiaları, Kıbrıs ın deniz hakimiyet alanlarının, adanın batısındaki karasularından yalnızca 12 deniz mili ötesine uzanmasına izin veriyor (bakınız Harita 1). Resmi olarak Türkiye, Kıbrıs a büyüklüğü ve ada olması nedeniyle sınırlı bir deniz hakimiyet alanı verilmesini savunuyor. 127 Örneğin Kıbrıs ın batısında, Mısır ile Türkiye sahil şeritleri arasındaki orta çizgisi boyunca Kıbrıs ı tamamen gözardı ederek varsayımsal bir sınır çizgisi çiziyor. 128 Kıbrıslı Rumlar, Türkiye nin argümanı kabul edilseydi Britanya Adaları nın da hiç kıta sahanlığına sahip olmaması gerektiğini belirtiyorlar. 129 Türk yetkililer bile 12 deniz milinin başlangıç pozisyonu olduğunu söylüyor ve müzakere için kısıtlı da olsa bir alan görüyorlar. 130 Dahası Türkiye, kalabalık doğu Akdeniz de MEB lerin hakkaniyet ilkeleri uyarınca 131 müzakerelerle belirlenmesi gerektiğini ifade etse de Kıbrıs Cumhuriyeti ile bu konuda görüşmeler yapmayı reddediyor ların ve 1970 lerin sıfır toplamlı zihniyetine dayanan bu tavır, Türkiye nin ve komşularının çıkarlarına tamamen ters düşüyor. 125 Türkler, Türkiye kıyılarından yalnızca 2 kilometre ötede olan ve yüzölçümü 12 kilometrekare olan Yunan adası Meis in 12 deniz mili karasuları dışında deniz alanına sahip olamayacağını öne sürüyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Atina, Nisan Adaların deniz hakimiyet alanlarının kısıtlanmasını destekleyen içtihat mevcut. UAD ve tahkim mahkemelerinin adalara sınırlı kıta sahanlığı tanıyan kararları için bakınız Kriz Grubu Brifingi, Türkiye ve Yunanistan: Ege deki Anlaşmazlığı Çözmenin Zamanı, a.g.e., s. 8. Türk yetkililer, özellikle UAD nin 3 Temmuz 1985 tarihli Malta ile Libya arasındaki davada verdiği ve Libya ya daha fazla kıta sahanlığı tanımak için orta çizgisini kuzey yönünde 18 deniz mili olarak belirleyen kararına işaret ediyorlar. Oranı bire sekiz olan kıyı uzunlukları arasındaki farkın orta çizgisinin düzenlenmesini gerekçelendirmede çok fazla olduğu kararına varmıştı. Kıta Sahanlığına Dair Dava (Libya Arap Cemahiriyesi/Malta). Karar, UAD Raporları, UAD nin kararıyla Doğu Akdeniz deki en uzunu olan kilometre kıyı uzunluğu ile Türkiye ye daha geniş bir kıta sahanlığı tanıması olası. Benzer şekilde UAD, Karadeniz de Deniz Sınırlarının Tahdidi (Romanya/Ukrayna) davasının 2009 tarihli kararında hakkaniyetli bir sonuca ulaşabilmek için geçici eş uzaklık mesafesinin değişmesini veya uyarlanmasını gerektiren faktörleri göz önünde bulundurmuştu. Grönland ile Jan Mayen arasındaki davada UAD, (neredeyse bire dokuz olan) kıyı uzunlukları arasındaki farkın özel bir durum oluşturduğunu belirtti ve orta çizgisini Jan Mayen e daha yakın belirledi. Grönland ile jan Mayen Arasındaki Bölgede Deniz Sınırlarının Tahdidi (Danimarka/ Norveç), Karar, UAD Raporları, Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ocak Dışişleri Bakanı Erato Kozakou-Marcoullis in London School of Economics te yaptığı konuşma, a.g.e. 130 Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ocak Bu konuyu açıklığa kavuşturmak için Türkiye ve Kıbrıslı Türkler, 21 Eylüldeki kıta sahanlığı anlaşmalarında orta çizgisini Türkiye nin lehine belirlediler. 132 Türkiye, bu konudaki görüşmeleri ancak kapsamlı bir çözümün ardından Kıbrıs ın federal hükümetiyle yapacak. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Türk yetkili, Mart 2012.

18 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 14 IV. BEKLENMEDİK FIRSATTAN YARARLANMAK Afrodit sahasının 6 kilometre altında bulunan 5 ile 8 trilyon kübik fit (veya 142 ile 227 milyar metreküp) gazın 133 tahmini değeri 30 milyar avro ile 100 milyar avro arasında değişiyor. 134 Yeni keşif, İsrail in MEB inin sınırında olduğundan iki tarafın öncelikle kullanım konusunda bir anlaşmaya varmaları gerekiyor; ancak sahanın büyük bir bölümü Kıbrıs ın tarafında bulunuyor. 135 Kıbrıslı Rumların gazı ne yapacaklarına ve gelecekteki gelirleri nasıl paylaşacaklarına karar vermeden önce ne kadar rezerv bulunduğunu, değerini ve yerini bilmeleri gerekiyor: [Afrodit teki] hidrokarbon rezervleri, Kıbrıs ın 180 km. uzağında. Ne yapacağımıza veya ne kadar yatırım yapacağımıza karar vermedik. Ortalıkta pek çok rakam dolaşıyor. Dürüst olmak gerekirse, bir şey söylemek için çok erken. [Gazın değerinin ne kadar olduğunu] hiç kimse tam olarak bilmiyor. Bir boru hattı inşa edecek miyiz? Gemiler kullanrak mı göndereceǧiz? Karar vermeliyiz. Fakat şimdi askıda olan tek konu, geriye kalan on üç blokta yapılacak ikinci tur lisans verme işlemi. Sonrasında nasıl devam edeceğimize karar vereceğiz. 136 Senaryoların çoğu, gazın bir kısmının ülke içinde kullanılacağını ve geri kalanının dünya piyasalarına gönderileceğini, ve ilk olarak Kıbrıs a gazın kilometrelik bir boru hattıyla gelmesini öngörüyor. 137 Bu ilk boru hattı, 133 Keşfedilen miktar, yaklaşık olarak yıl boyunca yılda 10 milyar metreküp üretime tekabül ediyor. Beklenen üretim, günde 1 milyar kübik fit olarak da ifade edilebilir. Kıbrıslıların tüketimi günde yaklaşık 150 milyon kübik fit, yani olası üretimin yüzde 15 i olduğundan gazın büyük bir bölümü ihraç edilebilecek. Kriz Grubu na verilen mülakat, havza hakkında bilgili bir enerji yöneticisi, Şubat Ticaret bakanı Antoniadou, rakamı 100 milyar avro olarak verdi; Dışişleri Bakanı Kozakou-Marcoullis, bunun ülkenin elektrik üretim ihtiyacını 210 yıl süresince tatmin edebileceğini ekledi. Dışişleri Bakanı Erato Kozakou-Marcoullis in London School of Economics te yaptığı konuşma, a.g.e. Bazı enerji uzmanları ise 30 milyar avro gibi daha ihtiyatlı bir rakam telaffuz ediyorlar. Finding gas is easy, now comes the hard part [Gazı bulmak kolay, şimdi zor kısmı başlıyor], Cyprus Mail, 1 Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Praxoula Antoniadou Kyriacou, Kıbrıslı Rumların eski ticaret, turizm ve sanayi bakanı, Lefkoşa, 23 Şubat Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Kıbrıslı Rum yetkili, Şubat Yüzer bir LNG platformu mümkün ve halihazırda tartışılıyor; ancak büyük bir petrol şirketinin teknolojisini gerektirmesi olası ve bu şirketlerin pek çoğunun şimdilerde Kıbrıs ın gaz sahalarının getireceği siyasi sonuçlardan kaçınması bekleniyor. 1 milyar dolara mal olacak ve inşası iki yıl sürecek. 138 Teklifler ve müzakereler için gereken zaman göz önüne alındığında gazın karaya çıkarılmasının beş yıl, devletin gerçek gelir elde etmesinin ise on yıl belki de daha fazla zaman alması beklenebilir. 139 A. GAZIN ÇIKARILMASI Kıbrıslı Rumlar, (II.A başlıklı bölümde anlatıldığı üzere) gazı, ekonomik sorunları için bir çözüm olarak görüyorlar. 140 Uzmanlar, Hollanda hastalığı aniden akın eden geliri idare etmenin ekonomi ve devlet aygıtı için tehlikeleri -- konusunda uyarıyorlar ve para akmaya başlamadan önce kuralların konulması gerektiğini vurguluyorlar. 141 Kıbrıslı Rumlar ın başlangıçta yaşadıkları büyük coşku, yerini daha sakin ve stratejik bir yaklaşıma bıraktı. 142 Yine de Kıbrıslı Rumlar gazı, bilhassa Türkiye nin taahhüt vermediǧini düșündükleri BM müzakerelerinde bir koz olarak görüyorlar. 143 Gerilimlerin ticaret üzerinde olumsuz etkileri bulunuyor. Önde gelen uluslararası enerji şirketleri, anlaşmazlık konusu olan yerlere yatırım yapma konusunda isteksizler. 144 Kriz Grubu na gönderilen eposta, Londra da yaşayan petrol uzmanı, Mart Kriz Grubu na verilen mülakat, havza hakkında bilgili bir enerji yöneticisi, Şubat 2012, Lefkoşa. 139 Kriz Grubu na verilen mülakat, Gary Lakes, Doğu Akdeniz editörü, Middle East Economic Survey, Lefkoşa, 21 Şubat Havza hakkında bilgili bir enerji yöneticisi, üretime geçmenin üç ile dört yıl süreceğini ve beş yıl içerisinde Kıbrıslı Rumların gazı enerji üretiminde kullanabileceğini söylüyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Lefkoşa, Şubat Kıbrıslı Rum bir işadamı, gaz geliri beklentileri nedeniyle uzun vadeli Kıbrıs bonolarının getirisinin kısa vadeli olanlara göre daha düşük olduğuna dikkat çekiyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Lefkoşa, Şubat Bu konuda kaba hesap yapamayız. Michael Sarris in sunumu, a.g.e. 142 Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı diplomat, Lefkoşa, Şubat Cumhurbaşkanı Hristofyas, Türkiye nin Kıbrıs Türk toplumunun liderini Kıbrıs sorununa çözüm görüşmelerinde iyi niyet göstermeye yönlendirmesi gerektiğini, [böylelikle] ülkenin doğal kaynaklarının federal hükümet tarafından kullanımının iki toplum için de doğrudan fayda sağlayacağını söylüyordu. The President of the Republic met with the Prime Minister of Israel [Cumhurbaşkanı, İsrail Başbakanı ile Bir araya Geldi], 16 Şubat 2012, Kıbrıs Cumhuriyeti Basın ve Enformasyon Dairesi. 144 Gaza yatırım yapmak için 10 milyar dolardan fazlasına ihtiyacınız var. Hiçbir şirket bunu yalnız başına yapmıyor, finansmana ihtiyacınız var. Bankalar, istikrara ve risklere bakacaklardır. Mevcut şartlarda [uluslararası büyük petrol şirketleri] oraya gitmezler. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk enerji yetkilisi, Ankara, Ocak Bir sondaj kuyusunu işletmek, günde bir milyon dolara mal oluyor ve kuyularına rastlanmasını

19 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 15 Eylül 2011 de Başbakan Erdoğan, Türkiye nin bölgede bir krize neden olmayacağını söyledi; ancak Türkiye deki enerji projelerinden men edilebileceklerini söyleyerek uluslararası enerji şirketlerine yaptırım uyarısında bulundu. 145 Kıbrıslı Rumlar, Türkiye nin kara listeye alma tehditlerinin geçmişte etkili olduğunu söylüyorlar, 146 ancak bazıları şimdilerde önemli keşifler yapıldığından Türkiye nin petrol şirketlerini ve bankaları Kıbrıs taki projelerde yer almak konusunda caydırmakta az etkili olacağını ve dışarıda kalmaktansa sürecin içinde olmasının daha kârlı olacağını öne sürüyorlar. 147 B. GAZIN NAKLİYESİ Kıbrıslı Rumlar, gazı bir boru hattıyla mı yoksa LNG santraliyle mi ihraç edeceklerine yakın zamanda karar vermeleri gerektiğini söylüyorlar. 148 Noble Energy, 2012 nin istemiyorlar! Kriz Grubu na verilen mülakat, Batılı diplomat, Lefkoşa, Şubat Rumlarla iş yapan ve yapacak uluslararası petrol, doğalgaz şirketlerini de uyarmak istiyoruz. Bu şirketlerin Türkiye'deki enerji projelerine alınmaması ve bunlara bir takım müeyyideler uygulanması konusunda da Enerji Bakanlığımız ayrıca bir çalışma başlatmıştır. Türkiye ile KKTC arasında kıta sahanlığının sınırlandırılması anlaşması sonrasında Başbakan Erdoğan ın yaptığı açıklama, 21 Eylül 2011, Türkiye başbakanlığının internet sitesi, Blokta yalnızca dört teklif oldu ve Noble Energy nin fazladan bir sondaj kuyusu vardı, bu nedenle hemen harekete geçebildi. Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey Kıbrıslı Rum yetkili, Lefkoşa, Şubat Bazı [petrol şirketlerinin] [ikinci lisans turundan] çekildiklerini duydum. Bela istemiyorlar. Büyüklerin hiçbirinin geleceğini sanmıyorum. Orta ölçekli bazı şirketler ilgilenebilirler. Kriz Grubu na verilen mülakat, Nicos Rolandis, Kıbrıslı Rumların eski dışişleri ve ticaret bakanı, Lefkoşa, 23 Şubat Üç uluslararası şirketten oluşan bir konsorsiyumun, 2007 de 6. ve 11. Bloklarda kazandıkları ihalelerden Türkiye nin misilleme yapmasından endişe ederek geri çekildikleri söyleniyor, zira şirketlerden biri, Kerkük te Türkiye ile ortak çalışıyordu. Kriz Grubu na verilen mülakat, Gary Lakes, Doğu Akdeniz editörü, Middle East Economic Survey, 26 Kasım Kriz Grubu na verilen mülakat, Kıbrıslı Rum yetkili, Lefkoşa, Şubat Dünya, Türkiye nin ne yapmaya çalıştığını anlıyor. Davranış şekli, onun güvenilir bir gaz tedarikçisi olduğu konusunda insanlara güven vermiyor. Türkiye, kabadayılıkla yolunu bulamaz, anlaşarak dahil olmaya çalışmalı. TPAO neden bu blokların birinde teklif vermiyor? [Türkiye ve Kıbrıs Cumhuriyeti] ilişki yürütüyor olsalardı bunu yapabilirdi. Kriz Grubu na verilen mülakat, Doğu Akdeniz enerji uzmanı, Lefkoşa, Şubat [Kıbrıs ta] çözüm olursa herşey mümkün olur ve Türkiye nin yeni resmin parçası olma şansı olur. Çözüm olmazsa LNG olur. Ve kararımızı şimdi almak zorundayız; herşeye önceden karar vermek gerekiyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Praxoula Antoniadou Kyriacou, Kıbrıslı Rumların eski ticaret, turizm ve sanayi bakanı, Lefkoşa, 23 Şubat ikinci yarısında Afrodit sahasında ek değerlendirme sondajları yürütecek. Birkaç aydan bir yıla kadar sürecek bu sondajların amacı, herhangi bir çalışmaya başlamadan önce daha fazla veri elde etmek. 149 Uluslararası petrol yöneticileri, Kıbrıs sorununa çözüm bulunmaması durumunda yüksek finansman maliyetlerinin ve güçlü bir petrol şirketinin katılımının eksikliğinin hidrokarbon rezervlerini geliştirmede gecikmelere neden olabileceğine inanıyorlar Sıvılaştırılmış Doğalgaz (LNG) Şimdilik ihracat için en geniş olarak tartışılan seçenek, Kıbrıs ın güney kıyısında, ülkenin bloklarından çıkarılan gazın bir boru hattıyla ulaștırılacağı, işleneceği ve dünya pazarlarına ihraç edileceği bir LNG tesisinin kurulması. Afrodit, bir LNG tesisini kendi başına mümkün kılacak kadar gazı ancak barındırıyor. 151 Noble Energy, açıkça LNG seçeneğine yöneliyor. 152 Enerji şirketi ile hükümet arasında üç dört yıl süren müzakereleri ve sonrasında tesisi inşa etmek için gereken dört yıl da sayılırsa bir LNG santralinin işler hale gelmesi yaklaşık sekiz ile on yıl alıyor. 153 Sıvılaştırma tesisi, Limasol daki Vasilikos enerji santralinde olacak; 154 ancak diğer seçenekler arasında deniz üzerinde olması ( yüzen LNG platformu olarak bilinen) veya İsrail de olması bulunuyor. Yatırım, yaklaşık 10 milyar dolara mal olabilir. 155 Noble Energy ve onun İsrailli ana ortağı Delek Group, Mısır ın Damietta ve Idku tesislerinin toplamından büyük olacak ve nihayetinde yılda 149 Kriz Grubu na verilen mülakat, havza hakkında bilgili bir enerji yöneticisi, Şubat 2012, Lefkoşa. 150 Kriz Grubu na verilen mülakatlar, Mart tkf ( mmk), bir tesisi mümkün kılıyor. Kriz Grubu na verilen mülakatlar, enerji yöneticisi, uluslararası yetkili, Lefkoşa, Şubat Ancak böylesi bir kâr etmek yeterli değil. Yalnızca bir tren için yeterli [santral içindeki sıvılaştırma, damıtma tesisi]. Bir tren tehlikeli; çünkü sorun çıkması durumunda güvenlik ağınız olmaz. [Nakit parayı] ikinci, üçüncü ve dördüncü trenler getirir. Kriz Grubu na verilen mülakat, enerji yöneticisi, Oslo, Mart Kriz Grubu na verilen mülakatlar, diplomatlar ve uluslararası uzmanlar, Lefkoşa, Şubat Kriz Grubu na verilen mülakat, havza hakkında bilgili bir enerji yöneticisi, Lefkoşa, Kasım Eğer diğer on iki blokta ekstra gaz keşfedilirse daha büyük bir tesise ihtiyaç duyulur; ancak Vassilikos taki gayrimenkul kısıtlı. Gemilerin demir atmasını ve gazı nakletmesini sağlamak için Limasol da bir geliş terminali inşa edilmesi gerekir. Finding gas is easy [Gazı bulmak kolay], Cyprus Mail, 1 Ocak Saha konusunda bilgili bir enerji yöneticisi, rakamı 5-15 milyar $ olarak verirken uluslararası bir yetkili 10 milyar $ olarak tahmin ediyor. Kriz Grubu na verilen mülakatlar, Lefkoşa, Şubat Hükümete doğalgaz konularında danışmanlık yapan küçük bir uzman grubunda yer alan Panos Papanastasiou da LNG tesisinin yaklaşık 10 milyar dolara mal olacağını belirtti. Cyprus Mail, 30 Kasım 2011.

20 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa milyon ton (0,7 tkf veya yaklaşık 21 mmk) gaz üretme kapasitesine sahip bir kara tesisi önerisinde bulundu. 156 Ne var ki LNG, hiçbir şekilde mükemmel bir çözüm değil. Bu tesisin lehindeki argümanlar arasında pazar esnekliği ve gaz fiyatlarının daha yüksek olduğu Asya ya nakliyesi bulunuyor, 157 ancak Süveyş Kanalının ücretleri ve doğu Afrika nın yakınlarında ve başka yerlerde yeni bulunan gaz kaynakları, Kıbrıs ın kâr umutlarını azaltacak. 158 Kestirilebilir belli başlı maliyetlere ek olarak LNG nin nakliye masrafı, borulu gaza göre çok daha fazla oluyor. 159 Dahası, LNG yatırımcıları, yeni bir projeye başlayacaklarsa yirmi ile otuz yıl arasında bir satın alma taahhüdünü peşinen görmek isteyebilirler. Herhangi bir LNG tesisinin tam anlamıyla kârlı olabilmesi için Afrodit te halihazırda var olduğu bilinen gaz miktarının iki katına sahip olması gerekiyor ve İsrail den ekstra gaz hacminin geleceğine dair Kıbrıslıların erken umutlarının gerçekleşmesi artık mümkün görünmüyor. 160 Uluslararası bir diplomat, ayrıca mevcut gergin ortamda Kıbrıs ın böylesi büyük bir yatırımı çekmesinin zor olacağına dikkat çekiyor: [LNG tesisini inşa edecek] şirketin parayı ve sigortayı bulması gerekiyor. [Türkiye nin tehdidi devam ettiği sürece] kimse LNG ye yaklaşmayacaktır Boru hattı seçenekleri: İsrail mi, Yunanistan mı, Türkiye mi? Bir LNG yatırımına göre boru hattının getirisi daha hızlı olacaktır ve eğer boru hattı çok uzun olmazsa başlangıçtaki maliyeti daha düşük olacaktır. Üç olası rota ortaya çıktı. İsrail ile enerji ve ticaret alanlarında işbirliğinin artmasının ardından Kıbrıs Rum medyasında en çok tartışılan konu, güvenlik sorunları ortaya çıkarsa dahi gazı İsrail e göndermek oldu. 162 Teorik olarak Kıbrıs gazı, Arap 156 Gary Lakes, Doğu Akdeniz editörü, Middle East Economic Survey, Kıbrıs ın Denizaşırı Hidrokarbonları: Zenginliğin Paylaşımı ve Bölgesel Siyaset başlıklı konferansta yaptığı sunum, Lefkoşa, 26 Kasım Kriz Grubu na verilen mülakat, Gary Lakes, Doğu Akdeniz editörü, Middle East Economic Survey, Lefkoşa, 21 Şubat Kriz Grubu na verilen mülakatlar, uluslararası petrol yöneticileri, Mart Kriz Grubu na verilen mülakat, Nicos Rolandis, Kıbrıslı Rumların eski dışişleri ve ticaret bakanı, Lefkoşa, Şubat LNG [seçeneği], yüksek maliyeti nedeniyle kolay değil. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, uluslararası büyük bir petrol şirketinin yöneticisi, Mart Kriz Grubu na verilen mülakatlar, uluslararası petrol yöneticileri, Mart Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey uluslararası yetkili, Şubat İdeal bir dünyada gazın tamamını İsrail e gönderir, oradan da Arap boru hattına bağlarsınız. Ama tabi ki güvenlik durumu nedeniyle bu gerçekleşemez. Ürdün boru hattı, sık sık bombalanıyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Gary Lakes, Doğu gazının Mısır, İsrail, Suriye ve Lübnan ı birleştiren ve gelecekte Türkiye yle de bağlanması planlanan boru hattına nispeten daha kolay bir şekilde entegre edilebilir; ancak bölgedeki aşırı belirsizlikler nedeniyle bunun yakın zamanda gerçekleşmesi zor görünüyor. İkinci olarak Yunan yetkililer, Yunanistan ile Kıbrıs arasında denizaltından bir boru hattının inşa edilmesi için bir ön araştırmanın yapıldığını ve alternatiflerin incelendiğini belirtiyorlar. 163 Ancak Noble Energy, sahadan uzaklık ve deniz yatağının çetrefilliği nedeniyle böylesi bir boru hattının mümkün olmadığını söylüyor. 164 Dünyanın en uzun ve en derindeki borusunu yapmak dahi yedi yılı alacak. 165 Üçüncü seçenek ise Türkiye ye ve ötesine bir boru hattı çekilerek AB ye nakledilmesi. Avrupalı bir diplomatın Crisis Group a açıkladığı üzere ihraç etmenin en kolay yolu, Türkiye ye bir boru hattı yapmak ve Türkiye nin ağına katılmak. Bu, LNG nin maliyetinin yüzde 10 una denk gelecektir. 166 Uluslararası bir petrol şirketinin yöneticisi bu fikre katılıyor: Kıbrıs ile Türkiye arasında bir boru hattı yapılmasının getireceği teknolojik zorluklar aşılabilir ve bu, bariz ekonomik çözüm olur. 167 Türk yetkililer de bu görüşü destekliyorlar. 168 Kıbrıslı Rum eski bir bakan, örneğin Türkiye üzerinden Yunanistan a ihracat yapılmasını öneriyor ve iki ülke arasında halihazırda Akdeniz editörü, Middle East Economic Survey, Lefkoşa, 26 Kasım Mısır ın gazını İsrail e getiren Ariş-Aşkelon boru hattına 2011 de on kez saldırı düzenlendi. 163 Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Yunan yetkili, 31 Ocak Noble Energy nin Kıbrıs müdürü John Tomich, böylesi bir projenin son derece pahalı olacağını ve deniz yatağındaki trençler ve fay hatlarının varlığı ve Kıbrıs ile Yunanistan arasındaki jeolojik yapı nedeniyle ürkütücü lojistik zorluklar getireceğini söylüyor. Noble to drill second well after September [Noble, Eylülden sona ikinci kuyuyu açacak], Cyprus Mail, 27 Ocak Yeryüzünde bu kadar kalın bir boruyu yapabilecek üç fabrika var. Bunu yapmak iyi olmayacaktır. Kriz Grubu na verilen mülakat, havza konusunda bilgili bir enerji yöneticisi, Lefkoşa, Şubat Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı diplomat, Lefkoşa, Şubat İsrail için de bu gazın götürülmesinini tek yolu, Türkiye ye bir boru hattı yapılması. Gazın Türkiye den başka gidecek bir yeri yok. Kriz Grubu na verilen mülakat, ABD li yetkili, İstanbul, Ocak Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Mart Bir Türk enerji yetkilisi, şunları söylüyordu: Tüm seçenekler arasında [teknik açıdan] en zor olanı, bu gazı Yunanistan a boru hattıyla götürmek. Arapların gaz boru hattıyla birlikte sabotaj ihtimali yüksek. LNG alternatifi mümkün değil, çünkü zaten bu bölgede çok fazla LNG mevcut. Bu nedenle Türkiye ye giden bir boru hattı, tek makul seçenek. Kriz Grubu na verilen mülakat, Ankara, Ocak 2012.

21 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 17 bir bağlantı boru hattı bulunuyor. 169 Ekonomik meseleler önemli olsa da bir Türk enerji yöneticisi şunu öne sürüyor: Bu gazı Türkiye ye getirmek herkes için en iyisi olacaktır. Konu ekonomi değil, konu siyasi. Barış getirmek için bu, son derece iyi bir araç, bu bir barış boru hattı olabilir. 170 Ayrıca Türk yetkililer, İsrail gazının Türkiye ye boru hattıyla getirilmesi fikrine sıcak bakıyorlar. 171 Avrupa ya açılan iyi bir ihraç rotası olmasının yanı sıra Türkiye nin kendisi de sürdürülebilir enerji arzı gerektiren yüksek büyüme seviyeleriyle 172 Doğu Akdeniz gazı için elverişli bir pazar. Ülke, halihazırda Rusya, İran ve Azerbaycan dan boru hattıyla doğalgaz ve ayrıca Nijerya ve Cezayir den gemilerle küçük miktarlarda LNG ithal ediyor. Fiyatı uygun olursa Türkiye, Akdeniz gazını iç piyasada kullanabilir ve muhtemelen enerji tüketiminde gazın oranını arttırabilir. 173 Büyük çoğunluğu ithal edildiğinden enerjiye yılda 50 milyar dolar harcıyor. 174 Kıbrıs gazının pazarını Avrupa ile sınırlama riski taşıyan, yetersiz altyapısı nedeniyle Türkiye nin transit geçiş ülkesi olarak kullanılmasına şüpheyle yaklaşarak Türkiye ye boru hattı yapılmasına karşı çıkan argümanlar mevcut Kriz Grubu na verilen mülakat, Nicos Rolandis, Kıbrıslı Rumların eski dışişleri ve ticaret bakanı, Lefkoşa, 23 Şubat Büyük bir petrol şirketinin yöneticilerinden biri, mevcut boru hattı altyapısı sayesinde 5 mmk nın Yunanistan a rahatlıkla gönderilebileceğini söylüyor. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Mart Kriz Grubu na verilen mülakat, İstanbul, Aralık Türkiye nin enerji bakanı Taner Yıldız a göre Türkiye-İsrail arasındaki siyasi sorunlar olmazsa Türkiye, gaz ihracatı için İsrail ile bir ortaklığı görüşebilir. Yapılan tüm fizibilite çalışmaları, [en uygun nakil rotası olarak] Türkiye yi göstermektedir. Israeli gas deal tied to resolution of Mavi Marmara dispute [İsrail ile gaz anlaşması, Mavi Marmara nın çözümüyla bağlantılı], Today s Zaman, 11 Mart Türk İstatistik Enstitüsü ne göre Türkiye nin GSYİH si 2010 da 8.9 artış gösterdi. 173 Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk enerji yetkilisi, Ankara, Ocak Gazın bir bölümünü, gazla işleyen tesislerdeki kendi faaliyetlerim için ayırırdım. Rus gazını kullanmaktan daha ucuz olacaktır. Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey Türk enerji yöneticisi, İstanbul, Aralık Türk makamlarının Mayıs 2011 de yayınladıkları bir rapora göre Türkiye, 2010 da 0,726 mmk veya küçük bir miktar olan 0,026 tkf gaz üretti. Buna karşılık BP nin doğalgaz talebi 39 mmk veya 1.4 tkf. Türkiye nin Petrol İşleri Genel Müdürlüğü, ve BP Dünya Enerjisi İstatistik Araştırması Haziran 2011, Türkiye üzerinden giderseniz, kendinizi AB pazarına bağlarsınız. Gazın Avrupa daki fiyatı, Asya dakinin yarısı. LNG tesisi başlangıçta daha maliyetli olsa da Kıbrıslı Rumlar için mali açıdan bu gazı LNG ye dönüştürmek ve gemilerle Asya ya göndermek daha makul. Bir başka konu da şu ki Türkiye nin gazı Avrupa ya iletecek altyapısı henüz bulunmuyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, havza hakkında bilgili enerji yöneticisi, Lefkoşa, Kasım Türk yetkililer, siyasi irade olursa Avrupa ile olan bağlantının iki yıl içinde genişletilebileceğini ileri sürüyorlar. 176 Yeni Azeri gazının Türkiye den AB ye boru hatlarıyla nasıl aktarılabileceğine dair kapsamlı tartışmalar halen devam ediyor. Alıcıyı belirlemek muhakkak olumsuz olmayabilir, zira garantili bir pazara sahip olmak anlamına gelebilir. 177 Dahası, bir enerji yöneticisi, Türkiye den geçerek Avrupa ya gidecek bir boru hattından elde edilecek net değerin, yani net getirinin LNG nin Asya ya nakledilmesine göre yine de daha fazla olacağını belirtiyor. 178 En önemli sorunu siyasi ortam oluşturuyor. Kıbrıslı Rum eski ticaret bakanı, Türkiye ye boru hattı planlarından bahsetti; 179 ancak Kıbrıs ta bir çözüm ve düzelmiş ilişkiler olmadığından bu konu hakkında konuşmak bile kamuoyunda olumsuz tepkilere neden oldu. 180 Eğer Kıbrıslı Rumlar LNG tesisine bağlı kalırlar, Türkiye yi ve Kıbrıslı Türkleri dışarıda bırakırlarsa bu, düşmanlıkları daha da pekiştirecek ve adanın fiili bölünmüşlüğünü derinleştirecektir. 181 Aynı zamanda Türkiye, Kıbrıslı Rumlar ile görüşme veya gazı nakletme konularına açık biçimde ilgisini ifade etmedi. Bunu yapsa bile böylesi bir müzakere, üçüncü bir tarafın BM nin, ABD nin veya AB içinden olmayan bir başka tarafsız ülkenin arabuluculuğunu gerektirecektir; zira iki taraf birbirleriyle görüşmüyorlar ve görüşmeler, fiyatlar, vergiler, boru hattının uzunluğu, iki 176 Gazı Avrupa ya ihraç etmek için altyapı, iki yılda yapılabilir. Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey Türk enerji yetkilisi, İstanbul, Aralık Halihazırda inşa edilmiş olan ve yakında açılacak olan boru hatları var. Siyasi irade olursa Avrupa ya boru hattı iki yılda yapılabilir. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk enerji yetkilisi, Ankara, Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Kıbrıs ta yaşayan ekonomi uzmanı, Aralık Kriz Grubu na verilen mülakat, Aralık Rum sürprizi, Sabah, 19 Aralık Rus gazını Türkiye üzerinden Akdeniz e getirecek bir boru hattı projesi, The day after: Commercial opportunities following a solution to the Cyprus problem [Ertesi Gün: Kıbrıs Sorununun Çözümünğn Ardından Ticari Fırsatlar] başlıklı ve Praxoula Antoniadou Kyriacou, Fiona Mullen ve Özlem Oǧuz tarafından kaleme alınan bir raporda öngörülmüştü. Peace Research Institute Oslo (PRIO) Kıbrıs Merkezi, 1/ Bazı Kıbrıslı Rumlar, Türkiye nin öncelikle BMDHS yi imzalaması gerektiğini söylüyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, Alexandros Lordos, Kıbrıslı Rum kamuoyu araştırmacısı, Lefkoşa, 22 Şubat [Bu gazın] doğal pazarı, Avrupa dır. Gaz üretimini [Türkiye ye olan] düşmanlığa dayandırmaya çalışmak felaket olur. Gelecek, barışçıl üretim anlaşmasında yatıyor. Geçmişin sorunlarını çözebilecek ve Doğu Akdeniz halklarının ve Avrupa ailemizin halklarının yararı için geleceğe yönelik çalışacak öngörülü liderlere ihtiyacımız var. Kriz Grubu na verilen mülakat, Praxoula Antoniadou Kyriacou, Kıbrıslı Rumların eski ticaret, turizm ve sanayi bakanı, Lefkoşa, 23 Şubat 2012.

22 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 18 ülkedeki yasalar ve gelir paylaşımı konularında kapsamlı müzakereleri kapsayacaktır. 182 V. ÖDÜLÜN PAYLAŞILMASI Kıbrıs ta bölünmeye doğru sürükleniş, geri dönülmez bir hal almaya başlıyor. Yeniden birleşme görüşmeleri tökezliyor ve bu turun önümüzdeki yıl canlandırılabileceğine çok az kişi inanıyor. Bir çözümün olmaması durumunda Kıbrıs ın yeni bulunan gaz zenginliğinden yararlanmasına engel olabilecek riskler ortaya çıkacaktır. 183 Aynı zamanda adada yeni fikirlere şevkle yaklaşılıyor. Psikolojik engelleri ve siyasi açmazları aşmak üzere taraflar hem bağımsız hem de eşgüdümlü adımlar atarlarsa daha fazla istikrarsızlığı önlemek, gazın çıkarılması ve nakliyesini optimize etmek için fırsatlar belirecektir. Karşılıklı anlaşma olmaması durumunda Türkiye, arka kapısındaki hidrokarbon açısından zengin yeni bölgeden herhangi bir yarar sağlayamayacak ve Kıbrıs Cumhuriyeti, rezervlerini paraya çevirmekte daha fazla maliyetle ve gecikmelerle karşılaşacaktır. Bu iki taraf, hidrokarbon kaynakları, kıta sahanlığı ve paylaştıkları deniz konusunda konuşmak için daha önce hiç olmadığı kadar ortak çıkara sahipler. A. BAĞIMSIZ ADIMLAR 1. Karşılıklı haklara saygı göstermek Ekonomik ihtiyaçların ve enerji ihtiyaçlarının yüsek olduğu bir dönemde herhangi bir Kıbrıs Rum liderliğinin gazı olduğu yerde bırakması siyasi açıdan imkansız. 184 Birkaç yıl için gelir getirmesi beklenmese ve yeniden birleşme, resmi hedef olarak kalsa da 185 Kıbrıslı Rumlar, gazın veya satışından elde edilen gelirin en azından yüzde 20 sini Kıbrıslı Türklere dağıtmayı șimdiden taahhüt et- 182 Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk enerji yetkilisi, Ankara, Ocak Türkiye nin itirazları ortadayken gazı kullanamayacaklar. Kriz Grubu na verilen mülakat, uluslararası yetkili, İstanbul, Aralık Kıbrıslı Rumların eski dışişleri ve ticaret bakanı Nicos Rolandis, Kıbrıslı Rumların gelirleri Kıbrıslı Türklerle paylaşmanın bir yolunu bulmadığı sürece, milyar dolar değerinde veya dünya rezervlerinin % 0.5 ine denk gelen hidrokarbon zenginliklerinden komşuları tarafından yağmalanmadan önce yararlanmalarının mümkün olmayabileceğini öne sürüyor. Christofias (rise and fall) and offshore oil & gas [Hristofyas ın (yükselişi ve çöküşü) ve denizaşırı petrol ve gaz], 15 Eylül 2011 (yazar tarafından temin edildi). 184 Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey uluslararası yetkili, Şubat İki devletli çözüm veya gevşek konfederasyon, Kıbrıs ın iki tarafında gitgide daha fazla tartışılıyor. Kriz Grubu na verilen mülakatlar, Lefkoşa, Şubat meli. 186 Kıbrıslı Türklerin ve Kıbrıslı Rumların bazıları, emanet hesap kullanmayı önerdiler ve paranın hemen mi, çözümden sonra mı yoksa belirli bir yıldan sonra mı kullanılabilir olması gerektiğini tartışıyorlar. 187 Doğal olarak Kıbrıslı Türkler de kara üzerindeki hidrokarbon projelerinden elde edilecek olası netgelirin Kıbrıslı Rumlardan aldıkları miktarın tersi oranında paylaşmaya hazır olduklarını ilan etmeliler. Her türlü fon veya gaz, gelecekteki kurucu devlet veya birleşik bir Kıbrıs ın federe unsuru olarak Kıbrıs Türk yönetiminin kullanımına sunulmalı; yahut bu, tanınma anlamına geliyorsa Kıbrıslı Rumlar, fonları BM gözetimindeki bir mekanizmaya gönderebilirler. Anlaşmazlıkların önüne geçmek için tarafsız bir üçüncü kişinin yapacağı gözetim, makbul olacaktır. Ne var ki taraflardan biri, yeniden birleşme hedefini resmi olarak terk etmeyi tercih ederse kaynakların bu şekilde paylaşımı, doğal olarak sona erecektir. Mısır-Kıbrıs arasındaki MEB in imzalanmasının diplomatik başarısına imza atmış olan Kıbrıslı Rum siyasetçiye göre doğu Akdeniz de bir ilk olan böylesi bir anlaşma: 186 Bu geçici rakam, nüfusların oranına dayanıyor ve Kıbrıslı Rumların başlangıçtaki taahhüdünün altını çiziyor; kesin rakam, müzakerelerde veya nihai çözümde belirlenecek. BM tarafından güvenilir olarak görülen ve 2011 de kuzeyde yapılan araştırmaya göre Kıbrıs Türk bölgesinde ikamet eden kişi sayısı Kıbrıs Rum tarafında ikamet edenlerin sayısı resmi olarak olduğundan kuzey Kıbrıs ta yaşayanlar, şimdi nüfusun yüzde 27 sini oluşturuyor. Etnisiteye dayanarak değerlendirme yapan nüfus uzmanı Mete Hatay, Kıbrıslı Rumların kurallarına göre Kıbrıslı Türk olarak nitelendirilen kişilerin sayısını olarak tahmin ederken güneydeki etnik açıdan Kıbrıslı Rum olanların sayısı i buluyor, bu da Kıbrıslı Türk-Kıbrıslı Rum oranını yüzde olarak ortaya çıkarıyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Lefkoşa, Şubat Son olarak 1960 ta ada genelinde yapılan nüfus sayımına göre Kıbrıslı Türkler, nüfusun yüzde 18 ini oluşturuyordu. Bakınız europa.eu/languages/documents/cy_en.pdf. 187 Eğer BM Güvenlik konseyi nin üyeleri BM himayesi altında bir emanet hesabı açacağız ve bir çözüme kadar içindeki miktarı Kıbrıs a vermeyeceğiz deselerdi Kıbrıs sorunu birkaç ay içinde çözülürdü. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Özdil Nami, muhalefetteki Kıbrıslı Türk siyasetçi ve eski başmüzakereci, 27 Ocak Kıbrıslı Türklerle üzerinde anlaşılan formüle göre bir emanet hesabıyla bir kenara para ayırmalıyız. Bir çözüm olmaksızın zenginliğin dağıtılması oldukça zor olacaktır. Michael Sarris in sunumu, a.g.e. Bir plan önerdim ve bunu geçtiğimiz beş yıl boyunca pek çok kez tekrarladım. Plan, Kıbrıs Cumhuriyeti nin petrol ve gaz gelirlerinden elde edeceği net gelirin belirlenecek bir yüzdesinin Kıbrıslı Türklerin adına bir emanet hesabına aktarılmasını veya Kıbrıs sorununun çözümünden sonra ya da uzlaşılacak belirli bir tarihte, hangisi önce gerçekleşirse, ödenmesini öngörüyordu. Christofias (rise and fall) and offshore oil & gas [Hristofyas ın (yükselişi ve çöküşü) ve denizaşırı petrol ve gaz], 15 Eylül 2011 (yazar tarafından temin edildi).

23 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 19 [Gazın peşinen paylaşılması], (şimdilerde tehlikede olan) özgüvenimizin ve egemenliğimizin korunmasını, herhangi bir askeri maceranın önlenmesini ve öteki topluma Kıbrıs sorununun çözümüne yol açabilecek bir yapıcı jestin gösterilmesini beraberinde getirecektir. Ayrıca komşularımız tarafından yağmalanmadan evvel vakit kaybetmeksizin ve engelle karşılaşmaksızın hidrokarbon zenginliğini kullanabilir duruma gelebileceğiz Filler dövüşürken çimenler ezilir. Bizim durumumuzda, İsrail, Türkiye, [Lübnan] ve Kıbrıs arasında biz, maalesef çimen oluyoruz. 188 Çıkarlarını gözetenin yalnızca Türkiye olmadığını göstermek ve Ankara nın Kıbrıs ın sularında sondaj yapmasının gerekçesini ortadan kaldırmak için gelecekteki federasyon ortağının çıkmazını şimdi aşmasını sağlamak, Kıbrıslı Rumların çıkarına olacaktır. Kıbrıslı Türkler, şimdilerde Kıbrıs Türk bölgesinde bulunan mülklerin yaklaşık üçte ikisinin orijinal sahibi olan Kıbrıslı Rum komşularını, 189 kuzeydeki mülkiyet iddialarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi standartlarına göre çözüleceği konusunda güvence vermeleri gerekiyor. 190 Aynı zamanda Türkiye ve Kıbrıslı Türkler, Afrodit sahasında veya Kıbrıs Rum sularındaki diğer denizaşırı hidrokarbon bloklarında sondaj yapmamaya ve sondajlara müdahale etmemeye dair resmi olarak taahhütte bulunmalılar. Ayrıca Türkiye ile Kıbrıs Cumhuriyeti arasında anlaşmazlık konusu olan Kıbrıs ın batısındaki sularda ortak bir uygulamaya ilişkin görüşmeler tamamlanmamışken veya aşağıda önerileceği üzere, Türkiye-Kıbrıs-Yunanistan MEB leri konusunda UAD ye veya bir tahkim mahkemesine başvuru yapılmasının ardından daha geniş bir çözüme ulaşılmadan önce her iki tarafın da bu sularda eylemler planlamadıklarına ilişkin güvence vermeliler. 2. Güven inşa etmek Türkiye, AB ile 2005 Gümrük Birliği anlaşmasında (Ankara Anlaşması nın Ek Protokolü) söz verdiği üzere havaalanlarını ve limanlarını Kıbrıs Rum araçlarına açmalı. Bu, Doğu Akdeniz gazının olası bir nakil rotası olarak Türkiye nin kullanılması konusundaki görüşmeleri başlatmak için asgari koşul olacaktır; zira Kıbrıslı Rumların, gemileri Türkiye ye gidemezken Kıbrıs gazının buraya gönderilmesine izin vermesini beklemek saçma olacaktır. 188 A.g.e. 189 Kıbrıslı Rumlar, özel arazinin yüzde 78 ine sahip olduklarını söylüyorlar; Kıbrıslı Türkler, Kıbrıs Türk bölgesinin toplam alanının yüzde 60 ına denk geldiğini iddia ediyorlar. Bakınız Kriz Grubu Avrupa raporu N 210, Kıbrıs: Mülkiyet Çıkmazını Aşmak, 9 Aralık 2010, a.g.e, s Halihazırda bu, Taşınmaz Mal Komisyonu (TMK) aracılığıyla yapılıyor; ancak Kıbrıs Türk liderliği sürekli uzatsa da yetkisi kısa süreli. Böylesi bir adım, on dört müzakere başlığını otomatik olarak açacağından aynı zamanda Türkiye nin AB üyeliği sürecini de yeniden canlandıracaktır. Öte taraftan Kıbrıs Cumhuriyeti ise AB Konseyi nin Kıbrıs Cumhuriyeti nin 2004 te AB ye katılımının öncesinde söz verdiği üzere Kıbrıslı Türklerin AB ile doğrudan ticaret yapmalarına izin vererek bu güven arttırmaya yönelik ortamı pekiştirebilir. 191 Kıbrıslı Türklerin bu şekilde Magosa limanından ve diğer çıkış noktalarından ticaret yapabilmeleri, AB yetkilileri tarafından mevcut mevzuatın kapsamının genişletilmesi yoluyla kolayca denetlenebilir. Söz konusu iki adım, eş anlı veya birbirinden bağımsız olmalı. Kriz Grubu nun sık sık altını çizdiği üzere bu, taraflardan hiçbirinin Kıbrıs çözümündeki temel duruşlarından taviz vermeksizin iyi derecede bir normalleşmeye yol açacaktır. B. ANLAŞMAYA DOĞRU ADIMLAR Eğer taraflar Doğu Akdeniz deki kaynakları en etkin şekilde nasıl kullanacaklarına dair diyalog kurmayı kabul ederlerse, deniz sınırları ve gazın kullanımı konularındaki anlaşmazlıklarını çözmeliler. Kıbrıslı Rumlar ve Türkler, resmi ilişkiye sahip olmadıklarından ve neredeyse kırk yıldır hemen hemen hiç doğrudan görüşme yapmadıklarından gaz sürecine dair karmaşık müzakerelerin ABD nin, BM nin veya bağımsız bir devletin ya da bir bağımsız ülkeler grubunun arabuluculuğunu gerektirmesi olası. Görüşülecek konuya bağlı olarak üçüncü taraflar, aşağıdaki konularda Lefkoşa (adanın her iki tarafını da kapsayarak), Ankara ve Atina 192 arasında arabuluculuk yapabilirler: 1. Enerji konuları Kıbrıslı Rumlar ve Kıbrıslı Türkler, gazın kullanımı ve iç piyasada tüketimi konusunda geçici bir danışma komisyonu kurabilirler. Bu, 2008 de kurulan ve polis ve suç, sağlık, çevre ve kültürel/dini alanlara ilişkin eşgüdüm sağlayarak iyi işler yapmaya devam eden bir dizi teknik uzmanlar komisyonuna eklenebilir. 191 Bakınız Kriz Grubu brifingi, Kıbrıs: Çözüme Doğru Altı Adım a.g.e., s. 7 ve s. 10. Doğrudan ticaret, AB Komisyonu nun 2004 te yaptığı ve Kıbrıslı Türklerin, Kıbrıs Rum limanları aracılığıyla yapmak zorunda kalmadan veya AB nin dış gümrük vergilerini ödemeden AB ye tercihli gümrük oranlarıyla doğrudan ihracat yapmalarına imkan sağlayan bir öneriydi. Buna alternatif olarak Kıbrıslı Rumlar, AB ile tercihli ticaret için Magosa limanını, Kıbrıslı Türklerin idaresi ve AB yetkililerinin denetiminde açık bir liman ilan edebilirler. 192 Yunanistan ın dahil olması, garantör ülke olarak hem Kıbrıs sorununun çözümü açısından hem de Yunanistan, Türkiye ile Akdeniz in MEB tahdidinde yer alacağından gerekiyor.

24 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 20 Benzer şekilde Türkiye den ve Kıbrıs Cumhuriyeti nden yetkililer, Doğu Akdeniz deki enerji konularında istikşafi görüşmeler yapma konusunda anlaşmalılar ve bunu öncelikle adanın yeniden birleşmesi için bir anlaşmaya varılmasını talep etmeden, BM arabuluculuğundaki görüşmeleri veya bir çözümün ardından gelecek nihai, karşılıklı resmi tanımayı etki altında bırakmaksızın yapmalılar. Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye üzerinden Yunanistan a ve oradan da Avrupa nın diğer yerlerine uzayacak gaz ihracat hattına veya Türk pazarına satışına dair olası işbirliğini görüşmeye hazır olmalı, Ankara ise sağlam, üçüncü taraf tahkim hükümleri içerecek bir sözleşmeye vereceği ticari veya hükümet güvencelerini görüşmeye hazır olmalı. 2. Münhasır Ekonomik Bölgeler (MEB) Türkiye, Kıbrıs ve Yunanistan, Doğu Akdeniz deki MEB iddialarını UAD ye, bir tahkim mahkemesine veya Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi ne (UDHM) götürmeyi kabul etmeliler. 193 Özel toplantılarda Türkiye, mahkemeye başvurmayı diğer ülkeler için geçerli bir seçenek olarak görüyor ve en azından Kıbrıs Cumhuriyeti ile yaptığı ikili anlaşma sonucu daha küçük bir MEB e sahip olan Mısır ı işaret ederek meseleyi UAD ye götürmüş olması gerektiğini söylüyor. 194 Taraflar bu konuda kendi aralarında anlaşmaya varabilirlerse bu daha iyi olacaktır; ancak bu, hiç de olası görünmüyor. Kıbrıs ta ve çevresinde çeşitli taraflar, onyıllar boyunca kendi tek taraflı çözümlerini dayatmaya çalıştılar ve başaramadılar ve Kıbrıs ın gazının değerlendirilmesine yönelik kapsayıcı bir çerçeve bulmak için var olan sürenin sınırlı olduğu düşünüldüğünde artık tarafsız makamlar yardımıyla bir uzlaşmaya varılması gerekiyor. Türkiye ile Yunanistan arasında 50 den fazla görüşme, iyi ilişkilere, normalleşmeye ve artan ticarete rağmen Ege Denizi nin nasıl bölüneceğine dair bir anlaşmaya varmayı başaramadı. Sorunun bir kısmı tarihi ve psikolojik, bir kısmı ise deniz sınırlarının tahdidiyle ilgili. Türkiye ve Yunanistan hem Ege adalarının hem de Ege ile Akdeniz arasındaki adaların sınırları konusunda anlaşamıyorlar ve 193 Türkiye, BMDHS yi imzalamamış olsa da sözleşmede yer verilen anlaşmazlık çözümü yöntemlerine anlaşma yoluyla başvurabilir. Sahilleri bitişik veya karşı karşıya bulunan devletlerin MEB lerinin sınırlandırılmasını ele alan 74. Madde, uzlaşma yoluyla veya Ek VII de belirtilen usullere uygun olarak UDHM, UAD ya da bir tahkim mahkemesi aracılığıyla bağlayıcı mahkeme kararı da dahil olmak üzere anlaşmazlıkların çözümü için XV. Bölüme işaret ediyor. Uzlaşma, devletler arasında anlaşma yoluyla yürütülebilir ve BMDHS yi imzalamış olmak, UDHM nin, UAD nin veya bir tahkim mahkemesinin hüküm vermesi için bir ön şart değildir. 194 Mısır, bizimle yapmak yerine [Kıbrıs ile] ikili MEB tahdidi anlaşması yaparak kilometrekare kaybetti. Onlara UAD ye gitmeleri gerektiğini söyledik. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ocak Türkiye nin adil deniz tahdit alanlarından mahrum kalacağı korkusunu daha da fazla körüklüyor. 195 Altta yatan anlaşmazlıkları çözmek için sınır tahdidi konusunda bir karar beklenirken, taraflar yine de kaynakları idare etmek üzere bir geçici anlaşma üzerinden işbirliği yapabilirler. Bunu yapmanın bir yolu, ortak geliștirme mekanizmasıyla tarafların gelirlerin nasıl bölüneceği, hangi coğrafi alanların kapsanacağı, sondajı kimin yapacağı gibi konularda anlaşacakları ve uluslararası tahkimin de desteğini alacak 196 bir model olabilir. Uluslararası arabuluculuk, başarı şansını arttıracaktır. Böylesi bir düzenleme, taraflar arasında daha yakın ilişkilere ve anlayışa, uzmanlığın, mali kaynakların ve teknolojik varlıkların birleşmesine yol açacaktır. 3. Boru hatları Devam etmekte olan çalışmalar, Türkiye ye bir boru hattının yapılmasını ekonomik açıdan makul ve etkili ve gazın ihracatı için güvenli bir rota olarak görürlerse, bu durumda Türkiye ve Kıbrıs Cumhuriyeti, ticari konularda anlaşmaya varmalılar. Gaz, Türk piyasasında satılabilir ve en azından başlangıçta sınırlı miktarlarda Yunanistan a ara boru hattıyla aktarılabilir. 197 Çözüme kadar Kıbrıs Cumhuriyeti ve ticari ortaklar, gazın nasıl geliştirileceği ve nereye gönderileceği konusunda karar vermeye yetkili olmalılar. Böylesi bir seçeneğin ön maliyeti, daha bağımsız olan LNG seçeneğinden çok daha az olacak ve uzun vadedeki güvenliği daha da kuvvetli olacaktır. 195 Bakınız Kriz Grubu brifingi, Türkiye ve Yunanistan: Ege deki Anlaşmazlığı Çözmenin Zamanı, a.g.e. 196 Egemenlik iddialarının çakıştığı deniz alanlarında devletlerin kaynakları ortaklaşa geliştirdikleri veya kullandıkları yasal düzenlemelere ilişkin belirli bir terminoloji bulunmuyor. Ortak geliștirme anlaşması, ortak sondaj anlaşması ve ortak idare anlaşması yaygın olarak kullanılıyor. UAD, doğal kaynaklara dair anlaşmazlıkların çözülmesi için bu mekanizmayı destekliyor; ancak hem UAD hem de tahkim mahkemeleri, kararlarında ortak kullanımı empoze etmekte yetersiz kaldı. Bunun bir örneği, UAD nin Kuzey Denizi kıta sahanlığı davasında rezervin bütünlüğünü koruyabilmek için ortak kullanımına dair anlaşmanın uygun olacağını belirtmesiydi. [Almanya Federal Cumhuriyeti, Danimarka ve Hollanda arasında] Kuzey Denizi Kıta Sahanlığı Davasında 20 Şubat 1969 Tarihli karar, UAD raporları, Türkiye nin mevcut boru hattı, çok fazla değişiklik gerektirmeden Yunanistan a yılda 5 mmk yani Afrodit in beklenen üretiminin yarısını göndermesi mümkün. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, uluslararası petrol yöneticisi, Mart 2012.

25 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 21 VI. SONUÇ Deniz sınırları hakkındaki anlaşmazlıkların çözümlenmesi, tüm tarafların yeni hidrokarbon zenginliğine ilişkin meşru kaygılarının giderilmesi, uzun vadede tüm tarafların yararına olacaktır. Kıbrıslı Rumlar, uzun vadeli güvenlikleri Türkiye nin işgal ordusunun ve donmuş çatışmanın gölgesindeyken kısa vadeli kazanımları için tek taraflı olarak ilerlemekten kaçınmalı. Gazın bulunması, yeniden birleşmenin lokomotifini oluşturabilirken tek taraflı hamleler, ortaklaşa müzakere edilmiş bir çözümü daha da zor bir hale getirecek, gerilimi tırmandıracak ve adanın çevresinde gelecekteki güvenlik ve istikrar umutlarına zarar verecektir. Yeniden birleşme hedef olduğu sürece Kıbrıslı Türklere her türlü gelirden adil pay alacaklarına dair güvence verilmeli. Öte taraftan Türkiye yi ihracat rotası yapacak olası bir plan, Ankara yı Kıbrıslı Rumlarla işbirliği yapmanın çıkarı doǧrultusunda olduğuna ikna edebilir. Kıbrıslı Rumlar, Türkiye ile yapılacak her türlü görüşmeyi öncelikle bir çözüme ulaşma koşuluna bağlamamalılar. Her iki tarafın da nesiller boyunca sürmüş iletişim eksikliğini ve yanlış bilgilendirmeyi aşmaları ve kazaen gerilimlerden kaçınmaları gerektiğinden bir atılım yapmanın zorluğu son derece büyük. Gaz zenginliğini, temas ve iletişim kurmak için bir teşvik olarak kullanmak, güven inşa edilmesine yardımcı olacaktır, görüşmelerin nihai sonucunu etkilemeyecek ve çözüm öncesinde statü veya tanınma gibi karmaşık konuları ele almak zorunda bırakmayacaktır. Yine de Kıbrıs ta yaşayan herkes için gerçek ekonomik kazancı sağlayacak olanın gaz değil, böylesi bir nihai çözüm olacağını hatırlamak yararlı olacaktır. Lefkoşa/İstanbul/Brüksel, 2 Nisan 2012 Ne var ki Kıbrıslı Rumların onyıllar süren korku dolu düşmanlığı yenmesi ve işbirliğine yanaşması için Türkiye nin tehditten ziyade onlara el uzatması gerekiyor. Mevcut tutumu, çok daha zayıf olan bir başka egemen devletin hakları üzerinde hukuki açıdan savunulamaz iddialar öne süren, iddialı bir gücün tavrı. Uluslararası imajını zedelemesinin ve kendine karşı Kıbrıs, İsrail ve Yunanistan gibi bölgesel rakiplerini birleştirmesinin yanı sıra Kıbrıs anlaşmazlığını çözememek, Türkiye nin AB üyeliği müzekerelerini dondurmaya devam ediyor. Ankara nın Kıbrıs Cumhuriyeti yetkilileriyle ilişki kurmayı reddetmesi, geçmişin açmaz politikalarının bir parçası. Kıbrıs ın denizaşırı rezervlerinin görüşülmesine razı olmak, yalnızca kârlı olmakla kalmayabilir, aynı zamanda adada daha fazla normalleşmenin yolunu açabilir. Türkiye, Kıbrıslı Türklerin çıkarlarını koruduğunu söylüyor, ancak mevcut statükoda Kıbrıslı Türklerin güneydeki hidrokarbon zenginliğinin geliştirilmesinden tam olarak yararlanmaları ve bunun üzerinde somut șekilde hak iddia etmeleri mümkün değil. Daha geniş düşünüldüğünde müzakere yoluyla bir çözüm olmazsa uluslararası tanınırlık için verdikleri çabalara Kıbrıslı Rumların karşı koymasına maruz kalmaya devam edecekler ve kendi bölgeleri Türkiye nin çok daha fazla etkisi altına girecek.

26 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 22 EK A HARİTA 1: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN BELİRLEDİĞİ MEB, HİDROKARBON ARAŞTIRMA BLOKLARI VE TÜRKİYE NİN KITA SAHANLIĞI İDDİALARI

27 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 23 EK B HARİTA 2: KIBRISLI TÜRKLERİN HAK İDDİA ETTİKLERİ HİDROKARBON ARAŞTIRMA BLOKLARI

28 Kriz Grubu Avrupa Raporu N 216, 2 Nisan 2012 Sayfa 24 EK C HARİTA 3: KIBRISLI RUMLARIN BAŞLANGIÇTA BELİRLEDİĞİ DOĞU AKDENİZ MEB SINIRI