Doğu Avrupa ve Orta Asya'da insani gelişme Gelir artışı İnsani Gelişmeyi yükseltmiyor. Yenilikçi yeni lçüler Kendi endeksini oluştur

Transkript

1 Sayı: Özel Sayı/Kasım 2010 İGR UNDP İnsani Gelişme Raporu Türkiye'de de tanıtıldı Doğu Avrupa ve Orta Asya'da insani gelişme Gelir artışı İnsani Gelişmeyi yükseltmiyor Yenilikçi yeni lçüler Kendi endeksini oluştur

2

3 2010 UNDP İnsani Gelişme Raporu Türkiye'de de tanıtıldı Ulusların Gerçek Zenginliği: İnsani Gelişmenin Yolları başlıklı UNDP 2010 İnsani Gelişme Raporu, 4 Kasım 2010 da Ortadoğu Teknik Üniversitesi nde Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası ve ODTÜ Sosyal Politika Programı nın ortak girişimi olan İnsani Gelişme Diyaloğu kapsamında tanıtıldı. Ankara, Kasım 2010 UNDP Mukim Temsilcisi Shahid Najam ın sunduğu raporun bulgularını insani gelişme uzmanı Dr. Seyhan Aydınlıgil inceledi. Seminer sonunda Najam ve Dünya Bankası ülke direktörü Ulrich Zachau öğrencilerin sorularını yanıtladı. Najam, raporu 26 Kasım 2010 da da Harran Üniversitesi ndeki öğrencilere sundu. Urfa valisi Nuri Okutan ve Harran Üniversitesi rektörü Prof. İbrahim Halil Mutlu nun açılış konuşmalarını yaptığı konferansta Mühendislik Fakültesi dekanı Prof. Bülent Yeşilata moderatörlük görevini üstlenirken İktisat Fakültesi öğretim üyesi ve kalkınma ekonomisti Prof. Abuzer Pınar, raporun bulgularını tartıştı. 8 Aralık 2010 da UNDP Mukim Temsilcisi Shahid Najam, raporu Akdeniz Üniversitesi nde tanıtacak. Herkes için İnsana Yakışır İş Birleşmiş Milletler Ortak Programı kapsamında düzenlenecek olan seminere İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi (İİBF) Dekanı Prof. Şafak Aksoy ile İİBF İktisat Bölümü Başkanı Prof. Ali Koç katılacak. Seminer, saat 15:00 de Akdeniz Üniversitesi Prof. Yavuz Tekelioğlu Konferans Salonu nda gerçekleşecek.

4 Doğu Avrupa ve Orta Asya'da insani gelişme 2010 İnsani Gelişme Raporu bulgularına göre Doğu Avrupa ve Orta Asya çok ileri ve adil bulundu ancak eski Sovyetler Birliği ülkelerindeki beklenen yaşam süresinin düşüşü bölgenin uzun vadeli gelişmede ilerlemesini yavaşlatıyor. Ankara, Kasım 2010 Yirminci yıl dönümü raporunun ortaya koyduğuna göre AB ye son giren ülkeler artan gelirleri ve okuryazarlık oranlarıyla 2010 İnsani Gelişme Endeksi nin en iyi performans gösterenleri arasında, ancak eski Sovyetler Birliği ülkeleri geçen on yıllık zaman zarfında beklenen yaşam süresi oranları göz önünde bulundurulduğunda gerileme kaydediyor. İnsani Gelişme Endeksi nin (İGE) ölçümüyle geçen on yıllarda küresel ilerlemeyi yeni ve detaylı bir şekilde gözden geçiren UNDP nin İnsani Gelişme Raporu nun 20. yıl dönümü baskısı, Doğu Avrupa ülkelerinin çoğunun köklü değişiklerle şekillenen bu dönemde büyük kazanımlar elde ettiğini, ancak eski Sovyetler Birliği nin en büyük ülkelerinin sağlık konusunda ciddi sıkıntılarla karşı karşıya olduğunu gösteriyor. Ulusların Gerçek Zenginliği: İnsani Gelişmenin Yolları başlıklı 2010 Raporu, sağlık, eğitim ve gelir alanlarında; İnsani Gelişme Endeksi ile 1970 yılından bu yana ölçüldüğü şekliyle, karşılaştırılabilir verilerin var olduğu 135 ülkeyi inceliyor. Bu 40 yıllık dönem, Sovyet döneminin merkezi kontrollerinden eski Sovyet Cumhuriyetleri nin bağımsızlığına olan geçiş, yeniden egemenlik ilanları ve bölgedeki diğer pek çok ulusun demokratikleşmesi de dâhil olmak üzere, derin politik ve ekonomik dönüşümün bir dönemini kapsıyor. Bu durum, uluslararası pazar ekonomisine genellikle zor ancak çabuk entegrasyonla, bazen de sağlık ve yaşam standartlarında yıkıcı etkilere birlikte gelişmiş. 40 yıllık eğilim analizleri, Doğu Avrupa ve Orta Asya nın, İGE deki ilerlemelerinin, başlangıçtaki gelişme aşamalarından yola çıkılarak yapılan tahminlere göre ciddi anlamda düşük gerçekleştiği ülkeler olan düşük performans ülkeleri arasında üst sıralarda olduklarını ortaya koyuyor. İGE göstergeleri açısından en büyük etken sağlık: Rapor Rusya Federasyonu ndaki ortalama yaşam süresi beklentisinin 1970 yılında 69 yaştan 2010 yılında 67 ye düşmüş olduğunu gösteriyor. Belarus ta yaşam süresinin aynı dönemlerde 71 yıldan 70 yıla, Ukrayna da da 71 yıldan 69 yıla düştüğü görülüyor. Raporun başyazarı Jeni Klugman Sosyalist ve komünist sistemin Orta ve Doğu Avrupa da ve Sovyetler Birliği nde çöküşü, yeni ekonomik ve politik fırsatlar sunmuş olmasına rağmen, geçiş süreci bölgedeki ülkeleri farklı biçimlerde etkiledi diyor ve demokratik uygulamaların her zaman sürdürülebilir insani gelişme başarılarına dönüştürülemeyeceğine dikkat çekiyor. Okuryazarlık oranlarının sürekli olarak yüksek olduğu Doğu Avrupa ve Orta Asya da 1970 yılındaki yüzde 91 lik seviye, 2010 yılında ortalama

5 yüzde 96 ya yükseldi. Okullaşma yılı açısından Çek Cumhuriyeti ve Estonya ortalama 12 yıl ile en iyi performanslara sahip ülkeler olarak öne çıkıyor. Sıralamada Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya (8.2 yıl) ve Bosna- Hersek i (8.7 yıl) takip eden Türkiye 6.5 ortalama okullaşma yılıyla bölgedeki diğer ülkelerin gerisinde kalıyor. Genel olarak bakıldığında, Doğu Avrupa ve Orta Asya da kişi başına düşen milli gelir 11,462 USD. Göreceli olarak yüksek denebilecek bu oran, Slovakya ve Çek Cumhuriyeti gibi Avrupa Birliği üye ülkelerindeki 20,000 USD seviyesi ile Tacikistan ve Kırgızistan daki 3,000 USD seviyesi arasında değişiyor İnsani Gelişme Endeksi 169 ülke için sağlık, eğitim ve gelirdeki geleneksel göstergelerin bazılarına teknik uyarlamalar getiren 2010 İnsani Gelişme Endeksi (İGE), Doğu Avrupa ve Orta Asya da geniş kapsamlı ulusal gelişmelere işaret ediyor. (Metodolojik uyarlamalar nedeniyle 2010 ülke sıralamaları, daha önceki yılların sıralamalarıyla karşılaştırılabilir değil.) Yeni İGE ye göre insani gelişmenin çok yüksek veya en yüksek kategorisinde yer aldığı sekiz bölge ülkesinin tümü Avrupa Birliği ne son giren ülkelerden oluşuyor Çek Cumhuriyeti (28.sıra), Slovenya (29.sıra), Slovakya (31.sıra), Malta (33.sıra), Estonya (34.sıra), Kıbrıs (35.sıra), Macaristan (36.sıra) ve Polonya (41.sıra ). Diğer ülkelerin çoğu endeksin ikinci çeyreği olan yüksek insani gelişme kategorisinde yer alırken, yalnızca beş ülke orta kategorisinde bulunuyor. Bu ülkeler Türkmenistan (87.sıra) ve Moldova nın (99.sıra) yanı sıra Özbekistan (102.sıra), Kırgızistan (109.sıra) ve Tacikistan (112.sıra) olarak sıralanıyor. 40 yıllık eğilim analizlerine ve 2010 İnsani Gelişme Endeksi ne ek olarak 2010 İnsani Gelişme Raporu, aşırı çok boyutlu yoksulluğun, eşitsizliğin ve toplumsal farkların boyut ve etkisini ölçen üç yeni endeksi de kapsıyor. Yeni eşitsizlik ölçüsünde sağlık, eğitim ve gelirde 139 ülke göz önüne alındığında, Doğu Avrupa gelişen dünyada ortalama açısından en dengede olan bölge olarak ön plana çıkıyor. Eşitsizliğe Uyarlanan İnsani Gelişme Endeksi nde Çek Cumhuriyeti, Slovenya ve Slovakya da yüzde 6-7 ile en küçük değer kayıplarına uğrarken, Polonya, Romanya, Bulgaristan ve Baltık Cumhuriyetleri yüzde lik değer kaybediyor. Türkmenistan da ise İnsani Gelişme değerinde yüzde 26.4 lük bir kayıp görülüyor. Toplumsal cinsiyet uçurumunu 138 ülkede üreme sağlığı, güçlendirme ve işgücüne katılım ile ölçen Toplumsal Eşitsizlik Endeksi, parlamentoda kadınların yüzdesinin bölgede göreceli olarak düşük olduğunu ancak ülkelerin çoğunda kadınların eğitime katılım ve işgücüne katılım açısından erkeklere yakın olduğunu ortaya koyuyor. Doğu Avrupa ve Orta Asya da toplumsal cinsiyet eşitsizliğine bağlı olarak genel kayıp yüzde 19 iken aynı oran Güney Asya da yüzde 35 ile en büyük bölgesel kaybı gösteriyor. Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan dan gelen haberler çok eşliliği yeniden yasal hale getirmeye ve kadınların boşanma sürecini başlatmasını zorlaştırmaya yönelik kanun değişiklikleri talepleriyle geleneksellikte bir artış olduğuna işaret ediyor. Rapora göre ise bölgede görücü usulü evlilikler artış göstermiş ve başlık parası ve kız kaçırma, bazı ülkelerde yeniden görülmeye başlanmış durumda. Sağlık, eğitim ve yaşam standartlarında 104 ülkede ciddi yoksunlukları belirleyen Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi (ÇBYE), Doğu Avrupa ve Orta

6 Asya daki çok boyutlu yoksulluğun göreceli olarak nadir olduğunu ve örneğin Latin Amerika da yüzde 10, Sahra altı Afrika da yüzde 65 e karşılık, Doğu Avrupa ve Orta Asya da nüfusun yüzde üçünü etkilediğini ortaya koyuyor. Tacikistan yüzde 17 ile bölgenin en yüksek çok boyutlu yoksul oranına sahip. Ancak ÇBYE oranları Azerbaycan, Kırgızistan ve Türkiye de yüzde 5-7 olurken pek çok ülkede sıfıra yakın oranlarda seyrediyor. Bu göreceli olarak düşük rakamlar belirli ÇBYE göstergelerini yansıtmakta olup, Doğu Avrupa ve Orta Asya da söz konusu ciddi ekonomik zorlukların var olmadığı anlamına da gelmiyor.

7 Gelir artışı İnsani Gelişmeyi yükseltmiyor İnsani Gelişme Raporu nun 20. yıldönümü baskısında, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı nın (UNDP) yeni düzenlenmiş İnsani Gelişme Endeksine (İGE) göre Türkiye luk bir değerle 169 ülke arasında 83. sırada yer alarak Yüksek İnsani Gelişme gösteren ülkeler sınıfında yer aldı. Metodolojideki düzenlemeler sebebiyle 2010 sıralamaları önceki yılların listeleriyle karşılaştırılamıyor. Ankara, Kasım Kasım 2010 da yayımlanan İnsani Gelişme Endeksi nde (İGE) Türkiye, sıralamada AB üye ülkeleri ile AB ye aday olan diğer ülkelerin ve OECD ortalamasının altında yer aldı. Ayrıca Türkiye gibi yüksek insani gelişme kategorisinde yer alan ve (satın alma gücü paritesine göre) kişi başına düşen gayri safi milli gelir seviyesi Türkiye nin altında olan Bulgaristan, Letonya ve Romanya gibi ülkeler, ortalama eğitim süresi ve beklenen yaşam süresi ortalamaları sayesinde Türkiye ye kıyasla daha üst sıralarda yer aldı. Benzer biçimde Türkiye, AB ye aday dört ülke (diğerleri Hırvatistan, Eski Yugoslavya Cumhuriyeti Makedonya ve İzlanda) ile tüm OECD ülkeleri arasında sıralamada en altta yer aldı. Son 30 yılda milli gelirde yaşanan %112 lik artışla Türkiye ekonomik büyüme anlamında kayda değer kazanımlar elde etti ve bu durum gayri safi milli gelire yansıdı. Ancak İnsani Gelişme Endeksi nin hesaplanmasında milli gelirin yanı sıra ülkelerin sağlık ve eğitim düzeylerine ilişkin temel veriler de kullanılıyor. Türkiye nin, İnsani Gelişme Endeksi nde ülkeyi OECD ve AB standartlarına yaklaştırabilecek daha üst sıralara ulaşabilmesi için çabalarını doğumda yaşam beklentisini (2010 da 72.2 yıl) ve ortalama eğitim süresini (2010 da 6.5 yıl) artırmaya yönlendirmesi gerekiyor raporunda, uzun ve sağlıklı yaşam, bilgiye erişim ve kabul edilebilir bir yaşam standardı gibi üç temel boyutta ortalama insani gelişme düzeyinin uzun vadeli takibi sonucunda elde edilen özet ölçüm olan İGE yi hesaplamak için kullanılan bazı gösterge ve yöntemlerde düzenlemeler yapıldı. Bilgiye erişim ve kabul edilebilir bir yaşam standardını ölçen göstergeler 2010 raporunda değiştirildi. Ortalama yetişkin eğitim süresi ve çocuklar için beklenen okula devam süresi, önceki göstergelere kıyasla eğitim kavramını daha iyi kapsıyor ve ülkeler arasında daha fazla ayırt edici güce sahip. Yaşam standardı Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) yerine artık satın alma gücü paritesine göre ABD doları cinsinden kişi başına Gayri Safi Milli Gelir (GSMG) ile ölçülüyor. GSMG, pek çok açıdan GSYİH yi düzenliyor ve dolayısıyla bir ülkenin gelir düzeyinin ölçülmesi için daha uygun. Bu sebeple, temel oluşturan veriler ve yöntemler değiştiğinden, daha önce yayımlanmış raporlar ile değerleri ve sıralamaları karşılaştırmak yanıltıcı olabilir. Türkiye nin İGE deki mevcut yeri, yüksek insani gelişme düzeyindeki ülkeler arasında sondan üçüncü sırada yer alan ortalama eğitim süresine bağlanabilir. Ortalama 6.5 yıl eğitim süresi olan Türkiye nin ardından sırasıyla 6.2 ve 6.1 yıl ile Venezuela ve Kuveyt geliyor. Türkiye de ortalama eğitim süresi OECD ülkelerinin sürelerinin neredeyse yarısına denk geliyor; 2010 rakamlarına göre bu süre 11.4 yıl. Bu sene ayrıca, deneysel olarak üç yeni endeks geliştirildi. Eşitsizliğe Uyarlanmış İGE (EUİGE) bir ülkenin sağlık, eğitim ve gelir alanındaki kazanımlarını dikkate almakla kalmayıp bunların o ülke içinde nasıl dağıldığını da ele alıyor ve

8 ülkenin her bir boyuttaki ortalama kazanım düzeyinden eşitsizlik oranı düşülerek hesaplanıyor. Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi (TCEE) ise İGE ve EUİGE ile aynı çerçeve üzerine inşa edilmiş, kadınlar ile erkekler arasındaki kazanımlar arasındaki farkları aydınlatan yeni bir ölçüm. Son olarak da, Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi (ÇBYE), aynı hane içinde eğitim, sağlık ve yaşam standardı alanlarında yaşanan birden fazla yoksunluğu tespit ediyor. Bir ülkede insanlar arasında eşitsizlik yoksa EUİGE ile İGE değerleri eşit durumda oluyor; eşitsizlik arttıkça EUİGE sıralaması da düşüyor. Bu olgu da, insani gelişme düzeyini temsil ediyor. Eşitsizliğe Uyarlanmış İGE, bir ülkenin sağlık, eğitim ve gelir alanlarındaki ortalama kazanımlarını dikkate almakla kalmıyor, aynı zamanda bu kazanımların vatandaşlar arasında nasıl paylaştırıldığına bakıyor; her bir alandaki ortalama değerden eşitsizlik oranını düşüyor. Eşitsizlik denkleme dâhil edildiğinde Türkiye nin İGE değeri, esas sıralamadaki değerden %24 kaybederek e düşüyor. Bulgaristan ın kaybı %11.3 ile bunun sadece yarısı; Romanya ise eşitsizlikler sebebiyle esas İGE değerinin %12.1 ini kaybediyor. Üreme sağlığı, güçlendirme ve ekonomik faaliyet alanlarında kadının dezavantajlarının yansıtıldığı Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi nde (TCEE) Türkiye 138 ülke arasında 77. sırada, Ermenistan ve Gürcistan gibi ülkelerin alt sıralarında yer alıyor. Türk parlamentosunda kadınlar sandalyelerin sadece %9 unu alırken, Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya da bu oran %31.7. Bu tür rakamlar Türkiye nin sosyal, ekonomik ve siyasi alanlarda cinsiyet eşitliğini sağlayacak güçlendirici önlemlerin alınması amacıyla destekleyici eylemlerde bulunması gerektiğini gösteriyor. Eğitim, sağlık ve diğer yaşam koşullarında yoksunluğu gösteren Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi nde yüksek insani gelişme gösteren ülkeler kategorisinde Peru ve Kolombiya nın ardından Türkiye ve Brezilya en yüksek değere sahip. Türkiye luk bir oranla Azerbaycan ve Kırgızistan ile birlikte, Doğu Avrupa ve Orta Asya bölgesinin en yüksek ÇBYE değerine sahip raporuna göre nüfusun %8 i birden fazla yoksunluk yaşarken, %19 luk diğer bir bölümü de çoklu yoksunluk koşullarının sınırında yer alıyor. Resme daha geniş açıdan bakılacak olursa, Türkiye nin İGE değeri yılları arasında den a yükselerek, toplamda %45 artış gösterdi. Bu artış başlangıç İGE değeri benzer olan ülkelerin kaydetmiş olduğu ortalama gelişmeler ile kıyaslandığında, Türkiye yi İGE ilerleme sıralamasında 14. sıraya koyuyor. 30 sene içinde Türkiye de doğumda yaşam beklentisi yaklaşık 12 sene, ortalama eğitim süresi yaklaşık 4 sene ve beklenen okula devam süresi yaklaşık 5 sene artmış durumda arasında en etkileyici gelişme ise %112 lik artışla kişi başına Gayri Safi Milli Gelir (GSMG) alanında gerçekleşti. Türkiye 83. sırada 2010 yılı için Türkiye nin İGE değeri ülkeyi yüksek insani gelişme kategorisine yerlşetiriyor. Bu değerle Türkiye yi 169 ülke ve bölge içerisinde 83. sırada yer alıyor ve 2010 yılları arasında Türkiye nin İGE değeri den a yükseldi. Bu da %45 lik veya ortalama yıllık %1.3 lük bir artışa tekabül ediyor. Böyle bir artışla Türkiye benzer bir başlangıç İGE düzeyi olan ülkelerin ortalama ilerlemesine kıyasla ilerlemeyi ölçen dönemden sapmaya dayalı İGE gelişmesi açısından 14. sırada yer alıyor. Böyle bir artışla Türkiye benzer bir başlangıç İGE düzeyi olan ülkelerin ortalama ilerlemesine kıyasla ilerlemeyi ölçen dönemden sapmaya dayalı İGE gelişmesi açısından 14. sırada yer alıyor ve 2010 yılları arasında Türkiye nin doğumdaki beklenen yaşam süresi neredeyse 12 yıl, okullaşmanın ortalama yılı 4 yıla yakın ve beklenen okullaşma yılı ise neredeyse 5 yıl arttı. Türkiye nin kişi başına Gayri Safi Milli Geliri (GSMG) aynı zaman zarfında % 112 oranında yükseldi. Uzun vadeli ilerleme bir ülkenin komşularına hem coğrafi açıdan hem de İGE değeri açısından faydalı bir biçimde değerlendirilebilir. Örneğin 1980 yılında Türkiye, Bulgaristan ve Letonya Avrupa ve Orta Asya ülkeleri birbirine yakın İGE değerlerine sahipti. Ancak 1980 ve 2010 yılları arasındaki dönemde bu üç ülke İGE lerini artırma konusunda farklı ilerlemeler gösterdiler. Türkiye nin 2010 İGE ile Avrupa ve Orta Asya ülkelerinin ortalaması olan nin altında. Ayrıca olan yüksek insani gelişme ülkeleri ortalamasının da altında. Avrupa ve Orta Asya da Türkiye nin en yakın İGE komşuları gerek nüfusları gerek İGE sıralamaları gözönünde bulundurulduğunda 60 ve 67. yer alan Sırbistan ve Azerbaycan olarak sıralanıyor. Cinsiyet eşitliğini sağlayacak önlemler şart

9 Üreme sağlığı, güçlendirme ve ekonomik faaliyet alanlarında kadının dezavantajlarının yansıtıldığı Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi nde (TCEE) Türkiye 138 ülke arasında 77. sırada, Ermenistan ve Gürcistan gibi ülkelerin alt sıralarında yer alıyor. Türk parlamentosunda kadınlar sandalyelerin sadece %9 unu alırken, Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya da bu oran %31.7. Bu tür rakamlar Türkiye nin sosyal, ekonomik ve siyasi alanlarda cinsiyet eşitliğini sağlayacak güçlendirici önlemlerin alınması amacıyla destekleyici eylemlerde bulunması gerektiğini gösteriyor. Türkiye de meclisin sadece %9 u kadınlardan oluşuyor. Yetişkin kadınların %27 si ikinci öğretim veya yüksek öğretim mezunu iken bu oran erkeklerde %47 ye kadar çıkabiliyor. Verilere göre her canlı doğumun 44 ünde kadınlar hamilelikle ilgili sebeplerden hayatlarını kaybediyor. Adolesan doğurganlık oranı ise 1000 yaşayan doğum başına 39 doğum. İş piyasasına katılım konusunda da kadın ve erkek arasında ciddi farklar var. Türkiye'de kadınların iş gücü piyasasına katılımı %25 iken bu oran erkekler için %75 dolaylarında seyrediyor. Türkiye nin İGE komşusu Azerbaycan bu endekste 62. sırada yer alıyor.

10 Yenilikçi yeni ölçüler İnsani Gelişme Raporu nun 20. yıl dönümü sayısı geleneksel İnsani Gelişme Endeksi ni (İGE) tamamlayan yenilikçi üç yeni ölçüyü içeriyor: Eşitsizliğe Uyarlanan İGE, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği ve Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi. Ankara, Kasım 2010 Raporun başyazarı Jeni Klugman yeni ölçüleri bir ülkedeki problemleri ve başarıları kesin olarak belirleyebilecek ve insanların hayatlarının iyileştirilmesini sağlayabilecek fikirler ve politikalar geliştirmeye yardımcı olabilecek önemli metodolojik ilerlemeler olarak nitelendiriyor. Ulusların Gerçek Zenginliği: İnsani Gelişmenin Yolları 2010 Raporu eşitsizlik için bir insani gelişme ölçüsü olan Eşitsizliğe Uyarlanan İGE yi tanıtıyor. Eşitliğin mükemmel olduğu durumda İGE ve Eşitsizliğe Uyarlanan İGE birebir aynı. Ortalama bir birey için İGE sağlık, eğitim ve gelirin dağılımında eşitsizlik olduğunda, birleşik İGE den daha düşük. Eşitsizliğe Uyarlanan İGE ne kadar düşük olursa (ve bununla İGE arasındaki fark ne kadar büyük olursa) eşitsizliğin de o kadar fazla olduğu anlaşılıyor. İGE de eşitsizliğe bağlı ortalama kayıp yüzde 24 oranında seyrediyor yılında 0.68 olan küresel İGE, eşitsizliğe uyarlandığında 0.52 ye düşüyor. Bu da dünya ortalamasında yüksek insani gelişme kategorisinden orta insani gelişme kategorisine doğru bir düşüşe işaret ediyor. İnsani gelişme değerinde eşitsizlikten kaynaklanan kayıplar yüzde 6 dan (Çek Cumhuriyeti), yüzde 45 e kadar (Mozambik) değişiklik gösterebiliyor. Ülkelerin yüzde 80 i insani gelişmelerinde yüzde 10 dan daha fazla değer kaybederken yüzde 40 ı da yüzde 25 ten daha fazla kayba uğruyor. Daha düşük insani gelişme kaydeden ülkelerin daha yüksek eşitsizliğe sahip olma eğilimi olmasından dolayı insani gelişmedeki kayıplar da daha yüksek: Namibya yeni Eşitsizliğe Uyarlanan İGE de yüzde 44 lük bir kayba uğrarken, Orta Afrika Cumhuriyeti yüzde 42 ve Haiti yüzde 41 lik bir kayba uğruyor. Jeni Klugman, genel olarak bakıldığında edinilen gelişme başarılarına rağmen Eşitsizliğe Uyarlanan İGE nin pek çok ülkede birçok insanın geride bırakıldığını gösterdiğini belirtiyor Raporu ayrıca kadınlar ve erkekler arasında başarıların dağılımındaki eşitsizliği ortaya çıkarmak için İGE ve Eşitsizliğe Uyarlanan İGE ile aynı çerçevede oluşturulan yeni bir ölçü olan Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi ni (TCEE) de hesaplıyor. Anne ölüm oranları ve parlamentoda kadınların temsili gibi göstergeleri ölçerek TCEE nin bulguları arasında: Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği ülkeler arasında çok büyük oranda değişiklik gösteriyor: Kazanımlarda toplumsal cinsiyet eşitsizliğine bağlı kayıplar Hollanda da yüzde 17 iken Yemen de yüzde 85 e kadar çıkıyor. En az toplumsal cinsiyet eşitliğine sahip 10 ülkenin ortalama TCEE değeri Bu ülkeler Kamerun, Fildişi Sahili, Liberya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Papua Yeni Gine, Afganistan, Mali, Nijerya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Yemen olarak sıralanıyor. Toplumsal cinsiyet konusunda dengeyi sağlayan toplumlar ise Hollanda, Danimarka ve İsveç. İnsani gelişme konusunda eşit olmayan dağılıma sahip ülkelerde aynı

11 zamanda kadın ve erkek arasında yüksek eşitsizlik de görülüyor ve yüksek toplumsal cinsiyet eşitsizliği olan ülkeler de insani gelişme açısından eşit olmayan bir dağılımla karşı karşıya kalıyor. Her iki kategoride de iyi durumda olmayan ülkeler arasında Orta Afrika Cumhuriyeti, Haiti ve Mozambik yer alıyor. Yüksek İGE ülkeleri arasında Katar toplumsal cinsiyet eşitliğine en uzak olan ülke; düşük İGE ülkeleri arasında toplumsal cinsiyet eşitliğine en yakın ülke Burundi; orta İGE grubunda eşitliğe en yakın olan ülke ise Çin. Genç kızların ve kadınların eşit eğitim olanakları, tıbbi tedavi, yasal haklar ve politik temsil elde etmesinin yalnızca sosyal adalet açısından değil, aynı zamanda da tüm insanlar için gelişmede yapılabilecek en iyi yatırımlardan biri olduğunu söyleyen Jeni Klugman, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi nin kadınlar ve erkekler arasında süregiden sosyal ihtilafların kapsamı ve etkisini tarafsız bir biçimde ölçerek insani gelişmenin daha da ilerlemesine yardımcı olmak için tasarlandığını belirtti. Bu yılın raporu ayrıca gelire dayalı yoksulluk ölçülerini tamamlayan Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi ni de (ÇBYE) kapsıyor. ÇBYE yoksunlukları İGE ile aynı boyutta -sağlık, eğitim ve yaşam standartları olarak- tanımlıyor ve çok boyutlu yoksul insanların sayısını ve hane düzeyinde karşı karşıya kaldıkları yoksunlukları gösteriyor. ÇBYE 10 göstergeye dayanıyor ve bir hane eğer bunlardan en az 3 ünde yoksun ise yoksul olarak addediliyor. ÇBYE bölgeler, etnik ve diğer grupların yanı sıra boyuta göre de yeniden oluşturulabilme özelliğini taşıyor. Ayrıca ulusal kullanımlar için uyarlanabilme özelliği bulunuyor. Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi nin ana bulgularına göre; ÇBYE nın kapsadığı 104 ülkedeki nüfusun üçte birine denk gelen yaklaşık 1.7 milyar insan çok boyutlu yoksulluk içinde. Bu da bu ülkelerde günde 1.25 $ veya daha az gelir ile geçindiği tahmin edilen 1.3 milyar insandan daha fazlası anlamına geliyor. Sahra Altı Afrika çok boyutlu yoksulluğun en yüksek oranda görüldüğü yer. Bölgede ortalama yoksulluk oranı yüzde 65 iken; Güney Afrika da yüzde 3 kadar düşük bir oran, Nijerya da yüzde 93 e kadar çıkabiliyor. Yine de, ÇBYE dünyanın yoksul nüfusunun yarısının, 458 milyon yoksulun yaşadığı Sahra Altı Afrika da değil 844 milyon yoksulun yaşadığı Güney Asya da bulunduğunu ortaya koyuyor. Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi, 2010 İnsani Gelişme Raporu için raporlarda önceden yer alan İnsani Yoksulluk Endeksi ne yenilikçi bir alternatif olarak Oxford Üniversitesi ndeki Oxford Yoksulluk ve İnsani Gelişme Girişimi tarafından UNDP nin desteğiyle geliştirildi. Eşitsizliğe Uyarlanan Gelişme Endeksi, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi, Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi ve 2010 İnsani Gelişme Raporu nda yer alan diğer bilgilere ilişkin daha fazla ayrıntı için lütfen bu adresi ziyaret ediniz.

12 Kendi endeksini oluştur UNDP yeni kaynaklar, etkileşimli veri araçları ve tüm BM üyesi devletler için revize edilmiş istatiksel ülke profilleri ile birlikte İnsani Gelişme Raporları internet sitesini yeniden tanıttı. Ankara, Kasım 2010 İnternet sitesi, dünya çapında baskıyla ve çevrimiçi olarak dokuz farklı dilde yayımlanan Ulusların Gerçek Zenginliği: İnsani Gelişmenin Yolları başlıklı yeni 2010 İnsani Gelişme Raporunu da kapsıyor. 20. yıl dönümü raporu yeni İnsani Gelişme Endeksi nin (İGE) yanı sıra Eşitsizliğe Uyarlanan İGE, Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi ve Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi olmak üzere üç yeni ek endeksi de içeriyor. İnsani Gelişme Raporu internet sitesinin sunduğu yenilikler arasında; Geniş İGE veri tabanlarından faydalanan, herkesin kullanabileceği kendi endeksini oluştur seçeneği İGE de yer alan tüm ülkeler için etkileşimli bir görsel efekt aracı En son tarihli uluslararası gelişme istatistikleri ile etkileşimli bir harita Uzun vadeli istatiksel karşılaştırmalara olanak veren güncellenmiş bir veri tabanı yer alıyor. Ziyaretçiler yeni çevrimiçi araçları ve uluslararası verileri kapsayan genişletilmiş veri tabanını kullanarak istatistikleri araştırabiliyor, grafik ve görüntü yaratabiliyor, veri tabloları çıkarabiliyor, ayrıca gelir, sağlık, eğitim ve diğer gelişme alanlarında en son tarihli uluslararası istatiklerle ulaşarak ülke profillerini çıkartabiliyor. UNDP nin daimi politikasına uygun olarak, tüm raporlara ve verilere hdr.org web sitesinden erişilebiliyor; raporlar ücretsiz olarak indirilebiliyor. İnternet sitesi, 2010 Raporu dahil olmak üzere, 20 yıllık dönemdeki tüm yıllık İnsani Gelişme Raporlarının en güncel PDF hallerini ve e-kitap formatlarını da içeriyor. Raporlar için geçmişe dönük araştırma yapmak da yine bu internet sitesinde mümkün yılından bu yana, hem kendi politikaları için hem de analitik amaçlarla İnsani Gelişme Raporu çerçevesini kabul eden 140 ülke, UNDP nin desteğiyle 600 den fazla Ulusal İnsani Gelişme Raporu oluşturdu. Bunların çoğu yine bu internet sitesinde bulunabiliyor. UNDP ayrıca çok beğenilen ve ücretsiz olarak indirilebilen 10 ciltlik Arap İnsani Gelişme Raporu serileri gibi bağımsız olarak hazırlanan çok sayıda bölgesel rapora da destek olmuştu. İnternet sitesinde, İnsani Gelişme Raporları nın İngilizce, Fransızca ve İspanyolca baskılarına ulaşılabildiği gibi, başka dillerdeki diğer materyallere de erişim sağlanıyor. Bunun yanında internet sitesi, dünyanın değişik yerlerinden birden fazla kuşağı barındıran ailelerin geçmiş yıllardan bu yana insani gelişme konusundaki ilerlemeye dair kendi kişisel hikâyelerini anlattıkları yeni videoları da içeriyor. İnternet sitesinde rapor dizilerinin kurucusu Mahbub ul Haq ve İGE nin geliştirilmesine yardımcı olan Nobel ödüllü Amartya Sen ile İnsani Gelişme Raporu nun temelleri ve etkisi üzerine özel bir video röportajı da

13 izlenebiliyor. İklim değişikliği, göç ve su kıtlığı gibi konuları da içeren insani gelişme konularındaki videolara da yine site üzerinden erişilebilir.

14 Yenilenen İnsani Gelişme Endeksi 1990 yılında yayımlanan ilk İnsani Gelişme Raporu o zamanlarda yeni tasarlanan İGE yi içeriyordu. Zamanında radikal bulunsa da, endeksin temel dayanağı oldukça basit: Ulusal gelişme, yıllardır süregeldiği üzere yalnızca ekonomik büyümeyle değil, çok sayıda ülke için ölçülebilir olan sağlık ve eğitim başarılarıyla da ölçülmeli. Ankara, Kasım 2010 İnsani Gelişme Raporları nın 20. yıl dönümünde yayımlanan Ulusların Gerçek Zenginliği: İnsani Gelişmenin Yolları raporunda yer alan 2010 İGE, 2009 yılında pek çok ülkede gelir, eğitim ve sağlık boyutu için mevcut olmayan verileri ve metodolojileri kullandı. Kişi başına Gayri Safi Milli Gelir, işçi dövizleri ve uluslararası kalkınma desteğinden alınan gelirleri de dahil etmek amacıyla kişi başına Gayri Safi Milli Hasılanın yerini aldı. Endeks ağırlığını ölçmek amacıyla gelir üzerinde en üstte yer alan sınır, daha önceki 40,000 USD limitini aşmış olan ülkelere, gerçek gelir düzeylerini daha iyi gösteren bir İGE vermek amacıyla kaldırıldı. Eğitimde, eğitim düzeylerinin tam durumunu ortaya koymak amacıyla okul çağındaki çocukların beklenen okullaşma yılı, toplam okula kayıt olma yılının; yetişkin nüfusundaki ortalama okullaşma yılı ise yetişkin okuryazarlık oranlarının yerini aldı. Beklenen yaşam süresi oranı sağlık için ana gösterge olmayı sürdürdü. Bu yılın İGE si, farklı göstergelerin ve hesaplamaların kullanılması nedeniyle İnsani Gelişme Raporu nun daha önceki versiyonları ile karşılaştırılmamalı İGE, bir yıl değil, beş yıllık aralıklarla değişen ulusal sıralama değişikliklerini gösteriyor. Raporun başyazarı Jeni Klugman bu durumu Ulusal İGE sıralamalarındaki yıllık değişiklikler yapısı gereği uzun süreli bir süreç olan gelişmenin gerçeğine ilişkin çok fazla şey söylememektedir şeklinde açıklıyor. Mikronezya bu yıl ilk kez İGE tablosuna dâhil oldu, Zimbabve 2009 yılında eksik gelir değerleri nedeniyle listeye alınmamasının ardından listeye yeniden girdi. On dört ülke, Antigua ve Barbuda, Bhutan, Küba, Dominik, Eritre, Grenada, Lübnan, Umman, Saint Kitts ve Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent ve Grenadines, Samoa, Seyşeller ve Vanuatu nun yanı sıra Filistin Özerk Yönetimi, uluslararası olarak toplanan ve doğrulanan verilerin eksikliği nedeniyle İGE de yer almadı. Küba, Irak, Marshall Adaları ve Palau ile ilgili Gayrı Safi Milli Gelir dışında tüm İGE bileşenlerinde bilgi mevcuttu. Raporda, sözü edilen üç ayrı boyutun göstergeleri ölçüldü ve göstergeler sıfır ile bir arasında bir İGE puanı yaratmak için birleştirildi. Ülkeler dört insani gelişme kategorisine veya çeyreğine bölündü: çok yüksek insani gelişme, yüksek insani gelişme, orta insani gelişme ve düşük insani gelişme. Eğer bir ülkenin İGE si en yüksek çeyrekteyse ülke çok yüksek grupta, eğer İGE si yüzde olarak arasında ise yüksek grupta, eğer İGE si yüzde arasında ise orta grupta ve İGE si en alt çeyrekteyse düşük grupta yer aldı.

15 2010 yılı raporu, İnsani Gelişme Endeksi ne ek olarak üç yeni endeksi daha içeriyor: Eşitsizliğe Uyarlanan İnsani Gelişme Endeksi, Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi ve Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi. Raporda insani gelişmenin nüfus eğilimleri, ekonomi, eğitim, sağlık ve daha pek çok sayıdaki ölçüsüne ilişkin tablolar da bulunuyor.

16 İnsani Gelişme Raporları 20. yılını kutluyor Ulusların Gerçek Zenginliği: İnsani Gelişmenin Yolları 2010 İnsani Gelişme Raporu, kalkınma hakkında alışagelmiş düşüncelerin sınırlarını zorlama geleneğini devam ettiriyor. Ankara, Kasım 2010 Rapor 1990 dan bu yana ilk defa son on yıllara bakarak şaşırtıcı eğilimleri ve örnekleri belirlerken, gelecek için önemli dersleri de ortaya çıkartıyor. İnsani gelişmeye giden çeşitli yollar, sürdürülebilir ilerleme için tek bir formül olmadığını ve etkileyici uzun dönemli kazanımların tutarlı ekonomik büyüme olmadan da edinilebileceğini ve bugüne kadar da zaten edinildiğini gösteriyor İGE ye göre Norveç, Avustralya ve Yeni Zelanda İGE kazanımları alanında dünyada lider konumunda; Nijerya, Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Zimbabve ise yıllık sıralamaların en altlarında yer alıyor. İGE ve diğer endeksler her yıl küresel İnsani Gelişme Raporu nun bir parçası olarak yayımlanıyor. Küresel İnsani Gelişme Raporları iklim değişikliğinden insan haklarına kadar insanlığın karşı karşıya kaldığı acil sorunlara ilişkin tartışmaları bir çerçeve dâhilinde yansıtıyor. İnsani Gelişme Raporları, UNDP yetkisinde hazırlanan bağımsız raporlar. Bu raporlar, belirli göstergelerde uluslararası veri toplama yetkisi, kaynağı ve tecrübesine sahip olan uluslararası veri kurumlarına dayanıyor. Rapor ondan fazla dile çevriliyor ve her sene 100 den fazla ülkede yayımlanıyor. Bu yıl İnsani Gelişme Raporları nın yirminci yıldönümü kutlanıyor. Ulusların Gerçek Zenginliği: İnsani Gelişmenin Yolları adını taşıyan 2010 raporu, kişilerin uzun, sağlıklı ve yaratıcı yaşamlar sürmek; değerli buldukları başka amaçlara ilerlemek ve paylaşılan bir gezegende eşit ve sürdürülebilir bir gelişme faaliyetine aktif olarak katılmak için gerekli özgürlüğünün genişletilmiş hali olan temel insani gelişme kavramını bir kez daha teyit ediyor. Raporla ilgili daha fazla bilgi için lütfen bu adresi ziyaret edin.